If trees could speak | Elif Shafak

Transcriber: TED Translators Admin Reviewer: Mirjana Čutura

Translator: Taban Khidr Reviewer: Zhila Mawlood

Humans do not see trees.

مرۆڤەکان درەخت نابینن.

They walk by us every day.

هەموو ڕۆژێ بەلاماندا تێپەر دەبن.

They sit and sleep, smoke and picnic

دادەنیشن و دەخەون و جگەرە دەکێشن و گەشت دەکەن

and secretly kiss in our shade.

بەنهێنی یەکتر ماچ دەکەن لە سێبەری ئێمەدا.

They pluck our leaves and gorge on our fruits.

گەڵاکانمان لێدەکەنەوە و میوەکانمان دەفلیقێننەوە.

They break our branches

لقی دارەکانمان دەشکێنن

or carve their lover's name on our trunks with their blades

یان ناوی خۆشەویستەکانیان دەنەخشێنن لەسەر قەدی گیاکان بە گوێزان

and vow eternal love.

و سوێندی خۆشەویستی هەتاهەتا دەخۆن.

They weave necklaces out of our needles

لە دەرزیەکانی ئێمە، ملوانکە دروست دەکەن

and paint our flowers into art.

و گوڵەکانمان ڕەنگ دەکەن بە شێوەیەکی هونەریانە.

They split us into logs to heat their homes,

بۆ پارچه‌دارله‌تمان ده‌كه‌ن بۆ ئەوەی ماڵه‌كانی خۆیانی پێ گەرم بکەنەوە،

and sometimes they chop us down

هەندێ جار به‌ته‌واوی پارچە پارچەمان دەکەن

just because they think we obstruct their view.

تەنها لەبەر ئەوەی پێیان وایە ئێمە ئاستەنگ دەخەینە پێش بۆچونەکانیان.

They make cradles, wine corks, chewing gum, rustic furniture

لانک و تەپەدۆری شەراب و کەل و پەلی سادە و بنێشت دروست دەکەن

and produce the most beautiful music out of us.

ناوازەترین موزیک لە ئێمە بەرهەم دێنن.

And they turn us into books

ئێمە دەکەن بە پەرتوک

in which they bury themselves on cold winter nights.

بە جۆرێ کە خۆیانی پێ دادەپۆشن لە شەوانی ساردی زستان دا.

They use our wood to manufacture coffins in which they end their lives.

دارەکانمان بۆ دروست کردنی دارەمەیت بەکار دەهێنن کە ژیانیان کۆتای دێت.

And they even compose the most romantic poems for us,

و ڕۆمانسیترین شیعرەكان بۆ ئێمه‌ بەرهەم دێنن،

claiming we're the link between earth and sky.

بانگەشەی ئەوە دەکەن ئێمە پردی نێوان ئاسمان و زەوین.

And yet, they do not see us.

لەگەڵ ئەوەشدا، ئێمە نابینن.

So one of the many beauties of the art of storytelling

یەکێک لە جوانیەکانی چیرۆک هۆنینەوە

is to imagine yourself inside someone else's voice.

ئەوەیە کە خۆت دەهێنیتە شوێنی کەسی دیکە دەبیتە دەنگیان.

But as writers, as much as we love stories and words,

بەڵام وەکو نوسەر، کە چەندە وشە و چیرۆکمان خۆش دەوێت،

I believe we must also be interested in silences:

باوەڕم وایە، پێویستە حەز بە بێدەنگیش بکەین:

the things we cannot talk about easily in our societies,

ئەو شتانەی کە ناتوانین باسیان لێوە بکەین لە کۆمەڵگای خۆمان،

the marginalized, the disempowered.

پەراوێزخراوەکان و بێ دەسەڵاتەکان.

In that sense, literature can, and hopefully does,

لەم سۆنگەیەوە، ئەدەب دەتوانێت و دەشبێت

bring the periphery to the center,

ئەوانەی دەرەوەی بازنەکە بهێنێتە چەقەکە،

make the invisible a bit more visible,

شتە نەبینراوەکان بکاتە شتی بەرچاو،

make the unheard a bit more heard,

دەنگە نەبیستراوەکان بخاتە بەرگوێ،

and empathy and understanding speak louder than demagoguery and apathy.

و هاوسۆزی و تێگەیشتن خێراترە لە گێرەشێوێنی و بێباکی.

Stories bring us together.

چیڕۆک وامان لێدەکات بەیەکەوە بین.

Untold stories and entrenched silences keep us apart.

چیڕۆکە نەگوتراوەکان و بێدەنگیە کپ کراوەکان جیامان دەکاتەوە.

But how to tell the stories of humanity and nature

بەڵام چۆن چیڕۆک بڵێین دەربارەی مرۆڤایەتی و سروشت

at a time when our planet is burning

لە کاتێکدا کە هەسارەکەمان دەسوتێت

and there is no precedent

و هیچ ڕێکارێک نەگیراوەتە بەر

for what we're about to experience collectively

بۆ ئەوەی کە هەموو بەیەکەوە ئەزموونی دەکەین

whether it's political, social or ecological?

چ سیاسی یان کۆمەڵایەتی یان ژینگەیی بێت ؟

But tell we must

بەڵام پێویستە بیڵێن

because if there's one thing

چونکە گەر یەک شت

that is destroying our world more than anything,

هەبێت جیهان وێران بکات لە هەموو ئەوانی دیکە زیاتر،

it is numbness.

ئەوا بێ هەستیە.

When people become disconnected, desensitized, indifferent,

کاتێک مرۆڤەکان لێک جیا دەبنەوە، وەڵام نادەنەوە، پەیوەست نابن،

when they stop listening, when they stop learning

کاتێ ئیتر گوێ ناگرن، کاتێ دەوەستن لە فێربوون

and when they stop caring

و کاتێ ئیتر گرنگی بەیەک نادەن

about what's happening here, there and everywhere.

دەربارەی کە چی ڕوو دەدات لێرە و لەوێ و لە هەموو شوێنێ.

We measure time differently, trees and humans.

کاتەکان بە پێوەری جیا دەپێورێن، دارەکان و مرۆڤەکان.

Human time is linear --

کاتی مرۆڤ یەک دووریە..

a neat continuum

هێڵێکی ڕێکی نەپچڕاو

stretching from a past that is deemed to be over and done with

لە ڕابردووە درێژ دەبێتەوە کە وەها دادەنرێت کۆتای هاتووە

towards the future that is supposed to be pristine, untouched.

بەرەو داهاتوو کە وەها دەبینرێت پاک و بێ خەوشە.

Tree time is circular.

کاتی دار بازنەیە.

Both the past and the future breathe within the present moment.

هەردوو ڕابردوو و داهاتوو لە ساتی ئێستادا هەن.

And the present does not move in one direction.

و ئێستاش بە یەک ئاڕاستە ناڕوات.

Instead it draws circles within circles,

لە جیاتی ئەوە، بەشێوەی بازنە لە ناو بازنە دەکشێت،

like the rings you would find when you cut us down.

وەکو ئەم ئەڵقانەی کە دەیدۆزیتەوە کاتێ لەت لەتمان دەکەیت.

Next time you walk by a tree, try to slow down and listen

جاری داهاتوو کە بەلای دارێک تێپەڕ بوویت، هەوڵبدە هێواش بیت و گوێبگرە

because each of us whispers in the wind.

چونکە هەریەکێک لە ئێمە خەریکی چرپە چرپە.

Look at us.

تەماشای ئێمە بکە.

We're older than you and your kind.

ئێمە لە تۆ و ڕەگەزی تۆ کۆنترین.

Listen to what we have to tell,

گۆێبگرە لەوەی کە پێویستە بیڵێین،

because hidden inside our story is the past and the future of humanity.

چونکە پەنهانی لە چیڕۆکەکانمان بریتیە لە ڕابردوو و داهاتووی مرۆڤایەتی.