Dangerous memes | Dan Dennett

Tłumaczenie: Agnieszka Porowska Korekta: Jaroslaw Danilczuk

How many Creationists do we have in the room?

Jak wielu Kreacjonistów mamy w tym pomieszczeniu?

Probably none. I think we're all Darwinians.

Prawdopodobnie żadnego. Myślę, że wszyscy jesteśmy Darwinistami.

And yet many Darwinians are anxious, a little uneasy --

Wciąż wielu Darwinistów jest poruszonych, nieco zaniepokojonych,

would like to see some limits on just how far the Darwinism goes.

chcą dostrzec granice tego, jak daleko może posunąć się Darwinizm.

It's all right.

Nie ma sprawy.

You know spiderwebs? Sure, they are products of evolution.

Znacie sieci pajęcze? Bez wątpienia są one produktami ewolucji.

The World Wide Web? Not so sure.

World Wide Web? Nie jesteśmy tacy pewni.

Beaver dams, yes. Hoover Dam, no.

Tamy bobrów, tak. Tama Hoovera, nie.

What do they think it is that prevents the products of human ingenuity

Co według nich powstrzymuje wytwory ludzkiej pomysłowości

from being themselves, fruits of the tree of life,

przed byciem owocami drzewa życia,

and hence, in some sense, obeying evolutionary rules?

i w związku z tym, w pewnym sensie, przestrzegającymi reguł ewolucyjnych?

And yet people are interestingly resistant

Ludzie wciąż są zastanawiająco oporni

to the idea of applying evolutionary thinking to thinking -- to our thinking.

na pomysł zastosowania myślenia ewolucyjnego do myślenia -- do naszego myślenia.

And so I'm going to talk a little bit about that,

Zamierzam dziś o tym trochę opowiedzieć,

keeping in mind that we have a lot on the program here.

pamiętając, że mamy napięty program.

So you're out in the woods, or you're out in the pasture,

Jesteś w lesie lub na pastwisku,

and you see this ant crawling up this blade of grass.

i widzisz mrówkę ciągnącą pod górę źdźbło trawy.

It climbs up to the top, and it falls,

Wspina się na szczyt i spada,

and it climbs, and it falls, and it climbs --

wspina się i spada i wspina się --

trying to stay at the very top of the blade of grass.

próbując pozostać na samym szczycie źdźbła.

What is this ant doing? What is this in aid of?

Co ona robi? Czemu to służy?

What goals is this ant trying to achieve by climbing this blade of grass?

Jakie cele próbuje mrówka osiągnąć wspinając się na to źdźbło trawy?

What's in it for the ant?

Co takiego jest w tym dla mrówki?

And the answer is: nothing. There's nothing in it for the ant.

I odpowiedź brzmi: nic. Nie ma w tym nic dla mrówki.

Well then, why is it doing this?

A więc dlaczego to robi?

Is it just a fluke?

Czy jest to jedynie przypadek [ang. fluke]?

Yeah, it's just a fluke. It's a lancet fluke.

Tak, to jest przywra. [ang. 'fluke' = 'przypadek' oraz 'przywra']. To jest motyliczka wątrobowa.

It's a little brain worm.

Jest to mały robak mózgu.

It's a parasitic brain worm that has to get into the stomach of a sheep or a cow

To pasożytniczy robak mózgu, który musi dostać się do żołądka owcy lub krowy,

in order to continue its life cycle.

aby mógł kontynuować swój cykl życiowy.

Salmon swim upstream to get to their spawning grounds,

Łosoś płynie pod prąd, by dotrzeć do podłoża z tarłem,

and lancet flukes commandeer a passing ant,

i motyliczka wątrobowa przejmuje przechodząca mrówkę.

crawl into its brain, and drive it up a blade of grass like an all-terrain vehicle.

wpełza do jej mózgu i podjeżdża na źdźble trawy niczym na pojeździe terenowym.

So there's nothing in it for the ant.

A więc nie ma w tym nic dla mrówki.

The ant's brain has been hijacked by a parasite that infects the brain,

Mózg mrówki został uprowadzony przez pasożyta, który zaraża ten mózg,

inducing suicidal behavior.

wywołując samobójcze zachowanie.

Pretty scary.

Całkiem przerażające.

Well, does anything like that happen with human beings?

Czy coś takiego przydarza się również ludziom?

This is all on behalf of a cause other than one's own genetic fitness, of course.

To wszystko dzieje się z powodu innego niż sprawność czyichś genów, oczywiście.

Well, it may already have occurred to you

Może zdarzyło się wam słyszeć,

that Islam means "surrender," or "submission of self-interest to the will of Allah."

że Islam znaczy “poddanie się” lub “poświęcenie własnych korzyści woli Allaha".

Well, it's ideas -- not worms -- that hijack our brains.

To właśnie idee -- nie robaki -- porywają nasze mózgi.

Now, am I saying that a sizable minority of the world's population

Czy mam na myśli, że spora mniejszość populacji świata

has had their brain hijacked by parasitic ideas?

ma mózgi uprowadzone przez pasożytnicze idee?

No, it's worse than that.

Nie. Jest nawet gorzej.

Most people have.

Większość ludzi ma.

(Laughter)

(Śmiech)

There are a lot of ideas to die for.

Jest wiele idei, za które można umrzeć.

Freedom, if you're from New Hampshire.

Wolność, jeśli jesteś z New Hampshire.

(Laughter)

(Śmiech)

Justice. Truth. Communism.

Sprawiedliwość. Prawda. Komunizm.

Many people have laid down their lives for communism,

Wielu ludzi poległo za komunizm,

and many have laid down their lives for capitalism.

i wielu poległo za kapitalizm.

And many for Catholicism. And many for Islam.

I wielu za Katolicyzm. I wielu za Islam.

These are just a few of the ideas that are to die for.

To tylko kilka z idei za które się umiera.

They're infectious.

Są one zaraźliwe.

Yesterday, Amory Lovins spoke about "infectious repititis."

Wczoraj Amory Lovins mówił o "zaraźliwym powtarzaniu".

It was a term of abuse, in effect.

To było określenie odnoszące się do nadużyć.

This is unthinking engineering.

To jest inżynieria nie przemyślenia.

Well, most of the cultural spread that goes on

Większość dystrybucji kultury, która się odbywa

is not brilliant, new, out-of-the-box thinking.

nie jest genialnym, nowym, nieszablonowym myśleniem.

It's "infectious repetitis,"

Jest to zaraźliwe powtarzanie.

and we might as well try to have a theory of what's going on when that happens

My też moglibyśmy spróbować sformułować teorię tego co następuje kiedy coś takiego się dzieje,

so that we can understand the conditions of infection.

abyśmy byli w stanie zrozumieć warunki infekcji.

Hosts work hard to spread these ideas to others.

Nosiciele ciężko pracują, by rozprzestrzenić te idee na innych.

I myself am a philosopher, and one of our occupational hazards

Osobiście jestem filozofem i wśród naszego ryzyka zawodowego,

is that people ask us what the meaning of life is.

jest takie, że ludzie pytają nas jaki jest sens życia.

And you have to have a bumper sticker,

I musisz mieć naklejkę na zderzaku,

you know. You have to have a statement.

wiesz, musisz mieć oświadczenie.

So, this is mine.

A więc, te jest moje.

The secret of happiness is: Find something more important than you are

Klucz do szczęścia: znajdź coś bardziej ważnego niż ty

and dedicate your life to it.

i poświęć temu życie.

Most of us -- now that the "Me Decade" is well in the past --

Większość z nas -- teraz kiedy “Dekada Ja” jest już przeszłością --

now we actually do this.

teraz właściwie to robimy.

One set of ideas or another

Taki stos idei czy inny

have simply replaced our biological imperatives in our own lives.

zastąpił po prostu nasze biologiczne cele w życiu.

This is what our summum bonum is.

To jest właśnie nasze summum bonum.

It's not maximizing the number of grandchildren we have.

Nie jest to maksymalizowanie liczby naszych wnuków.

Now, this is a profound biological effect.

Obecnie jest to daleko idący efekt biologiczny.

It's the subordination of genetic interest to other interests.

To jest podporządkowanie interesu genetycznego innym interesom.

And no other species does anything at all like it.

I żaden inny gatunek nie robi zupełnie nic takiego.

Well, how are we going to think about this?

Jak będziemy o tym myśleć?

It is, on the one hand, a biological effect, and a very large one.

Z jednej strony, jest to efekt biologiczny i to bardzo duży.

Unmistakable.

Niewątpliwie.

Now, what theories do we want to use to look at this?

Teraz, jakich teorii chcemy użyć by się temu przyjrzeć?

Well, many theories. But how could something tie them together?

Wielu teorii. Ale jak coś mogłoby je razem powiązać?

The idea of replicating ideas;

Pomysł powielających się idei;

ideas that replicate by passing from brain to brain.

idei, które replikują się przechodząc z mózgu do mózgu.

Richard Dawkins, whom you'll be hearing later in the day, invented the term "memes,"

Richard Dawkins, którego dziś usłyszycie, wynalazł pojęcie "memy",

and put forward the first really clear and vivid version of this idea

i przedstawił pierwszą jasną i żywą wersję tej idei

in his book "The Selfish Gene."

w swojej książce "Samolubny gen".

Now here am I talking about his idea.

Teraz ja tutaj mówię o tej idei.

Well, you see, it's not his. Yes -- he started it.

Widzicie, teraz ona nie jest jego. Tak -- on to zapoczątkował.

But it's everybody's idea now.

Teraz jest to idea każdego.

And he's not responsible for what I say about memes.

I nie jest on odpowiedzialny za to, co mówię na temat memów.

I'm responsible for what I say about memes.

Ja jestem odpowiedzialny za to co o nich mówię.

Actually, I think we're all responsible

Właściwie, to myślę, że my wszyscy jesteśmy odpowiedzialni

for not just the intended effects of our ideas,

nie tylko za zamierzone efekty naszych idei,

but for their likely misuses.

ale również za ich prawdopodobne niewłaściwe użycie.

So it is important, I think, to Richard, and to me,

Więc ważne jest, myślę, dla Richarda i dla mnie,

that these ideas not be abused and misused.

aby te idee nie były nadużywane i niewłaściwie używane.

They're very easy to misuse. That's why they're dangerous.

Łatwo ich użyć w niewłaściwy sposób. Właśnie dlatego są one niebezpieczne.

And it's just about a full-time job

Wymaga to pracy na pełny etat,

trying to prevent people who are scared of these ideas

próbując nie dopuścić ludzi, którzy boją się tych idei

from caricaturing them and then running off to one dire purpose or another.

do karykaturowania ich, a potem uciekania do takiego, czy innego niecnego celu.

So we have to keep plugging away,

A więc musimy wytrwać w działaniu,

trying to correct the misapprehensions

starając się poprawiać błędne rozumowania

so that only the benign and useful variants of our ideas continue to spread.

aby tylko nieszkodliwe i pożyteczne warianty naszych idei mogły się rozprzestrzeniać.

But it is a problem.

Ale to jest problem.

We don't have much time, and I'm going to go over just a little bit of this and cut out,

Nie mamy dużo czasu więc zamierzam trochę przeskoczyć i skrócić,

because there's a lot of other things that are going to be said.

jako że, jest jeszcze wiele rzeczy, o których będzie dziś mowa.

So let me just point out: memes are like viruses.

Pozwólcie mi zaznaczyć: Memy są jak wirusy.

That's what Richard said, back in '93.

To powiedział Richard w 93 roku.

And you might think, "Well, how can that be?

Możecie pomyśleć, “Jak to możliwe?

I mean, a virus is -- you know, it's stuff! What's a meme made of?"

Chodzi mi o to, że wirus -- no wiesz -- jest rzeczą! Z czego zrobiony jest mem?”

Yesterday, Negroponte was talking about viral telecommunications

Wczoraj Negroponte mówił o wirusowej telekomunikacji.

but -- what's a virus?

Ale -- czym jest wirus?

A virus is a string of nucleic acid with attitude.

Wirus jest łańcuchem kwasu nukleinowego z charakterkiem.

(Laughter)

(Śmiech)

That is, there is something about it

Jest w nim coś,

that tends to make it replicate better than the competition does.

co sprawia, że mnoży się lepiej niż konkurencja.

And that's what a meme is. It's an information packet with attitude.

I to jest to, czym jest mem: pakietem informacji z orientacją.

What's a meme made of? What are bits made of, Mom?

Z czego zrobione są memy? Z czego zrobione są bity, mamo?

Not silicon.

Nie z krzemu.

They're made of information, and can be carried in any physical medium.

Zrobione są z informacji i mogą być przenoszone przez jakikolwiek fizyczny nośnik.

What's a word made of?

Z czego zrobione jest słowo?

Sometimes when people say, "Do memes exist?"

Czasami kiedy ludzie mówią: “Czy memy istnieją?"

I say, "Well, do words exist? Are they in your ontology?"

Ja odpowiadam, “A czy słowa istnieją? Czy są w twojej ontologii?”

If they are, words are memes that can be pronounced.

Jeśli są, to słowa są memami, które mogą być wymówione.

Then there's all the other memes that can't be pronounced.

Jest również wiele memów, które nie mogą być wymówione.

There are different species of memes.

Są różne gatunki memów.

Remember the Shakers? Gift to be simple?

Pamiętacie sektę Szejkersów? Dar bycia prostym?

Simple, beautiful furniture?

Proste, piękne meble?

And, of course, they're basically extinct now.

Oczywiście, są oni dziś praktycznie wymarli.

And one of the reasons is that among the creed of Shaker-dom

Jedną z przyczyn jest to, że wśród zasad Szejkeryzmu

is that one should be celibate.

jest to, że powinni oni żyć w celibacie.

Not just the priests. Everybody.

Nie tylko kapłani. Wszyscy.

Well, it's not so surprising that they've gone extinct. (Laughter)

Nic dziwnego, że wymarli. (Śmiech)

But in fact that's not why they went extinct.

Jednak, w rzeczy samej, nie to nie jest powód ich wyginięcia.

They survived as long as they did

Przetrwali tak długo jak wyszło,

at a time when the social safety nets weren't there.

w czasach, kiedy nie było zabezpieczeń socjalnych.

And there were lots of widows and orphans,

Było wiele wdów i sierot,

people like that, who needed a foster home.

takich ludzi, którzy potrzebowali domu zastępczego.

And so they had a ready supply of converts.

A więc mieli gotową podaż nawróconych.

And they could keep it going.

I mogli to ciągnąć dalej.

And, in principle, it could've gone on forever,

W zasadzie, mogło by tak iść bez końca.

with perfect celibacy on the part of the hosts.

Z idealnym celibatem po stronie gospodarzy.

The idea being passed on through proselytizing,

Idea przekazywana przez prozelityzm,

instead of through the gene line.

zamiast poprzez ciąg genów.

So the ideas can live on in spite of the fact

Więc idee mogą żyć, pomimo faktu,

that they're not being passed on genetically.

że nie są przekazywane genetycznie.

A meme can flourish in spite of having a negative impact on genetic fitness.

Mem może rozkwitać, pomimo swojego negatywnego wpływu na przystosowanie genetyczne.

After all, the meme for Shaker-dom was essentially a sterilizing parasite.

Przede wszystkim, mem Szejkeryzmu był w istocie kastrującym pasożytem.

There are other parasites that do this -- which render the host sterile.

Są również inne pasożyty, które to robią -- które powodują kastrują gospodarza.

It's part of their plan.

To część ich planu.

They don't have to have minds to have a plan.

Nie muszą mieć umysłów aby mieć plan.

I'm just going to draw your attention to just one

Zamierzam zwrócić waszą uwagę na tylko jedną

of the many implications of the memetic perspective, which I recommend.

z wielu implikacji memetycznej perspektywy, którą zalecam.

I've not time to go into more of it.

Nie mam czasu by bardziej się w to wgłębiać.

In Jared Diamond's wonderful book, "Guns, Germs and Steel,"

We wspaniałej książce Jareda Diamonda "Strzelby, zarazki, maszyny"

he talks about how it was germs, more than guns and steel,

opowiada on jak doszło do tego, że to zarazki, bardziej niż broń i maszyny,

that conquered the new hemisphere -- the Western hemisphere --

podbiły nową półkulę -- półkulę zachodnią --

that conquered the rest of the world.

która podbiła resztę świata.

When European explorers and travelers spread out,

Kiedy Europejscy odkrywcy i podróżnicy rozprzestrzeniali się

they brought with them the germs

przynieśli ze sobą zarazki,

that they had become essentially immune to,

na które, w gruncie rzeczy, byli uodpornieni,

that they had learned how to tolerate over

które nauczyli się tolerować

hundreds and hundreds of years, thousands of years,

przez wiele setek a może i tysięcy lat

of living with domesticated animals who were the sources of those pathogens.

życia z udomowionymi zwierzętami, które były źródłem tych patogenów.

And they just wiped out -- these pathogens just wiped out the native people,

I zmietli z powierzchni ziemi -- te patogeny zmiotły rdzenną ludność,

who had no immunity to them at all.

która nie była w ogóle na nie uodporniona.

And we're doing it again.

I robimy to ponownie.

We're doing it this time with toxic ideas.

Tym razem robimy to z toksycznymi ideami.

Yesterday, a number of people -- Nicholas Negroponte and others --

Wczoraj, wielu ludzi -- Nicholas Negroponte i inni --

spoke about all the wonderful things

mówili o tych wszystkich wspaniałych rzeczach,

that are happening when our ideas get spread out,

które dzieją się, kiedy nasze idee się rozprzestrzeniają,

thanks to all the new technology all over the world.

dzięki nowej technologii na całym świecie.

And I agree. It is largely wonderful. Largely wonderful.

Zgadzam się z tym. Jest to w dużej mierze wspaniałe. W dużej mierze.

But among all those ideas that inevitably flow out into the whole world

Jednak wśród tych idei, które nieuchronnie wypłyną na cały świat,

thanks to our technology, are a lot of toxic ideas.

dzięki naszej technologii, jest wiele toksycznych idei.

Now, this has been realized for some time.

Nieco czasu zajęło uświadomienie sobie tego.

Sayyid Qutb is one of the founding fathers of fanatical Islam,

Sayyid Qutb jest jednym z ojców założycieli fanatycznego Islamu,

one of the ideologues that inspired Osama bin Laden.

jednej z ideologii, która zainspirowała Osamę bin Ladena.

"One has only to glance at its press films, fashion shows, beauty contests,

"Człowiek musi tylko rzucić okiem na swoje filmy, pokazy mody, konkursy piękności,

ballrooms, wine bars and broadcasting stations." Memes.

pokoje balowe, bary winne, stacje radiowe." Memy.

These memes are spreading around the world

Memy te rozprzestrzeniają się po świecie

and they are wiping out whole cultures.

i wymazują całe kultury.

They are wiping out languages.

Niszczą języki.

They are wiping out traditions and practices.

Niszczą tradycje i praktyki.

And it's not our fault, anymore than it's our fault when our germs lay waste

I nie jest to nasza wina, nie bardziej, niż jest to nasza wina, kiedy nasze zarazki sieją spustoszenie

to people that haven't developed the immunity.

u ludzi, którzy nie rozwinęli na nie odporności.

We have an immunity to all of the junk that lies around the edges of our culture.

Posiadamy odporność na cały ten odpad, które jest na pograniczu naszej kultury.

We're a free society, so we let pornography and all these things -- we shrug them off.

Jesteśmy wolnym społeczeństwem, więc pozwalamy na pornografię i inne -- bagatelizujemy je.

They're like a mild cold.

One są jak łagodne przeziębienie.

They're not a big deal for us.

Dla nas nic wielkiego.

But we should recognize that for many people in the world,

Jednak powinniśmy dostrzec, że dla wielu ludzi na świecie,

they are a big deal.

to spory problem.

And we should be very alert to this.

I powinniśmy być na to wyczuleni,

As we spread our education and our technology,

kiedy szerzymy nasza edukację i nasze technologie,

one of the things that we are doing is we're the vectors of memes

jedną z rzeczy, które robimy jest to, że jesteśmy nosicielami memów,

that are correctly viewed by the hosts of many other memes

które są prawidłowo postrzegane przez gospodarzy innych memów

as a dire threat to their favorite memes --

jako straszne zagrożenie dla ich ulubionych memów --

the memes that they are prepared to die for.

memów, za które gotowi są umrzeć.

Well now, how are we going to tell the good memes from the bad memes?

Teraz, jak zamierzamy odróżniać dobre memy od złych?

That is not the job of the science of memetics.

To nie jest zadanie nauki o memetyce.

Memetics is morally neutral. And so it should be.

Memetyka jest neutralna moralnie. I tak powinno pozostać.

This is not the place for hate and anger.

Nie ma tu miejsca na nienawiść i złość.

If you've had a friend who's died of AIDS, then you hate HIV.

Jeśli miałeś przyjaciela, który umarł na AIDS, to nienawidzisz HIV.

But the way to deal with that is to do science,

Jednak sposób na poradzenie sobie z tym to rozwój nauki

and understand how it spreads and why in a morally neutral perspective.

i zrozumienie jak i dlaczego to się rozprzestrzenia, z perspektywy moralnie neutralnej.

Get the facts.

Zbierz fakty.

Work out the implications.

Wyprowadź implikacje.

There's plenty of room for moral passion once we've got the facts

Jest wiele miejsca na pasję moralną, jak już zbierzemy fakty

and can figure out the best thing to do.

i możemy wymyślić najlepszą rzecz jaką możemy zrobić.

And, as with germs, the trick is not to try to annihilate them.

I, tak jak z zarazkami, sztuka nie polega na tym, by je unicestwić.

You will never annihilate the germs.

Nigdy nie zniszczysz zarazków.

What you can do, however, is foster public health measures and the like

Można za to, na przykład, promować prozdrowotne zachowania i tym podobne,

that will encourage the evolution of avirulence.

które pobudzą wykształcenie odporności.

That will encourage the spread of relatively benign mutations

Które wymuszą rozprzestrzenianie stosunkowo niegroźnych mutacji

of the most toxic varieties.

najbardziej toksycznych gatunków.

That's all the time I have,

To cały czas jaki mam,

so thank you very much for your attention.

więc bardzo dziękuję Wam za uwagę.