Innovating to zero! | Bill Gates

Translator: Delgersaikhan Tuya Reviewer: Gereltuya Erdenejargal

I'm going to talk today about energy and climate.

Өнөөдөр би эрчим хүч ба уур амьсгалын талаар ярих болно.

And that might seem a bit surprising,

Энэ бага зэрэг содон сонсогдож байгаа байх л даа,

because my full-time work at the foundation

учир нь миний үндсэн хийдэг ажил бол

is mostly about vaccines and seeds,

about the things that we need to invent and deliver

дэлхий дээрх хамгийн ядуу 2 тэрбум хүнд тус болох

to help the poorest two billion live better lives.

вакцин, үр тариа, болон өөр бусад үүнтэй холбогдох зүйлс байдаг.

But energy and climate are extremely important to these people;

Гэвч, үнэндээ эрчим хүч, уур амьсгал бол эдгээр хүмүүст

in fact, more important than to anyone else on the planet.

энэ гариг дээрх хэнээс ч дутахгүй илүүтэйгээр чухал юм.

The climate getting worse means that many years, their crops won't grow:

Уур амьсгал дордоно гэдэг нь олон жилийн турш тэд ургац хураахгүй гэсэн үг.

there will be too much rain, not enough rain;

Хэт их эсвэл хэт бага бороо орж,

things will change in ways their fragile environment simply can't support.

тэдний байгалийн эмзэг орчин давж гарч

чадахааргүйгээр олон зүйл өөрчлөгдөх болно.

And that leads to starvation, it leads to uncertainty, it leads to unrest.

Энэ бүхэн өлсгөлөн, тогтворгүй байдал, үймээн самуун руу хөтөлнө.

So, the climate changes will be terrible for them.

Тиймээс, уур амьсгалын өөрчлөлт бол тэдний хувьд аймшигтай зүйл юм.

Also, the price of energy is very important to them.

Мөн эрчим хүчний үнэ тэдний хувьд маш чухал.

In fact, if you could pick just one thing

Хэрвээ та юмны үнэ бууруулах, ядуурлыг багасгаж чадах

to lower the price of to reduce poverty, by far you would pick energy.

нэг л зүйлийг сонгох болвол та эрчим хүчийг сонгох нь гарцаагүй.

Now, the price of energy has come down over time.

Өнөөг хүртэл эрчим хүчний үнэ буурсаар ирсэн.

Really advanced civilization is based on advances in energy.

Өндөр хөгжилтэй иргэншил эрчим хүчний дэвшилт дээр л суурилсан билээ.

Нүүрсний ололт Аж Үйлдвэрийн Хувьсгалыг тэтгэж,

The coal revolution fueled the Industrial Revolution,

and, even in the 1900s, we've seen a very rapid decline

1900-аад онд хүртэл эрчим хүчний үнэ огцом унасан.

in the price of electricity,

and that's why we have refrigerators, air-conditioning;

Энэ бүхний ачаар бид өнөөдөр хөргөгч, агааржуулагчтай байгаа төдийгүй

we can make modern materials and do so many things.

бид орчин үеийн материал бүтээж, маш олон зүйлийг хийж байна.

And so, we're in a wonderful situation with electricity in the rich world.

Эрчим хүчний ачаар чинээлэг ертөнцийнхөн гайхалтай амьдрах нөхцлийг бүрдүүлсэн.

But as we make it cheaper -- and let's say,

Гэхдээ, бид үүнийг илүү хямд болгохын хирээр- жишээ нь, үнийг хоёр дахин хямдруулна гэвэл-

let's go for making it twice as cheap --

we need to meet a new constraint,

бид шинэ сорилттой тулгарах болсон ба

тэр бол нүүрсхүчлийн хий- СО2 юм.

and that constraint has to do with CO2.

СО2 дэлхийг дулааруулж байгаа бөгөөд

CO2 is warming the planet,

үүнийг тодорхойлно гэвэл үнэндээ маш энгийн л дээ.

and the equation on CO2 is actually a very straightforward one.

If you sum up the CO2 that gets emitted,

Хэрвээ бүх ялгарч байгаа СО2-г нэгтгэж үзвэл,

that leads to a temperature increase,

энэ нь температурын өсөлтөд хүргэж,

and that temperature increase leads to some very negative effects:

энэхүү температурын өсөлт нь зарим маш сөрөг үзэгдлүүд рүү хөтөлнө:

the effects on the weather; perhaps worse, the indirect effects,

-Цаг агаарын өөрчлөлт болон илүү аюултай шууд бус нөлөөнүүд.

Байгалийн экосистемүүд эдгээр түргэн өөрчлөлтөд дасан зохицож чадахгүйн

in that the natural ecosystems can't adjust to these rapid changes,

and so you get ecosystem collapses.

улмаас экосистем тогтолцоонууд нурахад хүрнэ.

Now, the exact amount of how you map from a certain increase of CO2

Энэ СО2-ын тодорхой өсөлтөөс

температур хэрхэн хамаарах нь болон

to what temperature will be, and where the positive feedbacks are --

хаана ямар гинжин нөлөөллүүд гарах зураг байна.

there's some uncertainty there, but not very much.

Зарим нэг тодорхойгүй зүйлс байна, гэхдээ тийм ч их биш л дээ.

And there's certainly uncertainty about how bad those effects will be,

Эдгээр өөрчлөлтүүд яг хэр муу байх нь тодорхойгүй ч

but they will be extremely bad.

ямар ч байсан маш муу байна гэдэг нь эргэлзээгүй.

I asked the top scientists on this several times:

Би энэ салбар дахь тэргүүлэх эрдэмтдээс хэд хэдэн удаа асууж байсан:

Do we really have to get down to near zero?

-Бид үнэхээр ялгаруулалтыг тэгт хүртэл нь бууруулах ёстой юу?

Can't we just cut it in half or a quarter?

Зүгээр л ядаж 2 эсвэл 4 дахин бууруулж болдоггүй юм уу? гэж.

And the answer is, until we get near to zero,

Хариулт нь гэвэл, "Бид үүнийг тэг болгох хүртэл...

the temperature will continue to rise.

...температур үргэлжлэн өссөөр байх болно."

And so that's a big challenge.

Тиймээс энэ бол том сорилт.

It's very different than saying,

Энэ бол "3 м өндөртэй ачааны машиныг 2.5 м өндөртэй гүүрэн доогуур...

"We're a twelve-foot-high truck trying to get under a ten-foot bridge,

...чихээд гаргачихна" гэж хэлэхээс үнэхээр ондоо зүйл.

and we can just sort of squeeze under."

This is something that has to get to zero.

Энэ бол ТЭГ-д хүрэх ёстой зүйл.

Now, we put out a lot of carbon dioxide every year --

Өнөөдөр бид жил бүр маш их буюу 26 тэрбум тонн

over 26 billion tons.

СО2 үйлдвэрлэж байна.

For each American, it's about 20 tons.

Нэг Америк хүн бүр 20 тонн орчим гэсэн үг.

For people in poor countries, it's less than one ton.

Харин буурай орны хүмүүсийн хувьд 1 тонноос ч бага.

It's an average of about five tons for everyone on the planet.

Дэлхийн дундаж нь хүн бүрт 5 тонн байна.

And somehow, we have to make changes that will bring that down to zero.

Бид ямар нэг аргаар үүнийг тэг болгох

тийм өөрчлөлтийг хийх хэрэгтэй.

It's been constantly going up.

СО2-ийн хэмжээ байнга өссөөр ирсэн.

Үүнийг янз бүрийн эдийн засгийн өөрчлөлтүүд л намдааж байсан,

It's only various economic changes that have even flattened it at all,

so we have to go from rapidly rising to falling,

тиймээс бид огцом өсөлтөөс бууралт руу,

бүр тэг рүү хүрэх бууралт руу шилжих ёстой.

and falling all the way to zero.

This equation has four factors, a little bit of multiplication.

Энэхүү тэгшитгэл нь үржигдэхүүн маягийн

дөрвөн хүчин зүйлтэй.

So you've got a thing on the left, CO2, that you want to get to zero,

Тэгшитгэлийн зүүн талд бидний тэг болгохыг хүсч байгаа СО2

байна. Энэ тоо нь нийт хүмүүсийн тоо, хүн тус бүрийн

and that's going to be based on the number of people,

the services each person is using on average,

дундаж хэрэглээ ба үйлчилгээ, хэрэглээ бүр дээрх

the energy, on average, for each service,

дундаж эрчим хүч, мөн нэгж эрчим хүч бүрт

and the CO2 being put out per unit of energy.

харгалзах СО2-ийн хэмжээнээс хамаарна.

So let's look at each one of these,

Эдгээрийг тус бүрчлэн авч үзэж,

and see how we can get this down to zero.

СО2-ийг хэрхэн тэгд хүргэж болохыг харъя.

Probably, one of these numbers is going to have to get pretty near to zero.

Эдгээр тоонуудын нэг нь л заавал тэг болох ёстой байх.

(Laughter)

Ахлах ангийн алгебр байна.

That's back from high school algebra.

But let's take a look.

Одоо ингээд харцгаая.

First, we've got population.

Эхлээд, нийт хүн ам.

The world today has 6.8 billion people.

Дэлхий дээр өнөөдөр 6.8 тэрбум хүн амьдарч байна.

That's headed up to about nine billion.

Энэ тоо 9 тэрбум хүрэх төлөвтэй байгаа.

Now, if we do a really great job on new vaccines,

Хэрвээ бид шинэ вакцинууд, эрүүл мэндийн

health care, reproductive health services,

үйлчилгээ болон нөхөн үржихүйн үйлчилгээн дээр

маш амжилттай ажиллаж чадвал үүнийг 10-15%-аар

we could lower that by, perhaps, 10 or 15 percent.

But there, we see an increase of about 1.3.

бууруулж чадсан ч, бид 1.3 тэрбумын өсөлтийг харах л болно.

The second factor is the services we use.

Хоёр дахь хүчин зүйл бол бидний хэрэглэдэг үйлчилгээ.

This encompasses everything:

Үүнд бүгд хамаарна:

the food we eat, clothing, TV, heating.

Идэх хоол, хувцас, зурагт, халаалт гээд бүгд.

Эдгээр чинь маш сайхан зүйлс.

These are very good things.

Getting rid of poverty means providing these services

Ядуурлыг бууруулна гэдэг нь эдгээр үйлчилгээнүүдийг

to almost everyone on the planet.

энэ гаригийн хүн бүрт хүргэнэ гэсэн үг.

And it's a great thing for this number to go up.

Энэ тоо өсч байх нь сайн зүйл шүү.

In the rich world, perhaps the top one billion,

Чинээлэг ертөнцийнхөн, магадгүй тэргүүлэх нэг тэрбумын

we probably could cut back and use less,

хувьд бид хасалт хийж болох боловч

but every year, this number, on average, is going to go up,

энэ тоо жил бүр дунджаар өсч байх болно.

Ингэснээр дэлхий нийтээр нэг хүнд үзүүлэх үйлчилгээ нь

and so, overall, that will more than double

the services delivered per person.

2 -оос илүүгээр өсөх юм.

Here we have a very basic service:

Жишээ нь, энд хамгийн наад захын үйлчилгээ байна.

Do you have lighting in your house to be able to read your homework?

-Танай гэрт гэрийн даалгавраа хийхэд чинь хэрэгтэй гэрэлтүүлэг бий юу?

And, in fact, these kids don't,

Үнэндээ эдгээр хүүхдүүдэд байхгүйн улмаас

so they're going out and reading their schoolwork

тэд гадагш гарч, гудамжны гэрэлд даалгавраа хийдэг.

under the street lamps.

Now, efficiency, "E," the energy for each service --

Харин одоо, нэгж үйлчилгээнд хэрэглэгдэх эрчим хүч "Е"-г харъя.

here, finally we have some good news.

Энд ямар ч байсан зарим сайн зүйлс байна.

We have something that's not going up.

Бидэнд азаар өсдөггүй нэг ч гэсэн зүйл байна.

Through various inventions and new ways of doing lighting,

Цахилгаан гаргах янз бүрийн шинэ ололтууд,

through different types of cars, different ways of building buildings --

янз бүрийн төрлийн машинууд, барилга барих олон төрлийн

there are a lot of services

технологийн тусламжтайгаар, үйлчилгээ тус бүрийн шаардах

where you can bring the energy for that service down

эрчим хүчийг ихээр бууруулж чадсан.

quite substantially.

Some individual services even bring it down by 90 percent.

Зарим үйлчилгээнүүд үүнийг бараг 90%-аар бууруулсан.

There are other services, like how we make fertilizer,

Гэхдээ бордоо хийх технологиос,

агаарын тээвэр гээд

or how we do air transport,

where the rooms for improvement are far, far less.

зарим сайжруулах боломж муу байдаг үйлчилгээнүүд ч байна.

And so overall, if we're optimistic, we may get a reduction

Ингээд ерөнхийдөө гэвэл, хэрвээ бид өөдрөг байвал,

бид энэ тоог 3 -аас 6 дахин бууруулах боломжтой.

of a factor of three to even, perhaps, a factor of six.

But for these first three factors now,

Гэхдээ эдгээр эхний гурван хүчин зүйлийн хувьд бид

we've gone from 26 billion to, at best, maybe 13 billion tons,

сайндаа л 26 тэрбум тн -оос 13 тэрбум тн болгож

and that just won't cut it.

бууруулсан ч, энэ нь хангалттай биш байна.

So let's look at this fourth factor -- this is going to be a key one --

Одоо харин, 4 дэх хүчин зүйлийг авч үзье.

Энэ нь түлхүүр хүчин зүйл байх болно.

and this is the amount of CO2 put out per each unit of energy.

Нэгж эрчим хүчинд харгалзах СО2-ийн хэмжээ.

So the question is: Can you actually get that to zero?

Гол асуудал: "-Бид үүнийг ТЭГ болгож чадах уу?"

If you burn coal, no.

Хэрвээ нүүрс шатаавал: -Үгүй.

If you burn natural gas, no.

Байгалийн хий шатааснаар: -Үгүй.

Almost every way we make electricity today,

Шинээр гарч ирж байгаа сэргээгдэх болон

except for the emerging renewables and nuclear, puts out CO2.

цөмийн эрчим хүчнээс бусад одоо ашиглагдах бүх арга СО2 гаргана.

And so, what we're going to have to do at a global scale,

Тиймээс, дэлхийн түвшинд бидний хийж чадах зүйл бол

is create a new system.

шинэ систем бий болгох явдал юм.

So we need energy miracles.

Бидэнд эрчим хүчний "Гайхамшиг" хэрэгтэй.

Now, when I use the term "miracle," I don't mean something that's impossible.

Би "Гайхамшиг" гэдгээр ямар нэгэн боломжгүй зүйлийг хэлэх гэсэнгүй.

-Микро-процессор бол "Гайхамшиг." -Компьютер бол "Гайхамшиг."

The microprocessor is a miracle.

The personal computer is a miracle.

The Internet and its services are a miracle.

-Интернэт үйлчилгээнүүд бол "Гайхамшиг."

So the people here have participated in the creation of many miracles.

Энд тэдгээр "Гайхамшиг"-уудыг бүтээхэд оролцсон олон хүмүүс ирж.

Usually, we don't have a deadline

Жирийн үед бол бидэнд гайхамшиг бүтээхийг шаардах

where you have to get the miracle by a certain date.

өгөгдсөн хугацаа гэж байдаггүй.

Usually, you just kind of stand by, and some come along, some don't.

Ихэнхдээ та суугаад л, тэгээд заримдаа энэ нь тохиолдоно, заримдаа тохиолдохгүй.

This is a case where we actually have to drive at full speed

Харин, энэ тохиолдолд бол бид бүх хурдаараа урагшилж,

and get a miracle in a pretty tight timeline.

нилээд шахуу цагт багтааж "Гайхамшиг"-ийг хүчээр бүтээх хэрэгтэй байна.

Now, I thought, "How could I really capture this?

Тэгээд, "-Үүнийг яаж хийх вэ? " гэж би бодох болсон юм.

Is there some kind of natural illustration,

-Ямар нэг байгалийн бэлэн жишээ юм уу...

some demonstration that would grab people's imagination here?"

...үлгэр авчихаар санаа байна уу?

I thought back to a year ago when I brought mosquitoes,

Жилийн өмнө намайг шумуул авчрахад энэ нь яагаад ч юм

and somehow people enjoyed that.

хүмүүст таалагдсаныг саналаа.

(Laughter)

(Инээд)

It really got them involved in the idea of, you know,

Энэ нь хаа нэгтээ шумуултай хамт амьдардаг хүмүүс байдаг гэдэг

санаанд хүмүүсийг үнэхээр татан оролцуулж чадсан юм.

there are people who live with mosquitoes.

With energy, all I could come up with is this.

Харин эрчим хүчний хувьд, би ийм л дүгнэлтэд хүрсэн юм.

I decided that releasing fireflies

Гэрэлт цохнуудыг суллах нь энэ жил байгаль орчиндоо

would be my contribution to the environment here this year.

оруулах миний хувь нэмэр байх болно гэж би шийдсэн юм.

So here we have some natural fireflies.

Энд байгаль дээрх гэрэлт цохнууд байна.

I'm told they don't bite; in fact, they might not even leave that jar.

Миний сонссоноор бол эдгээр цохнууд хаздаггүй, энэ савнаасаа ч бараг гарахгүй байх.

(Laughter)

(Инээд)

Жижиг сажиг үүн шиг шийдлүүд олон ч

Now, there's all sorts of gimmicky solutions like that one,

but they don't really add up to much.

эдгээр нь нэг ихийг хийж шальдаггүй юм.

We need solutions, either one or several,

Бидэнд гайхалтай далайцтай, гайхалтай найдвартай

that have unbelievable scale and unbelievable reliability.

нэг ба түүнээс олон шийдлүүд

хэрэгтэй байна.

And although there's many directions that people are seeking,

Хэдийгээр олон хүмүүс олон зүгт хайж байгаа ч,

I really only see five that can achieve the big numbers.

би хувьдаа их зүйлд хүргэж чадахаар 5-ыг л оллоо.

I've left out tide, geothermal, fusion, biofuels.

Би далайн түрлэг, дэлхийн гүний дулаан, цөмийн нэгдэлт, био түлшийг хэрэгссэнгүй.

Those may make some contribution,

Эдгээр нь нэмэр болох магадлалтай бөгөөд

and if they can do better than I expect, so much the better.

хөгжүүлж чадвал сайн л биз.

Миний гол санаа бол

But my key point here is that we're going to have to work on

бид эдгээр 5-ын бүгд дээр нь ажиллах ба

each of these five,

and we can't give up any of them because they look daunting,

халширлаа гээд, эсвэл шаардлага өндөртэй гээд

because they all have significant challenges.

аль нэгийг нь гээгдүүлж болохгүй.

Let's look first at burning fossil fuels,

Юуны түрүүнд чулуужсан түлшийг авч үзье.

either burning coal or burning natural gas.

Нүүрс, мөн байгалийн хий шатаах аль аль нь.

What you need to do there seems like it might be simple, but it's not.

Хийх ёстой зүйл нь амархан мэт санагдаж болох ч тийм биш ээ.

Та түлшээ шатаасныхаа дараа яндангаар гарах бүх СО2-ыг аваад

And that's to take all the CO2,

after you've burned it, going out the flue,

pressurize it, create a liquid, put it somewhere,

даралтад шингэн болгож нэг газар хийгээд, тэндээ

and hope it stays there.

байх болтугай гэж найдах хэрэгтэй.

Now, we have some pilot things

Үүнийг 60-80%-ийн түвшинд хийдэг зарим туршилтууд явагдаж байгаа ч

that do this at the 60 to 80 percent level.

But getting up to that full percentage -- that will be very tricky.

үүнийг 100%-д хүргэнэ гэдэг их ярвигтай,

And agreeing on where these CO2 quantities should be put will be hard,

бас энэ бүх СО2-ыг хаана хадгалах вэ гэдэг дээр тогтоход маш хэцүү ба

but the toughest one here is this long-term issue:

дээр нь хамгийн хэцүү нь урт удаан хугацааны асуудал.

Who's going to be sure?

-Хэн үүнд итгэлтэй байж чадах вэ?

Who's going to guarantee

-Цөмийн болон бусад төрлийн хаягдлаас хэмжээгээрээ хэдэн

something that is literally billions of times larger

than any type of waste you think of in terms of nuclear or other things?

тэрбум дахин их ийм зүйлд хэн баталгаа гаргаж чадах юм?

This is a lot of volume.

Энэ бол маш том хэмжээтэй зүйл.

So that's a tough one.

Тиймээс энэ их хэцүү юм байна.

Next would be nuclear.

Дараагийнх нь цөмийн эрчим хүч.

It also has three big problems:

Энд мөн л гурван том асуудал байна:

cost, particularly in highly regulated countries, is high;

Үнэ, ялангуяа стандарт өндөртэй орнуудад.

the issue of safety, really feeling good about nothing could go wrong,

Мөн аюулгүй байдлын асуудал, буруугаар эргэх зүйлгүй гэсэн итгэл,

that, even though you have these human operators,

хүний хяналтанд байдаг түлш буруу гараар орж

the fuel doesn't get used for weapons.

зэвсэг үйлдвэрлэхэд хэрэглэгдэхгүй гэх баталгаа.

And then what do you do with the waste?

Тэгээд хаягдлыг яах вэ?

Although it's not very large, there are a lot of concerns about that.

Хэдийгээр их хэмжээтэй биш ч, олон сэтгэл зовних асуудлууд байна.

Хүмүүс үүний талаар айдасгүй байх хэрэгтэй.

People need to feel good about it.

So three very tough problems that might be solvable,

Ийм гурван маш хэцүү асуудал байгаа ч эдгээрийг шийдэх боломжтой.

and so, should be worked on.

Тиймээс үүн дээр ажиллах хэрэгтэй.

The last three of the five, I've grouped together.

Эдгээр тавын сүүлийн гурвыг нь би нэг бүлэгт багтаасан юм.

These are what people often refer to as the renewable sources.

Энэ гурвыг хүмүүс ихэвчлэн сэргээгдэх эх үүсвэр гэдэг.

And they actually -- although it's great they don't require fuel --

Эдгээр нь ямар ч түлш шаарддаггүй сайн талтай ч

they have some disadvantages.

бас л дутагдалтай.

One is that the density of energy gathered in these technologies

Эдгээр технологиор үүсэх эрчим хүч нь

is dramatically less than a power plant.

цахилгаан станцынхаас хамаагүй бага.

This is energy farming,

Энэ бол эрчим хүчний ферм болохоор ердийн цахилгаан станцын

so you're talking about many square miles, thousands of times more area

талбайгаас хэдэн мянга дахин том буюу олон квад.км талбайг шаарддаг.

than you think of as a normal energy plant.

Also, these are intermittent sources.

Мөн, эдгээр нь тасралттай эх үүсвэрүүд юм.

The sun doesn't shine all day, it doesn't shine every day,

Нар өдөр болгон, бүхий л өдөржингөө ээдэггүй,

and likewise, the wind doesn't blow all the time.

үүнтэй адилаар, салхи ч байнга салхилдаггүй.

And so, if you depend on these sources,

Хэрвээ та эдгээр эх үүсвэрүүдээс хамааралтай болвол

you have to have some way of getting the energy

заримдаа эдгээр үүсвэрүүд байхгүй байх хугацаанд

during those time periods that it's not available.

та эрчим хүч гарган авах нөөц аргатай байх хэрэгтэй болно.

So we've got big cost challenges here.

Тиймээс энд үнэ өртгийн том асуудал,

We have transmission challenges;

бас дамжуулалтын асуудал байна.

for example, say this energy source is outside your country,

Жишээ нь, энэ эх үүсвэр танай улсаас гадна байдаг гэвэл

танд зөвхөн технологи төдийгүй

you not only need the technology,

хаа нэгтээгээс ирэх эрчим хүчний эрсдэлийг зохицуулах хэрэг гарна.

but you have to deal with the risk of the energy coming from elsewhere.

And, finally, this storage problem.

Ингээд эцэст нь хадгалалтын асуудал үлдлээ.

Үүнийг барагцаалахын тулд би машин, компьютер,

To dimensionalize this,

I went through and looked at all the types of batteries made --

утас, гар чийдэн зэрэг бүх зүйлд

for cars, for computers, for phones, for flashlights, for everything --

хэрэглэгддэг бүх төрлийн батерейнуудыг хараад, үүнийгээ

and compared that to the amount of electrical energy the world uses.

дэлхийн хэрэглэж буй цахилгаан эрчим хүчтэй харьцуулахад

What I found is that all the batteries we make now

өнөөдөр бидний бүтээж байгаа батерейнууд нь бидний эрчим хүчний хэрэглээний ердөө

could store less than 10 minutes of all the energy.

10 минут хүрэхтэй үгүйтэйг л хадгалж чадахыг гаргасан.

And so, in fact, we need a big breakthrough here,

Тиймээс бидэнд одоогийн байгаагаас

something that's going to be a factor of 100 better

100 дахин сайн байж чадах тийм маш том

than the approaches we have now.

үсрэлт хэрэгтэй байна.

It's not impossible, but it's not a very easy thing.

Энэ бол боломжгүй зүйл биш, бас амархан зүйл биш.

Now, this shows up when you try to get the intermittent source

Энд тасралттай эх үүсвэрээр нийт хэрэглэх цахилгааныхаа

to be above, say, 20 to 30 percent of what you're using.

20-30%-г гаргах тохиолдлыг харж байна.

If you're counting on it for 100 percent,

Хэрвээ та үүнд 100% найдаж байгаа бол

танд ер бусын "Гайхамшигт" батерей хэрэг болно.

you need an incredible miracle battery.

Now, how are we going to go forward on this -- what's the right approach?

Бид үүнд яаж хандах вэ, яавал зөв бэ?

Is it a Manhattan Project? What's the thing that can get us there?

Дахиад нэг "Манхеттэн төсөл" (Атомын бөмбөгийн төсөл) хийх үү? Биднийг юу үүнд хүргэж чадах вэ?

Well, we need lots of companies working on this -- hundreds.

Тэгэхээр, үүний тулд хэдэн зуун компани үүн дээр ажиллах хэрэгтэй болно.

In each of these five paths, we need at least a hundred people.

Эдгээр таван зам бүрт ядахдаа л зуун хүн хэрэгтэй.

A lot of them, you'll look at and say, "They're crazy."

Тэдний ихэнхийг нь та хараад "Галзуу хүмүүс" гэх л байх. Энэ бол сайн зүйл.

That's good.

And, I think, here in the TED group,

Энэ TED дэх олон хүн

we have many people who are already pursuing this.

аль хэдийнээ үүний араас хөөцөлдөж байгаа гэж би бодож байна.

Bill Gross has several companies, including one called eSolar

Билл Грос хэд хэдэн компанитай, тэдгээрийн нэг eSolar нь

that has some great solar thermal technologies.

гайхалтай нарны дулааны технологитой.

Винод Хосла гайхалтай зүйлс бүтээж, сонирхолтой боломжуудаар

Vinod Khosla is investing in dozens of companies

that are doing great things and have interesting possibilities,

дүүрэн байгаа олон компанид хөрөнгө оруулж байна.

and I'm trying to help back that.

Харин би үүнд туслахыг хичээж байна.

Nathan Myhrvold and I actually are backing a company

Натань Мирволд бид хоёр үнэндээ цөмийн эрчим хүчний замыг сонгож,

that, perhaps surprisingly, is actually taking the nuclear approach.

нэг компанид хөрөнгө оруулж байгаа.

There are some innovations in nuclear: modular, liquid.

Цөмийн эрчим хүчний технологид модуляр, мөн шингэн гэх шинэ технологиуд гарч ирсэн.

Innovation really stopped in this industry quite some ago,

Цөмийн аж үйлдвэрлэл дэх ололт амжилт удаан хугацаагаар зогсонги байдалд орсон байсан.

so the idea that there's some good ideas laying around

Тиймээс энэ салбарт шинэ ололт гарахад тийм ч гайхмаар юм биш.

is not all that surprising.

The idea of TerraPower is that, instead of burning a part of uranium --

TerraPower-ын дэвшүүлж байгаа зүйл бол ураны ердөө багахан хэсэг болох

the one percent, which is the U235 --

1%-ийн U-235 изотопын оронд

we decided, "Let's burn the 99 percent, the U238."

-"99% эзлэх U-238-г шатаая" гэсэн санаа юм.

It is kind of a crazy idea.

Энэ бол нэг төрлийн солиотой санаа.

In fact, people had talked about it for a long time,

Энэ тухай өмнө нь хүмүүс их удаан ярьсаар ирсэн ч

but they could never simulate properly whether it would work or not,

энэ нь үнэхээр ажиллах уу үгүй юу гэдэг дээр тооцоолж чадахгүй байсан юм.

and so it's through the advent of modern supercomputers

Харин одоо орчин үеийн супер-компьютеруудын тусламжтайгаар

that now you can simulate and see that, yes,

бид тооцоолж энэ нь боломжтой гэдгийг харсан.

with the right materials approach, this looks like it would work.

Зөв материалын технологиор энэ үнэхээр боломжтой мэт харагдаж байгаа юм.

And because you're burning that 99 percent,

Нэгэнт л 99%-ийг шатааж байгаа учраас

you have greatly improved cost profile.

өртгийг маш сайн бууруулж байгаа юм.

You actually burn up the waste, and you can actually use as fuel

Бид өнөөдрийн реакторуудаас гарсан хаягдлыг

all the leftover waste from today's reactors.

түлш болгон ашиглах болно.

So instead of worrying about them, you just take that, it's a great thing.

Тэгэхээр өмнөх хаягдлуудын талаар санаа зовохын оронд эргээд тэднийг нь авна. Энэ бол гайхалтай зүйл.

It breeds this uranium as it goes along, so it's kind of like a candle.

Энэ уранаар амьсгалдаг болохоор лаатай төстэй.

You see it's a log there, often referred to as a traveling wave reactor.

Энэ хоолойг харж байгаа байх, үүнийг Traveling Wave Reactor гэдэг.

In terms of fuel, this really solves the problem.

Түлшний үүднээс авч үзвэл энэ үнэхээр асуудлыг шийдсэн.

I've got a picture here of a place in Kentucky.

Кентакид байдаг нэг газрын зураг үзүүлье.

This is the leftover, the 99 percent,

Энэ бол нөгөө шатдаг хэсгийг нь шатаачихсан

where they've taken out the part they burn now,

99%-ийн хаягдал.

Үүнийг Ядуурсан Уран гэж нэрлэдэг.

so it's called depleted uranium.

That would power the US for hundreds of years.

Энэ зүйл АНУ-ын эрчим хүчийг хэдэн зуун жил хангах болно.

And simply by filtering seawater in an inexpensive process,

Хямд процессоор далайн усыг шүүх төдийхнөөр

дэлхийг үлдсэн бүх хугацаанд нь хангаж чадах түлштэй болж чадна.

you'd have enough fuel for the entire lifetime of the rest of the planet.

So, you know, it's got lots of challenges ahead,

Бэрхшээлүүд байсаар байгаа боловч

but it is an example of the many hundreds and hundreds of ideas

энэ бол бидний хэрэгжүүлэх ёстой зуун, зуун санааны

that we need to move forward.

нэг жишээ нь л юм.

So let's think: How should we measure ourselves?

Бид өөрсдийгөө хэрхэн дүгнэх хэрэгтэйг бодоод үзэцгээе.

What should our report card look like?

Бидний тайлангийн хуудас ямар байх ёстой вэ?

Well, let's go out to where we really need to get,

Одоо бид хаана хүрэх хэрэгтэй тэр газар луугаа очоод,

and then look at the intermediate.

тэгээд дараа нь завсрын үеийг харъя.

For 2050, you've heard many people talk about this 80 percent reduction.

2050 он гэхэд хүмүүс үүнийг 80% багассан гэж ярихыг та сонсох болно.

Бид тэнд хүрсэн байна гэдэг нь л маш чухал.

That really is very important, that we get there.

And that 20 percent will be used up by things going on in poor countries --

Харин үлдсэн 20% нь ядуу орнуудын ХАА зэрэг

still some agriculture; hopefully, we will have cleaned up forestry, cement.

зүйлсэд хэрэглэгдэж,

бид ойжуулалт, цементжүүлэлтээ цэгцэлчихсэн байна гэж найдаж байна.

So, to get to that 80 percent,

Энэ 80%-д хүрэхийн тулд

the developed countries, including countries like China,

Хятад болон бусад хөгжингүй орнууд

will have had to switch their electricity generation altogether.

өөрсдийн эрчим хүчний үйлдвэрлэлээ бүгдийг нь шинэчилсэн байх хэрэгтэй болно.

The other grade is: Are we deploying this zero-emission technology,

Харин бусад үзүүлэлт нь "Бид энэхүү СО2 ялгаруулдаггүй технологио түгээж байна уу,

have we deployed it in all the developed countries

үүнийгээ бүх хөгжингүй орнуудад түгээсэн үү,

and are in the process of getting it elsewhere?

бид үүнийг бүх газарт хүргэх зүйлийг хийж байна уу?" зэрэг байх болно.

That's super important.

Энэ бол маш чухал.

That's a key element of making that report card.

Эдгээр нь энэхүү тайлангийн хуудсыг бүтээх түлхүүр элементүүд.

Backing up from there, what should the 2020 report card look like?

Одоо, эндээсээ буцаж, 2020 оны тайлангийн хуудас ямар байх ёстойг харъя.

Well, again, it should have the two elements.

Энд дахиад л хоёр элемент байх хэрэгтэй.

We should go through these efficiency measures to start getting reductions:

Бид үүнийг багасгаж эхлэхийн тулд эдгээр бүтээмжийг сайжруулах ажлуудыг хийх хэрэгтэй.

The less we emit, the less that sum will be of CO2,

Бид багыг ялгаруулахын хэрээр СО2-ийн нийт хэмжээ багасч,

and therefore, the less the temperature.

тэр чинээгээр температур ч мөн багасах болно.

But in some ways, the grade we get there,

Гэхдээ зарим талаараа, том амжилтанд хүргэхгүй зүйлс дээр

doing things that don't get us all the way to the big reductions,

авсан оноонууд маань үсрэнгүй дэвшилтэт

өөрчлөлтүүдийн хажууд бол ач холбогдлоор

is only equally, or maybe even slightly less, important than the other,

which is the piece of innovation on these breakthroughs.

бага байна байх.

These breakthroughs, we need to move those at full speed,

Эдгээр үсрэлтүүдийг бид бүх хурдаараа хийх хэрэгтэй ба

үүнийгээ компаниуд, туршилтын төслүүд,

and we can measure that in terms of companies,

pilot projects, regulatory things that have been changed.

болон хяналт стандартад гарсан өөрчлөлтүүдээр үнэлж болно.

There's a lot of great books that have been written about this.

Үүний талаар бичсэн олон гайхалтай номнууд байдаг.

The Al Gore book, "Our Choice,"

Аль Горийн "Бидний Сонголт",

and the David MacKay book, "Sustainable Energy Without the Hot Air."

Дэвид Маккейн "Халуун Агааргүй Бохирдолгүй Эрчим Хүч" зэрэг ном байна.

They really go through it and create a framework

Номонд энэ бүх асуудлыг дурьдсан ба

энэ асуудал өргөн хүрээнд хэлэлцэгдэж болох ерөнхий хүрээг гаргасан,

that this can be discussed broadly,

because we need broad backing for this.

учир нь бид үүнийг дорвитойгоор авч үзэх хэрэгтэй болохоор.

There's a lot that has to come together.

Үүнтэй хамт хийгдэх ёстой олон зүйл байна.

So this is a wish.

Тиймээс энэ бол хүсэл.

It's a very concrete wish that we invent this technology.

Энэ бол бид энэхүү технологийг бүтээнэ гэдэг маш тодорхой хүсэл.

If you gave me only one wish for the next 50 years --

Хэрвээ хэн нэгэн надаас ирэх 50 жилд хүсэх ганц хүслээ хэл сонго:

I could pick who's president,

1. Хэн хэн ерөнхийлөгч болохыг шийдэх,

I could pick a vaccine, which is something I love,

2. Хайртай ажил болох вакцинаа

or I could pick that this thing

эсвэл 3. Хагас үнээр СО2-гүй зүйл нээх гэвэл,

that's half the cost with no CO2 gets invented --

би үүнийг л сонгоно.

this is the wish I would pick.

Энэ 3 дахь нь л миний хүсэл байх болно.

This is the one with the greatest impact.

Энэ л хамгийн том нөлөөтэй нь юм.

If we don't get this wish,

Хэрвээ бид энэ хүслийг сонгохгүй бол

the division between the people who think short term and long term

алсын болон ойрын эрмэлзлэлт хүмүүсийн ялгарал,

will be terrible,

between the US and China, between poor countries and rich,

АНУ ба Хятадын, ядуу болон хөгжилтэй орнуудын хоорондын хуваагдал аймшигтай болж,

and most of all,

дээрх 2 тэрбум хүний ихэнхийнх нь амьдрал улам дордох болно.

the lives of those two billion will be far worse.

So what do we have to do?

-Тэгээд, бид юу хийх хэрэгтэй юм бэ?

What am I appealing to you to step forward and drive?

-Таныг хийхийг тань уриалаад дуудаад байгаа зүйл маань юу вэ? гэвэл,

We need to go for more research funding.

Бид судалгаа шинжилгээг илүү ихээр төсөвжүүлэх хэрэгтэй.

When countries get together in places like Copenhagen,

Олон улсууд Копенгаген зэрэг газруудад цуглахдаа

зөвхөн СО2-ийг хэлэлцдэг байж болохгүй.

they shouldn't just discuss the CO2.

They should discuss this innovation agenda.

Тэд шинэ ололт санааны хүрээнд ярилцдаг байх хэрэгтэй.

You'd be stunned at the ridiculously low levels of spending

Та л лав энэ салбарын шинэ судалгаа нээлтэд ямар бага мөнгө

on these innovative approaches.

зарцуулдгийг сонсвол цочирдох байх.

We do need the market incentives -- CO2 tax, cap and trade --

Бидэнд зах зээлийн түлхэц болох: СО2-ын татвар, хязгаарлалт болон

something that gets that price signal out there.

худалдаа зэрэг үнийн дохио өгөх зүйлс хэрэгтэй байна.

We need to get the message out.

Бид энэ мэдээг түгээх хэрэгтэй.

We need to have this dialogue be a more rational,

Бид энэ сэдвээрх яриаг илүү үндэслэлтэй, илүү ойлгомжтой яриа болгох хэрэгтэй.

more understandable dialogue,

including the steps that the government takes.

Засгийн газрын хэрэгжүүлдэг алхмуудыг ч мөн адил.

This is an important wish, but it is one I think we can achieve.

Энэ бол маш чухал хүсэл ба миний бодлоор, бас хүрч болох хүсэл.

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)

(Applause ends)

Thank you.

Баярлалаа

Chris Anderson: Thank you. Thank you.

Крис Андерсон: Баярлалаа, баярлалаа танд.

(Applause)

(Алга ташилт)

CA: Thank you.

Баярлалаа. Тэгэхээр TerraPower-ын талаар илүү ойлгох гэсэн юм.

So to understand more about TerraPower.

I mean, first of all, can you give a sense of what scale of investment this is?

Юуны түрүүнд, энэ хөрөнгө оруулалт хэр хэмжээтэй байхыг багцаалж өгөхгүй юу?

Bill Gates: To actually do the software, buy the supercomputer,

Биль Гейтс: Яг программыг хийхийн тулд супер компьютер авах,

hire all the great scientists, which we've done,

тэргүүлэх эрдэмтдийг ажиллуулах хэрэгтэй. Бид үүнийг хийсэн.

that's only tens of millions.

Энэ бүхэн ердөө хэдэн арван сая л болсон.

And even once we test our materials out in a Russian reactor

Материалууд маань үнэхээр зөв ажиллаж байгаа эсэхийг

шалгах зорилгоор Оросын үүсгүүрүүд дээр туршина гэхэд л

to make sure our materials work properly,

then you'll only be up in the hundreds of millions.

энэ бүхэн нийлээд хэдхэн зуун сая л болно.

The tough thing is building the pilot reactor --

Харин гол хэцүү зүйл нь хэдэн тэрбумыг цуглуулах,

finding the several billion, finding the regulator, the location

хяналт стандарт хийх болон анхныхаа туршилтын үүсгүүр

that will actually build the first one of these.

барих газраа олох юм.

Once you get the first one built, if it works as advertised,

Хэрвээ анхныхыг бариад, сурталчилж байгаа шигээ ажиллуулчихвал

then it's just clear as day,

бүх зүйл өдөр шиг л цэлмэг байх болно. Учир нь санхүү, эрчим хүчний хэмжээ нь

because the economics, the energy density, are so different

уламжлалт цөмийн үүсгүүрээс огт өөр байх болохоор.

than nuclear as we know it.

CA: So to understand it right,

КА: Тэгэхээр энэ нь хэрэглэсэн түлшээр хийсэн босоо

this involves building deep into the ground,

almost like a vertical column of nuclear fuel, of this spent uranium,

багана маягийн байгууламж газрын гүн рүү орсон байх ба

дээрээсээ эхлээд гүн рүүгээ доошоогоо

and then the process starts at the top and kind of works down?

явах процес байна гэж ойлгож болох уу?

BG: That's right.

БГ: Тийм тийм. Өнөө үед, цөмийн үүсгүүрийг байнга л түлшээр хангах хэрэгтэй.

Today, you're always refueling the reactor,

so you have lots of people and lots of controls that can go wrong,

Олон ажилчидтай, олон удирдлагатай болохоор маш олон зүйл буруугаар эргэх магадлалтай.

where you're opening it up and moving things in and out --

Тэгээд нөгөө зүйлээ онгойлгоод, дотроос нь юм авч гаргана гээд

that's not good.

ер нь төвөгтэй л дөө

So if you have very --

Харин энэ технологийн хувьд маш хямд түлшээ хоолой шиг юманд хийгээд

(Laughter)

very cheap fuel that you can put 60 years in --

just think of it as a log --

газар доор оруулаад,

put it down and not have those same complexities.

60 жил ашиглана. Өмнөхтэй адил хэцүү зүйлс байхгүй.

And it just sits there and burns for the 60 years, and then it's done.

Тэр түлш газар доор 60 жил ажиллаад л дуусна.

CA: It's a nuclear power plant that is its own waste disposal solution.

КА: Цөмийн ЦС чинь өөрөө өөрийнхөө хаягдлыг хадгалдаг биз дээ.

BG: Yeah; what happens with the waste,

Тийм ээ. Хаягдлыг яах вэ гэхээр,

you can let it sit there -- there's a lot less waste under this approach --

үүнийг тэнд нь орхичихож болно. Тэгээд ч энэ технологиор хамаагүй бага хаягдал гарна.

then you can actually take that

Түүнийг нь аваад

and put it into another one and burn that.

өөр рүү хийгээд шатааж болно.

And we start out, actually, by taking the waste that exists today

Бид юуны түрүүнд өнөөдөр тэр усан сан, реактор доторх

that's sitting in these cooling pools or dry-casking by reactors --

хуурай торхонд байгаа хаягдлаар

that's our fuel to begin with.

түлшээ хийж эхлүүлнэ.

So the thing that's been a problem from those reactors

Хуучин станцуудын хувьд асуудал болоод байгаа зүйл нь

is actually what gets fed into ours,

бидний хувьд хоол болох юм.

and you're reducing the volume of the waste quite dramatically

Энэ процессоор дээрх хаягдлын

as you're going through this process.

хэмжээг огцом бууруулах боломжтой.

CA: You're talking to different people around the world

КА: Та дэлхийн эргэн тойронд янз бүрийн

хүмүүстэй энэ талаар ярилцсан байх.

about the possibilities.

Where is there most interest in actually doing something with this?

Үүнийг хаана, хэн илүү сонирхож байна вэ?

BG: Well, we haven't picked a particular place,

БГ: Бид тодорхой газар сонгоогүй байгаа,

ер нь "цөмийн" гэх тодотголтой олон сонирхолтой илрүүлэлтийн дүрэм байна л даа.

and there's all these interesting disclosure rules

about anything that's called "nuclear."

So we've got a lot of interest.

Бидэнд Орос, Энэтхэг, Хятад зэрэг улсуудын

People from the company have been in Russia, India, China.

компаниуд, хүмүүс сонирхлоо илэрхийж байгаа.

I've been back seeing the secretary of energy here,

Энэ зүйл хэрхэн эрчим хүчний хөтөлбөртэй

talking about how this fits into the energy agenda.

нийцэж байгаа талаар эрчим хүчний нарийн бичгийн даргатай би мөн уулзаж ярилцсан.

So I'm optimistic.

Тиймээс би их өөдрөг байгаа. Франц, Япон зарим зүйлсийг хийсэн.

The French and Japanese have done some work.

This is a variant on something that has been done.

Энэ бол өмнө нь хийгдсэн зүйлийн нэг хувилбар юм.

It's an important advance, but it's like a fast reactor,

Энэ нь шинэ дэвшилт боловч бас зарим талаараа энэ нь хурдан реактортой төстэй.

and a lot of countries have built them,

Олон улсууд хурдан реактор барьсан байгаа,

so anybody who's done a fast reactor is a candidate

тиймээс, хурдан реактор барьж байсан орнууд энэхүү анхныхыг барихад оролцох байх.

to be where the first one gets built.

CA: So, in your mind,

КА: Тэгэхээр таны бодлоор ийм зүйлийг хэрэгжүүлэхэд орох хугацаа ба

timescale and likelihood of actually taking something like this live?

бодит боломж нь ямар байна?

BG: Well, we need -- for one of these high-scale, electro-generation things

БГ: Тэгэхээр - эдгээр өндөр түвшний нэгнийх нь хувьд бидэнд хэрэгтэй цахилгаан үйлдвэрлэлийн

зүйлс нь маш хямд ,

that's very cheap,

we have 20 years to invent and then 20 years to deploy.

бидэнд бүтээх 20 жил, түгээх 20 жил байна.

That's sort of the deadline

Энэ бол орчны загвараас гарсан,

that the environmental models have shown us that we have to meet.

бидний хүрэх ёстой тэр заагдсан хугацаа.

And TerraPower -- if things go well, which is wishing for a lot --

Хэрвээ бидний хүссэнээр юм бүхэн сайхан бүтвэл

бид үүнийг хялбархан хийж чадна.

could easily meet that.

And there are, fortunately now, dozens of companies --

Азаар өнөөдөр, хэдэн арван компаниуд байна,

we need it to be hundreds --

уг нь бол хэдэн зуу байх хэрэгтэй байгаа юм,

who, likewise, if their science goes well,

хэрвээ тэдний судалгаа нь бүтэмжтэй болж,

if the funding for their pilot plants goes well,

туршилтын станц барих хөрөнгө оруулалт нь олдвол

that they can compete for this.

тэд үүний төлөө өрсөлдөх болно.

And it's best if multiple succeed,

Олон газрууд тус тусдаа амжилтад хүрэх тусмаа л сайн.

because then you could use a mix of these things.

Ингэснээр бүгд нийлээд илүү үр дүнтэй байх болно.

We certainly need one to succeed.

Ядаж нэг ч гэсэн амжилттай төсөл байх л ёстой.

CA: In terms of big-scale possible game changers,

КА: Ойрын хугацаанд гарах боломжтой том өөрчлөлт

is this the biggest that you're aware of out there?

гэвэл таны бодлоор үүнээс өөр байна уу?

BG: An energy breakthrough is the most important thing.

БГ: Эрчим хүчний шинэчлэлт л хамгийн чухал зүйл.

It would have been, even without the environmental constraint,

Ямар нэг байгаль орчны дарамтгүй байсан ч энэ шаардлагатай байх л байсан,

гэхдээ байгаль орчны асуудал үүнийг улам чухал болгож байгаа юм.

but the environmental constraint just makes it so much greater.

In the nuclear space, there are other innovators.

Цөмийн салбарт өөр ололтууд байна л даа.

You know, we don't know their work as well as we know this one,

Бусад хүмүүсийн ажлыг би өөрийнх шигээ сайн мэдэхгүй л дээ,

but the modular people, that's a different approach.

гэхдээ үлгэр жишээ хүмүүс мэднэ, энэ бол өөр хандлага.

Шингэн төрлийн реактор байна, надад бол жаахан хүндрэлтэй санагдах ч

There's a liquid-type reactor, which seems a little hard,

but maybe they say that about us.

магадгүй бидний санааг хараад тэд харин хүндрэлтэй юм гэж ч болох юм.

And so, there are different ones,

Мөн, өөр төрлийнх ч байна,

but the beauty of this is a molecule of uranium

гэхдээ үүний нэг гайхалтай зүйл нь ураны молекул нүүрсний

has a million times as much energy as a molecule of, say, coal.

молекулаас хэдэн сая дахин их энерги агуулдаг юм.

And so, if you can deal with the negatives,

Хэрвээ та цацрагтай холбоотой сөрөг талыг нь

зохицуулж чадвал

which are essentially the radiation, the footprint and cost,

газар нутаг болон бусад зүйлсэд үзүүлэх нөлөөллийн үүднээс авч үзвэл

the potential, in terms of effect on land and various things,

эзлэх талбай, өртөг, боломж зэрэг нь

is almost in a class of its own.

үнэхээр өвөрмөц.

КА. Хэрвээ энэ амжилтгүй болвол яах вэ?

CA: If this doesn't work, then what?

Do we have to start taking emergency measures

Тэгвэл бид дэлхийн температурыг тогтвортой байлгахын тулд

to try and keep the temperature of the earth stable?

яаралтай арга хэмжээ авах шаардлага гарах байх даа?

BG: If you get into that situation,

БГ: Хэрвээ ийм байдалд орвол

it's like if you've been overeating, and you're about to have a heart attack.

энэ нь та их идээд, зүрхний шигдээс болох гэж байгаа юм шиг л байх болно.

Then where do you go?

Та тэгээд хаашаа явах вэ? Магадгүй зүрхний мэс засалд орох хэрэгтэй болно.

You may need heart surgery or something.

There is a line of research on what's called geoengineering,

Геоинженерчлэл гэх судалгааны нэг чиглэл бий.

which are various techniques that would delay the heating

Эдгээр нь бид өөр шинэ санаа гаргатал 20-30 жил

to buy us 20 or 30 years to get our act together.

хожиж, дулаарлыг жаахан удаашруулах техникүүд юм.

Now, that's just an insurance policy; you hope you don't need to do that.

Энэ бол зүгээр л даатгалын бодлого.

Иймдээ тулахгүй байгаасай л гэж найдацгаая.

Some people say you shouldn't even work on the insurance policy

Зарим хүмүүс хэлэхдээ, та даатгалын бодлого дээр ажиллах хэрэггүй,

учир нь энэ нь биднийг улам залхуу болгоно гэдэг.

because it might make you lazy,

Ингээд та зүрхний мэс засалд найдаад л идээд байна гэсэн үг.

that you'll keep eating because you know heart surgery will be there to save you.

Огт судлахгүй орхих нь тийм зөв санаа гэж бодохгүй байна.

I'm not sure that's wise, given the importance of the problem,

Дулаарал огцом хурдсах нөхцөлд юм уу

but there's now the geoengineering discussion

about: Should that be in the back pocket in case things happen faster,

эсвэл бидний ажиллагаа санаслаас илүү удаан хугацаа авж таарвал,

or this innovation goes a lot slower than we expect?

геоинженерчлэлийг арынхаа халаасанд байлгаж л байсан нь дээр болов уу.

CA: Climate skeptics:

КА. "Уур амьсгалын өөрчлөлтөд үл итгэгчид"-д хандаж юу хэлмээр байна?

If you had a sentence or two to say to them,

Тэдний буруу бодож байгааг яаж ойлгуулах вэ?

how might you persuade them that they're wrong?

BG: Well, unfortunately, the skeptics come in different camps.

БГ: Харамсалтай нь, эргэлзэгчид их олон тайлбар тавьдаг.

The ones who make scientific arguments are very few.

Шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тайлбар нь тун ховор.

Are they saying there's negative feedback effects

Үүлний тэнцвэртэй байдалтай холбоотой сөрөг үзэгдлүүд

that have to do with clouds that offset things?

байна гэж тэд хэлэх үү?

There are very, very few things that they can even say

Үнэндээ тайлбарлаж хэлэх нь ч ховор.

Саяд нэг л олдох байх.

there's a chance in a million of those things.

The main problem we have here -- it's kind of like with AIDS:

Бидэнд байгаа гол асуудал бол ДОХ-той төстэй юм л даа.

you make the mistake now, and you pay for it a lot later.

Та өнөөдөр хийсэн нэг л алдаанийхаа шанг хожуу төлөх болно.

And so, when you have all sorts of urgent problems,

Танд хойшлуулшгүй олон асуудлууд байгаа үед

the idea of taking pain now that has to do with a gain later,

хожим ашигтай зүйлийн төлөө одоо өөрийгөө зовооно гэсэн үг.

зорилгогүй өөрийгөө зовоож байх шиг санагдана-

and a somewhat uncertain pain thing.

In fact, the IPCC report -- that's not necessarily the worst case,

- үнэндээ, ОУ-ын Уур Амьсгал Өөрчлөлтийн Холбооноос гаргасан тайланг

and there are people in the rich world who look at IPCC and say,

хөнжингүй ертөнцийн зарим хүмүүс хараад

"За за, энэ тийм ч сүртэй юм биш байна шүү дээ" гэж хэлэх нь бий.

"OK, that isn't that big of a deal."

The fact is it's that uncertain part that should move us towards this.

Үнэндээ бол тодорхойгүй гээд харин ч бид илүү их зүтгэж байх ёстой юм.

But my dream here is that,

Гэхдээ миний мөрөөдөл бол, хэрвээ үүнийг ЭЗ-тай холбож чадвал,

if you can make it economic, and meet the CO2 constraints,

СО2-ийн хязгаарлалт тогтоож чадах юм бол

then the skeptics say,

эргэлзэгчид " За за...

"OK, I don't care that it doesn't put out CO2,

...энэ нь СО2-ыг бууруулдаг уу, СО2 ялгаруулдаг уу...

I kind of wish it did put out CO2.

...хамаа алга, тэгсэн байгаасай л гэж найдъя ...

But I guess I'll accept it,

хамгийн гол нь ингэсэн нь хямд тусаж байгаа тул би дэмжиж байна" гэж хэлэх болно.

because it's cheaper than what's come before."

(Applause)

(Алга ташилт)

КА: Тэгэхээр энэ Биорн Ломбор-т өгөх таны хариулт болж байх шиг байна.

CA: So that would be your response to the Bjørn Lomborg argument,

basically if you spend all this energy trying to solve the CO2 problem,

Ерөнхийдөө, хэрвээ бүх энергийг зөвхөн СО2-н асуудлыг шийдэхийн тулд

it's going to take away all your other goals

үрж байгаа бол дэлхийн ядуурал, хумхааг

of trying to rid the world of poverty and malaria and so forth,

арилгах зэрэг бусад бүх зорилгууд орхигдож,

it's a stupid waste of the Earth's resources

хийх өчнөөн илүү дээр зүйлс байсаар байтал дэлхийн

to put money towards that

when there are better things we can do.

нөөцийг хий дэмий үрсэн хэрэг болно биз дээ гэсэн түүний санаанд.

BG: Well, the actual spending on the R&D piece --

БГ: Тэгэхээр, R&D дээрх бодит зарцуулалт

say the US should spend 10 billion a year more than it is right now --

- АНУ одоогийнхоосоо их буюу жилд 10 тэрбумыг зарцуулах хэрэгтэй гэе-

it's not that dramatic.

энэ нь тийм ч сүртэй том тоо болж чадахгүй.

It shouldn't take away from other things.

Энэ бусад салбарын төсвөөс гарах албагүй.

The thing you get into big money on, and reasonable people can disagree,

Танд байгаа эдийн засгийн ашиггүй зүйлдээ та хөрөнгө оруулалт хийхээр оролдож байгаа бол

is when you have something that's non-economic

таны их мөнгөө оруулж байгаа зүйл болон ухаалаг хүмүүс зөвшөөрөхгүй ч

and you're trying to fund that --

байж болох энэ зүйл бол миний хувьд гарз болно.

that, to me, mostly is a waste.

Unless you're very close,

Хэрвээ та маш ойрхон, тэгээд зүгээр л сурцын муруйд хөрөнгө оруулаад

and you're just funding the learning curve and it's going to get very cheap,

энэ нь маш хямд болохгүй л юм бол

I believe we should try more things

би хувьдаа илүү хямд байх боломжтой илүү олон зүйлсийг бид

that have a potential to be far less expensive.

туршаад үзэх хэрэгтэй гэж итгэж байна.

If the trade-off you get into is, "Let's make energy super expensive,"

Хэрвээ таны хүрэх үр дүн чинь эрчим хүчийг маш үнэтэй болгоод,

then the rich can afford that.

зөвхөн баячууд л үүнийг төлж дийлэхээр болвол

I mean, all of us here could pay five times as much for our energy

үнэндээ бид эрчим хүчинд 5 дахиныг илүүг төлөөд өөрсдийн

and not change our lifestyle.

амьдралын хэв маягаа өөрчлөхгүй байж чадна л даа.

The disaster is for that two billion.

Харин өнөөх 2 тэрбум хүнд л гамшиг тохиолдоно.

And even Lomborg has changed.

Ломборг хүртэл өөрчлөгдсөн.

His shtick now is, "Why isn't the R&D getting more discussed?"

Тэр одоо "Яагаад R&D-г илүү их хэлэлцэхгүй байгаа юм бэ? " гэдэг болсон.

He's still, because of his earlier stuff,

Өмнөх байр суурьнаасаа болоод тэр одоо ч гэсэн

still associated with the skeptic camp,

эргэлзэгчийн талтай холбоотой байгаа ч

but he's realized that's a pretty lonely camp,

энэ бол нэлээд ганцаардмал тал гэдгийг тэр ойлгоод,

and so, he's making the R&D point.

тиймээс тэр R&D асуудлыг ярьж байна.

And so there is a thread of something that I think is appropriate.

Тиймээс, би хувьдаа тохиромжтой гэж бодож байгаа зүйлс байна.

The R&D piece -- it's crazy how little it's funded.

R&D-г ямар өчүүхнээр төсөвжүүлдгийг харвал галзуурмаар..

CA: Well, Bill, I suspect I speak on behalf of most people here

КА: Тэгэхээр, Биль, энд байгаа олон хүмүүсийн өмнөөс

энэхүү хүсэл чинь биелээсэй гэж би хүсэх байна. Маш их баярлалаа

to say I really hope your wish comes true.

Thank you so much.

БГ: Баярлалаа

BG: Thank you.

(Applause)

(Алга ташилт)