Aziza Chaouni: How I brought a river, and my city, back to life

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

I would like to share with you today

ဒီနေ့ ရှင်တို့နဲ့ မျှဝေချင်တာက

a project that has changed how I approach

ဗိသုကာပညာဆိုင်ရာ ကျွန်မရဲ့ ချဉ်းကပ်ပုံနဲ့ လက်တွေ့

and practice architecture:

လုပ်ကိုင်ပုံ ပြောင်းလဲလိုက်တဲ့ ပရောဂျက်၊

the Fez River Rehabilitation Project.

Fez မြစ် ပြန်လည်ထူထောင်ရေး ပရောဂျက်ပါ။

My hometown of Fez, Morocco,

medina လို့ခေါ်တဲ့ ကမ္ဘာမှာ အကြီးဆုံး

boasts one of the largest walled medieval cities in the world,

တံတိုင်းခတ်ထားတဲ့ အလယ်ခေတ် မြို့လို့ ဝင့်ကြွားတဲ့ Morocco က

called the medina, nestled in a river valley.

ကျွန်မရဲ့ ဇာတိမြို့ Fez ဟာ မြစ်ဝှမ်းတစ်ခုမှာ တည်ရှိပါတယ်

The entire city is a UNESCO World Heritage Site.

တစ်မြို့လုံးဟာ UNESCO ကမ္ဘာ့ အမွေအနှစ် နေရာတစ်ခုပါ။

Since the 1950s, as the population of the medina grew,

၁၉၅၀ လွန်နှစ်တွေကစပြီး မြို့လူဦးရေတိုးလာတာနဲ့

basic urban infrastructure

စိမ်းလန်းတဲ့ နေရာလွတ်တွေနဲ့ အညစ်အကြေးလို

such as green open spaces and sewage

မြို့ပြ အခြေခံအဆောက်အအုံတွေဟာ လျင်မြန်စွာ

quickly changed and got highly stressed.

One of the biggest casualties of the situation

အကြီးမားဆုံး နစ်နာခဲ့ရတဲ့ နေရာတစ်ခုက

was the Fez River, which bisects the medina in its middle

Fez မြစ်ပါ၊ မြို့ကို အလယ်ကနေ ထက်ပိုင်းပိုင်းထာပြီး

and has been considered for many centuries

ရာစုနှစ်များစွာ မြို့ရဲ့ ဝိဉာဉ်လို့

as the city's very soul.

မှတ်ယူခံထားပါတယ်။

In fact, one can witness the presence

တကယ်တော့ မြို့တစ်ဝှမ်းလုံးက ကိုယ်ပိုင်နဲ့

of the river's extensive water network

အများပိုင် ရေးပန်းတွေလိုနေရာတွေမှာ

all throughout the city,

မြစ်ရဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့

in places such as private and public fountains.

ရေပြင်ကွန်ယက် တည်ရှိမှုကို မျက်မြင်တွေ့နိုင်ပါတယ်။

Unfortunately, because of the pollution of the river,

ကံဆိုးချင်တော့ ညစ်ညမ်းမှုကြောင့် မြစ်ပြင်ဟာ

it has been covered little by little

၁၉၅၂ ကစပြီး တစ်စတစ်စနဲ့

by concrete slabs since 1952.

ကွန်ကရစ်ချပ်တွေနဲ့ ဖုံးလွှမ်းသွားပါတယ်။

This process of erasure was coupled

ဖယ်ဖျက်ခြင်းရဲ့ ဒီဖြစ်စဉ်က

with the destruction of many houses

စက်အစိတ်အပိုင်းတွေကို

along the river banks

မြို့ရဲ့ ကျဉ်းမြောင်းတဲ့

to be able to make machineries

ခြေကျင်လမ်း ကွန်ယက်ထဲကို ဝင်လို့ရဖို့

enter the narrow pedestrian network of the medina.

ကမ်းပါးတွေတစ်လျှောက်က အိမ်ခြေများစွာ ပျက်ဆီးခြင်းနဲ့ ပူးတွဲပါလာတယ်။

Those urban voids quickly became illegal parking

ဒီမြို့ပြ ကွက်လပ်တွေဟာ အလျင်အမြန်ပဲ တရားမဝင် ကားရပ်ရာ

or trash yards.

( သို့) အမှိုက်ကွင်းတွေ ဖြစ်လာတယ်။

Actually, the state of the river

တကယ်တော့ မြို့ထဲကို မဝင်ခင် မြစ်ရဲ့

before entering the medina is pretty healthy.

အခြေအနေဟာ တော်တော်ကို ကောင်းတာပါ။

Then pollution takes its toll,

ညစ်ညမ်းမှုက ထိခိုက်မှုကို ဖြစ်စေတာပါ၊

mainly due to untreated sewage

အဓိကကတော့ မပြုပြင်ထားတဲ့ မိလ္လာကြောင့်နဲ့

and chemical dumping from crafts such as tanning.

လုပ်ငန်းတွေက သားရေနယ်တာလို ဓါတု စွန့်ပစ်မှုတွေ ပုံချတာတွေကြောင့်ပါ။

At some point, I couldn't bear

တစ်ချိန်မှာတော့ ဒီလောက် မြို့ရဲ့အရေးပါတဲ့

the desecration of the river,

အပိုင်း မြစ်ရဲ့ ပျက်စီးတာကို

such an important part of my city,

ကျွန်မ သည်းမခံနိုင်တော့တာနဲ့ အရေးယူ

and I decided to take action,

ဆောင်ရွက်ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။

especially after I heard that the city

အထူးသဖြင့် မြို့ကို ရေဆိုးတွေကို

received a grant to divert sewage water

လမ်းကြောင်းပြောင်းပြီး ပြုပြင်ဖို့ ခွင့်ပြုမိန့်ကျတာ

and to treat it.

ကြားပြီးနောက်မှာပါ။

With clean water, suddenly

သန့်စင်တဲ့ရေနဲ့ ရုတ်တရက်ပဲ

the uncovering of the river became possible,

မြစ်ကိုပြန်ဖော်ရေးဟာ ဖြစ်နိုင်ခြေရှိလာတယ်။

and with luck and actually a lot of pushing,

ကံကောင်းတာနဲ့ တကယ်တော့ တွန်းအားအများကြီးနဲ့

my partner Takako Tajima and I

အဖော် Takako Tajima နဲ့ ကျွန်မဟာ

were commissioned by the city to work with a team of engineers

မြစ်ကို ပြန်ဖော်ဖို့ အင်ဂျင်နီယာအဖွဲ့နဲ့ တွဲလုပ်ဖို့

to uncover the river.

မြို့ကနေ တာဝန်ပေးခံရတယ်။

However, we were sneaky,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ဟာ မဝံ့မရဲနဲ့ပါ၊

and we proposed more:

ထပ်ပြီး အဆိုပြုခဲ့တာက

to convert riverbanks into pedestrian pathways,

မြစ်ကမ်းတွေကို ခြေကျင်သွားလမ်းတွေ အဖြစ်ပြောင်းပြီး

and then to connect these pathways

ဒီလမ်းတွေကို မြို့အစိတ်အပိုင်းဆီ

back to the city fabric,

ပြန်ဆက်ကာ

and finally to convert the urban voids

နောက်ဆုံး မြစ်ကမ်းပါးတွေတစ်လျှောက်က

along the riverbanks into public spaces

မြို့ပြကွက်လပ်တွေကို Medina of Fez မှာ

that are lacking in the Medina of Fez.

မရှိတဲ့ အများသုံးနေရာတွေ အဖြစ် ပြောင်းဖို့ပါ။

I will show you briefly now

အခု ဒီအများသုံးနေရာတွေထဲက

two of these public spaces.

နှစ်ခုကိုအတိုချုပ် ပြသပါမယ်။

The first one is the Rcif Plaza,

ပထမတစ်ခုက Rcif Plaza ပါ၊

which sits actually right on top of the river,

မြစ်ရဲ့ထိပ်ပိုင်းတည့်တည့်မှာ တည်ရှိပြီး

which you can see here in dotted lines.

ဒီမှာ အစက်မျဉ်းတွေထဲမှာ တွေ့နိုင်ပါတယ်။

This plaza used to be a chaotic transportation hub

ဒီပလာဇာဟာ တကယ်က မြို့ရဲ့ မြို့ပြ ဂုဏ်သိက္ခာ ပါဝင်တဲ့

that actually compromised the urban integrity

ဖရိုဖရဲ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး

of the medina, that has the largest

ဗဟိုတစ်ခုဖြစ်ဖူးတယ်၊ ကမ္ဘာမှာ အကြီးဆုံး

pedestrian network in the world.

ခြေကျင်လမ်း ကွန်ယက်ရှိပါတယ်။

And right beyond the historic bridge that you can see here,

ဒီမှာတွေ့ရတဲ့ သမိုင်းဝင်တံတားအလွန်၊

right next to the plaza,

ပလာဇာနဲ့ ကပ်လျက် တည့်တည့်မှာ

you can see that the river looked like

မြစ်ဟာ အမှိုက်မြစ်တစ်ခုလိုမျိုး

a river of trash.

တွေ့နိုင်ပါတယ်။

Instead, what we proposed is to make

ဒီအစား ကျွန်မတို့ အဆိုပြုခဲ့တာက

the plaza entirely pedestrian,

ပလာဇာကို လုံးဝ ခြေကျင်လမ်းအဖြစ်လုပ်ဖို့၊

to cover it with recycled leather canopies,

ဒါကို သားရေ ပေါင်းမိုးတွေနဲ့ ကာပြီး

and to connect it to the banks of the river.

မြစ်ကမ်းတွေနဲ့ ဆက်ဖို့ပါ။

The second site of intervention

ဝင်စွက်ဖက်ခဲ့တဲ့ ဒုတိယနေရာကလည်း

is also an urban void along the river banks,

မြစ်ကမ်းတွေတစ်လျှောက်က မြို့ပြနေရာလွတ်ပါပဲ၊

and it used to be an illegal parking,

တရားမဝင် ကားရပ်ရာ တစ်ခုဖြစ်ခဲ့ဖူးပြီး

and we proposed to transform it

ဒါကို မြို့ထဲမှာ ပထမဆုံး

into the first playground in the medina.

ကစားကွင်းအဖြစ် ပြောင်းဖို့ အဆိုပြုခဲ့တယ်။

The playground is constructed using recycled tires

ကစားကွင်းဟာ ပြန်သုံးထားတဲ့ တာယာတွေနဲ့ ဆောက်ထားပြီး

and also is coupled with a constructed wetland

ဒါကလည်း မြစ်ရေကို သန့်ရှင်းရုံမက

that not only cleans the water of the river

ရေကြီးတဲ့အခါ ထိန်းထားဖို့ ဖန်တီးထားတဲ့

but also retains it when floods occur.

စိမ့်မြေတစ်ခုနဲ့ တွဲဖက်ပါလာပါတယ်။

As the project progressed and received several design awards,

ပရောဂျက်က တိုးတက်လာပြီး ဒီဇိုင်းဆုတွေ အများကြီးရလာတော့

new stakeholders intervened

ရှယ်ရာရှင် အသစ်တွေဝင်လာပြီး

and changed the project goals and design.

ပရောဂျက်ရဲ့ ရည်မှန်းချက်တွေနဲ့ ပုံစံကို ပြောင်းခဲ့ပါတယ်။

The only way for us to be able to bring

အစောက ပရာဂျက်ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်တွေကို ဆောင်ကျဉ်းဖို့

the main goals of the project ahead

တစ်ခုတည်းသော လုပ်နိုင်တာက ကျွန်မတို့အတွက်

was for us to do something very unusual

ဗိသုကာက အမြဲလုပ်လေ့မရှိတဲ့

that usually architects don't do.

အရမ်းထူးဆန်းတာ တစ်ခုခု လုပ်ရုံပါ။

It was for us to take our design ego

ကျွန်မတို့အတွက် ကျွန်မတို့ ဒီဇိုင်း လက္ခဏာနဲ့

and our sense of authorship

လက်ရာရှင် သဘောကိုယူကာ

and put it in the backseat

ဒါကို နောက်တန်းပို့ပြီး

and to focus mainly on being activists

လှုပ်ရှားသူတွေအဖြစ်ကို အဓိကအာရုံထားကာ

and on trying to coalesce

ရှယ်ရာရှင်တွေရဲ့ အစီအစဉ်တွေကို

all of the agendas of stakeholders

ပေါင်းစည်း၊ ပရောဂျက်ရဲ့ အဓိက

and focus on the main goals of the project:

ရည်ရွယ်ချက်တွေကို အာရုံစိုက်ဖို့ ကြိုးစားခြင်းပါ။

that is, to uncover the river, treat its water,

ဆိုလိုတာက မြစ်ကို ဖော်ထုတ်ဖို့၊ ရေကို ပြုပြင်ပြီး

and provide public spaces for all.

အများသုံးနေရာတွေ ထောက်ပံ့ဖို့ပါ။

We were actually very lucky,

တကယ်က ကျွန်မတို့ ကံကောင်းပြီး၊

and many of those goals happened

ကျွန်မတို့ ရည်ရွယ်ချက် အများအပြား ဖြစ်ခဲ့တယ်၊ (သို့)

or are in the process of happening.

ဖြစ်နေတုန်းပါ။

Like, you can see here in the Rcif Plaza.

ဥပမာ၊ ဟောဒီ Rcif Plaza ထဲမှာ မြင်ရပါတယ်။

This is how it looked like about six years ago.

ဒါဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ ခြောက်နှစ်ခန့်က မြင်ခဲ့ရပုံမျိုးပါ။

This is how it looks like today.

ဒါက ယနေ့ မြင်ရတဲ့ ပုံပါ။

It's still under construction,

ဒါက ဆောက်နေတုန်းပါ။

but actually it is heavily used

ဒါပေမဲ့ တကယ်တော့ ဒေသ လူဦးရေက

by the local population.

အင်တိုက်အားတိုက် သုံးတာပါ။

And finally, this is how the Rcif Plaza will look like

နောက်ဆုံး ဒါက Rcif Plaza ဟာ ပြီးသွားတဲ့အခါ

when the project is completed.

ဘယ်ပုံပေါက်လာမယ် ဆိုတာပါ။

This is the river, covered, used as a trash yard.

ဒါက ဖုံးခံထားရတဲ့၊ အမှိုက်ကွင်းအဖြစ် အသုံးခံရတဲ့ မြစ်ပါ။

Then after many years of work,

နောက် နှစ်များစွာ လုပ်ပြီးတဲ့နောက်မှာ

the river with clean water, uncovered.

ကြည်လင်တဲ့ရေ၊ မဖုံးကွယ်တဲ့ မြစ်ပေါ့။

And finally, you can see here the river

နောက်ဆုံး ပရောဂျက် ပြီးသွားတဲ့အခါ

when the project will be completed.

ဒီမှာ မြစ်ကို တွေ့နိုင်ပါတယ်။

So for sure, the Fez River Rehabilitation

ဒီတော့ သေချာတာက Fez မြစ် ပြန်လည်ဖေါ်ထုတ်ရေးဟာ

will keep on changing and adapting

မြို့ရဲ့ လူမှုနိုင်ငံရေး မြင်ကွင်းကို ဆက်လက်ပြီး

to the sociopolitical landscape of the city,

ပြောင်းလဲ ပြင်ဆင်နေပါလိမ့်မယ်၊

but we strongly believe that by reimagining

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မတို့ ခိုင်မာစွာ ယုံကြည်တာက ဗိသုကာရဲ့ကဏ္ဍနဲ့

the role and the agency of the architect,

လုပ်ဆောင်မှုကိူ ပြန်လည် စိတ်ကူးကြည့်ခြင်းက

we have set up the core idea of the project into motion;

ပရောဂျက်ရဲ့ အဓိက စိတ်ကူးကို ချမှတ်ပါတယ်။

that is, to transform the river from sewage

ဆိုလိုတာက မိလ္လာတွေကနေ အများသုံးနေရာတွေအဖြစ်

to public space for all,

မြစ်ကို ပြောင်းဖို့ပါ၊

thereby making sure that the city of Fez

ဒီနည်းနဲ့ Fez မြို့ဟာ နေထိုင်သူတွေ အတွက် ကျပ်စည်းထားတဲ့

will remain a living city for its inhabitants

အမွေအနှစ် ဆိုတာထက် ရှင်သန်နေတဲ့ မြို့အနေနဲ့

rather than a mummified heritage.

ရှင်ကျန်ဖို့ သေချာစေပါတယ်။

Thank you very much.

ကျေးဇူး အများကြီး တင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)