An Ode to Envy | Parul Sehgal | TED Talks

Parul Sehgal: Bir haset kasidesi

Çeviri: Emre Kocahan Gözden geçirme: Ramazan Şen

So when I was eight years old,

Sekiz yaşımdaydım,

a new girl came to join the class,

sınıfımıza yeni bir kız gelmişti.

and she was so impressive,

Çok etkileyici biriydi,

as the new girl always seems to be.

tıpkı her 'yeni kız'ın olduğu gibi.

She had vast quantities of very shiny hair

Çok gür ve ışıltılı saçları vardı,

and a cute little pencil case,

küçük, şirin bir kalemliği..

super strong on state capitals,

Eyaletlerin başkentlerini ezbere biliyordu,

just a great speller.

hecelemesi muhteşemdi.

And I just curdled with jealousy that year,

Bense, o yıl kıskançlıktan kaskatı olmuştum.

until I hatched my devious plan.

Ta ki, sinsi planımı hazırlayıncaya kadar.

So one day I stayed a little late after school,

Bir gün dersten sonra biraz okulda bekledim.

a little too late, and I lurked in the girls' bathroom.

Hatta epey fazla... Sonra, kızlar tuvaletinde pusuya yattım.

When the coast was clear, I emerged,

Etrafta kimse kalmayınca çıktım, sessizce sınıfa gittim

crept into the classroom,

and took from my teacher's desk the grade book.

ve öğretmenin masasından not kağıdını aldım.

And then I did it.

Evet, yaptım.

I fiddled with my rival's grades,

Rakibimin notlarıyla oynadım.

just a little, just demoted some of those A's.

Sadece birazcık. A'ların birkaçını düşürdüm.

All of those A's. (Laughter)

Hepsini düşürdüm.

And I got ready to return the book to the drawer,

Sonra, tam not kağıdını çekmeceye geri koyacaktım ki

when hang on, some of my other classmates

dedim ki; dur bir dakika, başkalarının da çok cezbedici notları varmış!

had appallingly good grades too.

So, in a frenzy,

Bir anda gözüm döndü ve herkesin notunu düzelttim.

I corrected everybody's marks,

not imaginatively.

Hayalimde değil hem de.

I gave everybody a row of D's

Herkese bir dizi D verdim. Kendime ise;

and I gave myself a row of A's,

bir dizi A...

just because I was there, you know, might as well.

sadece, o an orada olduğum içindi yani, bilirsiniz, neden olmasındı...

And I am still baffled by my behavior.

Ne var ki, bu davranışım beni hâlâ şaşırtıyor.

I don't understand where the idea came from.

Bu fikrin nereden çıktığını anlamıyorum.

I don't understand why I felt so great doing it.

Bunu yapmanın neden harika hissettirdiğini de anlamıyorum.

I felt great.

Harika hissettim.

I don't understand why I was never caught.

Anlamıyorum; neden hiç yakalanmadım?

I mean, it should have been so blatantly obvious.

Demek istediğim; çok aşikârdı.

I was never caught.

ama hiç yakalanmadım.

But most of all, I am baffled by,

Fakat beni en çok şaşırtan şey,

why did it bother me so much

beni neden bu denli rahatsız ettiği;

that this little girl, this tiny little girl,

küçücük, mini minnacık bu kızın

was so good at spelling?

çok iyi heceleyebilmesi...

Jealousy baffles me.

Kıskançlık beni şaşırtıyor.

It's so mysterious, and it's so pervasive.

Çok gizemli bir şey ve çok yaygın.

We know babies suffer from jealousy.

Biliyoruz ki, bebekler bile kıskançlık yaşıyor.

We know primates do. Bluebirds are actually very prone.

Primatlar da. Mavikuşlar oldukça meyilli.

We know that jealousy is the number one cause

Biliyoruz ki, kıskançlık,

of spousal murder in the United States.

Birleşik Devletlerdeki eş cinayetlerinin birinci sebebi.

And yet, I have never read a study

Buna rağmen, hiç bir çalışma görmedim ki,

that can parse to me its loneliness

kıskançlığın yalnızlığını, uzun ömrünü ya da korkunç sarsıntısını açıklasın.

or its longevity or its grim thrill.

For that, we have to go to fiction,

Bu sebeple, kurguya bakmalıyız.

because the novel is the lab

Çünkü roman, kıskançlığı her biçimiyle incelemiş bir laboratuvardır.

that has studied jealousy

in every possible configuration.

In fact, I don't know if it's an exaggeration to say

Aslında, mübalağa mı olur bilmem ama,

that if we didn't have jealousy,

eğer kıskançlık olmasaydı, edebiyat olur muydu ki?

would we even have literature?

Well no faithless Helen, no "Odyssey."

Yani, hain Helen olmasa, 'Odesa' olmazdı.

No jealous king, no "Arabian Nights."

Kıskanç kral olmasa, 'Binbir gece masalları' olmazdı.

No Shakespeare.

Shakespeare olmazdı.

There goes high school reading lists,

Lise yıllarında okuduklarımızda öyle.

because we're losing "Sound and the Fury,"

Çünkü, 'Ses ve Öfke' yi kaybederdik.

we're losing "Gatsby," "Sun Also Rises,"

'Gatsby'i, 'Güneş de Doğar'ı kaybederdik.

we're losing "Madame Bovary," "Anna K."

'Madame Bovary'i, ''Anna K.'yi kaybederdik.

No jealousy, no Proust. And now, I mean,

Kıskançlık olmasaydı Proust olmazdı.

Demek istediğim, biliyorum, şimdilerde Proust'un

I know it's fashionable to say that Proust

has the answers to everything,

her şeye bir cevabı olduğunu söylemek moda oldu.

but in the case of jealousy,

Fakat kıskançlık konusunda, biraz öyle.

he kind of does.

This year is the centennial of his masterpiece, "In Search of Lost Time,"

Bu yıl, başyapıtı 'Kayıp Zamanın İzinde'nin yüzüncü yıl dönümü.

and it's the most exhaustive study of sexual jealousy

Roman, cinsel kıskançlık üzerine en kapsamlı çalışma

and just regular competitiveness, my brand,

ve genel rekabetin, benim olayım,

that we can hope to have. (Laughter)

üzerine sahip olmayı umduğumuz en iyi çalışma.

And we think about Proust, we think

Bir de, Proust'u ele aldığımızda,

duygusal yönleri geliyor aklımıza, değil mi?

about the sentimental bits, right?

We think about a little boy trying to get to sleep.

Uyumaya çalışan küçük bir oğlan geliyor aklımıza.

We think about a madeleine moistened in lavender tea.

Lavanta çayıyla ıslatılmış madeleine keki geliyor aklımıza.

We forget how harsh his vision was.

Görüşlerinin ne denli sert olduğunu unutuyoruz.

We forget how pitiless he is.

Ne kadar acımasız olduğunu unutuyoruz.

I mean, these are books that Virginia Woolf said

Yani, bu kitaplar Virgina Woolf'un tabiriyle 'kedi bağırsağı kadar sert'.

were tough as cat gut.

I don't know what cat gut is,

Kedi bağırsağı nasıl bir şey bilmiyorum ama

but let's assume it's formidable.

sert bir şey olduğunu farz edelim.

Let's look at why they go so well together,

Birbirleriyle neden bu kadar uyumlu olduğuna bakalım;

the novel and jealousy, jealousy and Proust.

romanın ve kıskançlığın, kıskançlığın ve Proust'un.

Kıskançlık kadar bâriz, insanın, arzuların, engellerin içine işleyen bir şey,

Is it something as obvious as that jealousy,

which boils down into person, desire, impediment,

is such a solid narrative foundation?

som, hikâye tarzında bir temel midir?

I don't know. I think it cuts very close to the bone,

Bilmiyorum. Sanırım insanın kemiklerine işleyen bir şey.

because let's think about what happens

Çünkü, kıskançlık hissettiğimizde neler olduğunu düşünün.

when we feel jealous.

When we feel jealous, we tell ourselves a story.

Kıskançlık hissettiğimizde, kendimize bir hikâye anlatırız.

We tell ourselves a story about other people's lives,

Kendimize, başka insanların hayatları hakkında bir hikâye anlatırız

and these stories make us feel terrible

ve bu hikâyeler bize berbat hissettirir.

because they're designed to make us feel terrible.

Çünkü kötü hissettirme amacıyla yapılmışlardır.

As the teller of the tale and the audience,

Masalın anlatıcısı ve dinleyicisi olarak,

we know just what details to include,

ne tür ayrıntıyı ilave edeceğimizi çok iyi biliriz.

to dig that knife in. Right?

Böylece bıçağı saplayabiliriz, değil mi?

Kıskançlık, hepimizi amatör roman yazarı yapar.

Jealousy makes us all amateur novelists,

and this is something Proust understood.

Bu, Proust'un anladığı bir şey.

In the first volume, Swann's Way,

Birinci ciltte, Swann'ların Tarafı, kitap dizisinde

the series of books,

Swann, one of the main characters,

Swann, ana karakterlerden bir tanesi,

is thinking very fondly of his mistress

metresinden sevgi dolu söz ediyor,

and how great she is in bed,

yatakta ne kadar iyi olduğundan bahsediyor.

and suddenly, in the course of a few sentences,

Fakat birden, birkaç cümle içinde,

and these are Proustian sentences,

ki bunlar tam anlamıyla Proust cümleleri ve nehirler kadar uzunlar,

so they're long as rivers,

but in the course of a few sentences,

fakat birkaç cümle içinde

he suddenly recoils and he realizes,

birden geri çekilir ve farkına varır;

"Hang on, everything I love about this woman,

"Dur bir dakika, bu kadında sevdiğim her şeyi,

somebody else would love about this woman.

bir başkası da seviyor olabilir.

Everything that she does that gives me pleasure

Bana zevk veren, yaptığı her şey,

could be giving somebody else pleasure,

bir başkasına da zevk veriyor olabilir, belki de tam şu anda."

maybe right about now."

And this is the story he starts to tell himself,

İşte bu kendisine anlatmaya başladığı hikâye.

and from then on, Proust writes that

Sonrasında, Proust şöyle yazıyor;

every fresh charm Swann detects in his mistress,

Swann, metresinde tespit ettiği her yeni cazibeye karşılık,

he adds to his "collection of instruments

'şahsi işkence odasındaki enstrüman koleksiyonu'na bir yenisini ekledi.

in his private torture chamber."

Now Swann and Proust, we have to admit,

Şimdi, Swann ve Proust'un, kabul etmeliyiz ki,

were notoriously jealous.

kıskançlıkta adları çıkmış.

You know, Proust's boyfriends would have to leave

Biliyorsunuz, eğer Proust'tan ayrılmak istiyorlarsa,

the country if they wanted to break up with him.

erkek arkadaşlarının ülkeyi terk etmeleri gerekirdi.

But you don't have to be that jealous

Fakat, meşakkatini kabul etmek için bu kadar kıskanç olmaya gerek yok, değil mi?

to concede that it's hard work. Right?

Jealousy is exhausting.

Kıskançlık, yorucudur.

Aç bir duygudur. Beslenmesi gerekir.

It's a hungry emotion. It must be fed.

And what does jealousy like?

Peki kıskançlık neyi sever?

Jealousy likes information.

Kıskançlık, bilgiyi sever.

Jealousy likes details.

Kıskançlık, detayları sever.

Jealousy likes the vast quantities of shiny hair,

Kıskançlık, gür ve parlak saçları sever.

Küçük ve şirin kalemliği...

the cute little pencil case.

Jealousy likes photos.

Kıskançlık, fotoğrafları sever.

That's why Instagram is such a hit. (Laughter)

Bu yüzden Instagram bu kadar ünlendi.

Proust actually links the language of scholarship and jealousy.

Proust aslında, bilgelik dilini ve kıskançlığı birbirine bağlıyor.

When Swann is in his jealous throes,

Swann, kıskançlık sancılarındayken ve

and suddenly he's listening at doorways

aniden kapı dinlemeye ve metresinin hizmetçilerine rüşvet vermeye başlamışken

and bribing his mistress' servants,

he defends these behaviors.

bu davranışlarını savunuyor da.

He says, "You know, look, I know you think this is repugnant,

Diyor ki; "Biliyorum, bak, bunların itici olduğunu düşünüyorsun,

but it is no different

fakat bunun eski bir yazıtı yorumlamaktan

from interpreting an ancient text

ya da bir anıtı incelemekten farkı yok.

or looking at a monument."

He says, "They are scientific investigations

Diyor ki; "Bunlar, gerçek zeka değeri olan bilimsel araştırmalar."

with real intellectual value."

Proust is trying to show us that jealousy

Prous'un bize göstermeye çalıştığı,

feels intolerable and makes us look absurd,

kıskançlığın tahammül edilemez olduğu ve bizi absürt gösterdiği.

but it is, at its crux, a quest for knowledge,

Fakat bu, bir çıkmaz olduğu kadar, bilgiyi arama yoludur da.

a quest for truth, painful truth,

Gerçeği arama, acı gerçeği...

and actually, where Proust is concerned,

Aslında Proust'un kaygısı,

the more painful the truth, the better.

gerçek ne kadar acı olursa, o kadar iyidir.

Grief, humiliation, loss:

Keder, küçük düşme, kayıp:

These were the avenues to wisdom for Proust.

Bunlar, bilgeliğe çıkan caddelerdir, Proust için.

He says, "A woman whom we need,

Der ki; " İhtiyaç duyduğumuz, bize acı çektiren bir kadın,

who makes us suffer, elicits from us

ilgimizi çeken dahî bir erkeğin yapabileceğinden çok daha fazla

a gamut of feelings far more profound and vital

derin ve hayati, bir dizi duyguyu ortaya çıkarır bizde."

than a man of genius who interests us."

Is he telling us to just go and find cruel women?

Gidip zalim bir kadın mı bulmamızı istiyor dersiniz?

No. I think he's trying to say

Hayır, sanırım söylemek istediği şey;

that jealousy reveals us to ourselves.

kıskançlığın bize, kendimizi gösterdiği.

And does any other emotion crack us open

Peki, bir başka duygu bize, kendimizi bu denli açar mı?

in this particular way?

Does any other emotion reveal to us

Başka bir duygu, saldırganlığımızı,

our aggression and our hideous ambition

çirkin ihtiraslarımızı ve öz adlandırmamızı açığa çıkarabilir mi?

and our entitlement?

Does any other emotion teach us to look

Başka bir duygu bize, böylesine özgün bir yoğunlukla bakmayı öğretebilir mi?

with such peculiar intensity?

Freud would write about this later.

Freud, sonraları tüm bunlar hakkında yazdı.

One day, Freud was visited

Bir gün, karısı tarafından aldatıldığı fikriyle kendisini tüketmiş

by this very anxious young man who was consumed

with the thought of his wife cheating on him.

çok endişeli bir adam Freud'a gelir.

And Freud says, it's something strange about this guy,

Freud der ki, bu adamla ilgili garip bir şey var,

because he's not looking at what his wife is doing.

karısının ne yaptığına gidip bakmıyor bile.

Because she's blameless; everybody knows it.

Çünkü kadın suçsuz, herkes biliyor.

The poor creature is just

Zavallı kadın, şüphe altında, hem de sebepsiz yere.

under suspicion for no cause.

But he's looking for things that his wife is doing

Freud, karısının farkında olmadan yaptığı şeyleri arar.

without noticing, unintentional behaviors.

İstemeden sergilediği davranışları.

Is she smiling too brightly here,

Burada çok mu gülümsedi?

or did she accidentally brush up against a man there?

Şurada, geçerken yanlışlıkla adamın birine mi değdi?

[Freud] says that the man is becoming

Freud der ki, adam, karısının bilinçaltına bekçilik etmeye başlamıştır.

the custodian of his wife's unconscious.

The novel is very good on this point.

Roman, bu noktada çok iyidir.

The novel is very good at describing how jealousy

Roman, bize şunu çok iyi açıklar;

trains us to look with intensity but not accuracy.

kıskançlık, bizi yoğunlukla bakmaya iter, doğrulukla değil.

In fact, the more intensely jealous we are,

Aslında, ne kadar şiddetle kıskanırsak

the more we become residents of fantasy.

o kadar çok hayal gücünün sakini olmaya başlıyoruz.

And this is why, I think, jealousy doesn't

İşte bu yüzdendir ki, sanıyorum, kıskançlık bizleri

just provoke us to do violent things

sadece şiddet içeren ya da yasadışı şeyler yapmaya kışkırtmıyor.

or illegal things.

Jealousy prompts us to behave in ways

Aynı zamanda bizleri, müthiş yaratıcı olmaya da teşvik ediyor.

that are wildly inventive.

Now I'm thinking of myself at eight, I concede,

Şimdi, sekiz yaşımdaki halimi düşünüyorum, kabul ediyorum,

but I'm also thinking of this story I heard on the news.

ama aynı zamanda haberlerde duyduğum şu olayı düşünüyorum.

A 52-year-old Michigan woman was caught

52 yaşında Michigan'lı bir kadın,

sahte bir Facebook hesabı açmaktan yakalandı.

creating a fake Facebook account

from which she sent vile, hideous messages

Bu hesaptan çok aşağılayıcı ve çirkin mesajlar gönderiyormuş,

to herself for a year.

hem de kendisine, tam bir yıldır.

For a year. A year.

Tam bir yıl, bir yıl.

And she was trying to frame

Yapmaya çalıştığı şey,

her ex-boyfriend's new girlfriend,

eski erkek arkadaşının kız arkadaşına çamur atmakmış.

and I have to confess when I heard this,

İtiraf etmeliyim ki bunu duyduğumda,

I just reacted with admiration.

tepkim; hayranlık duymak oldu.

(Laughter)

Because, I mean, let's be real.

Çünkü, yani, gerçekçi olalım.

What immense, if misplaced, creativity. Right?

Ne muazzam, gerçi yanlış yönlendirilmiş bir yaratıcılık, değil mi?

This is something from a novel.

Bu sanki romandan alıntı bir şey.

This is something from a Patricia Highsmith novel.

Sanki Patricia Highsmith romanından alınmış.

Now Highsmith is a particular favorite of mine.

Highsmith, benim özellikle favorim.

She is the very brilliant and bizarre woman of American letters.

Amerikan edebiyatının oldukça zeki ve tuhaf kadını.

She's the author of "Strangers on a Train"

'Trendeki Yabancılar' ve 'Yetenekli Bay Ripley'in yazarıdır.

and "The Talented Mr. Ripley,"

books that are all about how jealousy,

Bu kitaplar, kıskançlığın akıllarımızı nasıl sersemlettiğini anlatıyor.

it muddles our minds,

and once we're in the sphere, in that realm of jealousy,

Bir kez bu alana girdik mi, bu kıskançlık hükümdarlığına,

the membrane between what is and what could be

olan ile olabilecek olan arasındaki ince zar, bir anda delinebilir.

can be pierced in an instant.

Tom Ripley'e bakın, onun en ünlü karakteri.

Take Tom Ripley, her most famous character.

Now, Tom Ripley goes from wanting you

Tom Ripley, sizi ya da sahip olduklarınızı istemekten öteye gidip

or wanting what you have

to being you and having what you once had,

siz olmayı ve bir zamanlar sahip olduklarınızın hepsini istiyor.

and you're under the floorboards,

Siz yerin altındayken, adınızı kullanıyor,

he's answering to your name,

he's wearing your rings,

yüzüklerinizi takıyor, banka hesabınızı boşaltıyor.

emptying your bank account.

That's one way to go.

Bu bir yol tabii.

But what do we do? We can't go the Tom Ripley route.

Peki biz ne yaparız? Tom Ripley'in seçtiği yoldan gidemeyiz.

I can't give the world D's,

Dünyadaki herkese 'D' veremem ya.

as much as I would really like to, some days.

Ne kadar çok istesem de, kimi zaman...

And it's a pity, because we live in envious times.

Çok yazık, çünkü hasetle dolu bir zamanda yaşıyoruz.

We live in jealous times.

Kıskançlıkla dolu bir zamanda yaşıyoruz.

I mean, we're all good citizens of social media,

Yani, hepimiz sosyal medya vatandaşıyız, değil mi?

aren't we, where the currency is envy?

Para biriminin haset olduğu ortam.

Does the novel show us a way out? I'm not sure.

Peki, roman bize bir çıkış yolu gösteriyor mu? Emin değilim.

So let's do what characters always do when they're not sure,

O halde, gelin karakterlerin emin olmadıklarında yaptıklarını yapalım,

when they are in possession of a mystery.

gizemin etkisi altında olduklarında yaptıklarını.

Let's go to 221B Baker Street

Gelin, 221B Baker Sokağına gidelim

and ask for Sherlock Holmes.

ve Sherlock Holmes'u soralım.

When people think of Holmes,

İnsanlar Holmes'u düşündüğünde

they think of his nemesis being Professor Moriarty,

akıllarına, intikamcı düşman Profesör Moriarty gelir, değil mi?

right, this criminal mastermind.

Hani şu, dâhi suçlu.

But I've always preferred [Inspector] Lestrade,

Fakat ben hep dedektif Lestrade'i tercih etmişimdir.

who is the rat-faced head of Scotland Yard

Hani şu, fare suratlı, Scotland Yard müfettişi.

who needs Holmes desperately,

Holmes'a feci şekilde ihtiyacı vardır,

needs Holmes' genius, but resents him.

onun dehasına, ama aynı zamanda ona içerlemektedir.

Oh, it's so familiar to me.

Ah, bana çok tanıdık geliyor.

So Lestrade needs his help, resents him,

Lestrade, onun yardımına ihtiyaç duyar, ona içerler

and sort of seethes with bitterness over the course of the mysteries.

ve biraz da gizemin yarattığı sıkıntı kendisini kudurtur.

But as they work together, something starts to change,

Fakat birlikte çalıştıkça, bir şeyler değişir

and finally in "The Adventure of the Six Napoleons,"

ve sonunda, 'Altı Napolyon'un Esrarı'nda,

once Holmes comes in, dazzles everybody with his solution,

Holmes gelip, olayı çözerek herkesi büyüleyince,

Lestrade turns to Holmes and he says,

Lestrade, Holmes'a döner ve der ki;

"We're not jealous of you, Mr. Holmes.

"Sizi kıskanmıyoruz Bay Holmes.

We're proud of you."

Sizinle gurur duyuyoruz."

And he says that there's not a man at Scotland Yard

Bir de, Scotland Yard'da Sherlock Holmes'un elini sıkmak istemeyen

who wouldn't want to shake Sherlock Holmes' hand.

bir kişi bile olmadığını söyler.

It's one of the few times we see Holmes moved

Bu, Holmes'un etkilendiğini gördüğümüz nadir anlardan birisi

in the mysteries, and I find it very moving,

ve ben bunu oldukça dokunaklı buluyorum, bu küçük sahneyi.

this little scene, but it's also mysterious, right?

Fakat bu, aynı zamanda gizemli, değil mi?

It seems to treat jealousy

Sanki kıskançlığı

as a problem of geometry, not emotion.

duygu değil de, geometri problemiymiş gibi görmek.

You know, one minute Holmes is on the other side from Lestrade.

Yani, bir bakıyorsunuz Holmes, Lestrade'ın karşı tarafında.

The next minute they're on the same side.

Dönüp tekrar baktığınızda ikisi aynı taraftalar.

Suddenly, Lestrade is letting himself

Birden Lestrade, hep içerlediği bu zekâya

admire this mind that he's resented.

hayranlık duymaya başlıyor.

Could it be so simple though?

Bu kadar basit olabilir mi ki?

What if jealousy really is a matter of geometry,

Ya kıskançlık, gerçekten de geometri meselesiyse?

just a matter of where we allow ourselves to stand

İlişkilerimizde, kendimize nerede durma izini verdiğimizle ilgiliyse?

in relation to another?

Well, maybe then we wouldn't have to resent

Belki de o zaman, başkalarının mükemmeliyetine içerleme gereği duymazdık.

somebody's excellence.

We could align ourselves with it.

Kendimizi onunla aynı hizaya sokardık.

But I like contingency plans.

Fakat ben, acil eylem planlarını severim.

So while we wait for that to happen,

Yani, bunun gerçekleşmesini beklerken

let us remember that we have fiction for consolation.

teselli için kurgunun olduğunu hatırlayalım.

Fiction alone demystifies jealousy.

Kurgu, başlı başına kıskançlığın sır perdesini aralıyor,

Fiction alone domesticates it,

onu uygarlaştırıyor ve yemek masasına davet ediyor.

invites it to the table.

And look who it gathers:

Bakın kimleri bir araya getiriyor;

sweet Lestrade, terrifying Tom Ripley,

tatlı Lestrade, korkunç Tom Ripley,

crazy Swann, Marcel Proust himself.

çılgın Swann ve Marcel Proust'un ta kendisi...

We are in excellent company.

Bizimki mükemmel bir arkadaşlık.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)