An Ode to Envy | Parul Sehgal | TED Talks

Vertaald door: Michael van Rhee Nagekeken door: Els De Keyser

So when I was eight years old,

Toen ik acht jaar oud was,

a new girl came to join the class,

kwam er een nieuw meisje in de klas.

and she was so impressive,

Ze was zo indrukwekkend --

as the new girl always seems to be.

typisch voor het nieuwe meisje in de klas.

She had vast quantities of very shiny hair

Ze had een grote bos glanzend haar

and a cute little pencil case,

en een schattig pennenzakje.

super strong on state capitals,

Ze was ontzettend goed in provinciehoofdsteden.

just a great speller.

Ze kon goed spellen.

And I just curdled with jealousy that year,

Ik werd dat jaar gestremd door jaloezie,

until I hatched my devious plan.

totdat ik mijn snode plan bedacht.

So one day I stayed a little late after school,

Op een dag bleef ik wat langer op school,

a little too late, and I lurked in the girls' bathroom.

iets te lang, en ik hing rond in het meisjestoilet.

When the coast was clear, I emerged,

Toen de kust veilig was, verscheen ik,

crept into the classroom,

sloop ik het klaslokaal binnen,

and took from my teacher's desk the grade book.

en pakte ik van het bureau het cijferboekje.

And then I did it.

Toen deed ik het.

I fiddled with my rival's grades,

Ik rommelde met de cijfers van mijn rivale,

just a little, just demoted some of those A's.

een klein beetje maar, ik verlaagde wat hoge cijfers.

All of those A's. (Laughter)

Alle hoge cijfers. (Gelach)

And I got ready to return the book to the drawer,

Ik ging net het boekje terugleggen in de la,

when hang on, some of my other classmates

maar wacht, sommige andere klasgenoten

had appallingly good grades too.

hadden ook belachelijk goede cijfers.

So, in a frenzy,

In razernij

I corrected everybody's marks,

corrigeerde ik alle cijfers.

not imaginatively.

Niet denkbeeldig.

I gave everybody a row of D's

Ik gaf iedereen een onvoldoende,

and I gave myself a row of A's,

en ik gaf mezelf alleen maar hoge cijfers.

just because I was there, you know, might as well.

Ik was er nu toch, dus waarom niet?

And I am still baffled by my behavior.

Ik sta nog steeds versteld van m'n gedrag.

I don't understand where the idea came from.

Ik snap niet hoe dat idee in me opkwam.

I don't understand why I felt so great doing it.

Ik snap niet waarom het zo goed voelde.

I felt great.

Het voelde geweldig.

I don't understand why I was never caught.

Ik snap niet waarom ik nooit gepakt ben.

I mean, it should have been so blatantly obvious.

Het was zo overduidelijk.

I was never caught.

Ik ben nooit gepakt.

But most of all, I am baffled by,

Maar ik snap vooral niet

why did it bother me so much

waarom het me zo stoorde

that this little girl, this tiny little girl,

dat dit kleine meisje

was so good at spelling?

zo goed was in spelling.

Jealousy baffles me.

Jaloezie verbijstert me.

It's so mysterious, and it's so pervasive.

Het is zo mysterieus en zo wijdverspreid.

We know babies suffer from jealousy.

We weten dat baby's jaloezie kennen.

We know primates do. Bluebirds are actually very prone.

Primaten ook. Blauwe vinken zijn er heel gevoelig voor.

We know that jealousy is the number one cause

We weten dat jaloezie de belangrijkste oorzaak is

of spousal murder in the United States.

van echtelijke moorden in de Verenigde Staten.

And yet, I have never read a study

Toch heb ik nooit een onderzoek gelezen

that can parse to me its loneliness

dat een verklaring geeft voor haar eenzaamheid,

or its longevity or its grim thrill.

haar langdurigheid of haar grimmige pretjes.

For that, we have to go to fiction,

Daarvoor moeten we kijken naar fictie,

because the novel is the lab

want de roman is het lab

that has studied jealousy

dat jaloezie bestudeerd heeft

in every possible configuration.

in elke mogelijke configuratie.

In fact, I don't know if it's an exaggeration to say

Ik overdrijf misschien niet eens als ik zeg

that if we didn't have jealousy,

dat we zonder jaloezie

would we even have literature?

geen literatuur hadden gehad.

Well no faithless Helen, no "Odyssey."

Geen trouweloze Helena, geen Odyssee.

No jealous king, no "Arabian Nights."

Geen jaloerse koningen, geen Arabische nachten.

No Shakespeare.

Geen Shakespeare.

There goes high school reading lists,

Daar gaan onze literatuurlijsten,

because we're losing "Sound and the Fury,"

want we verliezen 'Het geluid en de drift',

we're losing "Gatsby," "Sun Also Rises,"

we verliezen 'Gatsby', 'En de zon gaat op',

we're losing "Madame Bovary," "Anna K."

we verliezen 'Madame Bovary', 'Anna Karenina'.

No jealousy, no Proust. And now, I mean,

Geen jaloezie, geen Proust.

I know it's fashionable to say that Proust

Ik weet dat het hip is om te zeggen dat Proust overal een antwoord op heeft,

has the answers to everything,

ik weet dat het hip is om te zeggen dat Proust overal een antwoord op heeft,

but in the case of jealousy,

maar in het geval van jaloezie,

he kind of does.

heeft hij die wel een beetje.

This year is the centennial of his masterpiece, "In Search of Lost Time,"

Het is het honderdjarig bestaan van zijn meesterwerk, 'Op zoek naar de verloren tijd',

and it's the most exhaustive study of sexual jealousy

het grondigste onderzoek naar seksuele jaloezie,

and just regular competitiveness, my brand,

en normale concurrentie, mijn straatje,

that we can hope to have. (Laughter)

dat we ons kunnen wensen. (Gelach)

And we think about Proust, we think

Als we denken aan Proust, denken we

about the sentimental bits, right?

aan het sentimentele.

We think about a little boy trying to get to sleep.

We denken aan een jongetje dat probeert te slapen,

We think about a madeleine moistened in lavender tea.

We denken aan een madeleine gedoopt in lavendelthee.

We forget how harsh his vision was.

We vergeten hoe hard zijn visie was.

We forget how pitiless he is.

We vergeten hoe genadeloos hij is.

I mean, these are books that Virginia Woolf said

Deze boeken vond Virginia Woolf

were tough as cat gut.

taai als kattendarmen.

I don't know what cat gut is,

Ik weet niet wat kattendarmen zijn,

but let's assume it's formidable.

maar laten we aannemen dat het intimiderend is.

Let's look at why they go so well together,

Eens zien waarom ze zo goed samengaan,

the novel and jealousy, jealousy and Proust.

de roman en jaloezie, jaloezie en Proust.

Is it something as obvious as that jealousy,

Is eenvoudigweg dat jaloezie,

which boils down into person, desire, impediment,

wat neerkomt op de persoon, verlangen, beletsel,

is such a solid narrative foundation?

een sterke grondslag is voor verhalen?

I don't know. I think it cuts very close to the bone,

Ik weet het niet. Ik denk dat het erg confronterend is.

because let's think about what happens

Bedenk maar eens wat er gebeurt

when we feel jealous.

als we ons jaloers voelen.

When we feel jealous, we tell ourselves a story.

Als we ons jaloers voelen, praten we onszelf een verhaal aan.

We tell ourselves a story about other people's lives,

We praten onszelf een verhaal aan over andermans leven.

and these stories make us feel terrible

Door deze verhalen voelen we ons vreselijk,

because they're designed to make us feel terrible.

want zo zijn ze ook bedacht.

As the teller of the tale and the audience,

Als vertellers van het verhaal

we know just what details to include,

weten we precies welke details nodig zijn

to dig that knife in. Right?

om nog wat zout in de wonde te strooien.

Jealousy makes us all amateur novelists,

Jaloezie maakt ons allen tot amateur-schrijvers.

and this is something Proust understood.

Proust begreep dat goed.

In the first volume, Swann's Way,

In het eerste deel, 'De kant van Swann',

the series of books,

de boekenserie,

Swann, one of the main characters,

is Swann, een van de hoofdpersonen,

is thinking very fondly of his mistress

vol lof over zijn maîtresse,

and how great she is in bed,

en hoe goed ze is in bed.

and suddenly, in the course of a few sentences,

Plotseling, in slechts een paar zinnen,

and these are Proustian sentences,

en dit zijn proustiaanse zinnen,

so they're long as rivers,

zo lang als rivieren dus,

but in the course of a few sentences,

maar in slechts een paar zinnen

he suddenly recoils and he realizes,

deinst hij opeens terug en beseft hij:

"Hang on, everything I love about this woman,

"Wacht eens, alles wat ik leuk vind aan deze vrouw,

somebody else would love about this woman.

zou iemand anders ook leuk vinden aan deze vrouw.

Everything that she does that gives me pleasure

Alles wat mij plezier geeft,

could be giving somebody else pleasure,

kan een ander ook plezier geven,

maybe right about now."

misschien wel nu."

And this is the story he starts to tell himself,

Dit verhaal praat hij zichzelf aan,

and from then on, Proust writes that

en vanaf dat moment schrijft Proust dat

every fresh charm Swann detects in his mistress,

Swann elke nieuwe charme die hij opmerkt in zijn maîtresse

he adds to his "collection of instruments

toevoegt aan zijn 'collectie van instrumenten

in his private torture chamber."

in zijn persoonlijke martelkamer'.

Now Swann and Proust, we have to admit,

We moeten toegeven dat Swann en Proust

were notoriously jealous.

berucht waren voor hun jaloezie.

You know, Proust's boyfriends would have to leave

Prousts vriendjes moesten haast het land verlaten

the country if they wanted to break up with him.

als ze het wilden uitmaken.

But you don't have to be that jealous

Maar je hoeft niet zo jaloers te zijn

to concede that it's hard work. Right?

om toe te geven dat het zwaar is.

Jealousy is exhausting.

Jaloezie is slopend.

It's a hungry emotion. It must be fed.

Het is een hongerige emotie. Ze moet gevoed worden.

And what does jealousy like?

Waar houdt jaloezie van?

Jealousy likes information.

Jaloezie houdt van informatie.

Jealousy likes details.

Jaloezie houdt van details.

Jealousy likes the vast quantities of shiny hair,

Jaloezie houdt van een grote bos glanzend haar,

the cute little pencil case.

het schattige pennenzakje.

Jealousy likes photos.

Jaloezie houdt van foto's.

That's why Instagram is such a hit. (Laughter)

Daarom is Instagram zo'n hit. (Gelach)

Proust actually links the language of scholarship and jealousy.

Proust verbindt de taal van studie en jaloezie.

When Swann is in his jealous throes,

Wanneer Swann jaloers is,

and suddenly he's listening at doorways

staat te luistervinken bij deuropeningen,

and bribing his mistress' servants,

en de dienaren van zijn maîtresse omkoopt,

he defends these behaviors.

verdedigt hij dit gedrag.

He says, "You know, look, I know you think this is repugnant,

Hij zegt: "Ik weet dat je dit weerzinwekkend vindt,

but it is no different

maar het is niet anders dan

from interpreting an ancient text

een oude tekst interpreteren

or looking at a monument."

of naar een monument kijken."

He says, "They are scientific investigations

Hij zegt: "Het is wetenschappelijk onderzoek

with real intellectual value."

met intellectuele waarde."

Proust is trying to show us that jealousy

Proust probeert aan te tonen dat jaloezie

feels intolerable and makes us look absurd,

ondraaglijk voelt en ons te kijk zet,

but it is, at its crux, a quest for knowledge,

maar het is, in de kern, een zoektocht naar kennis,

a quest for truth, painful truth,

een zoektocht naar waarheid, pijnlijke waarheid.

and actually, where Proust is concerned,

En wat Proust betreft,

the more painful the truth, the better.

hoe pijnlijker de waarheid, hoe beter.

Grief, humiliation, loss:

Verdriet, vernedering, verlies,

These were the avenues to wisdom for Proust.

dat waren de wegen naar wijsheid voor Proust.

He says, "A woman whom we need,

Hij zegt: "Een vrouw die we nodig hebben,

who makes us suffer, elicits from us

die ons doet lijden, ontlokt bij ons

a gamut of feelings far more profound and vital

een scala aan gevoelens die dieper gaan

than a man of genius who interests us."

dan een genie die ons interesseert."

Is he telling us to just go and find cruel women?

Moeten we maar wrede vrouwen zoeken?

No. I think he's trying to say

Nee, ik denk dat hij zegt

that jealousy reveals us to ourselves.

dat jaloezie ons een spiegel voorhoudt.

And does any other emotion crack us open

Is er een andere emotie die ons opensplijt

in this particular way?

op deze manier?

Does any other emotion reveal to us

Is er een andere emotie die blijk geeft van

our aggression and our hideous ambition

onze agressie, onze afzichtelijke ambitie,

and our entitlement?

en onze rechten?

Does any other emotion teach us to look

Is er een andere emotie die ons leert te kijken

with such peculiar intensity?

met zo'n bijzondere intensiteit?

Freud would write about this later.

Freud zou hier later over schrijven.

One day, Freud was visited

Op een dag werd Freud bezocht

by this very anxious young man who was consumed

door een angstige jongeman die in de ban was

with the thought of his wife cheating on him.

van de gedachte dat zijn vrouw vreemdging.

And Freud says, it's something strange about this guy,

Freud zei dat er iets vreemd was aan deze man,

because he's not looking at what his wife is doing.

want hij keek niet naar wat z'n vrouw deed.

Because she's blameless; everybody knows it.

Ze was onschuldig. Iedereen wist het.

The poor creature is just

Het arme kind wordt gewoon zonder reden verdacht.

under suspicion for no cause.

But he's looking for things that his wife is doing

Hij zoekt naar dingen die zijn vrouw doet,

without noticing, unintentional behaviors.

zonder het door te hebben. Onbewust gedrag.

Is she smiling too brightly here,

Lacht ze hier te overdreven?

or did she accidentally brush up against a man there?

Botste ze daar per ongeluk tegen een man op?

[Freud] says that the man is becoming

Freud zegt dat de man verandert in

the custodian of his wife's unconscious.

de bewaker van het onderbewuste van zijn vrouw.

The novel is very good on this point.

De roman is heel goed op dit punt.

The novel is very good at describing how jealousy

De roman beschrijft heel goed hoe jaloezie

trains us to look with intensity but not accuracy.

ons leert te kijken met intensiteit, maar niet met nauwkeurigheid.

In fact, the more intensely jealous we are,

Hoe intenser onze jaloezie is,

the more we become residents of fantasy.

hoe meer we in fantasie gaan wonen.

And this is why, I think, jealousy doesn't

Dit is waarom jaloezie ons niet alleen

just provoke us to do violent things

aanspoort tot gewelddadige dingen,

or illegal things.

of illegale dingen.

Jealousy prompts us to behave in ways

Jaloezie prikkelt ons tot gedrag

that are wildly inventive.

dat razend inventief is.

Now I'm thinking of myself at eight, I concede,

Nu denk ik aan m'n 8-jarige ik, dat geef ik toe,

but I'm also thinking of this story I heard on the news.

maar ik denk ook aan een bepaald nieuwsbericht.

A 52-year-old Michigan woman was caught

Een 52-jarige vrouw uit Michigan werd betrapt

creating a fake Facebook account

op het creëren van een nep Facebook-account,

from which she sent vile, hideous messages

waarmee ze afschuwelijke berichten verstuurde

to herself for a year.

naar haarzelf, voor een jaar.

For a year. A year.

Voor een heel jaar.

And she was trying to frame

Ze probeerde de nieuwe vriendin

her ex-boyfriend's new girlfriend,

van haar ex erin te luizen.

and I have to confess when I heard this,

Ik moet toegeven: toen ik dit hoorde,

I just reacted with admiration.

reageerde ik vol bewondering.

(Laughter)

(Gelach)

Because, I mean, let's be real.

Laten we eerlijk zijn.

What immense, if misplaced, creativity. Right?

Wat een enorme, weliswaar misplaatste, creativiteit.

This is something from a novel.

Dit komt uit een roman.

This is something from a Patricia Highsmith novel.

Dit komt uit een roman van Patricia Highsmith.

Now Highsmith is a particular favorite of mine.

Highsmith is een van m'n favorieten.

She is the very brilliant and bizarre woman of American letters.

Ze is een briljante en bizarre Amerikaanse literaire dame.

She's the author of "Strangers on a Train"

Ze is de auteur van 'Vreemden op de trein'

and "The Talented Mr. Ripley,"

en 'The Talented Mr. Ripley',

books that are all about how jealousy,

boeken die gaan over hoe jaloezie

it muddles our minds,

rommelt met onze gedachten.

and once we're in the sphere, in that realm of jealousy,

Zodra we in dat rijk van jaloezie zitten,

the membrane between what is and what could be

kan het vlies tussen werkelijkheid en mogelijkheid

can be pierced in an instant.

zo doorboord worden.

Take Tom Ripley, her most famous character.

Neem Tom Ripley, haar beroemdste personage.

Now, Tom Ripley goes from wanting you

Tom Ripley gaat van jou willen,

or wanting what you have

of willen wat je hebt, naar

to being you and having what you once had,

jou zijn en hebben wat je ooit had.

and you're under the floorboards,

Jij ligt onder de zoden.

he's answering to your name,

Hij neemt je naam over,

he's wearing your rings,

hij draagt je ringen,

emptying your bank account.

hij leegt je bankrekening.

That's one way to go.

Dat is één manier.

But what do we do? We can't go the Tom Ripley route.

Wat moeten we doen? We kunnen niet Tom Ripley achterna gaan.

I can't give the world D's,

Ik kan de wereld geen onvoldoendes geven,

as much as I would really like to, some days.

hoe graag ik dat ook zou willen.

And it's a pity, because we live in envious times.

Dat is jammer, want we leven in afgunstige tijden.

We live in jealous times.

We leven in jaloerse tijden.

I mean, we're all good citizens of social media,

We gebruiken toch allemaal sociale media,

aren't we, where the currency is envy?

waarin alles om jaloezie draait?

Does the novel show us a way out? I'm not sure.

Biedt de roman een uitweg? Ik weet het niet zeker.

So let's do what characters always do when they're not sure,

Laten we doen wat personages dan altijd doen,

when they are in possession of a mystery.

als ze op de hoogte zijn van een mysterie.

Let's go to 221B Baker Street

Laten we naar 221B Baker Street gaan

and ask for Sherlock Holmes.

en vragen om Sherlock Holmes.

When people think of Holmes,

Als mensen denken aan Holmes,

they think of his nemesis being Professor Moriarty,

dan denken ze dat Professor Moriarty zijn aartsvijand is,

right, this criminal mastermind.

een crimineel meesterbrein.

But I've always preferred [Inspector] Lestrade,

Ik gaf altijd de voorkeur aan Inspector Lestrade,

who is the rat-faced head of Scotland Yard

het miezerige hoofd van Scotland Yard,

who needs Holmes desperately,

de man die Holmes dringend nodig heeft,

needs Holmes' genius, but resents him.

zijn talent nodig heeft, maar hem verafschuwt.

Oh, it's so familiar to me.

Het komt me zo bekend voor.

So Lestrade needs his help, resents him,

Lestrade heeft z'n hulp nodig, verafschuwt hem,

and sort of seethes with bitterness over the course of the mysteries.

en straalt verbitterdheid uit gedurende de mysteries.

But as they work together, something starts to change,

Maar tijdens de samenwerking verandert er iets.

and finally in "The Adventure of the Six Napoleons,"

Later, in 'The Adventure of the Six Napoleons',

once Holmes comes in, dazzles everybody with his solution,

komt Holmes binnen en verbluft hij iedereen met z'n oplossing.

Lestrade turns to Holmes and he says,

Lestrade richt zit tot Holmes en zegt:

"We're not jealous of you, Mr. Holmes.

"We zijn niet jaloers op je, Mr. Holmes.

We're proud of you."

We zijn trots op je."

And he says that there's not a man at Scotland Yard

Hij zegt dat er geen man is in Scotland Yard

who wouldn't want to shake Sherlock Holmes' hand.

die niet Sherlock Holmes' hand zou willen schudden.

It's one of the few times we see Holmes moved

Het is een van de weinige keren dat Holmes ontroerd is

in the mysteries, and I find it very moving,

in de mysteries, en ik vind het heel ontroerend,

this little scene, but it's also mysterious, right?

deze scène, maar het is ook mysterieus.

It seems to treat jealousy

Het doet jaloezie af

as a problem of geometry, not emotion.

als een geometrisch vraagstuk, niet als een emotie.

You know, one minute Holmes is on the other side from Lestrade.

Het ene moment staan ze tegenover elkaar,

The next minute they're on the same side.

het volgende moment horen ze bij elkaar.

Suddenly, Lestrade is letting himself

Plotseling kan Lestrade bewondering opbrengen

admire this mind that he's resented.

voor het talent dat hij verafschuwde.

Could it be so simple though?

Kan het echt zo simpel zijn?

What if jealousy really is a matter of geometry,

Wat als jaloezie echt een kwestie van geometrie is,

just a matter of where we allow ourselves to stand

gewoon een kwestie van waar we onszelf plaatsen

in relation to another?

in verhouding tot anderen?

Well, maybe then we wouldn't have to resent

Misschien hoeven we iemand zijn uitmuntendheid dan niet kwalijk te nemen.

somebody's excellence.

We could align ourselves with it.

We kunnen onszelf erop afstemmen.

But I like contingency plans.

Maar ik hou van rampenplannen.

So while we wait for that to happen,

Terwijl we daarop wachten,

let us remember that we have fiction for consolation.

kan fictie een troost zijn.

Fiction alone demystifies jealousy.

Fictie kan jaloezie demystificeren.

Fiction alone domesticates it,

Fictie kan ze temmen,

invites it to the table.

en uitnodigen.

And look who it gathers:

En kijk eens wie ze samenbrengt:

sweet Lestrade, terrifying Tom Ripley,

lieve Lestrade, angstaanjagende Tom Ripley,

crazy Swann, Marcel Proust himself.

gekke Swann, Marcel Proust zelf.

We are in excellent company.

We zijn in goed gezelschap.

Thank you.

Hartelijk bedankt.

(Applause)

(Applaus)