Dangerous memes | Dan Dennett

Dan Dennett tehlikeli fikirler üzerine konuşuyor

Çeviri: Hakan Ergin Gözden geçirme: Serap Çakıl

How many Creationists do we have in the room?

Salonda kaç tane yaratılışçı var?

Probably none. I think we're all Darwinians.

Muhtemelen hiç yok. Sanırım hepimiz Darwinci'yiz.

And yet many Darwinians are anxious, a little uneasy --

Ve fakat, birçok Darwinci kaygılı ve biraz gergin;

would like to see some limits on just how far the Darwinism goes.

Darwinciliğin sınırlarının nereye vardığını bilmek istiyorlar.

It's all right.

Pekâlâ.

You know spiderwebs? Sure, they are products of evolution.

Örümcek ağları? Tabii, onlar evrimin ürünü.

The World Wide Web? Not so sure.

Peki Genel Ağ (İnternet)? Çok emin değiliz.

Beaver dams, yes. Hoover Dam, no.

Kunduz setleri, evet. Hoover Barajı, hayır.

What do they think it is that prevents the products of human ingenuity

İnsanlığın eserlerinin de, yaşam ağacının meyveleri olduğunu

from being themselves, fruits of the tree of life,

ve, bir bakıma, evrim kurallarına

and hence, in some sense, obeying evolutionary rules?

uyduğunu düşünmelerine engel olan nedir?

And yet people are interestingly resistant

Ve fakat insanlar ilginç bir şekilde

to the idea of applying evolutionary thinking to thinking -- to our thinking.

evrimsel düşünmeyi, normal düşünmeye -bizim düşünmemize- uygulamaya direniyor.

And so I'm going to talk a little bit about that,

Ve, gündemimizde çok şey olduğunu akılda tutarak,

keeping in mind that we have a lot on the program here.

biraz bu konu hakkında konuşacağım.

So you're out in the woods, or you're out in the pasture,

Diyelim ki ormandasınız, veya çayırdasınız;

and you see this ant crawling up this blade of grass.

ve bu karıncayı çimin ucuna tırmanırken görüyorsunuz.

It climbs up to the top, and it falls,

Tepeye kadar tırmanıyor ve düşüyor,

and it climbs, and it falls, and it climbs --

tırmanıyor, düşüyor, tırmanıyor --

trying to stay at the very top of the blade of grass.

çimin tam ucunda kalmaya çalışıyor.

What is this ant doing? What is this in aid of?

Bu karınca ne yapıyor? Bunu ne için yapıyor?

What goals is this ant trying to achieve by climbing this blade of grass?

Bu karıncanın bu çime tırmanmaktaki amacı nedir?

What's in it for the ant?

Karıncanın bundan ne çıkarı var?

And the answer is: nothing. There's nothing in it for the ant.

Cevap: hiçbir şey. Karıncanın bundan çıkarı yok.

Well then, why is it doing this?

Öyleyse bunu neden yapıyor?

Is it just a fluke?

Bu bir kaza (fluke) mı?

Yeah, it's just a fluke. It's a lancet fluke.

Evet, bu bir karaciğer kurdu (fluke). Bir tür karaciğer kurdu.

It's a little brain worm.

Küçük bir beyin kurdu.

It's a parasitic brain worm that has to get into the stomach of a sheep or a cow

Yaşam döngüsünü sürdürebilmek için bir koyunun veya ineğin midesine

in order to continue its life cycle.

yerleşmesi gereken bir parazit.

Salmon swim upstream to get to their spawning grounds,

Somon balıkları yumurtlama alanına akıntıya karşı yüzerek ulaşırlar,

and lancet flukes commandeer a passing ant,

ve bu kurtlar da bir karıncanın içine girip

crawl into its brain, and drive it up a blade of grass like an all-terrain vehicle.

beynini ele geçirirler ve bir arazi aracı gibi çimin tepesine sürerler.

So there's nothing in it for the ant.

Yani karıncanın bundan bir çıkarı yok.

The ant's brain has been hijacked by a parasite that infects the brain,

Karıncanın beyni, beyni etkileyen ve intihara da neden olan

inducing suicidal behavior.

bir parazit tarafından ele geçirilmiş.

Pretty scary.

Oldukça ürkütücü.

Well, does anything like that happen with human beings?

Peki buna benzer şeyler insanlarda da oluyor mu?

This is all on behalf of a cause other than one's own genetic fitness, of course.

Tabii bu bireyin, genini sonraki nesle aktarma başarısından başka bir şeye bağlı.

Well, it may already have occurred to you

Çoktan öğrenmiş olabilirsiniz;

that Islam means "surrender," or "submission of self-interest to the will of Allah."

İslam kelimesi teslim olmak, Allah'a boyun eğme anlamlarına gelir.

Well, it's ideas -- not worms -- that hijack our brains.

Bizim beyinlerimizi ele geçirenler fikirlerdir-- kurtlar değil.

Now, am I saying that a sizable minority of the world's population

Yani şimdi ben asalak fikirlerin Dünya'da azımsanmayacak

has had their brain hijacked by parasitic ideas?

bir azınlığın beyinlerini ele geçirdiğini mi söylüyorum?

No, it's worse than that.

Hayır. Daha da kötüsü:

Most people have.

Çoğu insanı ele geçirdiler.

(Laughter)

(Kahkahalar) -- "Hür Yaşa ya da Öl" (New Hampshire plakası)

There are a lot of ideas to die for.

Uğruna ölünecek bir sürü fikir var.

Freedom, if you're from New Hampshire.

Özgürlük-- eğer New Hamspire'lıysanız.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Justice. Truth. Communism.

Adalet. Hakikat. Komünizm.

Many people have laid down their lives for communism,

Birçok insan komünizm uğruna hayatını feda etti,

and many have laid down their lives for capitalism.

ve birçok insan kapitalizm uğruna hayatını feda etti.

And many for Catholicism. And many for Islam.

Ve Katolik Kilisesi için. Ve İslam için.

These are just a few of the ideas that are to die for.

Bunlar uğrunda ölünecek fikirlerden sadece birkaçı.

They're infectious.

Bunlar bulaşıcı.

Yesterday, Amory Lovins spoke about "infectious repititis."

Dün, Amory Lovins "mikrobik tekrar"dan bahsetti.

It was a term of abuse, in effect.

Yanlış kullanımı ifade eden bir terim.

This is unthinking engineering.

Hesapsız, plansız mühendislik bu.

Well, most of the cultural spread that goes on

Gerçekleşmekte olan kültürel yayılımın çoğu

is not brilliant, new, out-of-the-box thinking.

parlak, yeni, yaratıcı düşünme ürünü değil.

It's "infectious repetitis,"

Daha ziyade "mikrobik tekrar".

and we might as well try to have a theory of what's going on when that happens

Ve bu gerçekleştiğinde ne olduğuna dair bir teori sunmayı da deneyelim

so that we can understand the conditions of infection.

ki bu bulaşıcı hastalığın koşullarını anlayabilelim.

Hosts work hard to spread these ideas to others.

Bu fikirlerin sahipleri, bunları başkalarına yaymak için çok çalışıyorlar.

I myself am a philosopher, and one of our occupational hazards

Ben bir filozofum, ve bizim mesleki tehlikelerimizden biri

is that people ask us what the meaning of life is.

insanların bize hayatın anlamını sormalarıdır.

And you have to have a bumper sticker,

Buna sloganvari bir cevap lazım,

you know. You have to have a statement.

yani, hazır bir cümleniz olmalı.

So, this is mine.

Benimkisi şöyle:

The secret of happiness is: Find something more important than you are

Mutluluğun sırrı şudur: Kendinden daha mühim bir şey bul,

and dedicate your life to it.

ve hayatını ona ada.

Most of us -- now that the "Me Decade" is well in the past --

Çoğumuz, -- 70'ler epey geride kaldığına göre --

now we actually do this.

aslında şu anda bunu yapıyoruz.

One set of ideas or another

Bir takım fikirler

have simply replaced our biological imperatives in our own lives.

hayatlarımızdaki biyolojik gerekliliklerin yerini aldı.

This is what our summum bonum is.

En önemli yol göstericimiz bu oldu--

It's not maximizing the number of grandchildren we have.

torunlarımızın sayısını maksimize etmek değil.

Now, this is a profound biological effect.

Bu derin bir biyolojik etki.

It's the subordination of genetic interest to other interests.

Genetik çıkarların diğer çıkarlara göre ikincil olması söz konusu.

And no other species does anything at all like it.

Diğer hiçbir tür buna benzer bir şey yapmıyor.

Well, how are we going to think about this?

Bunu nasıl ele alacağız?

It is, on the one hand, a biological effect, and a very large one.

Bir taraftan, bu biyolojik bir etki, ve epey büyük.

Unmistakable.

Aşikâr.

Now, what theories do we want to use to look at this?

Şimdi, bunu ele alabilmemiz için hangi teorileri kullanmayı isteriz?

Well, many theories. But how could something tie them together?

Çok değişik teoriler. Ama bunların hepsini birbirine bağlayan ne olabilir?

The idea of replicating ideas;

Kendini kopyalayan fikirler;

ideas that replicate by passing from brain to brain.

beyinden beyine geçerek kendini kopyalayan fikirler.

Richard Dawkins, whom you'll be hearing later in the day, invented the term "memes,"

Bugün dinleyeceğiniz Richard Dawkins "mem" terimini icat etti,

and put forward the first really clear and vivid version of this idea

ve bu fikrin ilk gerçekten anlaşılır versiyonunu

in his book "The Selfish Gene."

Gen Bencildir adlı kitabında ortaya attı.

Now here am I talking about his idea.

Şimdi burada "onun" fikrinden bahsediyorum.

Well, you see, it's not his. Yes -- he started it.

Görüyorsunuz, artık onun değil. Tamam, -- o çıkardı.

But it's everybody's idea now.

Ama artık herkesin fikri.

And he's not responsible for what I say about memes.

Ve benim "mem"ler hakkında söylediklerimden mesul değil.

I'm responsible for what I say about memes.

"Mem"lerle ilgili söylediklerimden ben mesulum.

Actually, I think we're all responsible

Aslında hepimizin

for not just the intended effects of our ideas,

fikirlerimizin amaçladığımız etkilerinden öte

but for their likely misuses.

yanlış kullanımlarından da sorumlu olduğumuzu düşünüyorum.

So it is important, I think, to Richard, and to me,

O yüzden; hem Richard, hem de benim için

that these ideas not be abused and misused.

bu fikirlerin yanlış ve kötü kullanılmamaları önemli.

They're very easy to misuse. That's why they're dangerous.

Yanlış kullanılmaları çok kolay. Bu yüzden tehlikeliler.

And it's just about a full-time job

Ve bu fikirlerden korkan insanları

trying to prevent people who are scared of these ideas

onları alıp gülünçleştirip korkunç amaçlar için kullanmaktan alıkoymak

from caricaturing them and then running off to one dire purpose or another.

neredeyse tam zamanlı bir iş.

So we have to keep plugging away,

Fikirlerimizin sadece zararsız ve işe yarar türevleri

trying to correct the misapprehensions

yayılmaya devam etsin diye

so that only the benign and useful variants of our ideas continue to spread.

yanlış kavramaları düzeltmek için ısrarla çalışmaya devam etmek durumundayız.

But it is a problem.

Ama bu bir sorundur.

We don't have much time, and I'm going to go over just a little bit of this and cut out,

Çok zamanımız kalmadı, bunun biraz üstünden geçip bitireceğim,

because there's a lot of other things that are going to be said.

çünkü söylenecek epeyce şey var.

So let me just point out: memes are like viruses.

Şunu belirteyim: "Mem"ler virüs gibidirler.

That's what Richard said, back in '93.

Richard '93 senesinde bunu demişti.

And you might think, "Well, how can that be?

"Nasıl olabilir?" diye düşünüyor olabilirsiniz.

I mean, a virus is -- you know, it's stuff! What's a meme made of?"

Virüs dediğin bir varlıktır. Peki bir "mem" neyden yapılıdır?

Yesterday, Negroponte was talking about viral telecommunications

Dün, Negroponte viral telekomünikasyondan bahsediyordu.

but -- what's a virus?

Peki, virüs nedir?

A virus is a string of nucleic acid with attitude.

Virüs, tavırlı bir nükleik asittir dizisidir.

(Laughter)

(Kahkahalar)

That is, there is something about it

Yani, üremekte

that tends to make it replicate better than the competition does.

onu rakiplerinden daha iyi yapan bir tarafı vardır.

And that's what a meme is. It's an information packet with attitude.

Ve bir "mem" tam da budur, tavrı olan bir bilgi paketi.

What's a meme made of? What are bits made of, Mom?

"Mem" neden oluşur? Parçalar neyi oluşturur, anne?

Not silicon.

Silikon değil.

They're made of information, and can be carried in any physical medium.

Bilgiden meydana gelir ve herhangi bir fiziksel ortamda taşınabilirler.

What's a word made of?

Sözcük nelerden oluşur?

Sometimes when people say, "Do memes exist?"

Bazen insanlar "Mem diye bir şey var mı?" dediklerinde

I say, "Well, do words exist? Are they in your ontology?"

"Sözcük diye bir şey var mı? Sizin ontolojinizde var mı?" diyorum.

If they are, words are memes that can be pronounced.

Eğer öylelerse, sözcükler telaffuz edilebilen "mem"lerdir.

Then there's all the other memes that can't be pronounced.

Ve bir de diğer "mem"ler var, telaffuz edilemeyen.

There are different species of memes.

Değişik "mem" türleri mevcut.

Remember the Shakers? Gift to be simple?

Shakers mezhebini hatırlıyor musunuz? "Sade yaşama lütfu"?

Simple, beautiful furniture?

Basit, güzel mobilyalar?

And, of course, they're basically extinct now.

Tabii şimdi hepsi tarih oldu.

And one of the reasons is that among the creed of Shaker-dom

Bunun nedenlerinden biri, Shaker inanç sisteminin

is that one should be celibate.

cinsel ilişkiyi yasaklamasıdır.

Not just the priests. Everybody.

Sadece rahiplere değil. Herkese.

Well, it's not so surprising that they've gone extinct. (Laughter)

Tarihe karıştıklarına şaşmamak lazım. (Kahkahalar)

But in fact that's not why they went extinct.

Ama silinip gitmelerinin asıl nedeni bu değil.

They survived as long as they did

Sosyal güvenlik kurumların olmadığı bir zamanda

at a time when the social safety nets weren't there.

idare edebildikleri kadar ettiler.

And there were lots of widows and orphans,

Çok sayıda dul ve yetim vardı;

people like that, who needed a foster home.

ve korumaya muhtaç daha pek çok insan.

And so they had a ready supply of converts.

Yani zaten din değiştirmeye hazır bir kitle vardı.

And they could keep it going.

Ve bunu sürdürebilirlerdi.

And, in principle, it could've gone on forever,

Hatta, teorik olarak, sonsuza kadar giderdi--

with perfect celibacy on the part of the hosts.

eğer fikri yayanlar cinsel ilişkiden kaçınsaydı,

The idea being passed on through proselytizing,

ve, kalıtım yoluyla değil de,

instead of through the gene line.

misyonerlikle yaymaya çalışsalardı.

So the ideas can live on in spite of the fact

Yani fikirler, genetik olarak aktarılmadıkları halde,

that they're not being passed on genetically.

varlıklarını koruyabilirler.

A meme can flourish in spite of having a negative impact on genetic fitness.

Bir "mem", kalıtımı olumsuz etkilese de, gelişip büyüyebilir.

After all, the meme for Shaker-dom was essentially a sterilizing parasite.

Shaker mezhebinin "mem"i kısırlaştırıcı bir parazitti.

There are other parasites that do this -- which render the host sterile.

Bunu yapan başka parazitler de var-- taşıyıcılarını kısırlaştıran.

It's part of their plan.

Planlarının bir parçası.

They don't have to have minds to have a plan.

Bir planları olması için akılları olması şart değil.

I'm just going to draw your attention to just one

"Memetik" bakış açısından dolaylı olarak çıkarılabilecek

of the many implications of the memetic perspective, which I recommend.

çok şeyden bir tanesine dikkatinizi çekmek istiyorum.

I've not time to go into more of it.

Daha detaylı konuşacak vaktim kalmadı.

In Jared Diamond's wonderful book, "Guns, Germs and Steel,"

Jared Diamond, harika kitabı Tüfek, Mikrop ve Çelik'te

he talks about how it was germs, more than guns and steel,

"yeni yarım kürenin", Batı yarım kürenin ve Dünya'nın geri kalanının

that conquered the new hemisphere -- the Western hemisphere --

nasıl olup da, çelik veya tüfek gücüyle değil de, mikroplarla

that conquered the rest of the world.

fethedildiğini anlatır.

When European explorers and travelers spread out,

Avrupalı kâşifler ve gezginler gittikleri yerlere

they brought with them the germs

mikroplarını da taşıdılar--

that they had become essentially immune to,

patojenlerin kaynağı olan evcil hayvanlarla

that they had learned how to tolerate over

yüzlerce, binlerce yıl bir arada yaşayarak

hundreds and hundreds of years, thousands of years,

bağışıklık kazandıkları ve

of living with domesticated animals who were the sources of those pathogens.

artık onları daha fazla etkilemeyen mikropları.

And they just wiped out -- these pathogens just wiped out the native people,

Ve silip süpürdü-- o patojenler, bağışıklığı olmayan yerli halkları

who had no immunity to them at all.

sildi süpürdü.

And we're doing it again.

Ve bunu tekrarlıyoruz.

We're doing it this time with toxic ideas.

Aynı şeyi bu sefer zehirli düşüncelerle yapıyoruz.

Yesterday, a number of people -- Nicholas Negroponte and others --

Dün bir grup insan -Nicholas Negroponte ve diğerleri-

spoke about all the wonderful things

teknolojik gelişmeler sayesinde,

that are happening when our ideas get spread out,

fikirlerimizi yaydığımız zaman

thanks to all the new technology all over the world.

meydana gelen harika şeylerden bahsettiler.

And I agree. It is largely wonderful. Largely wonderful.

Hak veriyorum. Bu büyük ölçüde harika. Büyük ölçüde.

But among all those ideas that inevitably flow out into the whole world

Ama, teknolojimiz sayesinde, kaçınılmaz bir biçimde yayılan

thanks to our technology, are a lot of toxic ideas.

düşüncüler arasında zehirli düşüncüler de var.

Now, this has been realized for some time.

Bunun bir süredir farkındayız.

Sayyid Qutb is one of the founding fathers of fanatical Islam,

Seyyid Kutub, fanatik İslam'ın önde gelen isimlerinden;

one of the ideologues that inspired Osama bin Laden.

ve Osama Bin Ladin'e ilham veren ideologlardan biridir.

"One has only to glance at its press films, fashion shows, beauty contests,

"Birinin sadece [Batı'nın] filmlerine, defilelerine, güzellik yarışmalarına,

ballrooms, wine bars and broadcasting stations." Memes.

"dans salonlarına, şaraphanelerine veya yayın istasyonlarına bakması yeter". Mem.

These memes are spreading around the world

Bu "mem"ler dünyaya yayılıyor ve

and they are wiping out whole cultures.

kültürleri külliyen ortadan kaldırıyorlar.

They are wiping out languages.

Dilleri külliyen ortadan kaldırıyorlar.

They are wiping out traditions and practices.

Gelenekleri, görenekleri ortadan kaldırıyorlar.

And it's not our fault, anymore than it's our fault when our germs lay waste

Ve mikroplarımız, onlara bağışıklık kazanmamış insanları silip süpürdüğünde

to people that haven't developed the immunity.

ne kadar sorumluysak, bundan da o kadar sorumluyuz.

We have an immunity to all of the junk that lies around the edges of our culture.

Kültürümüzün kenarlarında kalan bütün o değersiz şeylere karşı bağışıklığımız var.

We're a free society, so we let pornography and all these things -- we shrug them off.

Hür bir toplumuz; pornografiye falan izin veriyoruz-- ama önemsemiyoruz.

They're like a mild cold.

Hafif bir soğuk algınlığı gibiler.

They're not a big deal for us.

Bizim için çok önemli değiller.

But we should recognize that for many people in the world,

Ama dünyadaki pek çok insan için,

they are a big deal.

önemli olduklarını idrak etmeliyiz.

And we should be very alert to this.

Ve bu konuda tetikte olmalıyız;

As we spread our education and our technology,

Eğitimimizi ve teknolojimizi yaydıkça,

one of the things that we are doing is we're the vectors of memes

kendi "mem"lerimizin taşıyıcılığını yapıyoruz ve

that are correctly viewed by the hosts of many other memes

diğer "mem"lerin taşıyıcıları da bizi -haklı olarak-

as a dire threat to their favorite memes --

ciddi bir tehdit olarak algılıyorlar--

the memes that they are prepared to die for.

uğruna ölecekleri "mem"lere bir tehdit olarak.

Well now, how are we going to tell the good memes from the bad memes?

Peki, iyi "mem"leri kötülerinden nasıl ayıracağız?

That is not the job of the science of memetics.

Bu "memetik" biliminin görevi değildir.

Memetics is morally neutral. And so it should be.

"Memetik", ahlaki açıdan tarafsızdır; ve öyle de olmalıdır.

This is not the place for hate and anger.

Burada öfke ve sinire yer yoktur.

If you've had a friend who's died of AIDS, then you hate HIV.

Eğer AIDS'den ölen arkadaşlarınız olmuşsa, HIV'den nefret edersiniz.

But the way to deal with that is to do science,

Ama onunla mücadele etmenin yolu bilimden;

and understand how it spreads and why in a morally neutral perspective.

ve, nasıl ve neden yayıldığını, ahlaken tarafsız bir açıdan ele almaktan geçer.

Get the facts.

Verilere ulaşın.

Work out the implications.

Ne anlama geldiklerini inceleyin.

There's plenty of room for moral passion once we've got the facts

Bir defa verileri ve onlarla ne yapacağımızı bildik mi

and can figure out the best thing to do.

tutkularımızla hareket edebiliriz.

And, as with germs, the trick is not to try to annihilate them.

Mikroplara gelince, iş onları yok etmekte değil.

You will never annihilate the germs.

Mikropları asla yok edemezsiniz.

What you can do, however, is foster public health measures and the like

Ama, mikropların hastalıklara neden olma yeteneklerini köreltmelerini sağlayacak

that will encourage the evolution of avirulence.

kamusal sağlık önlemlerini alabilirsiniz.

That will encourage the spread of relatively benign mutations

Böylece, zehirli türlerin, iyi huylu mutasyonlarının

of the most toxic varieties.

yayılmasını sağlarsınız.

That's all the time I have,

Bana ayrılan süre bu kadar;

so thank you very much for your attention.

ilginiz için hepinize teşekkür ederim.