Kelli Swazey: Life that doesn't end with death

Translator: ALEKSANDAR MITEVSKI Reviewer: Charlie Psy

I think it's safe to say

Мислам дека е исправно ако

that all humans will be intimate with death

кажам дека сите луѓе ќе бидат интимни со смртта

at least once in their lives.

барем еднаш во животот.

But what if that intimacy began

Но што ако таа интимност започне

long before you faced your own transition

долго пред да се соочите со вашиот премин

from life into death?

од животот во смртта?

What would life be like

Каков би бил животот

if the dead literally lived alongside you?

доколку смртта буквално живее покрај вас?

In my husband's homeland

Во земјата на мојот маж,

in the highlands of Sulawesi island

во висорамнините на островот Сулуеизи,

in eastern Indonesia,

во источна Индонезија,

there is a community of people that experience death

постои една заедница луѓе која смртта ја доживува

not as a singular event

не како единечен настан,

but as a gradual social process.

туку како постепен социјален процес.

In Tana Toraja,

Во Тана Тораја,

the most important social moments in people's lives,

најважните социјални моменти во животот на луѓето,

the focal points of social and cultural interaction

централните точки на социјалната и културалната интеракција

are not weddings or births or even family dinners,

не се свадбите, раѓањата или пак семејните вечери,

but funerals.

туку погребите.

So these funerals are characterized

Овие погреби се карактеризираат

by elaborate rituals

со детални ритуали

that tie people in a system of reciprocal debt

кои ги поврзуваат луѓето во систем на реципрочен долг

based on the amount of animals --

базиран врз бројот на животни --

pigs, chickens and, most importantly, water buffalo --

свињи, кокошки и најважно, водни бизони --

that are sacrificed and distributed

кои биваат жртвувани и распределувани

in the name of the deceased.

во име на покојникот.

So this cultural complex surrounding death,

Значи овој културален комплекс околу смртта,

the ritual enactment of the end of life,

ритуалното одигрување на крајот на животот,

has made death the most visible

ја има направено смртта највидниот

and remarkable aspect of Toraja's landscape.

и најизвонреден аспект од пејсажот на Тораја.

Lasting anywhere from a few days

Траејќи некаде од неколку дена

to a few weeks,

па до неколку недели,

funeral ceremonies are a raucous affair,

погребалните церемонии се доста бучни,

where commemorating someone who's died

и воедно одбележувањето на нечија смрт

is not so much a private sadness

не е во вид на приватна ожалостеност,

but more of a publicly shared transition.

туку повеќе во вид на јавно споделена транзиција.

And it's a transition that's just as much

Тоа е транзиција која колку што е важна

about the identity of the living

за идентитетот на живите

as it is about remembrance of the dead.

толку е важна и за споменот на мртвите.

So every year, thousands of visitors

И така секоја година, илјадници посетители

come to Tana Toraja to see, as it were,

доаѓаат во Тана Тораја за да ја видат

this culture of death,

оваа култура на смртта,

and for many people these grandiose ceremonies

и за многу луѓе овие грандиозни церемонии

and the length of the ceremonies

и должината на овие церемонии

are somehow incommensurable

се некако несразмерни

with the way that we face our own mortality in the West.

со начинот на кој ние на Запад се соочуваме со нашата смртност.

So even as we share death as a universal experience,

Иако сите ние ја споделуваме смртта како универзално искуство,

it's not experienced the same way the world over.

сепак не сите народи ја доживуваат на истиот начин.

And as an anthropologist,

И како антрополог,

I see these differences in experience

сметам дека овие разлики во доживувањето

being rooted in the cultural and social world

се вкоренети во културалниот и социјален свет

through which we define the phenomena around us.

преку кој ги дефинираме феномените околу нас.

So where we see an unquestionable reality,

Онаму каде ние гледаме беспоговорна реалност,

death as an irrefutable biological condition,

смртта како непобитна биолошка состојба,

Torajans see the expired corporeal form

Торајансите, истрошената телесна форма

as part of a larger social genesis.

ја гледаат како дел од поголема социјална генеза.

So again, the physical cessation of life

И повторно, физичкото прекинување на животот

is not the same as death.

не е исто што и смртта.

In fact, a member of society is only truly dead

Всушност, одреден член на општеството е навистина мртов

when the extended family can agree upon

само кога поширокото семејство ќе се сложи

and marshal the resources necessary

и кога ќе ги собере потребните средства

to hold a funeral ceremony

за одржување на погребалната церемонија

that is considered appropriate in terms of resources

која, во смисла на трошок, треба да биде во согласност

for the status of the deceased.

со статусот на покојникот.

And this ceremony has to take place

Оваа церемонија треба да се одвива

in front of the eyes of the whole community

пред очите на целата заедница,

with everyone's participation.

при што сите учествуваат.

So after a person's physical death,

После физичката смрт на одредена личност,

their body is placed in a special room

нејзиното тело се става во посебна соба

in the traditional residence, which is called the tongkonan.

во традиционалната резиденција, која се нарекува тонгконан.

And the tongkonan is symbolic

Тонгконанот го симболизира

not only of the family's identity

не само идентитетот на семејството,

but also of the human life cycle from birth to death.

туку и човечкиот животен циклус од раѓањето до смртта.

So essentially, the shape of the building

Во основа, формата на зградата

that you're born into is the shape

во која се раѓате е формата

of the structure which carries you

на структурата која ве носи

to your ancestral resting place.

до вашето прародителско место за упокојување.

Until the funeral ceremony,

Сè до погребалната церемонија,

which can be held years after a person's physical death,

која може да се одржи години после физичката смрт на човекот,

the deceased is referred to as "to makala," a sick person,

покојникот го нарекуваат "то макала," болен човек,

or "to mama," a person who is asleep,

или "то мама," човек кој е заспан,

and they continue to be a member of the household.

а покојникот и понатаму е член на домаќинството.

They are symbolically fed and cared for,

Притоа симболички го хранат, се грижат за него,

and the family at this time

и тогаш семејството

will begin a number of ritual injunctions,

започнува да изведува бројни ритуали,

which communicates to the wider community around them

кои се сигнал за пошироката заедница околу нив

that one of their members is undergoing the transition

дека еден од нивните членови преминува

from this life into the afterlife

од овој свет во задгробниот живот

known as Puya.

познат како "Пуја."

So I know what some of you must be thinking right now.

Знам што си мислите сега.

Is she really saying that these people live

Дали таа навистина ни кажува дека овие луѓе

with the bodies of their dead relatives?

живеат со телата на нивните мртви роднини?

And that's exactly what I'm saying.

И токму тоа ви го кажувам.

But instead of giving in to the sort of visceral reaction

Но наместо некритички да ја прифатам нашата

we have to this idea of proximity to bodies,

Западна замисла во однос на

proximity to death,

контактот со мртвите тела,

or how this notion just does not fit

или да размислувам за тоа како овој поим

into our very biological or medical

не се вклопува во нашата биолошка или медицинска

sort of definition of death,

дефиниција за смртта,

I like to think about what the Torajan way

јас сакам да размислувам кои аспекти од

of viewing death encompasses of the human experience

човековото доживување ги опфаќа Торајанското гледиште за смртта,

that the medical definition leaves out.

а кои воедно се изоставени во медицинската дефиниција.

I think that Torajans socially recognize

Мислам дека Торајанците сфаќаат и

and culturally express

културално го изразуваат

what many of us feel to be true

она што многу од нас чувствуваат дека е вистина

despite the widespread acceptance

и покрај широката прифатеност

of the biomedical definition of death,

на биомедицинската дефиниција за смртта,

and that is that our relationships with other humans,

дека нашите врски со другите луѓе,

their impact on our social reality,

нивното влијание врз нашата социјална реалност,

doesn't cease with the termination

не завршува со прекинувањето

of the physical processes of the body,

на физичките процеси во телото,

that there's a period of transition

дека постои период на транзиција

as the relationship between the living and the dead

во кој врската помеѓу живите и мртвите се трансформира,

is transformed but not ended.

но не завршува.

So Torajans express this idea of this enduring relationship

Идејата за трајноста на врските, Торајанците ја изразуваат

by lavishing love and attention

така што му даваат љубов и внимание

on the most visible symbol of that relationship,

на највидниот симбол на врската, а тоа е

the human body.

човечкото тело.

So my husband has fond memories

Маж ми има пријатни сеќавања

of talking to and playing with

за тоа како зборувал, си играл

and generally being around his deceased grandfather,

и во глобала дека бил околу неговиот покоен дедо,

and for him there is nothing unnatural about this.

и за него нема ништо неприродно во тоа.

This is a natural part of the process

Ова е природен дел од процесот

as the family comes to terms with the transition

во кој семејството ја трансформира врската

in their relationship to the deceased,

со покојникот,

and this is the transition from relating to the deceased

при што кон покојникот не се однесуваат како кон

as a person who's living

жива личност,

to relating to the deceased

туку како кон

as a person who's an ancestor.

личност која сега е нивен предок.

And here you can see these wooden effigies

Ова се дрвени фигури

of the ancestors,

на предците,

so these are people who have already been buried,

значи овие луѓе веќе се закопани,

already had a funeral ceremony.

веќе имале погребална церемонија.

These are called tau tau.

Нив ги нарекуваат "тау тау."

So the funeral ceremony itself

Самата погребална церемонија

embodies this relational perspective on death.

го отелотворува релацискиот аспект на смртта.

It ritualizes the impact of death on families

Го ритуализира влијанието на смртта врз семејствата

and communities.

и заедниците.

And it's also a moment of self-awareness.

Во овој момент се зголемува и свесноста за себе.

It's a moment when people think about who they are,

Тоа е момент во кој луѓето размислуваат за тоа кој/а сум јас,

their place in society,

за нивното место во општеството

and their role in the life cycle

и за нивната улога во животниот циклус

in accordance with Torajan cosmology.

во согласност со Торајанската космологија.

There's a saying in Toraja

Има едно верување во Тораја

that all people will become grandparents,

дека сите луѓе ќе станат баби и дедовци,

and what this means is that after death,

а тоа значи дека после смртта,

we all become part of the ancestral line

сите ние стануваме дел од прародителската линија

that anchors us between the past and the present

која нè вкотвува помеѓу минатото и сегашноста,

and will define who our loved ones are into the future.

а во иднината ќе го дефинира идентитетот на нашите сакани.

So essentially, we all become grandparents

Во суштина, сите ние стануваме прародители

to the generations of human children

на генерациите деца

that come after us.

кои ќе дојдат после нас.

And this metaphor of membership

Оваа метафора за припадноста

in the greater human family

во поголемото човечко семејство

is the way that children also describe

ја користат децата кога зборуваат

the money that they invest

за потрошените пари

in these sacrificial buffaloes

на овие жртвени бизони

that are thought to carry people's soul

за кои се смета дека ја носат душата на човекот

from here to the afterlife,

одовде до задгробниот живот,

and children will explain

и децата ќе ви објаснат

that they will invest the money in this

дека ги инвестираат парите во ова

because they want to repay their parents

оти сакаат да им се оддолжат на своите родители

the debt for all of the years their parents spent

за тоа што се грижеле и вложувале во нив

investing and caring for them.

во текот на годините.

But the sacrifice of buffalo

Но жртвувањето на бизоните

and the ritual display of wealth

и ритуалното прикажување на богатство

also exhibits the status of the deceased,

истовремено го изразува и статусот на покојникот,

and, by extension, the deceased's family.

а, со тоа, и статусот на неговото семејство.

So at funerals, relationships are reconfirmed

Значи на погребите, врските се зајакнуваат,

but also transformed

но и се трансформираат

in a ritual drama that highlights

преку ритуалната драма која зборува

the most salient feature about death in this place:

за најважнaта карактеристика на смртта во ова место:

its impact on life and the relationships of the living.

за нејзиното влијание врз животот и врските на живите.

So all of this focus on death

Целата оваа насоченост кон смртта

doesn't mean that Torajans don't aspire

не значи дека Торајансите не се стремат

to the ideal of a long life.

кон идеалот наречен долг живот.

They engage in many practices

Тие прават многу работи

thought to confer good health

за кои се смета дека придонесуваат

and survival to an advanced age.

за доброто здравје и долговечноста.

But they don't put much stock

Но не вложуваат многу напор

in efforts to prolong life in the face of debilitating illness

за продолжување на животот доколку се соочуваат со тешка болест

or in old age.

или длабока старост.

It's said in Toraja that everybody has

Во Тораја се верува дека на секого

sort of a predetermined amount of life.

однапред му е одреден животниот век.

It's called the sunga'.

Тоа се нарекува "сунга."

And like a thread, it should be allowed to unspool

И како и предивото, треба да му се дозволи да се одмота

to its natural end.

по природен пат.

So by having death as a part

Имајќи ја смртта како дел

of the cultural and social fabric of life,

од културалната и социјална структура на животот,

people's everyday decisions about their health

значи дека и секојдневните одлуки на луѓето во однос

and healthcare are affected.

на здравјето се поинакви.

The patriarch of my husband's maternal clan,

Поглаварот на кланот во кој припаѓа маж ми,

Nenet Katcha,

Ненет Кача,

is now approaching the age of 100, as far as we can tell.

од она што слушнавме, се приближува до неговата 100та година.

And there are increasing signs

И има сè повеќе показатели

that he is about to depart on his own journey for Puya.

дека штотуку не заминал на своето патување до Пуја.

And his death will be greatly mourned.

За неговата смрт многу ќе се жали.

But I know that my husband's family

Но знам дека семејството на мојот маж

looks forward to the moment

со нетрпение го очекува моментот

when they can ritually display

кога ќе можат преку ритуали

what his remarkable presence has meant to their lives,

да покажат што значело неговото присуство за нивните животи,

when they can ritually recount

кога ќе можат ритуално да го раскажат

his life's narrative,

неговиот животен наратив,

weaving his story

проткајувајќи ја неговата приказна

into the history of their community.

во минатото на нивната заедница.

His story is their story.

Неговата приказна е нивна приказна.

His funeral songs will sing them a song about themselves.

Неговите погребални песни ќе им испејат песна за нив самите.

And it's a story that has no discernible beginning,

Тоа е приказна која нема јасен почеток, ниту пак

no foreseeable end.

превидлив крај.

It's a story that goes on

Тоа е приказна која живее

long after his body no longer does.

долго после смртта на неговото тело.

People ask me if I'm frightened or repulsed

Луѓето ме прашуваат дали сум исплашена или згрозена

by participating in a culture

додека сум во контакт со култура

where the physical manifestations of death

каде физичката манифестација на смртта

greet us at every turn.

е видлива на секој чекор.

But I see something profoundly transformative

Но јас наоѓам нешто суштински преобразувачко

in experiencing death as a social process

искусувајќи ја смртта како социјален процес,

and not just a biological one.

а не само како биолошки.

In reality, the relationship between the living and the dead

Во реалноста, односот помеѓу живите и мртвите

has its own drama in the U.S. healthcare system,

си има своја драма во рамки на американското здравство,

where decisions about how long to stretch

каде одлуките за тоа колку долго да се продолжи

the thread of life are made based on our emotional

нечиј живот се донесуваат врз основа на нашите емоционални

and social ties with the people around us,

и социјални врски со луѓето околу нас,

not just on medicine's ability to prolong life.

не само врз основа на технолошката софистицираност на медицината.

We, like the Torajans,

Ние, како и Торајансите,

base our decisions about life

ги донесуваме нашите одлуки за животот

on the meanings and the definitions

врз база на значењата и дефинициите

that we ascribe to death.

кои ѝ ги придаваме на смртта.

So I'm not suggesting that anyone in this audience

Не велам дека треба

should run out and adopt the traditions

да ги прифатите традициите

of the Torajans.

на Торајансите.

It might be a little bit difficult

Тоа можеби ќе биде малку

to put into play in the United States.

тешко во САД.

But I want to ask what we can gain

Но ме интересира што можеме да добиеме

from seeing physical death not only as a biological process

доколку физичката смрт не ја гледаме само како биолошки процес,

but as part of the greater human story.

туку како дел од поголемата човечка приказна.

What would it be like to look on

Како би било доколку истрошената

the expired human form with love

човечка форма ја набљудуваме со љубов

because it's so intimately a part of who we all are?

бидејќи е изразито интимен дел од нашите идентитети?

If we could expand our definition of death

Доколку успееме да ја прошириме нашата дефиниција за смртта

to encompass life,

и во неа да го опфатиме животот,

we could experience death as part of life

тогаш ќе можеме да ја доживееме смртта како дел од животот

and perhaps face death

и можеби на смртта ќе ѝ

with something other than fear.

пристапиме поинаку, а не со страв.

Perhaps one of the answers to the challenges

Можеби еден од одговорите за предизвиците

that are facing the U.S. healthcare system,

со кои се соочува американското здравство,

particularly in the end-of-life care,

особено грижата за оние кои се при крај со животот,

is as simple as a shift in perspective,

бара едноставно менување на перспективата,

and the shift in perspective in this case

а променетата перспектива во овој случај

would be to look at the social life of every death.

ќе ни овозможи да ги согледаме социјалните аспекти на секоја смрт.

It might help us recognize that the way we limit

Можеби ќе ни помогне да сфатиме дека сведувањето на

our conversation about death

разговорот за смртта

to something that's medical or biological

на нешто што е медицинско или биолошко

is reflective of a larger culture that we all share

зборува за културата која сите ја споделуваме,

of avoiding death, being afraid of talking about it.

каде ја избегнуваме смртта и страв ни е да зборуваме за неа.

If we could entertain and value

Доколку примиме и цениме

other kinds of knowledge about life,

поинаков вид сознанија за животот,

including other definitions of death,

вклучувајќи и поинакви дефиниции за смртта,

it has the potential to change the discussions

тоа има потенцијал да ја промени моменталната

that we have about the end of life.

дискусија за смртта.

It could change the way that we die,

Може да го промени начинот на кој умираме,

but more importantly,

но уште поважно,

it could transform the way that we live.

може да го трансформира начинот на кој живееме.

(Applause)

(Аплауз)