Dangerous memes | Dan Dennett

Vertaald door: Kevin Keyaert Nagekeken door: Christel Foncke

How many Creationists do we have in the room?

Hoeveel creationisten zitten er hier in de zaal?

Probably none. I think we're all Darwinians.

Waarschijnlijk geen. Ik vermoed dat we allen Darwinisten zijn.

And yet many Darwinians are anxious, a little uneasy --

En toch, veel Darwinisten zijn bezorgd, voelen zich een beetje ongemakkelijk,

would like to see some limits on just how far the Darwinism goes.

en zouden graag enkele grenzen zien aan de draagwijdte van het Darwinisme.

It's all right.

Geeft niet.

You know spiderwebs? Sure, they are products of evolution.

Al gehoord van spinnenwebben? Uiteraard, ze zijn het product van evolutie.

The World Wide Web? Not so sure.

Het World Wide Web? Daar ben ik niet zo zeker van.

Beaver dams, yes. Hoover Dam, no.

Beverdammen, ja. Hoover Dam, nee.

What do they think it is that prevents the products of human ingenuity

Wat denkt men dat verhindert dat producten van menselijk vernuft

from being themselves, fruits of the tree of life,

zelf ook de vruchten van de boom des levens zijn?

and hence, in some sense, obeying evolutionary rules?

Dus, in zekere zin, ook gehoorzamen aan evolutionaire wetten?

And yet people are interestingly resistant

Niettemin bieden mensen weerstand

to the idea of applying evolutionary thinking to thinking -- to our thinking.

tegen het idee om evolutionair denken toe te passen op het denken -- ons denken.

And so I'm going to talk a little bit about that,

Daar ga ik het nu een beetje over hebben.

keeping in mind that we have a lot on the program here.

Ik besef wel dat er heel wat op het programma staat.

So you're out in the woods, or you're out in the pasture,

Stel, je bent in het bos of je staat in een weiland.

and you see this ant crawling up this blade of grass.

Je ziet een mier langs een grasspriet omhoog kruipen.

It climbs up to the top, and it falls,

Hij klimt naar de top en hij valt naar beneden,

and it climbs, and it falls, and it climbs --

hij klimt en valt, en klimt.

trying to stay at the very top of the blade of grass.

Telkens probeert hij op de top van het grassprietje te blijven.

What is this ant doing? What is this in aid of?

Wat is deze mier aan het doen? Waar is dit goed voor?

What goals is this ant trying to achieve by climbing this blade of grass?

Wat probeert deze mier te bereiken met het beklimmen van deze grasspriet?

What's in it for the ant?

Wat levert het op voor de mier?

And the answer is: nothing. There's nothing in it for the ant.

Het antwoord is: niets. Het levert de mier niets op.

Well then, why is it doing this?

Maar waarom doet hij dit dan?

Is it just a fluke?

Heeft hij iets op zijn lever?

Yeah, it's just a fluke. It's a lancet fluke.

Ja, hij heeft iets op zijn lever. Het is de kleine leverbot.

It's a little brain worm.

Dat is een kleine hersenworm.

It's a parasitic brain worm that has to get into the stomach of a sheep or a cow

Het is een parasitaire hersenworm die in de maag van een schaap of een koe moet geraken

in order to continue its life cycle.

om zijn levenscyclus voort te zetten.

Salmon swim upstream to get to their spawning grounds,

Zalmen zwemmen de rivier op om hun broedgrond te bereiken,

and lancet flukes commandeer a passing ant,

en de leverbot eist een voorbijkomende mier op,

crawl into its brain, and drive it up a blade of grass like an all-terrain vehicle.

kruipt in zijn hersenen en stuurt het als een terreinwagen naar het topje van een grasspriet.

So there's nothing in it for the ant.

Dus de mier heeft er niets aan.

The ant's brain has been hijacked by a parasite that infects the brain,

De hersenen van de mier zijn gekaapt door een parasiet die zijn brein infecteert,

inducing suicidal behavior.

waardoor zelfmoordgedrag wordt opgewekt.

Pretty scary.

Behoorlijk beangstigend.

Well, does anything like that happen with human beings?

Welnu, vindt er iets dergelijks plaats bij mensen?

This is all on behalf of a cause other than one's own genetic fitness, of course.

Natuurlijk voor iets anders dan voor zijn eigen genetische overleving.

Well, it may already have occurred to you

Misschien is het je ook al opgevallen

that Islam means "surrender," or "submission of self-interest to the will of Allah."

dat islam ‘overgave’ of ‘onderwerping van eigenbelang aan de wil van Allah’ betekent.

Well, it's ideas -- not worms -- that hijack our brains.

Het zijn dus ideeën -- geen wormen -- die onze hersenen kapen.

Now, am I saying that a sizable minority of the world's population

Betekent dit nu dat ik beweer dat de hersenen bij een aanzienlijke minderheid

has had their brain hijacked by parasitic ideas?

van de wereldpopulatie gekaapt zijn door parasitaire ideeën?

No, it's worse than that.

Nee. Het is erger.

Most people have.

Bij de meeste mensen is dat zo.

(Laughter)

(Gelach)

There are a lot of ideas to die for.

Er zijn een heleboel ideeën waarvoor iemand wil sterven.

Freedom, if you're from New Hampshire.

Vrijheid, als je uit New Hampshire komt.

(Laughter)

(Gelach)

Justice. Truth. Communism.

Gerechtigheid. Waarheid. Communisme.

Many people have laid down their lives for communism,

Veel mensen zijn gesneuveld voor het communisme

and many have laid down their lives for capitalism.

en velen zijn gesneuveld voor het kapitalisme.

And many for Catholicism. And many for Islam.

Velen voor het katholicisme, velen voor de islam.

These are just a few of the ideas that are to die for.

Dit zijn slechts enkele voorbeelden van ideeën om voor te sterven.

They're infectious.

Ze zijn besmettelijk.

Yesterday, Amory Lovins spoke about "infectious repititis."

Gisteren sprak Amory Lovins over 'besmettelijke repititis'.

It was a term of abuse, in effect.

Eigenlijk was het een scheldwoord.

This is unthinking engineering.

Het is onbezonnen ingenieurswerk.

Well, most of the cultural spread that goes on

Het merendeel van de culturele verspreiding die zich afspeelt

is not brilliant, new, out-of-the-box thinking.

is niet briljant, nieuw, of denken vanuit nieuwe gezichtspunten.

It's "infectious repetitis,"

Het is besmettelijke repetitis.

and we might as well try to have a theory of what's going on when that happens

We kunnen maar beter een theorie verzinnen over wat er zich afspeelt wanneer dat gebeurt.

so that we can understand the conditions of infection.

Zo kunnen we de besmettingscondities proberen te begrijpen.

Hosts work hard to spread these ideas to others.

Gastheren verspreiden ijverig deze ideeën naar anderen.

I myself am a philosopher, and one of our occupational hazards

Zelf ben ik een filosoof en een van de risico's in ons vak

is that people ask us what the meaning of life is.

is dat mensen ons vragen wat de zin is van het leven.

And you have to have a bumper sticker,

Dan heb je een uithangbord nodig.

you know. You have to have a statement.

Je moet een verklaring hebben klaarstaan.

So, this is mine.

Dit is de mijn verklaring.

The secret of happiness is: Find something more important than you are

Het geheim van gelukkig zijn is: zoek naar iets dat belangrijker is dan jezelf

and dedicate your life to it.

en wijdt er je leven aan.

Most of us -- now that the "Me Decade" is well in the past --

De meesten van ons -- nu het 'Ik-tijdperk' voorbij is --

now we actually do this.

doen dit ook werkelijk.

One set of ideas or another

Een of andere verzameling ideeën

have simply replaced our biological imperatives in our own lives.

heeft onze biologische doelen in onze levens vervangen.

This is what our summum bonum is.

Dit is ons hoogste goed.

It's not maximizing the number of grandchildren we have.

Het is ons aantal kleinkinderen niet aan het maximaliseren.

Now, this is a profound biological effect.

Dit is een diepgaand biologisch effect.

It's the subordination of genetic interest to other interests.

Het is de ondergeschiktheid van genetische belangen aan andere belangen.

And no other species does anything at all like it.

Geen enkel andere soort doet iets gelijkaardigs.

Well, how are we going to think about this?

Hoe gaan we hierover denken?

It is, on the one hand, a biological effect, and a very large one.

Aan de ene kant een heel groot biologisch effect.

Unmistakable.

Onmiskenbaar.

Now, what theories do we want to use to look at this?

Welke theorieën willen we hiervoor gebruiken?

Well, many theories. But how could something tie them together?

Veel theorieën eigenlijk. Maar hoe maken we een samenhangend geheel?

The idea of replicating ideas;

De idee van replicerende ideeën;

ideas that replicate by passing from brain to brain.

ideeën die zich verdubbelen door van brein naar brein te bewegen.

Richard Dawkins, whom you'll be hearing later in the day, invented the term "memes,"

Richard Dawkins, die jullie straks te horen krijgen, bedacht de term 'memen'.

and put forward the first really clear and vivid version of this idea

Hij zette de eerste duidelijke en levendige versie van dit idee

in his book "The Selfish Gene."

uiteen in zijn boek 'Onze zelfzuchtige genen'.

Now here am I talking about his idea.

Ik ben hier nu over zijn idee aan het vertellen.

Well, you see, it's not his. Yes -- he started it.

Het is niet van hem. Ja, hij is er wel mee begonnen.

But it's everybody's idea now.

Maar nu is het van iedereen.

And he's not responsible for what I say about memes.

Hij is niet verantwoordelijk voor wat ik over memen zeg.

I'm responsible for what I say about memes.

Ik ben verantwoordelijk voor wat ik zeg over memen.

Actually, I think we're all responsible

Eigenlijk zijn we niet alleen verantwoordelijk

for not just the intended effects of our ideas,

voor de bedoelde effecten van onze ideeën,

but for their likely misuses.

maar ook voor het mogelijke misbruik ervan.

So it is important, I think, to Richard, and to me,

Het is dus belangrijk voor Richard en mezelf, denk ik,

that these ideas not be abused and misused.

dat deze ideeën niet misbruikt worden.

They're very easy to misuse. That's why they're dangerous.

Ze zijn heel gemakkelijk te misbruiken. Daarom zijn ze gevaarlijk.

And it's just about a full-time job

Het is bijna een voltijdse baan

trying to prevent people who are scared of these ideas

om te verhinderen dat mensen die afkerig staan tegenover deze ideeën,

from caricaturing them and then running off to one dire purpose or another.

er een karikatuur van maken en dan een of ander verschrikkelijk doel gaan najagen.

So we have to keep plugging away,

Daarom moeten we tegen de stroom ingaan

trying to correct the misapprehensions

en allerlei misvattingen verbeteren

so that only the benign and useful variants of our ideas continue to spread.

zodat enkel de goedaardige en bruikbare varianten van onze ideeën zich blijven verspreiden.

But it is a problem.

Maar dit is problematisch.

We don't have much time, and I'm going to go over just a little bit of this and cut out,

We hebben weinig tijd en ik ga er slechts een klein deel van bespreken

because there's a lot of other things that are going to be said.

omdat er nog vele andere dingen zijn die besproken zullen worden.

So let me just point out: memes are like viruses.

Laat me dit even zeggen: memen zijn net als virussen.

That's what Richard said, back in '93.

Richard zei dit al in 1993.

And you might think, "Well, how can that be?

Je denkt wellicht: "Hoe kan dat nu?

I mean, a virus is -- you know, it's stuff! What's a meme made of?"

Een virus is iets tastbaars! Waarvan is een meme gemaakt?"

Yesterday, Negroponte was talking about viral telecommunications

Gisteren had Negroponte het over virale telecommunicatie,

but -- what's a virus?

maar wat is een virus?

A virus is a string of nucleic acid with attitude.

Een virus is een streng nucleïnezuur met karakter.

(Laughter)

(Gelach)

That is, there is something about it

Er is iets bijzonders aan

that tends to make it replicate better than the competition does.

waardoor het beter repliceert dan de concurrentie.

And that's what a meme is. It's an information packet with attitude.

Dit geldt ook voor memen; informatiepakketen met karakter.

What's a meme made of? What are bits made of, Mom?

Waar is een meme van gemaakt? Waar worden bits van gemaakt, mama?

Not silicon.

Niet van silicium.

They're made of information, and can be carried in any physical medium.

Ze bestaan uit informatie en worden gedragen door elk fysiek medium.

What's a word made of?

Waar worden woorden van gemaakt?

Sometimes when people say, "Do memes exist?"

Soms vragen mensen: "Bestaan memen?"

I say, "Well, do words exist? Are they in your ontology?"

Dan zeg ik: "Bestaan woorden? Zitten ze in jouw ontologie?"

If they are, words are memes that can be pronounced.

Als dat zo is dan zijn woorden memen die uitgesproken kunnen worden.

Then there's all the other memes that can't be pronounced.

Dan heb je alle andere memen die niet uitgesproken kunnen worden.

There are different species of memes.

Er zijn verschillende soorten memen.

Remember the Shakers? Gift to be simple?

Herinner je de Shakersekte nog? "Gift to be simple?"

Simple, beautiful furniture?

Mooie en eenvoudige meubels?

And, of course, they're basically extinct now.

Uiteraard bestaan ze nu niet meer.

And one of the reasons is that among the creed of Shaker-dom

Eén van de redenen hiervoor is dat het credo van het Shakerdom

is that one should be celibate.

onder meer zegt dat je celibatair moet blijven.

Not just the priests. Everybody.

Niet alleen de priesters. Iedereen.

Well, it's not so surprising that they've gone extinct. (Laughter)

Het is dus niet zo verrassend dat ze uitgestorven zijn. (Gelach)

But in fact that's not why they went extinct.

In feite is dat niet de reden waarom ze uitgestorven zijn.

They survived as long as they did

Ze hebben lang kunnen overleven

at a time when the social safety nets weren't there.

op een moment dat er geen sociale vangnetten waren.

And there were lots of widows and orphans,

Er waren veel weduwen en weeskinderen,

people like that, who needed a foster home.

mensen die een pleeggezin nodig hadden.

And so they had a ready supply of converts.

Ze hadden dus een beschikbare voorraad bekeerlingen.

And they could keep it going.

Zo konden ze blijven doorgaan.

And, in principle, it could've gone on forever,

In principe kon het eeuwig door zijn gegaan.

with perfect celibacy on the part of the hosts.

Met volkomen celibaat vanwege de gastheren.

The idea being passed on through proselytizing,

De idee werd door middel van bekering overgedragen

instead of through the gene line.

in plaats van via de genen.

So the ideas can live on in spite of the fact

De ideeën houden dus stand ondanks het feit

that they're not being passed on genetically.

dat ze niet op genetische basis werden overgedragen.

A meme can flourish in spite of having a negative impact on genetic fitness.

Een meme kan bloeien ondanks dat het een negatieve impact heeft op genetische overleving.

After all, the meme for Shaker-dom was essentially a sterilizing parasite.

De meme voor het Shakerdom was in essentie een steriliserende parasiet.

There are other parasites that do this -- which render the host sterile.

Er bestaan andere parasieten die dit doen -- de gastheer steriel maken.

It's part of their plan.

Het is een onderdeel van hun plan.

They don't have to have minds to have a plan.

Ze hoeven geen verstand te hebben om een plan te hebben.

I'm just going to draw your attention to just one

Ik ga even jullie aandacht vestigen op slechts één

of the many implications of the memetic perspective, which I recommend.

van de vele implicaties van het memetisch perspectief. Ik beveel het aan.

I've not time to go into more of it.

Ik heb geen tijd om er meer op in te gaan.

In Jared Diamond's wonderful book, "Guns, Germs and Steel,"

In het prachtige boek van Jared Diamond, "Zwaarden, paarden en ziektekiemen".

he talks about how it was germs, more than guns and steel,

Hij vertelt dat het eerder ziektekiemen dan wapens en staal waren

that conquered the new hemisphere -- the Western hemisphere --

die het nieuwe halfrond veroverden, het westelijk halfrond,

that conquered the rest of the world.

en de rest van de wereld veroverden.

When European explorers and travelers spread out,

Toen Europese ontdekkingsreizigers zich verspreidden,

they brought with them the germs

brachten ze ziektekiemen mee

that they had become essentially immune to,

waarvoor ze zelf immuun waren geworden.

that they had learned how to tolerate over

Ze hadden geleerd om honderden en

hundreds and hundreds of years, thousands of years,

duizenden jaren samen te leven

of living with domesticated animals who were the sources of those pathogens.

met gedomesticeerde dieren die de bron waren van die ziektekiemen.

And they just wiped out -- these pathogens just wiped out the native people,

Deze ziektekiemen hebben de oorspronkelijke bevolking gewoon vernietigd,

who had no immunity to them at all.

ze waren immers niet immuun.

And we're doing it again.

Nu doen we het opnieuw.

We're doing it this time with toxic ideas.

Dit keer met toxische ideeën.

Yesterday, a number of people -- Nicholas Negroponte and others --

Gisteren spraken een aantal mensen, Nicholas Negroponte en anderen,

spoke about all the wonderful things

over alle wonderbaarlijke dingen

that are happening when our ideas get spread out,

die gebeuren wanneer onze ideeën zich verspreiden

thanks to all the new technology all over the world.

over heel de wereld, dankzij al de nieuwe technologie.

And I agree. It is largely wonderful. Largely wonderful.

Ik ga akkoord. Het is grotendeels wonderbaarlijk. Grotendeels wonderbaarlijk.

But among all those ideas that inevitably flow out into the whole world

Onder al die ideeën die onvermijdelijk de hele wereld instromen

thanks to our technology, are a lot of toxic ideas.

dankzij onze technologie, zijn er ook veel toxische ideeën.

Now, this has been realized for some time.

Dit is al een tijdje verwezenlijkt.

Sayyid Qutb is one of the founding fathers of fanatical Islam,

Sayyid Qutb is een van de stichters van de fanatieke islam,

one of the ideologues that inspired Osama bin Laden.

één van de ideologieën die Osama bin Laden heeft geïnspireerd.

"One has only to glance at its press films, fashion shows, beauty contests,

"Je moet alleen maar een kijkje nemen naar de films, modeshows, schoonheidswedstrijden,

ballrooms, wine bars and broadcasting stations." Memes.

balzalen, wijnbars en radiostations." Memen.

These memes are spreading around the world

Deze memen verspreiden zich over de wereld

and they are wiping out whole cultures.

en ze vernietigen hele culturen.

They are wiping out languages.

Ze vernietigen talen.

They are wiping out traditions and practices.

Ze vernietigen tradities en gebruiken.

And it's not our fault, anymore than it's our fault when our germs lay waste

Het in onze fout niet, net zoals het onze fout niet is als ziektekiemen

to people that haven't developed the immunity.

mensen ziek maken die nog geen immuniteit verworven hebben.

We have an immunity to all of the junk that lies around the edges of our culture.

We zijn immuun voor alle rotzooi die aan de rand van onze cultuur rondzwerft.

We're a free society, so we let pornography and all these things -- we shrug them off.

We zijn een vrije samenleving, dus halen we onze schouders op bij pornografie en dat soort dingen.

They're like a mild cold.

Ze zijn net zoals een milde verkoudheid.

They're not a big deal for us.

Ze zijn niet zo belangrijk voor ons.

But we should recognize that for many people in the world,

We zouden moeten inzien dat dit voor veel mensen in de wereld

they are a big deal.

wel belangrijk is.

And we should be very alert to this.

We moeten hier waakzaam voor zijn

As we spread our education and our technology,

terwijl we ons onderwijs en technologie verspreiden.

one of the things that we are doing is we're the vectors of memes

We zijn dragers van memen

that are correctly viewed by the hosts of many other memes

die door gastheren van vele andere memen terecht gezien worden

as a dire threat to their favorite memes --

als een verschrikkelijke dreiging voor hun favoriete memen,

the memes that they are prepared to die for.

de memen waarvoor ze bereid zijn te sterven.

Well now, how are we going to tell the good memes from the bad memes?

Hoe gaan we dan de goede memen onderscheiden van de slechte?

That is not the job of the science of memetics.

Dat is niet de taak van de wetenschap van de memetica.

Memetics is morally neutral. And so it should be.

Memetica is moreel neutraal. Zoals het hoort.

This is not the place for hate and anger.

Dit is niet de plek voor haat en woede.

If you've had a friend who's died of AIDS, then you hate HIV.

Als je vriend sterft aan aids, dan haat je hiv.

But the way to deal with that is to do science,

De manier om hiermee om te gaan is door aan wetenschap te doen

and understand how it spreads and why in a morally neutral perspective.

om in een moreel neutraal perspectief te begrijpen hoe en waarom het zich verspreidt.

Get the facts.

Zoek naar de feiten.

Work out the implications.

Werk de implicaties verder uit.

There's plenty of room for moral passion once we've got the facts

Er is ruimte genoeg voor morele passie eenmaal we de feiten kennen

and can figure out the best thing to do.

en kunnen uitzoeken wat we het beste kunnen doen.

And, as with germs, the trick is not to try to annihilate them.

Het is niet de bedoeling om ze te vernietigen, net zo min als ziektekiemen.

You will never annihilate the germs.

Ziektekiemen kan je nooit vernietigen.

What you can do, however, is foster public health measures and the like

Wat je wel kunt doen, is maatregelen nemen op gebied van de volksgezondheid

that will encourage the evolution of avirulence.

die de kwaadaardigheid ervan zal doen afnemen.

That will encourage the spread of relatively benign mutations

Het zal de verspreiding van relatief goedaardige mutaties bevorderen

of the most toxic varieties.

van de meest toxische varianten.

That's all the time I have,

Mijn tijd zit erop.

so thank you very much for your attention.

Heel erg bedankt voor jullie aandacht.