What I learned about freedom after escaping North Korea | Yeonmi Park | TED

Translator: Nhung Vũ Reviewer: nguyen hieu

I was born in 1993 in the northern part of North Korea,

Tôi sinh ra vào năm 1993 tại vùng phía bắc Bắc Hàn

in a town called Hyesan,

ở trị trấn tên Hyesan,

which is on the border with China.

nằm ngay biên giới với Trung Quốc.

I had loving parents

Tôi có bố mẹ yêu thương

and one older sister.

và một chị gái.

Before I was even 10 years old,

Trước cả khi tôi lên mười

my father was sent to a labor camp

cha tôi bị đưa vào trại lao động

for engaging in illegal trading.

vì tham gia buôn bán bất hợp pháp.

Now, by "illegal trading" --

"Buôn bán bất hợp pháp"--

he was selling clogs, sugar, rice and later copper

nghĩa là ông bán còng ngựa, đường, gạo và sau đó là đồng

to feed us.

để nuôi sống chúng tôi.

In 2007, my sister and I decided to escape.

Năm 2007, chị và tôi quyết định chạy trốn.

She was 16 years old,

Lúc đó chị 16 tuổi

and I was 13 years old.

và tôi 13 tuổi.

I need you to understand what the word "escape" means

Tôi cần bạn hiểu nghĩa của từ "chạy trốn" là gì

in the context of North Korea.

trong hoàn cảnh tại Bắc Hàn.

We were all starving,

Chúng tôi đều đang đói

and hunger means death in North Korea.

và đói đồng nghĩa với cái chết ở Bắc Hàn.

So it was the only option for us.

Vì thế đó là lựa chọn duy nhất cho chúng tôi.

I didn't even understand the concept of escape,

Tôi thậm chí không hiểu định nghĩa chạy trốn ấy

but I could see the lights from China at night,

nhưng tôi có thể thấy ánh sáng từ Trung Quốc vào buổi tối

and I wondered if I go where the light is,

và tự hỏi nếu tôi đến nơi có ánh sáng ấy

I might be able to find a bowl of rice.

tôi có lẽ sẽ tìm thấy một bát cơm.

It's not like we had a grand plan or maps.

Điều đó không có nghĩa

chúng tôi có kế hoạch hoành tráng hay bản đồ.

We did not know anything about what was going to happen.

Chúng tôi không hề biết gì về chuyện gì sẽ xảy ra tiếp.

Imagine your apartment building caught fire.

Thử tưởng tượng căn hộ của bạn bốc cháy.

I mean, what would you do?

Thì bạn sẽ làm gì?

Would you stay there to be burned,

Bạn sẽ ở lại để bị thiêu

or would you jump off out of the window

hay bạn sẽ nhảy ra khỏi cửa sổ

and see what happens?

và xem chuyện gì xảy ra tiếp?

That's what we did.

Đó là điều chúng tôi đã làm.

We jumped out of the house

Chúng tôi nhảy ra khỏi nhà

instead of the fire.

thay vì chết cháy trong ngọn lửa.

North Korea is unimaginable.

Bắc Hàn là một nơi không tưởng tượng nổi.

It's very hard for me

Rất khó cho tôi

when people ask me what it feels like to live there.

khi có người hỏi cảm giác sống ở đó như thế nào.

To be honest,

Nói thật,

I tell you:

để tôi nói cho bạn:

you can't even imagine it.

bạn không thể nào tưởng tượng được.

The words in any language can't describe,

Không có từ nào của bất kì ngôn ngữ nào có thể diễn tả được

because it's a totally different planet,

vì đó hoàn toàn là một hành tinh khác

as you cannot imagine your life on Mars right now.

vì bạn không thể tưởng tượng cuộc sống của mình ở sao Hỏa.

For example, the word "love" has only one meaning:

Ví như, chữ "yêu" chỉ có một nghĩa:

love for the Dear Leader.

Tình yêu cho lãnh tụ đáng kính.

There's no concept of romantic love in North Korea.

Không có ngữ cảnh cho tình yêu lãng mạn ở Bắc Hàn.

And if you don't know the words,

Và nếu bạn không biết nó

that means you don't understand the concept,

thì nghĩa là bạn cũng không hiểu được nó

and therefore, you don't even realize that concept is even a possibility.

và vì thế tôi không hề nhận ra rằng nó có thể xảy ra.

Let me give you another example.

Để tôi cho bạn một ví dụ khác.

Growing up in North Korea,

Lớn lên ở Bắc Hàn

we truly believed that our Dear Leader is an almighty god

chúng tôi tin lãnh tụ yêu kính là một vị thần toàn năng

who can even read my thoughts.

người có thể đọc thấu ý nghĩ chúng tôi.

I was even afraid to think in North Korea.

Thậm chí tôi còn không dám suy nghĩ khi ở nơi ấy.

We are told that he's starving for us,

Chúng tôi được dặn rằng ông chịu đói vì mình

and he's working tirelessly for us,

và ông làm việc không ngừng nghỉ vì chúng tôi

and my heart just broke for him.

và trái tim tôi đau đớn cho ông.

When I escaped to South Korea,

Khi tôi trốn thoát khỏi Bắc Hàn

people told me that he was actually a dictator,

mọi người nói với tôi hắn chỉ là một kẻ độc tài.

he had cars,

Hắn có xe,

many, many resorts,

có rất nhiều khu nghỉ dưỡng

and he had an ultraluxurious life.

và hắn có một cuộc sống xa hoa.

And then I remember looking at a picture of him,

Và tôi nhớ đến khi nhìn vào bức ảnh của hắn

realizing for the first time

tôi nhận ra rằng lần đầu tiên

that he is the largest guy in the picture.

hắn là kẻ to bự nhất bức hình

(Laughter)

(Cười)

And it hit me.

và nó đánh động tôi.

Finally, I realized he wasn't starving.

Cuối cùng, tôi nhận ra hắn không hề đói kém.

But I was never able to see that before,

Nhưng tôi không hề nhận ra điều đó trước kia

until someone told me that he was fat.

cho đến khi ai đó nói với tôi rằng hắn béo.

(Laughter)

(Cười)

Really, someone had to teach me that he was fat.

Thật, có người đã dạy tôi là hắn béo.

If you have never practiced critical thinking,

Nếu bạn chưa bao giờ tập luyện tự duy phản biện

then you simply see what you're told to see.

thì đơn giản bạn chỉ thấy những điều mà bạn được cho thấy.

The biggest question also people ask me

Câu hỏi khó nhất mà mọi người cũng hay hỏi tôi

is: "Why is there no revolution inside North Korea?

là: "Tại sao không hề có khởi nghĩa ở Bắc Hàn?

Are we dumb?

Chúng tôi ngu ngốc chăng?

Why is there no revolution for 70 years of this oppression?"

Tại sao không hề có cuộc khởi nghĩa trong suốt 70 năm bị áp bức?"

And I say:

Và tôi trả lời:

If you don't know you're a slave,

Nếu bạn không biết bạn là nô lệ

if you don't know you're isolated or oppressed,

Nếu bạn không biết mình bị cô lập hay bị đàn áp

thì làm sao bạn biết đấu tranh để có tự do?

how do you fight to be free?

I mean, if you know you're isolated,

Ý tôi là nếu bạn không nhận thức mình bị cô lập

that means you are not isolated.

thì bạn không hề bị cô lập.

Not knowing is the true definition of isolation,

Không hề biết được nghĩa của tự cô lập

and that's why I never knew

và đó là nguyên nhân bạn không hề biết

I was isolated when I was in North Korea.

bạn bị cô lập khi bạn ở Bắc Hàn.

I literally thought I was in the center of the universe.

Tôi thật sự từng nghĩ mình là trung tâm của vũ trụ.

So here is my idea worth spreading:

Và đây là ý tưởng cần được chia sẻ của tôi:

a lot of people think

Rất nhiều người nghĩ

humans inherently know what is right and wrong,

Loài người vốn biết đâu là phải trái

the difference between justice and injustice,

đâu là sự khác nhau giữa công bằng và bất công

what we deserve and we don't deserve.

điều chúng ta đáng được hưởng và không được hưởng.

I tell them: BS.

Tôi sẽ nói với họ: Vớ Vẩn

(Laughter)

(Cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

Everything,

Tất cả mọi thứ

everything must be taught,

mọi thứ cần được dạy,

including compassion.

bao gồm cả lòng thương cảm.

If I see someone dying on the street right now,

Nếu tôi thấy ai đó đang chết đi trên phố bây giờ

I will do anything to save that person.

Tôi sẽ làm bất kì điều gì để cứu người đó.

But when I was in North Korea,

Nhưng khi tôi ở Bắc Hàn,

I saw people dying and dead on the streets.

khi tôi nhìn một ai trên bờ vực đến cái chết trên đường.

I felt nothing.

Tôi không hề cảm thấy gì cả.

Not because I'm a psychopath,

Không vì tôi là người điên,

but because I never learned the concept of compassion.

mà vì tôi không hề được học cái gì là thương cảm.

Only, I felt compassion, empathy and sympathy in my heart

Tôi chỉ biết thương cảm, đồng cảm và thấu hiểu trong trái tim mình

after I learned the word "compassion" and the concept,

sau khi tôi hiểu được từ "thương cảm" và ngữ cảnh đó

and I feel them now.

và giờ tôi có thể cảm nhận được nó.

Now I live in the United States as a free person.

Giờ tôi sống ở Mĩ với tư cách là người tự do.

(Applause)

(Vỗ tay)

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)

And recently,

Và gần đây

the leader of the free country, our President Trump,

người lãnh đạo của đất nước tự do này tổng thống Trump

met with my former god.

đã gặp vị thánh cũ của tôi.

And he decided human rights is not important enough

Và ông cho rằng quyền con người không đủ quan trọng

to include in his agendas,

để thảo luận trong chương trình nghị sự của ông

and he did not talk about it.

và ông không hề nói về nó.

And it scares me.

Và nó làm tôi sợ.

We live in a world right now

Chúng ta sống trong một thế giới

where a dictator can be praised for executing his uncle,

mà kẻ độc tài có thể được tuyên dương khi hành hình chú của mình

for killing his half brother,

khi giết anh trai cùng cha khác mẹ

killing thousands of North Koreans.

giết chết hàng loạt người dân Bắc Hàn.

And that was worthy of praise.

Đó là điều đáng để ca tụng.

And also it made me think:

Nó cũng làm tôi suy nghĩ:

perhaps we all need to be taught something new about freedom now.

Có lẽ chúng ta đều cần được dạy điều mới về dự do ngay bây giờ.

Freedom is fragile.

Tự do rất mỏng manh.

I don't want to alarm you, but it is.

Tôi không muốn cảnh báo bạn nhưng nó là như vậy.

It only took three generations

Chỉ mất ba thế hệ

to make North Korea into George Orwell's "1984."

để tẩy não người Bắc Hàn

như trong tác phẩm "1984" của George Orwell's

It took only three generations.

chỉ với ba thế hệ.

If we don't fight for human rights

Nếu chúng ta không tranh đấu vì quyền con người

for the people who are oppressed right now who don't have a voice,

vì nhưng người không có tiếng nói bị đàn áp hiện nay

as free people here,

với tư cách là người tự do tại đây

who will fight for us when we are not free?

Ai sẽ đấu tranh cho chúng ta khi chúng ta mất đi cái quyền ấy?

Machines? Animals? I don't know.

Máy móc? Động vật? Tôi không biết.

I think it's wonderful that we care about climate change,

Tôi thấy thật tuyệt khi chúng ta quan tâm đến biển đổi khí hậu,

animal rights, gender equality,

quyền động vật, công bằng giới tính,

all of these things.

tất cả những thứ này.

The fact that we care about animals' rights,

Sự thật rằng chúng ta quan tâm về quyền động vật,

that means that's how beautiful our heart is,

nghĩa là trái tim của chúng ta thật đẹp,

that we care about someone who cannot speak for themselves.

rằng chúng ta quan tâm đến ai đó không thể nói lên tiếng nói của họ.

And North Koreans right now cannot speak for themselves.

Và người Bắc Hàn lúc này không thể lên tiếng cho bản thân họ.

They don't have internet in the 21st century.

Họ không có mạng Internet trong thế kỉ 21.

We don't have electricity,

Chúng tôi không hề có điện

and it is the darkest place on earth right now.

và đó là nơi tối tăm nhất trên trái đất bây giờ.

Now I want to say something to my fellow North Koreans

Giờ đây tôi muốn nói với những người bạn Bắc Hàn

who are living in that darkness.

những người sống trong bóng tối.

They might not believe this,

Có lẽ họ không hề tin vào điều đó,

but I want to tell them that an alternative life is possible.

nhưng tôi muốn nói với họ rằng một cuộc sống khác là điều có thể

Be free.

Hãy tự do.

From my experience,

Từ kinh nghiệm của mình,

literally anything is possible.

thật sự cái gì có cũng có thể xảy ra.

I was bought,

Tôi bị mua

I was sold as a slave.

bị bán như một nô lệ.

But now I'm here,

Nhưng giờ đây tôi ở đây,

and that is why I believe in miracles.

và đó là lí do tại sao tôi tin vào phép màu.

The one thing that I learned from history

Một điều tôi học từ lịch sử

is that nothing is forever in this world.

là không có gì là mãi mãi trên thế giới này.

And that is why we have every reason to be hopeful.

Và đó là lí do chúng ta có quyền được hi vọng.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)