Kelli Swazey: Life that doesn't end with death

Kelli Swazey: Ölümle son bulmayan hayat

Çeviri: Ezgi Dereli Gözden geçirme: isra dephney aktekin

I think it's safe to say

Şunu söylemekte bir sakınca görmüyorum

that all humans will be intimate with death

bütün insanlar ölüme çok yaklaşacaklar

at least once in their lives.

en azından hayatlarında bir kere.

But what if that intimacy began

Ancak bu yakınlaşma

long before you faced your own transition

kendi hayat-ölüm geçişimizle

from life into death?

yüzleşmeden çok önce başlasa?

What would life be like

Eğer ölü biri yanınızda yaşasaydı

if the dead literally lived alongside you?

hayat nasıl olurdu acaba?

In my husband's homeland

Eşimin memleketinde

in the highlands of Sulawesi island

Sulawesi adasının dağlık arazilerinde

in eastern Indonesia,

Endonezya'nın doğusunda

there is a community of people that experience death

ölümü tek bir olay gibi değil de

not as a singular event

yavaş bir toplumsal süreç olarak yaşayan

but as a gradual social process.

bir insan topluluğu var.

In Tana Toraja,

Tana Toraja'da

the most important social moments in people's lives,

insanların hayatlarındaki en önemli sosyal anlar

the focal points of social and cultural interaction

sosyal ve kültürel etkileşimin odak noktaları

are not weddings or births or even family dinners,

düğünler, doğumlar ve hatta aile yemekleri değil

but funerals.

cenazeler.

So these funerals are characterized

Bu cenazeler,

by elaborate rituals

insanları

that tie people in a system of reciprocal debt

ölenler adına kurban edilip dağıtılan

based on the amount of animals --

hayvanların miktarına göre

pigs, chickens and, most importantly, water buffalo --

-domuz,tavuk ve en önemlisi manda-

that are sacrificed and distributed

karşılıklı bir borç sistemine bağlayan

in the name of the deceased.

ayrıntılı ritüellerle yapılıyor.

So this cultural complex surrounding death,

Yani bu kültürel, karmaşık ölümü kuşatan

the ritual enactment of the end of life,

hayatın sonunun ayin mizanseni,

has made death the most visible

ölümü, Toroja'nın manzarasının en görünür

and remarkable aspect of Toraja's landscape.

ve ilgi çekici kısmı yaptı.

Lasting anywhere from a few days

Herhangi bir yerde birkaç günden

to a few weeks,

birkaç haftaya kadar süren

funeral ceremonies are a raucous affair,

cenaze törenleri can sıkıcı olaylardır,

where commemorating someone who's died

ölen kişiyi anmak

is not so much a private sadness

o kadar kişisel bir üzüntü olmasa da

but more of a publicly shared transition.

daha çok toplumca paylaşılan bir değişimdir.

And it's a transition that's just as much

Ve bu değişim daha çok

about the identity of the living

ölenleri anma hakkında olduğu kadar

as it is about remembrance of the dead.

yaşamın kimliği hakkındadır da.

So every year, thousands of visitors

Bu yüzden her yıl, binlerce ziyaretçi

come to Tana Toraja to see, as it were,

Tana Toraja'yı görmeye gelir, sanki o,

this culture of death,

bu ölüm kültürü,

and for many people these grandiose ceremonies

birçok insan için bu görkemli merasimler

and the length of the ceremonies

ve bu merasimlerin uzunluğu

are somehow incommensurable

bir şekilde Batı'da

with the way that we face our own mortality in the West.

kendi faniliğimizle yüzleşmekle ölçülemez.

So even as we share death as a universal experience,

Yani ölümü evrensel bir olay gibi paylaşsak da, dünyanın

it's not experienced the same way the world over.

her yerinde aynı şekilde yaşanmaz.

And as an anthropologist,

Bir antropolog olarak,

I see these differences in experience

bu farklılıkları

being rooted in the cultural and social world

çevremizeki fenomeni tanımladığımız

through which we define the phenomena around us.

kök salmış kültürel ve sosyal dünya yoluyla görüyorum.

So where we see an unquestionable reality,

Böylece nerede kesin bir gerçekliği

death as an irrefutable biological condition,

ölümü reddedilemez bir biyolojik durum olarak görsek,

Torajans see the expired corporeal form

Torajanlılar ömrü tükenmiş maddi formları

as part of a larger social genesis.

daha geniş bir sosyal oluşumun parçası olarak görürler.

So again, the physical cessation of life

Ve yine, hayatın fiziksel olarak kesilmesi

is not the same as death.

ölümle aynı şey değildir.

In fact, a member of society is only truly dead

Aslında, sadece toplumun bir üyesi geniş ailenin

when the extended family can agree upon

kararlaştırmasıyla gerçekten ölüdür

and marshal the resources necessary

ve cenaze töreni için

to hold a funeral ceremony

gerekli kaynakları beyan eder

that is considered appropriate in terms of resources

ki bu durum ölen insanın durumu için

for the status of the deceased.

gerekli kaynaklar açısından uygun olarak düşünülür.

And this ceremony has to take place

Ve bu tören tüm toplumun gözleri önünde

in front of the eyes of the whole community

herkesin katılımıyla

with everyone's participation.

olmak zorundadır.

So after a person's physical death,

Yani bir insanın fiziksel ölümünden sonra,

their body is placed in a special room

vücudu geleneksel bir mekanda olan

in the traditional residence, which is called the tongkonan.

"tongkonan" adlı özel odaya yerleştirilir.

And the tongkonan is symbolic

Tongkonan sadece ailenin kimliğinin değil,

not only of the family's identity

aynı zamanda insanın

but also of the human life cycle from birth to death.

doğumdan ölüme giden döngüsünün simgesidir.

So essentially, the shape of the building

Onun için gerçekte içinde doğduğun

that you're born into is the shape

binanın şekli, seni geçmiş zamanlara ait

of the structure which carries you

dinlenme mekanına taşıyan

to your ancestral resting place.

yapının şeklidir.

Until the funeral ceremony,

Cenaze törenine kadar,

which can be held years after a person's physical death,

ki bu kişinin fiziksel ölümünden yıllar sonra yapılabilir,

the deceased is referred to as "to makala," a sick person,

ölen kişiden "to makala",hasta kişi olarak

or "to mama," a person who is asleep,

veya "to mama",uykudaki bir kişi olarak bahsedilir

and they continue to be a member of the household.

ve ev halkından biri olmaya devam ederler.

They are symbolically fed and cared for,

Bunlar sembolik olarak beslenir, bakılır

and the family at this time

ve bu arada aile

will begin a number of ritual injunctions,

çevrelerindeki geniş

which communicates to the wider community around them

bir topluma ulaşan bir dizi ritüel tedbirler almaya başlar.

that one of their members is undergoing the transition

Onların üyelerinden biri

from this life into the afterlife

"Puya" olarak bilinen bu hayattan

known as Puya.

sonraki hayatın içine bir dönüşüme girer

So I know what some of you must be thinking right now.

Bazılarınızın şu an ne düşündüğünü biliyorum.

Is she really saying that these people live

Sahiden de bu insanların ölü akrabalarıyla

with the bodies of their dead relatives?

yaşadıklarını mı söylüyor?

And that's exactly what I'm saying.

Söylediğim şey tam olarak bu.

But instead of giving in to the sort of visceral reaction

Fakat duygusal bir reaksiyon vermek yerine

we have to this idea of proximity to bodies,

bu vücutlara yakınlık düşüncesinin,

proximity to death,

ölüme yakın olmanın

or how this notion just does not fit

veya bunun biyolojik ya da tıbbi olarak

into our very biological or medical

ölümü tanımlamamızla

sort of definition of death,

nasıl bağdaşmadığı düşüncesine sahibiz.

I like to think about what the Torajan way

Torajan gibi ölümü tıbbi tanımının dışında

of viewing death encompasses of the human experience

insanoğlunun deneyiminin etrafını saran

that the medical definition leaves out.

bir şey olarak düşünmeyi seviyorum

I think that Torajans socially recognize

Bence Torajanlılar genel kanı aksine

and culturally express

birçoğumuzun doğru olduğunu hisettiğimiz

what many of us feel to be true

ölümün biomedikal tanımını

despite the widespread acceptance

toplum olarak tanır

of the biomedical definition of death,

ve kültürel olarak ifade ederler,

and that is that our relationships with other humans,

ve bu diğer insanlarla ilişkilerimizdir,

their impact on our social reality,

onların sosyal gerçekliklerimizdeki etkisi

doesn't cease with the termination

vücudun fiziksel süreçlerinin

of the physical processes of the body,

sonlanmasıyla beraber sona ermez.

that there's a period of transition

ki ölüm ve yaşam arasındaki bir ilişki olarak

as the relationship between the living and the dead

dönüşüme uğrayan ama bitmeyen

is transformed but not ended.

bir geçiş süreci vardır.

So Torajans express this idea of this enduring relationship

Bu yüzden Torajanlılar devam eden ilişki fikrini

by lavishing love and attention

o ilişkideki en görünür sembole,

on the most visible symbol of that relationship,

insan vücuduna sevgi ve ilgi göstererek

the human body.

ifade ederler.

So my husband has fond memories

Bu yüzden eşimin merhum büyükbabasıyla

of talking to and playing with

konuştuğu, oynadığı ve genelde çevresinde

and generally being around his deceased grandfather,

olduğu birçok anısı vardır ve onun için

and for him there is nothing unnatural about this.

bunda doğal olmayan bir yan yoktur.

This is a natural part of the process

Ailenin ölen kişiyle ilişkilerinde

as the family comes to terms with the transition

bir değişime doğru yol alması

in their relationship to the deceased,

sürecin doğal bir parçasıdır,

and this is the transition from relating to the deceased

ve bu, yaşayan birini ölü olarak görmekle

as a person who's living

ölen kişiyi

to relating to the deceased

atası olarak görmek

as a person who's an ancestor.

arasındaki geçiştir.

And here you can see these wooden effigies

ve burada ataların heykellerini

of the ancestors,

görebilirsiniz,

so these are people who have already been buried,

yani bu insanlar çoktan gömülmüş,

already had a funeral ceremony.

cenaze törenleri olmuştur.

These are called tau tau.

Bunlara "tau tau" denir.

So the funeral ceremony itself

Yani cenaze töreninin kendisi

embodies this relational perspective on death.

ölümün ilişkisel görünümünü somutlaştırır.

It ritualizes the impact of death on families

Ölümün aile ve toplum üstündeki etkisini

and communities.

ritüelleştirir.

And it's also a moment of self-awareness.

Ayrıca bu bir öz farkındalık anıdır.

It's a moment when people think about who they are,

Torajan evrenbilimine göre bu anda

their place in society,

insanlar kim olduğunu

and their role in the life cycle

toplumdaki yerlerini

in accordance with Torajan cosmology.

hayat döngüsündeki rollerini düşününürler.

There's a saying in Toraja

Toraja'daki bir deyişte herkesin

that all people will become grandparents,

bir gün büyükbaba veya büyükanne olacağı söylenir,

and what this means is that after death,

ve bu demektir ki ölümden sonra

we all become part of the ancestral line

bizi geçmişe ve geleceğe bağlayan

that anchors us between the past and the present

atasal çizginin bir parçası olacağız

and will define who our loved ones are into the future.

ve bu da gelecekte sevdiklerimizin kim olduğunu gösterecek

So essentially, we all become grandparents

Yani özünde, bizden sonra gelen

to the generations of human children

insanların nesilllerinin büyükbabası

that come after us.

ve büyükannesi olacağız.

And this metaphor of membership

Ve daha büyük bir aileye

in the greater human family

üye olma benzetmesi

is the way that children also describe

ayrıca çocukların buradan öbür dünyaya

the money that they invest

insanları taşısın diye

in these sacrificial buffaloes

kurban edilecek bufalolara

that are thought to carry people's soul

yatırdığı paraları

from here to the afterlife,

tanımlamanın bir yoludur,

and children will explain

ve çocuklar buna

that they will invest the money in this

para yatıracaklarını çünkü

because they want to repay their parents

ailelerinin onlara baktıkları ve onları

the debt for all of the years their parents spent

büyüttükleri yıllar boyunca harcadıkları

investing and caring for them.

borcu geri ödemek istediklerini söylerler.

But the sacrifice of buffalo

Ama bufalonun kurban edilmesi

and the ritual display of wealth

ve gücün ritüel gösterimi

also exhibits the status of the deceased,

ayrıca ölen kişinin ve ek olarak

and, by extension, the deceased's family.

ölen kişinin ailesinin statüsünü gösterir.

So at funerals, relationships are reconfirmed

Yani cenazelerde ilişkiler yeniden onaylanır

but also transformed

ama aynı zamanda

in a ritual drama that highlights

ölümün buradaki en çarpıcı özelliğini

the most salient feature about death in this place:

belirten ritüel bir dramaya dönüşür:

its impact on life and the relationships of the living.

Hayata ve yaşayanların ilişkisine etkisi.

So all of this focus on death

Ölüm üzerine bu kadar odaklanmaları

doesn't mean that Torajans don't aspire

Torajanların uzun hayatın idealinin

to the ideal of a long life.

peşinde olmadıkları anlamına gelmez.

They engage in many practices

İyi bir sağlıkla ödüllendirilecekleri

thought to confer good health

ve ileri bir yaşa kadar yaşayacakları

and survival to an advanced age.

düşüncesiyle pek çok uygulama yaparlar.

But they don't put much stock

Ama yaşlılıklarında veya

in efforts to prolong life in the face of debilitating illness

zayıflatıcı hastalık karşısında yaşamı uzatmak uğraşında

or in old age.

çok fazla çaba göstermezler.

It's said in Toraja that everybody has

Toraja'da herkesin önceden belirlenmiş

sort of a predetermined amount of life.

bir yaşam miktarı olduğu söylenir.

It's called the sunga'.

Buna 'sunga' denir.

And like a thread, it should be allowed to unspool

Ve bir iplik gibi, doğal sonuna doğru çözülmesine

to its natural end.

izin verilmelidir.

So by having death as a part

Yani ölümü hayatın kültürel ve

of the cultural and social fabric of life,

sosyal kumaşı olarak kabul ederek,

people's everyday decisions about their health

insanların sağlık ve sağlık hizmeti

and healthcare are affected.

hakkındaki kararları etkilenecektir.

The patriarch of my husband's maternal clan,

Eşimin anne tarafındaki bir büyüğü

Nenet Katcha,

Nenet Katcha,

is now approaching the age of 100, as far as we can tell.

100 yaşına geliyor, bildiğimiz kadarıyla.

And there are increasing signs

Ve Puya'ya doğru çıkacağı seyahatı

that he is about to depart on his own journey for Puya.

için ayrılacağı konusunda artan belirtiler var.

And his death will be greatly mourned.

Ve onun ölümünde yas tutulacaktır.

But I know that my husband's family

Ama biliyorum ki kocamın ailesi

looks forward to the moment

onun mükemmel varlığının hayatları için

when they can ritually display

ne anlama geldiğini gösterebildikleri,

what his remarkable presence has meant to their lives,

onun toplumunun tarihine

when they can ritually recount

hikaye anlatan

his life's narrative,

bir anlatıcı olduğunu

weaving his story

yeniden anlattıkları

into the history of their community.

anlara geri döneceklerdir.

His story is their story.

Nenet'in hikayesi onların hikayesidir.

His funeral songs will sing them a song about themselves.

Onun cenaze şarkıları kendileri hakkındaki şarkılar olacaktır.

And it's a story that has no discernible beginning,

Ve bu fark edilebilir başlangıcı, öngörülebilir sonu

no foreseeable end.

olmayan bir hikaye.

It's a story that goes on

Bu onun bedeni kaybolduğundan

long after his body no longer does.

çok sonra devam edecek bir hikaye.

People ask me if I'm frightened or repulsed

İnsanlar bana ölümün dışavurumunun

by participating in a culture

her yerde bizi selamladığı

where the physical manifestations of death

kültüre katıldığım için korktuğumu veya

greet us at every turn.

iğrenip iğrenmediğimi soruyor.

But I see something profoundly transformative

Ama ben ölümü biyolojik olarak değil de

in experiencing death as a social process

sosyal bir süreç olarak deneyimlemekte

and not just a biological one.

derinden dönüştürücü bir şey görüyorum

In reality, the relationship between the living and the dead

Gerçekte, A.B.D. sağlık sisteminde hayat ipliğinin ne kadar

has its own drama in the U.S. healthcare system,

uzatılması gerektiği hakkındaki kararların

where decisions about how long to stretch

sadece ilacın hayat uzatmaktaki becerisi değil,

the thread of life are made based on our emotional

çevremizdeki insanlarla kurduğumuz sosyal ve duygusal bağlara

and social ties with the people around us,

dayandığı yerlerde, ölen ve yaşayan

not just on medicine's ability to prolong life.

arasındaki ilişkinin kendi draması vardır.

We, like the Torajans,

Biz, Torajanlılar gibi,

base our decisions about life

hayat hakkındaki kararlarımızı

on the meanings and the definitions

ölüme atfettiğimiz

that we ascribe to death.

anlam ve tanımlara dayandırırız

So I'm not suggesting that anyone in this audience

Yani ben seyircilerden hiç kimseye koşup

should run out and adopt the traditions

Torajanlıların geleneklerini

of the Torajans.

benimsemelerini önermiyorum.

It might be a little bit difficult

Bunu Amerika'da oyuna koymak

to put into play in the United States.

biraz zor olabilir.

But I want to ask what we can gain

Ama ben fiziksel ölümü sadece

from seeing physical death not only as a biological process

biyolojik bir süreç olarak değil de daha büyük bir hikayenin parçası

but as part of the greater human story.

olarak görmekle ne kazanacağımızı sormak istiyorum.

What would it be like to look on

Kim olduğumuzun çok yakından

the expired human form with love

bir parçası olduğu için

because it's so intimately a part of who we all are?

ömrü dolmuş insan formuna sevgiyle bakmak nasıl olurdu?

If we could expand our definition of death

Eğer ölüm tanımımızı hayatı kapsayacak

to encompass life,

şekilde genişletebilirsek,

we could experience death as part of life

ölümü hayatın bir parçası olarak deneyimleyebilir

and perhaps face death

ve belki de ölümle, korku

with something other than fear.

dışında bir şeyle yüzleşiriz.

Perhaps one of the answers to the challenges

Belki de Amerika sağlık sisteminin yüzleştiği

that are facing the U.S. healthcare system,

zorluklardan birinin cevabı,

particularly in the end-of-life care,

özellikle hayatın sonundaki bakımda,

is as simple as a shift in perspective,

bakış açımızın değişimi kadar basittir,

and the shift in perspective in this case

ve bu olaydaki bakış açısının değişikliği

would be to look at the social life of every death.

her ölümün toplumsal hayatına bakmak olacaktır.

It might help us recognize that the way we limit

Bu, bize ölüm hakkındaki konuşmalarımızı

our conversation about death

tıbbi veya biyolojik bir şeye

to something that's medical or biological

sınırlama şeklimizin,hepimizin paylaştığı

is reflective of a larger culture that we all share

ölümden kaçınma, onun hakkında konuşmaktan korkma

of avoiding death, being afraid of talking about it.

kültürünün yansıtıcısı olduğunu anlamamıza yardımcı olur.

If we could entertain and value

Eğer hayat hakkındaki diğer tür bilgileri

other kinds of knowledge about life,

aklımızda bulundurur ve değer verirsek

including other definitions of death,

,ölümün diğer tanımları da dahil,

it has the potential to change the discussions

hayatın sonu hakkındaki tartışmalarımızı

that we have about the end of life.

değiştirme olasılığı vardır.

It could change the way that we die,

Bu ölüm şeklimizi değiştirebilir,

but more importantly,

ama daha önemlisi,

it could transform the way that we live.

bu yaşam şeklimizi değiştirebilir.

(Applause)

(Alkış)