Turning trash into toys for learning | Arvind Gupta

Translator: Gayatri Natu Reviewer: Arvind Patil

My name is Arvind Gupta, and I'm a toymaker.

माझं नाव अरविंद गुप्ता; मी खेळणी बनवितो.

I've been making toys for the last 30 years.

गेल्या तीस वर्षांपासून.

The early '70s, I was in college.

१९७० च्या दशकाच्या सुरुवातीला मी कॉलेजात होतो.

It was a very revolutionary time.

तो काळ भलताच क्रांतिकारक होता.

It was a political ferment, so to say --

राजकीय चळवळींनी वातावरण खदखदत होतं --

students out in the streets of Paris,

पॅरिसमध्ये विद्यार्थी रस्त्यांवर उतरले होते,

revolting against authority.

प्रस्थापितांविरुद्ध बंड करत होते.

अमेरिकेलाही धक्के बसत होते, व्हिएट्नाम युद्धविरोधी चळवळीचे,

America was jolted

by the anti-Vietnam movement, the Civil Rights movement.

(कृष्णवर्णीयांना) नागरी हक्क चळवळींचे.

In India, we had the Naxalite movement,

आपल्याकडे भारतात नक्षलवादी चळवळ होती,

the [unclear] movement.

जयप्रकाश नारायणांची चळवळ होती.

But you know, when there is a political churning of society,

जेव्हा समाजात राजकीय घुसळण सुरू होते,

it unleashes a lot of energy.

तेव्हा त्यातून प्रचंड ऊर्जा निर्माण होते.

The National Movement of India

भारताचा राष्ट्रीय स्वातंत्र्यसंग्राम

was testimony to that.

हा या गोष्टीचा पुरावा आहे.

Lots of people resigned from well-paid jobs

खूप लोकांनी लठ्ठ पगाराच्या नोकर्‍या सोडून

and jumped into the National Movement.

राष्ट्रीय चळवळीत उड्या घेतल्या.

Now in the early '70s,

सत्तरीच्या दशकाच्या सुरुवातीला

one of the great programs in India

भारतातला एक मोठा कार्यक्रम होता

was to revitalize

तो म्हणजे मूलभूत विज्ञानाला

primary science in village schools.

खेडोपाड्यांतल्या शाळांत संजीवनी देणे.

There was a person, Anil Sadgopal, did a Ph.D. from Caltech

एक होते अनिल सदगोपाल; त्यांनी कॅलटेक विद्यापीठातून पीएचडी केली

and returned back as a molecular biologist

आणि परत आले रेणवीय जीवशास्त्रज्ञ म्हणून

in India's cutting-edge research institute, the TIFR.

टी. आय्. एफ़्. आर. या भारतातल्या आधुनिक संशोधन-संस्थेत.

At 31, he was not able

वयाच्या एकतिशीत त्यांना जाणविले

to relate the kind of [unclear] research,

ते करत असलेल्या अतिप्रगत संशोधनाचा ताळमेळ

which he was doing with the lives of the ordinary people.

सर्वसामान्यांच्या जगण्याशी घालणं शक्य होत नाही ,त्यामुळे

So he designed and went and started a village science program.

राजीनामा देऊन त्यांनी ग्रामीण विज्ञानाचा एक कार्यक्रम सुरू केला.

Many people were inspired by this.

अनेक लोकांना यामुळे स्फूर्ती मिळाली.

The slogan of the early '70s

सत्तरीच्या दशकाचं घोषवाक्य होतं

was "Go to the people.

"लोकांकडे जा."

त्यांच्याबरोबर राहा; त्यांना आपलंसं करा.

Live with them; love them.

त्यांना असलेल्या माहितीपासून सुरुवात करा. त्यांच्या सामग्रीच्या पायावर बांधकाम करा."

Start from what they know. Build on what they have."

This was kind of the defining slogan.

हे त्या काळाला आकार देणारं घोषवाक्य होतं.

Well I took one year.

हं, मी एक वर्ष घेतलं.

I joined Telco, made TATA trucks, pretty close to Pune.

मी ’टेल्को’त लागलो, ’टाटा ट्रक’ बनवले, पुण्याजवळच.

I worked there for two years,

तिथे मी दोन वर्षं काम केलं.

and I realized that I was not born to make trucks.

आणि मला कळून आलं की मी ट्रक बनवण्यासाठी जन्मलो नाहीये.

बरेचदा आपल्याला कळत नसतं आपल्याला काय करायचं आहे.

Often one doesn't know what one wants to do,

but it's good enough to know what you don't want to do.

पण आपल्याला काय करायचं नाही हे कळलं तरी पुरे.

So I took one year off, and I went to this village science program.

मी एका वर्षाची रजा घेऊन ग्रामीण विज्ञान कार्यक्रमात गेलो.

And it was a turning point.

तेच मला दिशा देणारं वळण ठरलं.

It was a very small village --

ते अगदी लहान खेडं होतं --

a weekly bazaar

एक आठवडी बाजार

where people, just once in a week, they put in all the vats.

जिथे लोक आठवड्यात एकदाच माल विकायला घेऊन येतात.

So I said, "I'm going to spend a year over here."

मी म्हणालो, "मी इथे एक वर्ष राहणार."

So I just bought one specimen

मग मी एकेक नमुना विकत घेतला

त्या रस्त्यावर विकल्या जाणार्‍या प्रत्येक गोष्टीचा.

of everything which was sold on the roadside.

And one thing which I found

तिथे एक गोष्ट मिळाली मला

was this black rubber.

हा काळ्या रबराचा तुकडा.

This is called a cycle valve tube.

याला म्हणतात सायकल वॉल्व ट्यूब.

When you pump in air in a bicycle, you use a bit of this.

सायकलच्या चाकात हवा भरताना याचा तुकडा वापरतात.

आणि याची ही काही मॉडेल्स --

And some of these models --

so you take a bit of this cycle valve tube,

आता या सायकल वॉल्व ट्यूबचा छोटा तुकडा घ्या,

you can put two matchsticks inside this, and you make a flexible joint.

त्याच्यात दोन आगकाड्या घाला, की एक लवचीक सांधा तयार!

It's a joint of tubes. You start by teaching angles --

हा नळ्यांचा सांधा आहे. सुरुवातीला कोन शिकवा --

an acute angle, a right angle, an obtuse angle, a straight angle.

लघुकोन, काटकोन, विशालकोन, सरळकोन.

It's like its own little coupling.

हा एक छानसा जोड-सांधाच आपला.

If you have three of them, and you loop them together,

असे तीन सांधे घेऊन एकत्र गुंफले,

well you make a triangle.

की झाला त्रिकोण!

With four, you make a square,

चारांचा बनवा चौकोन.

you make a pentagon, you make a hexagon,

पंचकोन बनवा, षट्कोन बनवा,

you make all these kind of polygons.

या वेगवेगळ्या बहुभुजाकृती बनवा.

And they have some wonderful properties.

आणि पहा त्यांचे काही अफलातून गुणधर्म.

If you look at the hexagon, for instance,

उदाहरणार्थ, हा षट्कोन बघा -

it's like an amoeba, which is constantly changing its own profile.

हा अमीबासारखा आहे, सतत आपला आकार बदलणारा.

You can just pull this out, this becomes a rectangle.

हा भाग बाहेर ओढा, की झाला आयत.

You give it a push, this becomes a parallelogram.

त्याला धक्का द्या, की समांतरभुज चौकोन.

But this is very shaky.

पण हा खूप तकलादू आहे.

Look at the pentagon, for instance,

या पंचकोनाकडे बघा,

pull this out -- it becomes a boat shape trapezium.

हे ओढलं की झाला नावेसारखा समलंब चौकोन.

Push it and it becomes house shaped.

धक्का द्या, की घरासारखा आकार होतो.

This becomes an isosceles triangle --

मग होतो समद्विभुज त्रिकोण --

again, very shaky.

हा (पंचकोन)सुद्धा फारच डळमळीत.

This square might look very square and prim.

हा चौरस अगदी चौकटीसारखा टापटीप दिसतोय,

Give it a little push -- this becomes a rhombus.

पण जरा धक्का दिला की होतो समभुज चौकोन.

It becomes kite-shaped.

मग होतो पतंगासारखा.

But give a child a triangle,

पण मुलाला हा त्रिकोण द्या,

he can't do a thing to it.

त्याला काहीच करता येत नाही.

Why use triangles?

त्रिकोण का वापरायचे?

Because triangles are the only rigid structures.

कारण फक्त त्रिकोणच ताठ रचनेचे असतात.

We can't make a bridge with squares

आपण चौकोन वापरून पूल नाही बांधू शकत.

because the train would come, it would start doing a jig.

कारण मग आगगाडी आली की तो थरथरायला लागेल.

Ordinary people know about this

साध्यासुध्या माणसांना माहिती असतं हे.

because if you go to a village in India,

कारण भारतात खेडेगावात गेलात,

they might not have gone to engineering college,

तर ते इंजिनियरिंग कॉलेजात गेलेले नसले तरी

but no one makes a roof placed like this.

कुणीही आपलं छप्पर असं ठेवत नाही.

Because if they put tiles on top, it's just going to crash.

कारण त्याच्यावर कौलं ठेवली तर ते कोसळूनच जाईल.

They always make a triangular roof.

ते नेहमीच त्रिकोणी छप्प्पर बनवतात.

Now this is people science.

हेच तर आहे लोकांचं विज्ञान.

And if you were to just poke a hole over here

आणि तुम्ही इथे एक भोक पाडलं

and put a third matchstick,

आणि तिसरी काडी ठेवली,

you'll get a T joint.

की ’टी’ आकाराचा सांधा मिळेल.

And if I were to poke all the three legs of this

आणि याच्या तीनही बाजूंना भोकं पाडली

in the three vertices of this triangle,

या त्रिकोणाच्या तीन शीर्षबिंदूंमध्ये

I would make a tetrahedron.

की हा होतो चार पृष्ठांचा ’टेट्राहीड्रन’.

So you make all these 3D shapes.

तर असे सगळे थ्री-डी (त्रिमितीय) आकार बनवा.

You make a tetrahedron like this.

अशी चार सपाट पृष्ठांची घनाकृती बनवा.

And once you make these,

आणि एकदा हे बनवलेत,

you make a little house.

की बनवा हे छोटंसं घर.

Put this on top.

हे ठेवा त्याच्यावर.

You can make a joint of four. You can make a joint of six.

तुम्ही चारांचा सांधा बनवा, सहांचा बनवा.

You just need a ton.

फक्त एक काटा, एक काडी लागते यासाठी.

Now this was -- you make a joint of six,

आता हे बघा - सहा काड्यांचा सांधा घ्या,

you make an icosahedron.

की झाला वीस पृष्ठांचा आयकोसाहीड्रन.

You can play around with it.

त्याच्यासोबत खेळू शकता तुम्ही.

This makes an igloo.

हे झालं एक इग्लू.

Now this is in 1978.

आता हे १९७८ साल होतं.

I was a 24-year-old young engineer.

मी चोवीस वर्षांचा इंजिनियर होतो.

And I thought this was so much better than making trucks.

आणि मला वाटलं हे ट्रक्स बनवण्यापेक्षा कितीतरी जास्त छान आहे.

(Applause)

(टाळ्या)

If you, as a matter of fact, put four marbles inside,

खरं म्हणजे, यात चार गोट्या ठेवल्या,

तर मिथेन (सी. एच्‌. फ़ोर) वायूच्या रेणवीय संरचनेची प्रतिकृती मिळते.

you simulate the molecular structure of methane, CH4.

टेट्राहीड्रनच्या चार टोकांना हायड्रोजनचे चार अणू,

Four atoms of hydrogen, the four points of the tetrahedron,

which means the little carbon atom.

आणि हा मधला छोटा कार्बन अणू.

Well since then,

हं तर मग तेव्हापासून

I just thought that I've been really privileged

मला इतकंच वाटतं की मी खूप भाग्यवान आहे

to go to over 2,000 schools in my country --

मला माझ्या देशातल्या दोन हजारांहून अधिक शाळांत जाता आलं --

खेड्यातल्या शाळा, सरकारी शाळा,

village schools, government schools,

महानगरपालिकांच्या शाळा, मोठ्यामोठ्या प्रसिद्ध शाळा --

municipal schools, Ivy League schools --

I've been invited by most of them.

त्यांतल्या बहुतेकांनी मला बोलावलंय.

And every time I go to a school,

आणि मी जेव्हा जेव्हा एखाद्या शाळेत जातो,

I see a gleam in the eyes of the children.

तेव्हा मला मुलांच्या डोळ्यांत एक चमक दिसते.

I see hope. I see happiness in their faces.

मला आशा दिसते, त्यांच्या चेहर्‍यांवर आनंद दिसतो.

Children want to make things. Children want to do things.

मुलांना गोष्टी बनवायच्या असतात. त्यांना गोष्टी करायच्या असतात.

Now this, we make lots and lots of pumps.

आता हे, आम्ही खूप म्हणजे खूपच पंप बनवतो.

Now this is a little pump

हा बघा एक इवलासा पंप

with which you could inflate a balloon.

हा वापरून तुम्ही फुगा फुगवू शकता.

It's a real pump. You could actually pop the balloon.

हा खराखुरा पंप आहे - तो फुगा फुटूही शकतो!

And we have a slogan

आणि आमचं एक घोषवाक्य आहे

that the best thing a child can do with a toy is to break it.

"मुलं खेळण्यासोबत करू शकत असलेली सर्वोत्तम गोष्ट म्हणजे ते तोडणं."

So all you do is --

म्हणजे तुम्ही इतकंच करायचं ..

it's a very kind of provocative statement --

ते मागलं विधान अगदी उचकवणारं असंच आहे --

this old bicycle tube and this old plastic [unclear]

ही सायकलची जुनी ट्यूब आणि ही डबी

This filling cap will go very snugly into an old bicycle tube.

फिल्मरोलची डबी सायकल टायर-ट्यूबमध्ये गच्च बसते.

And this is how you make a valve.

असा बनवा व्हॉल्व.

You put a little sticky tape.

समोर छोटी चिकटपट्टी लावा. (फूऽऽ फूऽऽ)

This is one-way traffic.

ही एकतर्फी वाहतूक झाली.

Well we make lots and lots of pumps.

तर असे आम्ही पुष्कळच पंप बनवतो.

And this is the other one --

आणि ही दुसरी गंमत --

that you just take a straw, and you just put a stick inside

नुसता एक स्ट्रॉ घ्या, त्याच्या आत एक काडी घाला

and you make two half-cuts.

आणि दोन ठिकाणी अर्धे काप द्या.

Now this is what you do,

आता असं करा -

is you bend both these legs into a triangle,

हे दोन्ही पाय मोडून एक त्रिकोण करा

and you just wrap some tape around.

त्याच्याभोवती जराशी पट्टी गुंडाळा.

And this is the pump.

हा झाला पंप !

And now, if you have this pump,

आणि हा पंप पाहिला तर अगदी

it's like a great, great sprinkler.

तुषार-सिंचन यंत्रासारखा (स्प्रिंक्लर).

It's like a centrifuge.

सेंट्रिफ़्यूज, घुसळायच्या रवीसारखा.

If you spin something, it tends to fly out.

एखादी गोष्ट गोल फिरवली की बाहेर फेकली जाते.

(Applause)

(टाळ्या)

Well in terms of -- if you were in Andhra Pradesh,

खरं म्हणजे आंध्र प्रदेशामध्ये

you would make this with the palmyra leaf.

हेच ताडपत्री वापरून बनवतात.

Many of our folk toys

आपली बरीच देशी खेळणी

मोठ्या वैज्ञानिक तत्त्वांवर आधारलेली आहेत.

have great science principles.

If you spin-top something, it tends to fly out.

भोवर्‍यासारखं काही फिरवलं तर ते असं उडू पाहातं.

If I do it with both hands, you can see this fun Mr. Flying Man.

दोन्ही हातांनी हे केलं तर हे बघा मजेदार उडते माणूसराव!

Right.

आहा!

This is a toy which is made from paper. It's amazing.

हे कागदाचं खेळणं आहे. अगदी अद्भुत!

There are four pictures.

यात चार चित्रं आहेत.

You see insects,

इथे किडे दिसतात,

you see frogs, snakes, eagles, butterflies,

बेडूक दिसतात, मग साप, गरूड, किडे,

frogs, snakes, eagles.

बेडूक, साप, गरूड.

Here's a paper which you could [unclear] --

हा एक साधा कागद पलटायचा --

१९२८ साली हार्वर्डमधल्या एका गणितज्ञाने बनवलेला,

designed by a mathematician at Harvard in 1928,

Arthur Stone,

आर्थर स्टोन त्याचं नाव.

documented by Martin Gardner in many of his many books.

मार्टिन गार्डनरने कितीक पुस्तकांतून त्याबद्दल सविस्तर लिहिलंय.

But this is great fun for children.

मुलांना यात खूपच मजा येते.

They all study about the food chain.

ते सगळे अन्नसाखळीबद्दल शिकत असतातच.

The insects are eaten by the frogs; the frogs are eaten by the snakes;

किड्यांना बेडूक खातात, बेडकांना साप खातात;

the snakes are eaten by the eagles.

सापांना गरूड खातात.

And this can be, if you had a whole photocopy paper --

आणि तुमच्याकडे हवा फक्त एक फोटोकॉपी कागद

A4 size paper --

ए-फोर आकाराचा

मग तुम्ही महानगरपालिकेच्या शाळेत असा, सरकारी शाळेत असा -

you could be in a municipal school, you could be in a government school --

a paper, a scale and a pencil -- no glue, no scissors.

एक कागद, एक पट्टी आणि एक पेन्सिल हवी -- डिंक नको की कात्री नको.

In three minutes, you just fold this up.

फक्त तीन मिनिटांत हे दुमडून बनवता येतं.

And what you could use it for is just limited by your imagination.

आणि ते कशासाठी वापरायचं याला मर्यादा फक्त तुमच्या कल्पकतेची.

If you take a smaller paper, you make a smaller flexagon.

जर अजून छोटा कागद घेतला तर अजून छोटा फ्लेक्सागॉन होतो.

With a bigger one, you make a bigger one.

मोठा कागद घेतला तर अजून मोठा करता येतो.

Now this is a pencil with a few slots over here.

आता ही थोड्या खाचा असलेली पेन्सिल आहे.

And you put a little fan here.

आणि इथे एक पंखा लावलाय.

And this is a hundred-year-old toy.

हे शंभर वर्षं जुनं खेळणं आहे.

There have been six major research papers on this.

याच्यावर सहा महत्त्वाचे शोधनिबंध लिहिले गेलेत.

There's some grooves over here, you can see.

तुम्हांला दिसतंय, इथे काही खाचा आहेत.

And if I take a reed -- if I rub this,

एक रिफिल घेऊन मी इथे घासली,

something very amazing happens.

तर काहीतरी भारी घडतं.

सहा मोठे शोधनिबंध!

Six major research papers on this.

लहान असताना (रिचर्ड्) फाइनमन सुद्धा या यंत्रानं भारावून गेला होता.

As a matter of fact, Feynman, as a child, was very fascinated by this.

He wrote a paper on this.

त्यानं पुढं याच्यावर शोधनिबंध लिहिला.

And you don't need the three billion-dollar Hadron Collider

आणि यासाठी तुम्हांला तीन अब्ज डॉलर्सच्या हॅड्रॉन कोलायडरची

for doing this. (Laughter) (Applause)

अजिबात जरुरी नाही. (हशा, टाळ्या)

This is there for every child,

हे प्रत्येक मुलासाठी आहे,

and every child can enjoy this.

आणि प्रत्येक मूल याचा आनंद लुटू शकतं.

If you want to put a colored disk,

इथे ही सप्तरंगी चकती लावली तुम्ही,

well all these seven colors coalesce.

तर बघा- सगळे सात रंग एकरूप होतात.

And this is what Newton talked about 400 years back,

आणि सुमारे चारशे वर्षांपूर्वी न्यूटनने हेच सांगितलं,

that white light's made of seven colors,

पांढरा प्रकाश हा सात रंगांचा बनलेला असतो.

just by spinning this around.

नुसतं हे असं गोल फिरवून.

This is a straw.

हा एक स्ट्रॉ आहे.

आम्ही काय केलंय, त्याच्या दोन्ही बाजू चिकटपट्टीनं बंद केल्यात.

What we've done, we've just sealed both the ends with tape,

उजवा कोपरा आणि खालच्या बाजूचा डावा कोपरा कापलाय,

nipped the right corner and the bottom left corner,

so there's holes in the opposite corners, there's a little hole over here.

विरुद्ध कोपर्‍यांना भोकं आहेत, मध्ये एक छोटं भोक आहे.

This is a kind of a blowing straw.

ही एक प्रकारची फुंकनळी आहे.

I just put this inside this.

आता फक्त ही दुसरी नळी यात घालतो.

There's a hole here, and I shut this.

इथे एक भोक आहे, आता हे बंद करतो.

And this costs very little money to make --

हे फारच स्वस्तात बनवता येतं,

great fun for children to do.

आणि मुलांना त्यात जाम मजा येते.

What we do

आम्ही काय करतो,

is make a very simple electric motor.

एक अगदी साधी विजेवरची मोटर बनवतो.

Now this is the simplest motor on Earth.

ही जगातली सगळ्यात साधी मोटर आहे.

The most expensive thing is the battery inside this.

यातली सगळ्यात महागडी गोष्ट म्हणजे बॅटरी.

बॅटरी असेल, तर पाच सेंट (साडेतीन रुपयांत) मोटर बनेल.

If you have a battery, it costs five cents to make it.

ही एक जुनी सायकलची टायर ट्यूब आहे,

This is an old bicycle tube,

तिचा हा रुंद रबरबॅंड होतो, आणि हव्या दोन सेफ्टी पिना.

which gives you a broad rubber band, two safety pins.

This is a permanent magnet.

हा लोहचुंबक आहे.

Whenever current flows through the coil, this becomes an electromagnet.

तारेतून वीज वाहू लागते तेव्हा इथे विद्युतचुंबक बनतो.

It's the interaction of both these magnets

या दोन्ही चुंबकांच्या परस्परक्रियेतून

which makes this motor spin.

ही मोटर फिरते.

We made 30,000.

आम्ही अशा तीस हजार बनवल्यात!

Teachers who have been teaching science for donkey years,

वर्षानुवर्षं विज्ञान शिकवणार्‍या कित्येक शिक्षकांनी

they just muck up the definition and they spit it out.

फक्त व्याख्या घोकल्या आणि ओकल्या.

पण जेव्हा (अशी मोटर) शिक्षक बनवतात, मुलंही बनवतात.

When teachers make it, children make it.

You can see a gleam in their eye.

त्यांच्या डोळ्यांत तुम्हांला चमक दिसते.

They get a thrill

त्यांना थरार जाणवतो,

of what science is all about.

विज्ञान नक्की कसं असतं त्याचा.

And this science is not a rich man's game.

आणि हे विज्ञान काही श्रीमंतांची मक्तेदारी नव्हे.

In a democratic country,

लोकशाही असलेल्या देशात

science must reach to our most oppressed,

तळागाळातल्या लोकांपर्यंत विज्ञान पोचायला हवं,

to the most marginalized children.

सगळ्या वंचित मुलांपर्यंत जायला हवं.

This program started with 16 schools

हा कार्यक्रम सोळा शाळांपासून सुरू झाला

and spread to 1,500 government schools.

आणि पंधराशे सरकारी शाळांत पोचला.

Over 100,000 children learn science this way.

एक लाखाहून अधिक मुलं असं विज्ञान शिकतायत.

And we're just trying to see possibilities.

आम्ही फक्त शक्यता, संधी खुल्या करू पाहतोय.

Look, this is the tetrapak --

हा बघा टेट्रापॅक---

awful materials from the point of view of the environment.

पर्यावरणाच्या दृष्टीनं भयानक.

There are six layers -- three layers of plastic, aluminum --

सहा पापुद्रे- प्लॅस्टिक आणि ऍल्युमिनियमचे तीन-तीन.

which are are sealed together.

सगळे एकमेकांना चिकटलेले.

इतके घट्ट जोडल्यामुळे त्यांना वेगळं काढता येत नाही.

They are fused together, so you can't separate them.

Now you can just make a little network like this

आता तुम्ही हे असं पताकेसारखं कापून

and fold them and stick them together

दुमडून एकत्र चिकटवू शकता, आणि

and make an icosahedron.

वीस पृष्ठांचा आयकोसाहीड्रन बनवू शकता.

So something which is trash,

म्हणजे कचरा ठरलेलं काहीतरी

which is choking all the seabirds,

ज्याच्यामुळे सगळी गटारं तुंबतात,

you could just recycle this into a very, very joyous --

त्याला असं मजेदार नवं रूप देता येतं -

all the platonic solids can be made with things like this.

सगळ्या प्लेटॉनिक घनाकृती अशा कचर्‍यातून बनवता येतात.

This is a little straw,

हा एक स्ट्रॉ,

and what you do is you just nip two corners here,

इथले दोन कोपरे कापले तुम्ही

and this becomes like a baby crocodile's mouth.

की हे मगरीच्या पिल्लाच्या तोंडासारखं दिसतं.

You put this in your mouth, and you blow.

आपल्या तोंडात ठेवून फुंकर मारली,

(Honk)

(पॉंऽऽ)

It's children's delight, a teacher's envy, as they say.

"मुलांची मजा, शिक्षकांना सजा" म्हणतात ना, त्यातली गत!

You're not able to see how the sound is produced,

आवाज कसा येतो ते दिसत नाहीये,

because the thing which is vibrating goes inside my mouth.

कारण थरथरणारा भाग माझ्या तोंडात आहे.

I'm going to keep this outside, to blow out. I'm going to suck in air.

मी हे बाहेर ठेवतोय, फुंकण्यासाठी. आता हवा आता खेचतो.

(Honk)

(पॉंऽऽ)

So no one actually needs to muck up the production of sound

म्हणजे हे घोकायची गरजच नाही, की तारेच्या

with wire vibrations.

थरथरण्यातून आवाज कसा निघतो.

The other is that you keep blowing at it,

अजून एक - हे फुंकत रहा

keep making the sound,

आवाज काढत रहा

and you keep cutting it.

आणि कापत रहा.

And something very, very nice happens.

त्यातून एक अप्रतिम गोष्ट घडते.

(Honk)

(सा - रे - ग - म - प- ध - नी- ..)

(Applause)

(टाळ्या)

And when you get a very small one --

आणि जेव्हा अगदी छोटा तुकडा उरतो,

(Honk)

(मोठ्ठा पॉंऽऽ)

This is what the kids teach you. You can also do this.

हेच शिकवतात मुलं आपल्याला. तुम्हीही हे करू शकता.

Well before I go any further,

बरं , अजून पुढे जायच्या अगोदर,

this is something worth sharing.

हे मुद्दाम सांगण्यासारखं आहे:

This is a touching slate meant for blind children.

अंध मुलांसाठीची ही स्पर्श-पाटी आहे.

This is strips of Velcro, this is my drawing slate,

वेल्क्रोच्या या पट्ट्या म्हणजे चित्र काढायची पाटीच

and this is my drawing pen,

आणि हे झालं पेन,

which is basically a film box.

जी फिल्मरोलची डबी आहे.

It's basically like a fisherman's line,

हे मच्छिमारांच्या दोरीसारखं आहे,

a fishing line.

मासे पकडायच्या गळाची दोरी.

And this is wool over here.

आणि ही लोकर आहे.

If I crank the handle, all the wool goes inside.

हे हॅडल फिरवलं की सगळी लोकर आत जाते.

And what a blind child can do is to just draw this.

आणि अंध मुलं सहज चित्रं काढू शकतात.

Wool sticks on Velcro.

वेल्क्रोवरती लोकर चिकटते.

There are 12 million blind children in our country --

(टाळ्या)

(Applause)

आपल्या देशात एक कोटी वीस लाख अंध मुलं आहेत--

who live in a world of darkness.

जी पूर्ण अंधार्‍या जगात राहतात.

And this has come as a great boon to them.

आणि ही त्यांच्यासाठी मोठी भेट आहे.

There's a factory out there making our children blind,

आपल्या मुलांना आंधळं करणारा अदृश्य कारखाना आहे-

not able to provide them with food,

आपण त्यांना अन्न देऊ शकत नाही,

not able to provide them with vitamin A.

अ जीवनसत्त्व देऊ शकत नाही..

But this has come as a great boon for them.

पण ही छोटी गोष्ट एक मोठी भेट आहे.

There are no patents. Anyone can make it.

याच्यावर कोणतेही प्रताधिकार (पेटंट्स) नाहीत. कोणीही ते बनवू शकतं.

This is very, very simple.

हे खूप, खूप साधं आहे.

You can see, this is the generator. It's a crank generator.

हा क्रॅंक जनरेटर आहे - फिरतं जनितयंत्र.

These are two magnets.

त्यात दोन चुंबक आहेत.

This is a large pulley made by sandwiching rubber between two old CDs.

दोन जुन्या सी.डींच्या मध्ये रबर घालून ही पुली (कप्पी) बनवलीय.

Small pulley and two strong magnets.

छोटी कप्पी आणि दोन मोठे लोहचुंबक.

And this fiber turns a wire attached to an LED.

आणि या दोर्‍याने एल्.ई.डी.ला जोडलेली तार फिरते.

If I spin this pulley, the small one's going to spin much faster.

मोठी कप्पी फिरवली तर छोटी अजूनच जोरात फिरेल.

There will be a spinning magnetic field.

एक फिरतं चुंबकीय क्षेत्र तयार होईल.

Lines, of course, would be cut, the force will be generated.

क्षेत्ररेषांतून आरपार जाऊन विद्युतचुंबकीय बल निर्माण होईल.

And you can see, this LED is going to glow.

आणि बघा, हा एल्.ई.डी. उजळेल.

So this is a small crank generator.

असा आहे हा छोटा क्रॅंक जनरेटर.

Well, this is, again,

आता हे बघा,

it's just a ring, a steel ring with steel nuts.

ही लोखंडी रिंग आहे, आत लोखंडी नट्स आहेत.

And what you can do

आणि काय होतं,

is just, if you give it a twirl,

अंगठ्यानं नुसतं फिरवलं,

well they just keep going on.

की हे फिरत राहतात अखंड.

And imagine a bunch of kids

आणि कल्पना करा, मुलं गट करून

standing in a circle

गोलाकार उभी आहेत

and just waiting for the steel ring to be passed on.

वाट बघतायत रिंग आपल्याकडे कधी येतेय,

And they'd be absolutely joyous playing with this.

आणि चिक्कार खूश आहेत खेळताना!

Well in the end, what we can also do:

बरं, आता शेवटी आपण हे करू शकतो:

we use a lot of old newspapers

आम्ही कितीतरी जुनी वर्तमानपत्रं

to make caps.

टोप्या बनवायला वापरतो.

This is worthy of Sachin Tendulkar.

सचिन तेंडुलकरला शोभावी अशी ही

It's a great cricket cap. (Laughter) (Applause)

मस्त क्रिकेटची कॅप. (हशा) (टाळ्या)

When first you see Nehru and Gandhi,

तुम्ही नेहरू - गांधींना बघता,

this is the Nehru cap -- just half a newspaper.

तर ही नेहरूंची टोपी - पेपरच्या अर्ध्या कागदात.

We make lots of toys with newspapers,

न्यूजपेपरपासून आम्ही खूप खेळ बनवतो

and this is one of them.

हा त्यांतला एक.

And this is -- you can see --

आणि हे बघा -

this is a flapping bird.

हा फडफडत्या पंखांचा पक्षी.

All of our old newspapers, we cut them into little squares.

जुने पेपर - त्यांना चौरस आकारात कापायचं.

And if you have one of these birds --

आणि असा पक्षी बनवायचा --

children in Japan have been making this bird for many, many years.

जपानी मुलं हा वर्षानुवर्षं बनवत आलीत,

And you can see,

हा बघा,

this is a little fantail bird.

छोटा नाचरा पक्षी (फॅनटेल).

Well in the end, I'll just end with a story.

आता शेवटी मी एक गोष्ट सांगणार आहे.

तिचं नाव आहे "कप्तानाच्या हॅटची गोष्ट."

This is called "The Captain's Hat Story."

हा कप्तान म्हणजे एका समुद्री जहाजाचा कप्तान होता.

The captain was a captain of a sea-going ship.

It goes very slowly.

जहाज फार संथ गतीनं चाललं होतं.

त्याच्यावर कितीतरी प्रवासी होते.

And there were lots of passengers on the ship,

सगळे कंटाळून गेले, म्हणून कप्तानानं त्यांना डेकवर बोलावलं.

and they were getting bored, so the captain invited them on the deck.

"Wear all your colorful clothes and sing and dance,

"तुमचे रंगीबेरंगी पोशाख घालून या, गा, नाचा.

and I'll provide you with good food and drinks."

मी तुम्हांला उत्तम खाणंपिणं पुरवीन."

And the captain would wear a cap everyday

कप्तान रोज एक नवी टोपी घालून

and join in the regalia.

त्या राजेशाही पार्टीत मिरवायचा.

The first day, it was a huge umbrella cap,

पहिल्या दिवशी त्यानं मोठ्ठी छत्री-टोपी घातली,

like a captain's cap.

कप्तानाच्या टोपीसारखीच.

That night, when the passengers would be sleeping,

रात्री प्रवासी झोपलेले असताना,

he would give it one more fold,

टोपीला त्यानं अजून एक घडी घातली

and the second day, he would be wearing a fireman's cap --

आणि दुसर्‍या दिवशी त्याच्या डोक्यावर --फारयमनची (अग्निशामकाची) टोपी होती

with a little shoot just like a designer cap,

मागे टोक असलेली

because it protects the spinal cord.

कारण त्यामुळे पाठीच्या कण्याचं रक्षण होतं

And the second night, he would take the same cap

दुसर्‍या रात्री तीच टोपी घेऊन

and give it another fold.

त्यानं अजून एक घडी घातली.

And the third day, it would be a Shikari cap --

तिसर्‍या दिवशी ती शिकारी कॅप झाली

just like an adventurer's cap.

धाडसी फिरस्त्याच्या टोपीसारखी.

And the third night, he would give it two more folds --

तिसर्‍या रात्री त्यानं अजून दोन घड्या घातल्या -

and this is a very, very famous cap.

आणि ही तर खूपच प्रसिद्ध टोपी.

If you've seen any of our Bollywood films,

तुम्ही आमचे बॉलीवूड चित्रपट बघितले असतील,

this is what the policeman wears,

तर त्यात पोलीस ही टोपी घालतात.

it's called a zapalu cap.

तिला म्हणतात "पांडू कॅप."

It's been catapulted to international glory.

तिला आंतरराष्ट्रीय प्रसिद्धी लाभलीय

And we must not forget that he was the captain of the ship.

आणि हां, तो जहाजाचा कप्तान होता.

So that's a ship.

तर हे ते जहाज.

And now the end:

आणि अखेरीला:

everyone was enjoying the journey very much.

सगळ्यांना प्रवासात मजा येत होती

They were singing and dancing.

सगळे नाचत-गात होते.

Suddenly there was a storm and huge waves.

अचानक मोठं वादळ आलं, प्रचंड लाटा उठल्या.

And all the ship can do is to dance and pitch along with the waves.

जहाज बिचारं लाटांवर हेलकावे घेऊ लागलं.

A huge wave comes and slaps the front

एका मोठ्या लाटेनं जहाजाच्या पुढच्या भागाला

and knocks it down.

तडाखा देऊन तोडून टाकलं.

And another one comes and slaps the aft and knocks it down.

दुसरी लाट आली, तिनं त्याचा आस मोडला.

And there's a third one over here.

आणि ही इथे तिसरी लाट -

This swallows the bridge and knocks it down.

तिनं तर मुख्य ब्रिज गिळून तोडून टाकला.

And the ship sinks,

जहाज बुडायला लागलं.

and the captain has lost everything,

कप्तानाकडे शेवटी काहीच उरलं नाही -

but for a life jacket.

एका लाइफ जॅकेटशिवाय.

Thank you so much.

धन्यवाद!

(Applause)

(टाळ्या)