What I learned about freedom after escaping North Korea | Yeonmi Park | TED

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

I was born in 1993 in the northern part of North Korea,

ကျွန်မဟာ မြောက်ကိုရီးယား မြောက်ပိုင်းနဲ့ တရုတ်နိုင်ငံ နယ်စပ်မှာရှိတဲ့

in a town called Hyesan,

Hyesan ဆိုတဲ့ မြို့တစ်မြို့မှာ

which is on the border with China.

၁၉၉၃ ခုနှစ်က မွေးဖွားခဲ့ပါတယ်။

I had loving parents

ကျွန်မမှာ ကြင်နာတတ်တဲ့ မိဘတွေနဲ့

and one older sister.

အစ်မတစ်ယောက်ရှိပါတယ်။

Before I was even 10 years old,

ကျွန်မ ၁၀ နှစ်တောင် မပြည့်ခင်မှာ

my father was sent to a labor camp

ကျွန်မရဲ့အဖေဟာ တရားမဝင် ကုန်သွယ်မှုမှာ ပါဝင်ခဲ့လို့

for engaging in illegal trading.

ချွေးတပ်စခန်းတစ်ခုကို အပို့ခံရတယ်။

Now, by "illegal trading" --

ကဲ "တရားမဝင် ကုန်သွယ်မှု"ဆိုတာက

he was selling clogs, sugar, rice and later copper

အဖေဟာ ကျွန်မတို့ကို ကျွေးမွေးဖို့ ခုံဖိနပ်တွေ၊ သကြား၊ ဆန်နဲ့ နောက်ပိုင်း

to feed us.

ကြေးနီတွေ ရောင်းတာပါ။

In 2007, my sister and I decided to escape.

၂၀၀၇ ခုနှစ်မှာ ကျွန်မနဲ့ အစ်မဟ လွတ်မြောက်ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။

She was 16 years old,

အစ်မက ၁၆ နှစ်ဖြစ်ပြီး

and I was 13 years old.

ကျွန်မက ၁၃ နှစ်ပါ။

I need you to understand what the word "escape" means

မြောက်ကိုရီးယားရဲ့ အနေအထားအရ "လွတ်မြောက်" ဆိုတဲ့ စကားလုံးက ဘာဆိုလိုတယ်ဆိုတာ

in the context of North Korea.

သင်တို့ နားလည်ဖို့ လိုအပ်တယ်။

We were all starving,

ကျွန်မတို့အားလုံး ငတ်နေခဲ့ပြီး

and hunger means death in North Korea.

ဆာလောင်မှုဆိုတာ မြောက်ကိုရီးယားမှာ သေတာလို့ ဆိုလိုပါတယ်။

So it was the only option for us.

ဒီတော့ ကျွန်မတို့အတွက် ရွေးစရာ တစ်ခုပဲရှိတယ်။

I didn't even understand the concept of escape,

လွတ်မြောက်မှုဆိုတဲ့ သဘောကို ကျွန်မ နားတောင်မလည်ခဲ့ပေမဲ့

but I could see the lights from China at night,

ညဖက်မှာ တရုတ်နိုင်ငံက မီးတွေကိုတော့ မြင်ခဲ့ရတယ်၊

and I wondered if I go where the light is,

တွေးမိတာက အလင်းရှိတဲ့နေရာ ငါသွားလိုက်ရင်

I might be able to find a bowl of rice.

ထမင်းတစ်ဇလုံတော့ တွေ့နိုင်ကောင်းပါရဲ့ပေါ့။

It's not like we had a grand plan or maps.

ကျွန်မတို့မှာ စနစ်ပုံကြီးတစ်ခု (သို့) မြေပုံတွေ ရှိခဲ့တာမျိုးမဟုတ်ဘူး။

We did not know anything about what was going to happen.

ဘာဖြစ်လာမယ်ဆိုတာကို ကျွန်မတို့ မသိခဲ့ဘူး။

Imagine your apartment building caught fire.

သင့်တိုက်ခန်း အိမ်ရာ မီးလောင်ခံရတယ်လို့ တွေးကြည့်ပါ။

I mean, what would you do?

ဆိုလိုတာက သင် ဘာလုပ်မလဲ။

Would you stay there to be burned,

သင် မီးလောင်ခံရဖို့ အဲဒီမှာ ဆက်နေမှာလား။

or would you jump off out of the window

ဒါမှမဟုတ် ပြတင်းပေါက်ကနေ ခုန်ချပြီး

and see what happens?

ဖြစ်လာတာကို ကြည့်မလား။

That's what we did.

ကျွန်မတို့လုပ်ခဲ့တာ ဒါပါ။

We jumped out of the house

မီးလောင်ခံမယ့်အစား ကျွန်မတို့

instead of the fire.

အိမ်ကနေ ခုန်ထွက်ခဲ့တာပါ။

North Korea is unimaginable.

မြောက်ကိုရီးယားက မတွေးတတ်အောင်ပါပဲ
။

It's very hard for me

အဲဒီမှာ နေထိုင်ရာတာ ဘယ်လိုမျိုးလဲလို့

when people ask me what it feels like to live there.

လူတွေမေးတဲ့အခါ 
ကျွန်မအတွက် အတော် ခက်ခဲပါတယ်။

To be honest,

ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း ဆိုရရင်

I tell you:

ကျွန်မပြောမယ်

you can't even imagine it.

သင်တို့ စိတ်ကူးကြည့်လို့တောင် မရဘူး။

The words in any language can't describe,

ဘယ်ဘာသာစကားက စကားလုံးတွေနဲ့မှ ဖော်မပြနိုင်တာက

because it's a totally different planet,

ဒါက လုံးဝခြားနားတဲ့ ဂြိုဟ်တစ်ခုဖြစ်လို့ပါ၊

as you cannot imagine your life on Mars right now.

အခု အင်္ဂါဂြိုဟ်ပေါ်က သင့်ဘဝကို စိတ်ကူးကြည့်လို့ မရနိုင်သလိုပေါ့။

For example, the word "love" has only one meaning:

ဥပမာ "အချစ်"ဆိုတဲ့ စကားလုံးအတွက် အဓိပ္ပါယ်တစ်ခုပဲ ရှိတယ်။

love for the Dear Leader.

ခေါင်းဆောင်ကြီးအတွက် အချစ်၊

There's no concept of romantic love in North Korea.

မြောက်ကိုရီးယားမှာ စိတ်ကူးယဉ် အချစ်ရဲ့ သဘောမရှိဘူး။

And if you don't know the words,

ဒီစကားလုံးတွေကို သင်မသိရင်

that means you don't understand the concept,

ဆိုလိုတာ ဒီ အမြင် သဘောကို သင် နားမလည်ဘူး၊

and therefore, you don't even realize that concept is even a possibility.

ဒါကြောင့် ဒီအယူအဆဟာ အခွင်အလမ်း တစ်ခုလို့တောင် သဘောမပေါက်ဘူး။

Let me give you another example.

နောက်ထပ် ဥပမာတစ်ခု ပေးပါရစေ။

Growing up in North Korea,

မြောက်ကိုရီးယားမှာ ကြီးပြင်းလာခြင်းက

we truly believed that our Dear Leader is an almighty god

ကျွန်မတို့ရဲ့ခေါင်းဆောင်ကြီးဟာ အတွေးတွေ ကိုတောင် သိနိုင်တဲ့ အနန္တတ နတ်ဘုရား

who can even read my thoughts.

တစ်ပါးလို့ တကယ့်ကို ယုံကြည်ခဲ့တယ်။

I was even afraid to think in North Korea.

မြောက်ကိုရီးယားမှာ တွေးဖို့တောင် ကြောက်ခဲ့တာပါ။

We are told that he's starving for us,

သူဟာ ကျွန်မတို့အတွက်အငတ်ခံနေပြီး ကျွန်မတို့အတွက်

and he's working tirelessly for us,

မပင်မပန်း အလုပ်လုပ်နေ တာလို့့ ဆိုကြတော့

and my heart just broke for him.

သူ့အတွက် ကျွန်မ အသည်းကွဲခဲ့ရတယ်။

When I escaped to South Korea,

ကျွန်မ တောင်ကိုရီးယားကို လွတ်မြောက်လာတော့

people told me that he was actually a dictator,

သူဟာ တကယ်တော့ အာဏာရှင် တစ်ယောက်လို့ ကျွန်မကို ပြောကြတယ်၊

he had cars,

သူ့မှာ ကားတွေ ရှိတယ်၊

many, many resorts,

အပန်းဖြေစခန်းတွေ အများကြီးနဲ့

and he had an ultraluxurious life.

အင်မတန်ကို ဇိမ်ကျတဲ့ ဘဝတစ်ခုရှိတယ်။

And then I remember looking at a picture of him,

ဒီနောက် သူ့ရုပ်ပုံကို ကြည့်ရင်း သူဟာ ပုံထဲမှာ

realizing for the first time

အကြီးဆုံးလူဖြစ်နေတာ ပထမဆုံးအကြိမ်

that he is the largest guy in the picture.

သဘောပေါက်တာကို အမှတ်ရမိတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And it hit me.

ဒါက ကျွန်မကို ထိုးနှက်ခဲ့တယ်။

Finally, I realized he wasn't starving.

အဆုံးမှာတော့ သူဟာ ငတ်မနေတာ သဘောပေါက်ခဲ့တယ်။

But I was never able to see that before,

ဒါပေမဲ့ အရင်က ဒါကို မမြင်နိုင်ခဲ့ဘူးလေ။

until someone told me that he was fat.

သူဟာ ဝတယ်လို့ တစ်ယောက်ယောက်က မပြောခင်အထိပေါ့။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Really, someone had to teach me that he was fat.

တကယ်ပါ၊ သူဟာ ဝတယ်ဆိုတာ တစ်ယောက်ယောက်က ကျွန်မတို့ သင်ပေးရတယ်။

If you have never practiced critical thinking,

သင်ဟာ ဝေဖန် တွေးတောတာကို တစ်ခါမှ မလေ့ကျင့်ဖူးရင်

then you simply see what you're told to see.

သူများက သင့်ကို မြင်ခိုင်းတာကို မြင်ရုံပဲလေ။

The biggest question also people ask me

ကျွန်မကို မေးကြသေးတဲ့ အကြီးမားဆုံး မေးခွန်းက

is: "Why is there no revolution inside North Korea?

"ဘာကြေင့် မြောက်ကိုရီးယား အတွင်းမှာ တော်လှန်ရေးမရှိတာလဲ။

Are we dumb?

ကျွန်မတို့ ဆွံ့အနေလို့လား။

Why is there no revolution for 70 years of this oppression?"

ဒီနှစ် ရ၀ ကြာ ဖိနှိပ်မှုမှာ ဘာလို့ တော်လှန်ရေးမရှိတာလဲ။

And I say:

ကျွန်မ ပြောတာက

If you don't know you're a slave,

"သင်ဟာ ကျွန်တစ်ယောက်ဖြစ်မှန်း မသိရင်၊

if you don't know you're isolated or oppressed,

သင်ဟာ အဆက်ဖြတ်ခံရ (သို့ ဖိနှိပ်ခံရတာကို မသိရင်

how do you fight to be free?

လွတ်မြောက်ဖို့ ဘယ်လို တိုက်ခိုက်မှာလဲ။

I mean, if you know you're isolated,

ဆိုလိုတာက သင်ဟာ အဆက်ဖြတ်ခံရတာ သိရင်

that means you are not isolated.

သင် အဆက်ဖြတ်မခံရဘူးလို့ ဆိုလိုတာပါ။

Not knowing is the true definition of isolation,

မသိခြင်းဟာ အဆက်ပြတ်ခြင်းရဲ့ အဓိပ္ပါယ် အစစ်ဖြစ်ပြီး

and that's why I never knew

ဒါကြောင့် မြောက်ကိုရီးယားမှာ ရှိစဉ်က

I was isolated when I was in North Korea.

အဆက်ပြတ်နေမှန်း လုံးဝ မသိခဲ့တာပါ။

I literally thought I was in the center of the universe.

ကျွန်မဟာ စကြာဝဠာရဲ့ ဗဟိုမှာရှိတယ်လို့ တကယ်ကို ထင်ခဲ့တာပါ။

So here is my idea worth spreading:

ဒီတော့ ဟောဒီ ကျွန်မရဲ့စိတ်ကူးက ပျံ့နှံ့ထိုက်ပါတယ်၊

a lot of people think

လူအများအပြား ထင်ကြတာက

humans inherently know what is right and wrong,

လူသားတွေဟာ ဘာက မှန်တယ်၊ ဘာက မှားတယ်၊

the difference between justice and injustice,

တရားမျှတမှုနဲ့ တရားမမျှတမှုကြားက ခြားနားချက်၊

what we deserve and we don't deserve.

သင်နဲ့ ထိုက်တန်တာနဲ့ မထိုက်တန်တာကို မွေးရာပါသိကြတယ်လို့ပါ။

I tell them: BS.

"အသုံးမှ မကျတာ"လို့ ကျွန်မ ပြောလိုက်တယ်

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Everything,

အရာရာတိုင်း၊

everything must be taught,

စာနာစိတ် အပါအဝင် အရာရာတိုင်းဟာ

including compassion.

သင်မှ ရတာလေ။

If I see someone dying on the street right now,

အခု လမ်းပေါ်မှာ သေအံ့ဆဲဆဲ လူတစ်ယောက်ကို တွေ့ရင်

I will do anything to save that person.

ဒီလူကို ကယ်ဖို့ ကျွန်မ ဘာမဆို လုပ်မှာပဲ။

But when I was in North Korea,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မ မြောက်ကိုရီးယားမှာတုန်းက

I saw people dying and dead on the streets.

လမ်းတွေပေါ်မှာ သေအံ့ဆဲဆဲနဲ့ သေနေတဲ့လူတွေကို တွေ့တယ်၊

I felt nothing.

ဘာမှ မခံစားခဲ့ရဘူး။

Not because I'm a psychopath,

ကျွန်မဟာ စိတ်ဝေဒနာရှင် ဖြစ်လို့ မဟုတ်ဘဲ

but because I never learned the concept of compassion.

ကရုဏာရဲ့ သဘောကို တစ်ခါမျှ မသင်ယူခဲ့ဖူးလို့ပါ။

Only, I felt compassion, empathy and sympathy in my heart

"ကရုဏာ"ဆိုတဲ့ စကားလုံးနဲ့ ဒီသဘောကို သင်ယူပြီးနောက်မှပဲ

after I learned the word "compassion" and the concept,

ကရုဏာစိတ်၊ မျှဝေခံစားမှုနဲ့ စာနာမှုကို နှလုံးသွားထဲမှာ ခံစားလို့ရတယ်၊

and I feel them now.

အခု ဒါတွေကို ခံစားလို့ရပါပြီ။

Now I live in the United States as a free person.

အခု ကျွန်မ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုမှာ လွတ်လပ်တဲ့ လူတစ်ဦးအဖြစ် နေထိုင်နေပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

And recently,

မကြာသေးခင်က

the leader of the free country, our President Trump,

လွတ်လပ်တဲ့ နိုင်ငံရဲ့ခေါင်းဆောင် 
 သမ္မတ Trump ဟာ

met with my former god.

ကျွန်မရဲ့ အရင် နတ်ဘုရားနဲ့ တွေ့ဆုံခဲ့တယ်။

And he decided human rights is not important enough

လူ့အခွင့်အရေးတွေဟာ သူ့ရဲ့အစီအစဉ် တွေထဲမှာ ပါရလောက်အောင်

to include in his agendas,

အရေးမပါဘူးလို့ သူ ဆုံးဖြတ်ခဲ့ပြီး

and he did not talk about it.

ဒီအကြောင်း သူမဆွေးနွေးခဲ့ဘူး။

And it scares me.

ဒါက ကျွန်မကို ထိတ်လန့်စေတယ်။

We live in a world right now

ကျွန်မတို့ဟာ သူ့ဦးလေးကို ကွပ်မျက်တာအတွက်၊

where a dictator can be praised for executing his uncle,

သူညီဝမ်းကွဲကို သတ်တာအတွက်၊ ထောင်ချီတဲ့ မြောက်ကိုရီးယားတွေကို သတ်တာအတွက်

for killing his half brother,

ချီးကျူးခံရနိုင်တဲ့ အာဏာရှင်တစ်ဦးရှိတဲ့

killing thousands of North Koreans.

ကမ္ဘာတစ်ခုမှာ အခု နေထိုင်နေတယ်။

And that was worthy of praise.

ဒါကျ ချီးကျူးစရာ ဖြစ်ခဲ့တယ်။

And also it made me think:

နောက် တွေးမိသေးတာက

perhaps we all need to be taught something new about freedom now.

ကျွန်မတို့အားလုံးဟာ လွတ်လပ်မှုအကြောင်း အသစ်တစ်ခုခု အခု သင်ယူဖို့ လိုလောက်တယ်ပေါ့။

Freedom is fragile.

လွတ်လပ်မှုဟာ မခိုင်ခံ့ပါဘူး။

I don't want to alarm you, but it is.

သင်တို့ကို လန့်မသွားစေချင်ပေမဲ့ ဒါက ဟုတ်တယ်လေ။

It only took three generations

မြောက်ကိုရီးယားကို George Orwell ရဲ့"1984." လို

to make North Korea into George Orwell's "1984."

ဖြစ်အောင်ဖန်တီးဖို့ မျိုးဆက် သုံးဆက်ပဲ ကြာခဲ့တယ်။

It took only three generations.

မျိုးဆက် သုံးဆက်ပဲ ကြာခဲ့တာပါ။

If we don't fight for human rights

လောလောဆယ် ဖိနှိပ်ခံရနေသူ၊

for the people who are oppressed right now who don't have a voice,

အသံတစ်သံ မရှိသူတွေရဲ့ လူ့အခွင့်အရေးတွေအတွက် မတိုက်ခိုက်ရင်

as free people here,

ဒီက လွတ်လပ်တဲ့ သူတွေလိုပေါ့၊

who will fight for us when we are not free?

ကျွန်မတို့ မလွတ်လပ်တဲ့အခါ ဘယ်သူက ကျွန်မတို့အတွက် တိုက်ပေးမှာလဲ။

Machines? Animals? I don't know.

စက်တွေးလား၊ တိရိစ္ဆာန်တွေလား၊ ကျွန်မ မသိဘူး။

I think it's wonderful that we care about climate change,

ရာသီဥတု ပြောင်းလဲမှု၊ တိရိစ္ဆာန် အခွင့်အရေးနဲ့ ကျားမ တန်းတူရှိမှု

animal rights, gender equality,

စတာ အားလုံးကို အရေးစိုက်ကြတာ

all of these things.

အံ့ဖွယ်ရာလို့ ကျွန်မ ထင်တယ်။

The fact that we care about animals' rights,

တိရိစ္ဆာန် အခွင့်အရေးတွေကို အရေးစိုက်တယ်ဆိုတဲ့ အချက်က

that means that's how beautiful our heart is,

ကျွန်မတို့ နှလုံးသားတွေဟာ ဘယ်လောက် လှပတယ်၊

that we care about someone who cannot speak for themselves.

သူတို့ကိုယ်တိုင်အတွက် မပြောနိုင်တဲ့ သူတစ်ဦးကို အရေးစိုက်တယ်ဆိုတာပါ။

And North Koreans right now cannot speak for themselves.

လောလောဆယ် မြောက်ကိုရီးယားတွေဟာ သူတို့ကိုယ်တိုင်အတွက် မပြောနိုင်နိုင်ဘူး။

They don't have internet in the 21st century.

သူတို့ဟာ ၂၁ ရာစုထဲမှာ အင်တာနက် မရှိကြဘူး။

We don't have electricity,

လျှပ်စစ်မီး မရှိကြဘူး၊

and it is the darkest place on earth right now.

အခု လောလောဆယ် ကမ္ဘာမြေပေါ်က အမှောင်ဆုံးနေရာပါ။

Now I want to say something to my fellow North Koreans

အခု ဒီအမှောင်ထဲမှာ နေထိုင်နေကြတဲ့ ကျွန်မရဲ့ ရောင်းရင်း မြောက်ကိုရီးယားတွေကို

who are living in that darkness.

တစ်ခုခု ပြောချင်တာပါ။

They might not believe this,

သူတို့ ဒါကို ယုံချင်မှ ယုံမှာပါ၊

but I want to tell them that an alternative life is possible.

ဒါပေမဲ့ ရွေးချယ်စရာ ဘဝတစ်ခုက ဖြစ်နိုင် တယ်ဆိုတာ တို့ကို ပြောချင်တာပါ။

Be free.

လွတ်လပ်ကြပါစေ။

From my experience,

ကျွန်မရဲ့ အတွေ့အကြုံကနေ

literally anything is possible.

တကယ့်ကို ဘာမဆို ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

I was bought,

ကျွန်မကို ဝယ်ခဲ့ကြတယ်၊

I was sold as a slave.

ကျွန်မဟာ ကျွန်တစ်ယောက်လို ရောင်းစားခံခဲ့ရတယ်။

But now I'm here,

ဒါပေမဲ့ အခု ကျွန်မ ဒီမှာပါ၊

and that is why I believe in miracles.

ဒါကြောင့် အံ့ဖွယ်ရာတွေကို ကျွန်မ ယုံကြည်တယ်။

The one thing that I learned from history

သမိုင်းကနေ ကျွန်မ သင်ယူခဲ့တာတ်ခုက

is that nothing is forever in this world.

ဒီကမ္ဘာမှာ ဘယ်အရာမျှ ထာဝရ မရှိတာပါ။

And that is why we have every reason to be hopeful.

ဒါကြောင့် ကျွန်မတို့မှာ မျှော်လင့်ချက် ရှိဖို့ အကြောင်းပြချက်တွေ ရှိနေတာပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။


(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)