Aziza Chaouni: How I brought a river, and my city, back to life

Tłumaczenie: Małgosia Makowska Korekta: Karolina Zielińska

I would like to share with you today

Opowiem wam dziś

a project that has changed how I approach

o projekcie, który zmienił moje podejście

and practice architecture:

i sposób wykonywania architektury:

the Fez River Rehabilitation Project.

o Rehabilitacji rzeki Fez.

My hometown of Fez, Morocco,

W moim rodzinnym mieście Fez, w Maroku,

boasts one of the largest walled medieval cities in the world,

mamy jedną z największych średniowiecznych dzielnic świata,

zwaną medyną, usytuowaną w dolinie rzeki.

called the medina, nestled in a river valley.

Całe miasto jest wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

The entire city is a UNESCO World Heritage Site.

Since the 1950s, as the population of the medina grew,

Od lat 50. w miarę wzrostu populacji medyny,

basic urban infrastructure

podstawowe elementy infrastruktury miejskiej,

such as green open spaces and sewage

jak otwarte tereny zielone i kanalizacja,

quickly changed and got highly stressed.

szybko się zmieniały i zostały mocno obciążone.

Jedna z największych strat wywołanych tą sytuacją

One of the biggest casualties of the situation

dotknęła rzekę Fez, przepływającą przez środek medyny

was the Fez River, which bisects the medina in its middle

i przez wieki uważaną za duszę miasta.

and has been considered for many centuries

as the city's very soul.

In fact, one can witness the presence

Jej obecność można zauważyć

of the river's extensive water network

dzięki rozległej sieci wodnej,

obejmującej teren całego miasta

all throughout the city,

in places such as private and public fountains.

w postaci prywatnych i publicznych fontann.

Niestety, z powodu zanieczyszczenia rzeki,

Unfortunately, because of the pollution of the river,

it has been covered little by little

kawałek po kawałku przykrywano ją

by concrete slabs since 1952.

betonowymi płytami od 1952 roku.

This process of erasure was coupled

Proces ten wiązał się

with the destruction of many houses

ze zniszczeniem wielu domów stojących wzdłuż brzegów rzeki,

along the river banks

to be able to make machineries

bo maszyny musiały przedostać się przez sieć wąskich uliczek medyny.

enter the narrow pedestrian network of the medina.

Spustoszony miejski teren wkrótce stał się nielegalnym parkingiem

Those urban voids quickly became illegal parking

or trash yards.

i wysypiskiem śmieci.

Stan czystości rzeki,

Actually, the state of the river

before entering the medina is pretty healthy.

zanim dotrze do medyny, jest dość dobry.

Then pollution takes its toll,

Potem pojawiają się ścieki,

mainly due to untreated sewage

spowodowane głównie nieczyszczoną kanalizacją

i odpadami chemicznymi z rzemiosła, na przykład garbarstwa.

and chemical dumping from crafts such as tanning.

At some point, I couldn't bear

W pewnej chwili, kiedy nie mogłam patrzeć

the desecration of the river,

na profanację rzeki,

such an important part of my city,

będącej tak ważnym elementem mojego miasta,

and I decided to take action,

zdecydowałam się coś zrobić.

especially after I heard that the city

Zwłaszcza gdy dowiedziałam się,

received a grant to divert sewage water

że miasto otrzymało fundusze na odprowadzenie ścieków

and to treat it.

i oczyszczenie rzeki.

With clean water, suddenly

Czysta woda umożliwiłaby szybkie odsłonięcie rzeki.

the uncovering of the river became possible,

Dzięki odrobinie szczęścia i sporym naciskom,

and with luck and actually a lot of pushing,

wraz z moją partnerką Takako Tajimą oraz zespołem inżynierów,

my partner Takako Tajima and I

were commissioned by the city to work with a team of engineers

zostałam wyznaczona przez miasto

do pracy nad odsłonięciem rzeki.

to uncover the river.

However, we were sneaky,

Jednak byłyśmy przebiegłe

and we proposed more:

i zaproponowałyśmy coś więcej:

to convert riverbanks into pedestrian pathways,

przekształcenie brzegów rzeki w ścieżki dla pieszych

i ponowne włączenie ich w strukturę miasta

and then to connect these pathways

back to the city fabric,

and finally to convert the urban voids

oraz zmianę spustoszonych terenów

along the riverbanks into public spaces

wzdłuż brzegów rzeki w przestrzeń publiczną,

that are lacking in the Medina of Fez.

której brakuje w Medynie w Fezie.

I will show you briefly now

Pokrótce pokażę teraz

two of these public spaces.

dwa przykłady takiej miejskiej przestrzeni.

The first one is the Rcif Plaza,

Pierwszy dotyczy placu Rcif,

which sits actually right on top of the river,

znajdującego się w górze rzeki,

which you can see here in dotted lines.

zaznaczonej na zdjęciu przerywaną linią.

This plaza used to be a chaotic transportation hub

Ten plac był chaotycznym węzłem komunikacyjnym,

naruszającym integralność przestrzeni medyny,

that actually compromised the urban integrity

of the medina, that has the largest

która posiada największą sieć uliczek dla pieszych na świecie.

pedestrian network in the world.

And right beyond the historic bridge that you can see here,

Tuż pod widocznym na zdjęciu zabytkowym mostem,

right next to the plaza,

zaraz obok placu,

you can see that the river looked like

widać, że rzeka przypominała śmietnisko.

a river of trash.

Instead, what we proposed is to make

W zamian zaproponowałyśmy,

żeby plac był dostępny tylko dla pieszych,

the plaza entirely pedestrian,

to cover it with recycled leather canopies,

by zacienić go baldachimami z przetworzonej skóry

i połączyć z brzegami rzeki.

and to connect it to the banks of the river.

Drugim miejscem naszej interwencji

The second site of intervention

is also an urban void along the river banks,

jest spustoszony teren miejski nad rzeką,

and it used to be an illegal parking,

który stał się miejscem nielegalnego parkowania.

and we proposed to transform it

Zaproponowałyśmy, żeby przekształcić go

into the first playground in the medina.

w pierwszy plac zabaw w medynie.

The playground is constructed using recycled tires

Przy jego konstrukcji użyto przetworzonych opon.

and also is coupled with a constructed wetland

Towarzyszy mu również utworzony teren podmokły,

that not only cleans the water of the river

który nie tylko oczyszcza wodę w rzece,

but also retains it when floods occur.

ale także zatrzymuje ją w przypadku powodzi.

Kiedy realizacja projektu postępowała i przyznano nam kilka nagród,

As the project progressed and received several design awards,

wkroczyli nowi interesariusze

new stakeholders intervened

and changed the project goals and design.

i zmienili cele oraz plan projektu.

The only way for us to be able to bring

Jedynym sposobem na przywrócenie

głównych założeń projektu

the main goals of the project ahead

było zrobienie rzeczy nietypowej,

was for us to do something very unusual

that usually architects don't do.

zwłaszcza dla architektów.

It was for us to take our design ego

Odłożyłyśmy nasze ego związane z designem

oraz poczucie autorstwa

and our sense of authorship

and put it in the backseat

na drugi plan.

and to focus mainly on being activists

Skupiłyśmy się na aktywizmie

i na próbie pogodzenia

and on trying to coalesce

wszystkich oczekiwań interesariuszy

all of the agendas of stakeholders

and focus on the main goals of the project:

oraz na głównych założeniach projektu:

odsłonięciu i oczyszczeniu rzeki

that is, to uncover the river, treat its water,

and provide public spaces for all.

oraz stworzeniu przestrzeni publicznej.

We were actually very lucky,

Miałyśmy dużo szczęścia

and many of those goals happened

i wiele z tych założeń zostało zrealizowanych

or are in the process of happening.

lub jest w trakcie realizacji.

Like, you can see here in the Rcif Plaza.

Jak, na przykład, plac Rcif.

This is how it looked like about six years ago.

Tak wyglądał około sześć lat temu.

A tak wygląda dziś.

This is how it looks like today.

It's still under construction,

Nadal jest w budowie,

but actually it is heavily used

ale już jest często odwiedzany

by the local population.

przez mieszkańców.

And finally, this is how the Rcif Plaza will look like

Tak plac Rcif będzie wyglądać

when the project is completed.

po zakończeniu projektu.

This is the river, covered, used as a trash yard.

Tu widzimy przykrytą rzekę jako wysypisko.

Then after many years of work,

Obecnie, po wielu latach pracy,

the river with clean water, uncovered.

mamy odsłoniętą i czystą rzekę.

Tak będzie wyglądać

And finally, you can see here the river

po ukończeniu projektu.

when the project will be completed.

So for sure, the Fez River Rehabilitation

Rehabilitacja rzeki Fez na pewno

będzie się zmieniać i dostosowywać

will keep on changing and adapting

to the sociopolitical landscape of the city,

do socjopolitycznego krajobrazu miasta.

but we strongly believe that by reimagining

Jednak wierzymy,

the role and the agency of the architect,

że poprzez reinterpretację roli i działań architekta

we have set up the core idea of the project into motion;

udało nam się osiągnąć główne założenie projektu,

to jest transformację rzeki - ścieku

that is, to transform the river from sewage

to public space for all,

w rzekę - przestrzeń publiczną,

thereby making sure that the city of Fez

gwarantując tym samym, że miasto Fez

will remain a living city for its inhabitants

będzie rozwijać się dla mieszkańców,

rather than a mummified heritage.

zamiast być zmumifikowanym zabytkiem.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)