What I learned about freedom after escaping North Korea | Yeonmi Park | TED

Translator: mabbast chato Reviewer: halo fariq

I was born in 1993 in the northern part of North Korea,

لە ١٩٩٣ لەدایک بووم لە بەشی باکووری کۆرایای باکوور،

in a town called Hyesan,

لە شارۆچکەیەک کە ناسراوە بە هایسەن،

which is on the border with China.

کەوا هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی چین.

I had loving parents

دایک و باوكێکی خۆشەویستم هەبوو

and one older sister.

و یەک خوشکی گەورەتر.

Before I was even 10 years old,

تەنانەت پێش تەمەنی ١٠ ساڵیم،

my father was sent to a labor camp

باوکم نێردرا بۆ کامپێکی کارکردن

for engaging in illegal trading.

بۆ بەشداریکردن لە بازرگانیکردەنی نایاسایی.

Now, by "illegal trading" --

ئێستا لەلایەن "بازرگانیکردنی نایاسایی"--

he was selling clogs, sugar, rice and later copper

پێلاوی لەدار دروستکراو و، شکر و پاشان مسیشی دەفرۆشت

to feed us.

تا نانمان بۆ پەیدابکات.

In 2007, my sister and I decided to escape.

لە ساڵی ٢٠٠٧، خوشکەکەم و من بڕیارماندا هەڵبێن.

She was 16 years old,

خوشکەکەم تەمەنی ١٦ ساڵ بوو،

and I was 13 years old.

و منیش ١٣ ساڵ بووم.

I need you to understand what the word "escape" means

پێویستە تێبگەم مەبەست لە وشەی" هەڵهاتن" چییە

in the context of North Korea.

لە سنوری کۆریا باکوور.

We were all starving,

برسیمان بوو.

and hunger means death in North Korea.

و برسییەتی لە کۆریای باکوور واتە مردن.

So it was the only option for us.

ئەوە تاکە هەڵبژاردنی ئێمە بوو.

I didn't even understand the concept of escape,

تەنانەت تێنەگەیشتبووم لە چەمکی هەڵاتن،

but I could see the lights from China at night,

بەڵام دەمتوانی ڕووناکییەکانی شەوانی چین ببینم،

and I wondered if I go where the light is,

و خەیاڵم دەکرد ئەگەر بڕۆمە شوێنی ڕووناکییەکە.

I might be able to find a bowl of rice.

ڕەنگە بتوانم قاپێک برنج بدۆزمەوە.

It's not like we had a grand plan or maps.

ئەوە بەوشێوەیە نییە کە پلان و نەخشەی گەورەمان هەبووبێت،

We did not know anything about what was going to happen.

هیچ شتێکمان نەدەزانی چی ڕوودەدات.

Imagine your apartment building caught fire.

بیهێننە پێش چاوتان کەوا شوقەکەتان ئاگر دەگرێت.

I mean, what would you do?

مەبەستم ئەوەیە، چی بدەکەیت؟

Would you stay there to be burned,

لەوی دەمێنیتەوە تا دەسوتێت.

or would you jump off out of the window

یان دەتەویت لە پەنجەرەکەوە خۆت فرێبدەیت

and see what happens?

و بزانیت چی ڕوودەدات؟

That's what we did.

ئێمە ئەوەمان کرد.

We jumped out of the house

ئێمە لەماڵەکە خۆمان فرێدا

instead of the fire.

لەجیاتی سوتانمان لە ئاگردا.

North Korea is unimaginable.

کۆریای باکوور باوڕپێنەکراوە.

It's very hard for me

زۆر سەختە بۆ من

when people ask me what it feels like to live there.

کاتێک خەڵک پرسیارم لێدەکەن ژیان لەوێ چۆنە

To be honest,

گەر ڕاستگۆبم

I tell you:

دەڵیم:

you can't even imagine it.

ناتوانیت تەنانەت خەیاڵیشی بکەیت.

The words in any language can't describe,

هیچ وشەیەک لە هیچ زامانێک ناتوانێت وەسفی بکات،

because it's a totally different planet,

چونکە بەتەواوەتی هەسارەیەکی جیاوازە،

as you cannot imagine your life on Mars right now.

وەک ئەوەی ناتوانی خەیاڵی ئەوە بکەیت کە هەر ئێستا لەسەر هەسارەی مەریخ بژیت.

For example, the word "love" has only one meaning:

بۆ نموونە، وشەی" خۆشەویستی" تەنها یەک مانا دەگەیەنیت:

love for the Dear Leader.

ئەویش خۆشەویستییە بۆ سەرۆکە ئازیزەکە.

There's no concept of romantic love in North Korea.

لە کۆریای باکوور هیچ چەمکێک نییە بۆ خۆشەویستی ڕۆمانسی.

And if you don't know the words,

و ئەگەر وشەکان نە ناسیت

that means you don't understand the concept,

کەوا لە مەبەستی چەمکەکەشی تێناگەیت،

and therefore, you don't even realize that concept is even a possibility.

و لەبەر ئەوە، تەنانەت هەست بەوە ناکەیت کەوا تەنانەت چەمکیش ئەگەرێکە.

Let me give you another example.

با نموونەیەکی دیکەتان بۆ بهێنمەوە.

Growing up in North Korea,

گەورەبوون لە کۆریای باکور،

we truly believed that our Dear Leader is an almighty god

بەڕاستی باوڕمان وابوو کەوا سەرکەردە ئازیزەکەمان خودایەکی بەتواناییە

who can even read my thoughts.

دەتوانێت بیرکردنەوەکانیشم بخوێنیتەوە.

I was even afraid to think in North Korea.

تەنانەت لە بیرکردنەوەش دەترسام.

We are told that he's starving for us,

پێمان گوترابوو ئەوە برسی دەبیت لە پێناو ئێمە.

and he's working tirelessly for us,

و ماندوونەناسانە کارمان بۆدەکات،

and my heart just broke for him.

و دڵم پی دەسوتا.

When I escaped to South Korea,

کاتێک بۆ کۆریای باشور هەڵاتم.

people told me that he was actually a dictator,

خەڵکەکە پێان گوتم کەوا ئەو دیکتاتۆرە،

he had cars,

ئۆتۆمبێلی هەبوو

many, many resorts,

زۆر، زۆرشوێنی خۆشی هەبوو،

and he had an ultraluxurious life.

و ژیانێکی نایابیشی هەبوو.

And then I remember looking at a picture of him,

و دواتر بەبیرمە سەیرکردنی وێنەکەی

realizing for the first time

بۆ جاری یەکەم واهەستم دەکرد

that he is the largest guy in the picture.

کەوا ئەوە گەورەترین پیاوە لە وێنەکەدا.

(Laughter)

(پێکەنین)

And it hit me.

ئەوە کاری تێکردم.

Finally, I realized he wasn't starving.

لە کۆتاییدا، زانیم ئەو برسی نەدەبوو.

But I was never able to see that before,

بەڵام پێشتر ئەوە بوێرییەم نە بوو سەیری بکەم

until someone told me that he was fat.

تاوەکو کەسێک پێیگوتم کەوا ئەو قەڵەوە

(Laughter)

(پێکەنین)

Really, someone had to teach me that he was fat.

ڕاستیەکەی، کەسێک پێیڕاگەیاندم کەوا ئەوە خەپە بوو.

If you have never practiced critical thinking,

ئەگەر تا ئێستا ڕاهێنانی بۆچوونی ڕەخنەیت نەکردووە.

then you simply see what you're told to see.

ئەوە دەبینیت کە پێتگوتراوە.

The biggest question also people ask me

هەروەها گەورەترین پرسیار خەڵک لێم دەپرسن

is: "Why is there no revolution inside North Korea?

" بۆ چی هیچ شۆرشێک لە ناوخۆی کۆریای باکوور نەبووە؟

Are we dumb?

گێژن؟

Why is there no revolution for 70 years of this oppression?"

بۆ چی لە ماوەی ٧٠ ساڵی ستەم و زوڵمە هیچ شۆرشێک ڕووینەداوە؟"

And I say:

منیش دەڵێم:

If you don't know you're a slave,

ئەگەر نەزانیت کۆیلەیت،

if you don't know you're isolated or oppressed,

ئەگەر نەزانیت تۆ جیاکراویتەتەوە یان ستەمت لێدەکرێت،

how do you fight to be free?

چۆن دەجەنگیت تا ئازدبیت؟

I mean, if you know you're isolated,

مەبەستم، ئەگەر بزانیت جیاکراویتەتەوە،

that means you are not isolated.

واتە تۆ دانەبڕاویت.

Not knowing is the true definition of isolation,

نازانیت پێناسەی جیاکراوە چییە،

and that's why I never knew

لەبەر ئەوە هەرگیز نەمزانیبوو

I was isolated when I was in North Korea.

من جیاکرابوومەوە کاتێک لە کۆریای باکووربووم

I literally thought I was in the center of the universe.

بەتەواوەتی پێموابوو من لە ناوەڕاستی گەردوونم.

So here is my idea worth spreading:

ئەمە بیرۆکەیەک شایەنی بڵاوکردنەوەیە:

a lot of people think

زۆربەی خەڵک بۆچوونیان وایە

humans inherently know what is right and wrong,

مرۆڤەکان لە بنچینەوە دەزانن چی ڕاستە و چی هەڵەیە.

the difference between justice and injustice,

جیاوازی لە نێوان دادپەروەری و نا دادپەروەری،

what we deserve and we don't deserve.

شایەنی چین و شایەنی چی نین.

I tell them: BS.

منیش پێیان دەڵێم: ئەوە قسەی پرو پوچە.

(Laughter)

(پیکەنین)

(Applause)

(چەپڵەرێزان)

Everything,

هەموو شتێک

everything must be taught,

دەبێت هەموو شتێک فێربکرێین

including compassion.

بە بەزەییشەوە.

If I see someone dying on the street right now,

ئەگەر ئێستا کەسێک لەسەر شەقامێک بمرێت.

I will do anything to save that person.

هەمووشتێک دەکەم بۆ ڕزگارکردنی.

But when I was in North Korea,

بەڵام کاتێک لە کۆریای باکوور بووم

I saw people dying and dead on the streets.

خەڵکم دەبینی لەسەر شەقامەکان دەمردن.

I felt nothing.

هەستم بەهیچ نەدەکرد.

Not because I'm a psychopath,

نەک لەبەر ئەوەی من نەخۆشی دروونیم هەیە

but because I never learned the concept of compassion.

بەڵام لەبەر ئەوەی چەمکی بەزەیی فێرنەکرابووم.

Only, I felt compassion, empathy and sympathy in my heart

تەنها، هەستم بە بەزەی، عاتیفە و سۆز لە دڵم دەکرد

after I learned the word "compassion" and the concept,

دواتر فێری وشەی" بەزەی" بووم و چەمکەکەشی،

and I feel them now.

و ئێستا هەستیان پێدەکەم.

Now I live in the United States as a free person.

ئێستا لە وڵاتە یەگرتووەکان دەژیم وەک کەسێکی ئازاد.

(Applause)

(چەپڵەرێزان)

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەڕێزان)

And recently,

لەم دواییانەدا،

the leader of the free country, our President Trump,

سەرۆکی وڵاتە ئازادەکە، سەرۆک ترەمپ،

met with my former god.

لەگەڵ خواوەندەکەی پێشوم کۆبووەوە.

And he decided human rights is not important enough

و بڕیاریدا مافەکانی مرۆڤ هێندە گرنگ نییە

to include in his agendas,

تا لە کارناماکانی بیگرێتەوە خۆی،

and he did not talk about it.

و سەبارەت بەوە قسەی نەکرد.

And it scares me.

و ئەوە منی ترساند.

We live in a world right now

ئێستا لە جیهان دەژین

where a dictator can be praised for executing his uncle,

کە دیکتاتۆرێک دەتوانێت پێیدا هەڵبدرێت بۆ لەسێدارەدانی مامی.

for killing his half brother,

بۆ کوشتنی زربراکەی،

killing thousands of North Koreans.

کۆشتنی هەزارەها هاوڵاتی کۆریای باکوور.

And that was worthy of praise.

ئەوە شایەنی پیاهەڵدانە.

And also it made me think:

وای لێ کردم بیر بکەمەوە:

perhaps we all need to be taught something new about freedom now.

ڕەنگە هەموو پیویستبێت شتێک دەربارەی ئازادی فێربکرێین.

Freedom is fragile.

ئازادی ناسکە.

I don't want to alarm you, but it is.

نامەوێت ئاگادارتان بکەمەوە، بەڵام ئەوە ڕاستییەکەیە.

It only took three generations

تەنها سێ نەوەی خایاند

to make North Korea into George Orwell's "1984."

بۆ ئەوەی کۆریای باکوور ببێتە جۆرج ئۆروێڵی "١٩٨٤".

It took only three generations.

تەنها سێ نەوەی خایاند.

If we don't fight for human rights

ئەگەر بۆ مافەکانی مرۆڤ نەجەنگین

for the people who are oppressed right now who don't have a voice,

بۆ ئەوە خەڵکەی ئێستا ستەمیان لێدەکرێت هیچ دەنگێکیان نییە،

as free people here,

وەکو ئەو خەڵکە ئازادانەی ئێرە،

who will fight for us when we are not free?

کێ لەپێناو ئێمە دەجەنگێت کاتێک ئازاد نەبین؟

Machines? Animals? I don't know.

ئامێرەکان؟ ئاژەڵەکان؟ نازانم.

I think it's wonderful that we care about climate change,

پێموایە ئەوە سەرنج ڕاکێشە کەوا گرنگی بە گۆڕانی کەش و هەوا دەدەین،

animal rights, gender equality,

مافەکانی ئاژەڵ، یەکسانی جێندەر.

all of these things.

هەموو ئەوە شتانە،

The fact that we care about animals' rights,

لەڕاستیدا گرنگی بە مافەکانی ئاژەڵ دەدەین،

that means that's how beautiful our heart is,

ئەوە دەگەیەنێت کە دڵمان چەند جوانە،

that we care about someone who cannot speak for themselves.

کەوا گرنکی بە کەسانێک بدەین کە ناتوانن قسەکانی خۆیان بکەن

And North Koreans right now cannot speak for themselves.

و ئێستا خەڵکی کۆریای باکوور ناتوانن قسەکانی خۆیان بکەن

They don't have internet in the 21st century.

لە جەرخی ٢١ ئینتەرنێتیان نییە.

We don't have electricity,

و وزەی کارەباشمان نییە،

and it is the darkest place on earth right now.

و ئێستا تاریکترین شوێنە لەسەر زەوی،

Now I want to say something to my fellow North Koreans

ئێستا دەمەوێت شتێک بە هاوڕێ کۆریەکانم بڵیم

who are living in that darkness.

کە لە تاریکی دەژین.

They might not believe this,

لەوانەیە باوڕ بەمە نەکەن.

but I want to tell them that an alternative life is possible.

بەڵام دەمەوێت پێیان بڵیم کە ژیانی جێگرەوە ئەستەم نییە.

Be free.

ئازادبن.

From my experience,

لە ئەزموونی خۆمەوە،

literally anything is possible.

هیچ شتێک ئەستەم نییە.

I was bought,

کڕدرام

I was sold as a slave.

فرۆشرام وەک کۆیلەیەک

But now I'm here,

بەڵام ئێستا وا لێرەم،

and that is why I believe in miracles.

لەبەر ئەوە بڕوام بە پەرجوو هەیە.

The one thing that I learned from history

یەک شت کەوا لە مێژوو فێربووم

is that nothing is forever in this world.

لەم جیهانە هیچ شتێک هەتاهەتای نییە.

And that is why we have every reason to be hopeful.

هەموو هۆکارێکمان هەیە تا بە هیوابین.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵە)