If trees could speak | Elif Shafak

Transcriber: TED Translators Admin Reviewer: Mirjana Čutura

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

Humans do not see trees.

လူသားတွေဟာ သစ်ပင်တွေကို မမြင်ကြဘူး။

They walk by us every day.

နေ့တိုင်း ကျုပ်တို့နားက ဖြတ်လျှောက်သွားကြတယ်။

They sit and sleep, smoke and picnic

ကျုပ်တို့ရဲ့ အရိပ်အောက်မှာ ထိုင်ကြ၊ ဆေးလိပ်သောက်ကြ ၊အိပ်ကြ၊ ပျော်ပွဲစားထွက်ကြ၊

and secretly kiss in our shade.

တိတ်တိတ်ကလေး အနမ်းခြွေကြတယ်။

They pluck our leaves and gorge on our fruits.

ကျုပ်တို့ရဲ့ အရွက်တွေကို ခူးပြီး ကျုပ်တို့ရဲ့ အသီးတွေကို တဝတပြဲစားကြတယ်။

They break our branches

ကျုပ်တို့ရဲ့ အကိုင်းတွေကို ချိုးကြ

or carve their lover's name on our trunks with their blades

ဒါမှမဟုတ် ပင်စည်တွေပေါ်မှာ သူတို့ ချစ်သူ တွေရဲ့နာမည်တွေကို ဓားသွားတွေနဲ့ ထွင်းပြီး

and vow eternal love.

ထာဝရ အချစ်ကို အဓိဋ္ဌာန်ပြုကြတယ်။

They weave necklaces out of our needles

ကျုပ်တို့ရဲ့ အဖျားချွန်တွေကနေ လည်ဆွဲတွေ ယှက်ဖွဲ့ပြီး

and paint our flowers into art.

ကျုပ်တို့ရဲ့ပန်းပွင့်တွေကို အနုပညာအဖြစ် ဆေးခြယ်ကြတယ်။

They split us into logs to heat their homes,

သူတို့ရဲ့အိမ်တွေကို အပူပေးဖို့ ကျုပ်တို့ကို သစ်တုံးတွေအဖြစ် ခွဲပြီး

and sometimes they chop us down

ကျုပ်တို့က သူတို့ မြင်ကွင်းကို ကွယ်တယ်လို့

just because they think we obstruct their view.

ထင်တာကြောင့်ပဲ တစ်ခါတစ်လေ ကျုပ်တို့ကို အခြေကနေ ခုတ်လှဲကြတယ်။

They make cradles, wine corks, chewing gum, rustic furniture

ပုခက်တွေ၊ ဝိုင် ဖော့ဆို့တွေ၊ ကပ်စေးနှဲ၊ ပရိဘောဂကြမ်းတွေ ဖန်တီးပြီး

and produce the most beautiful music out of us.

ကျုပ်တို့ဆီကနေ အလှပဆုံး ဂီတကို ထုတ်လုပ်ကြတယ်။

And they turn us into books

နောက်ပြီး အေးစက်တဲ့ ဆောင်းညတွေမှာ

in which they bury themselves on cold winter nights.

သူတို့တွေ စျာန်ဝင်ကြတဲ့စာအုပ်တွေအဖြစ် ကျုပ်တို့ကို ပြောင်းလိုက်ကြတယ်။

They use our wood to manufacture coffins in which they end their lives.

သူတို့ရဲ့ ဘဝတွေ အဆုံးသတ်တဲ့ ခေါင်းတွေ လုပ်ဖို့ ကျုပ်တို့ အသားတွေကို သုံးကြတယ်။

And they even compose the most romantic poems for us,

ကျုပ်တို့အတွက် ကြည်နူးဖွယ် ကဗျာတွေတောင် ရေးဖွဲ့ကြတယ်၊

claiming we're the link between earth and sky.

ကျုပ်တို့ဟာ မြေကြီးနဲ့ ကောင်းကင်ကြားက အဆက်အသွယ်လို့ အခိုင်အမာဆိုရင်းလေ။

And yet, they do not see us.

ဒါပေမဲ့ ကျုပ်တို့ကို သူတို့ မမြင်ဘူး။

So one of the many beauties of the art of storytelling

ဒီတော့ ပုံပြောခြင်း အတတ်ပညာရဲ့ အလှအပများစွာထဲက တစ်ခုက

is to imagine yourself inside someone else's voice.

အခြားသူတစ်ဦးရဲ့အသံအတွင်းမှာ မိမိကိုယ်ကိုယ် စိတ်ကူးကြည့်ဖို့ပါ။

But as writers, as much as we love stories and words,

ဒါပေမဲ့ စာရေးဆရာတွေလိုပဲ ကျုပ်တို့ဟာ ဇာတ်လမ်းတွေ၊ စကားလုံးတွေကို နှစ်သက်တယ်။

I believe we must also be interested in silences:

တိတ်ဆိတ်မှုတွေကိုလည်း ကျုပ်တို့ စိတ်ဝင်စားမှာပဲလို့ ယုံကြည်တယ်။

the things we cannot talk about easily in our societies,

လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေထဲမှာ လွယ်လွယ် ပြောဆိုလို့ မရတဲ့ အရာတွေ၊

the marginalized, the disempowered.

ဘေးဖယ်ခံရတာတွေ၊ အားနည်းအောင်လုပ်ထားတာတွေ

In that sense, literature can, and hopefully does,

ဒီသဘောအရ စာပေက လုပ်နိုင်တာ၊ လုပ်တာလို့ မျှော်လင့်တာက

bring the periphery to the center,

ဒီဘေးထွက်နေရတာတွေကို ဗဟိုဆီ ယူဆောင်တာ၊

make the invisible a bit more visible,

မမြင်ရတာကို နည်းနည်း ပိုမြင်သာစေတာ၊

make the unheard a bit more heard,

မကြားရတာကို နည်းနည်း ပိုကြားစေတာ၊

and empathy and understanding speak louder than demagoguery and apathy.

စာနာမှုနဲ့ နားလည်မှုဟာ လှုံ့ဆော်ဟောပြောမှု နဲ့ စိတ်မပါမှုထက် ပိုကျယ်လောင်တာပါ။

Stories bring us together.

ဇာတ်လမ်းတွေဟာ ကျုပ်တို့တွေကို အတူ စုစည်းပေးတယ်။

Untold stories and entrenched silences keep us apart.

မဖွင့်ဟတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေနဲ့ အမြစ်တွယ်နေတဲ့ တိတ်ဆိတ်မှုတွေက ကျုပ်တို့ကို ကွဲကွာစေတယ်။

But how to tell the stories of humanity and nature

ဒါပေမဲ့ ကျုပ်တို့ ကမ္ဘာဂြိုဟ်က လောင်ကျွမ်းနေတဲ့ အချိန်တစ်ခုမှာ

at a time when our planet is burning

လူ့လောကနဲ့ သဘာဝရဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေကို ဘယ်လိုပြောပြမလဲ။

and there is no precedent

ကျုပ်တို့ စုပေါင်း တွေ့ကြုံရတော့မယ့်

for what we're about to experience collectively

အရာတွက် အစဉ်အလာမရှိဘူး၊

whether it's political, social or ecological?

နိုင်ငံရေးဖြစ်ဖြစ်၊ လူမှုရေးဖြစ်ဖြစ်၊ ဂေဟစနစ်ဆိုင်ရာဖြစ်ဖြစ်ပါ။

But tell we must

ဒါပေမဲ့ ကြံုရမှာလို့သာ ပြောပါ၊

because if there's one thing

အကြောင်းက ကျုပ်တို့ကမ္ဘာကို

that is destroying our world more than anything,

အခြားအရာထက် ပိုဖျက်ဆီးနေတဲ့ တစ်ခုရှိနေတယ်ဆိုရင်

it is numbness.

ဒါက ဥပက္ခာပြုမှုပါ။

When people become disconnected, desensitized, indifferent,

လူတွေဟာ အဆက်အစပ်မဲ့တာ၊ တုံ့ပြန်မှုမဲ့တာ၊ စိတ်ဝင်စားမှုကင်းမဲ့တာ ဖြစ်လာတဲ့အခါ၊

when they stop listening, when they stop learning

ဒီမှာ၊ ဟိုမှာ၊ နေရာတိုင်းမှာ ဖြစ်ပျက်နေတာကို

and when they stop caring

နားထောင်တာကို ရပ်လိုက်တဲ့အခါ၊

about what's happening here, there and everywhere.

သင်ယူတာကို ရပ်လိုက်တဲ့အခါ၊ ဂရုစိုက်တာကို ရပ်လိုက်တဲ့အခါပါ။

We measure time differently, trees and humans.

ကျုပ်တို့က သစ်ပင်တွေနဲ့ လူသားတွေကြားက အချိန်ကို ခြားနားစွာ တိုင်းတာတယ်။

Human time is linear --

လူသား အချိန်က အလျားလိုက်ပါ၊

a neat continuum

သေသပ်တဲ့ ဖြစ်စဉ်ကြီးတစ်ခုပါ၊

stretching from a past that is deemed to be over and done with

ကျော်လွန်၊ ပြီးပြတ်သွားပြီးလို မှတ်ယူရတဲ့ အတိတ်ကနေ

towards the future that is supposed to be pristine, untouched.

အသစ်အတိုင်း၊ မထိရသေးသလို ယူဆရတဲ့ အနာဂတ်အထိ ဆန့်တန်းနေတယ်။

Tree time is circular.

သစ်ပင် အချိန်က စက်ဝိုင်းလည်နေတယ်။

Both the past and the future breathe within the present moment.

အတိတ်နဲ့ အနာဂတ် နှစ်ခုစလုံးဟာ ပစ္စုပ္ပန် ကာလအတွင်းမှာ ပေါ်လွင်နေတယ်။

And the present does not move in one direction.

ပစ္စုပ္ပန်က ဦးတည်ရာတစ်ခုဆီ ရွေ့မသွားပါ။

Instead it draws circles within circles,

ဒီအစား စက်ဝိုင်းတွေထဲမှာ စက်ဝိုင်းတွေ ရေးဆွဲတယ်။

like the rings you would find when you cut us down.

ခင်ဗျားတို့ ခုတ်လှဲလိုက်တဲ့အခါ မြင်တွေ့ရမယ့် ကွင်းတွေလိုပါ။

Next time you walk by a tree, try to slow down and listen

နောက်တစ်ခါ သစ်ပင်တစ်ပင်ကို ဖြတ်သွားတဲ့အခါ နှေးနှေးလှမ်းကာ နားထောင်ဖို့ ကြိုးစားပါ။

because each of us whispers in the wind.

အကြောင်းက ကျုပ်တို့အချင်းချင်း လေထဲမှာ တီးတိုးပြောလို့ပါ။

Look at us.

ကျုပ်တို့ကို ကြည့်ပါ။

We're older than you and your kind.

ခင်ဗျားတို့ထက် အသက်ပိုကြီးပြီး ကြင်နာတတ်ပါတယ်။

Listen to what we have to tell,

ကျုပ်တို့ ပြောစရာရှိတာကို နားထောင်ပေးပါ။

because hidden inside our story is the past and the future of humanity.

အကြောင်းက ကျုပ်တို့ဇာတ်လမ်းထဲမှာ ပုန်းကွယ် နေတာက လူ့လောကရဲ့ အတိတ်နဲ့ အနာဂတ်မို့ပါ။