Kelli Swazey: Life that doesn't end with death

Μετάφραση: Maria Katsi Επιμέλεια: Miriela Patrikiadou

I think it's safe to say

Νομίζω πως είναι ασφαλές να πει κανείς

that all humans will be intimate with death

ότι όλοι οι άνθρωποι θα εξοικειωθούν με το θάνατο

at least once in their lives.

τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.

But what if that intimacy began

Όμως, τί θα γινόταν αν αυτή η εξοικείωση άρχιζε

long before you faced your own transition

πολύ πριν αντιμετωπίσετε τη δική σας μετάβαση

from life into death?

από τη ζωή στο θάνατο;

What would life be like

Πώς θα ήταν η ζωή

if the dead literally lived alongside you?

αν οι νεκροί ζούσαν στην κυριολεξία δίπλα σας;

In my husband's homeland

Στην πατρίδα του συζύγου μου,

in the highlands of Sulawesi island

στα υψίπεδα της νήσου Σουλαβέσι

in eastern Indonesia,

στην ανατολική Ινδονησία,

there is a community of people that experience death

υπάρχει μια κοινότητα ανθρώπων που βιώνει το θάνατο

not as a singular event

όχι ως μεμονωμένο γεγονός,

but as a gradual social process.

αλλά ως μια σταδιακή κοινωνική διεργασία.

In Tana Toraja,

Στην Τάνα Τοράτζα,

the most important social moments in people's lives,

οι πιο σημαντικές κοινωνικές στιγμές στις ζωές των ανθρώπων,

the focal points of social and cultural interaction

τα επίκεντρα της κοινωνικής και πολιτιστικής αλληλεπίδρασης

are not weddings or births or even family dinners,

δεν είναι οι γάμοι ή οι γεννήσεις ή έστω τα οικογενειακά δείπνα,

but funerals.

αλλά οι κηδείες.

So these funerals are characterized

Έτσι, αυτές οι κηδείες χαρακτηρίζονται

by elaborate rituals

από προσεγμένες ιεροτελεστίες

that tie people in a system of reciprocal debt

που δένουν τους ανθρώπους σε ένα σύστημα αμοιβαίου χρέους

based on the amount of animals --

το οποίο βασίζεται στον αριθμό των ζώων --

pigs, chickens and, most importantly, water buffalo --

γουρούνια, κοτόπουλα και κυρίως, νεροβούβαλους--

that are sacrificed and distributed

που θυσιάζονται και μοιράζονται

in the name of the deceased.

στο όνομα του αποθανόντα.

So this cultural complex surrounding death,

Επομένως, αυτό το πολιτισμικό πλέγμα που περιβάλλει το θάνατο,

the ritual enactment of the end of life,

η τελετουργική θέσπιση του τέλους της ζωής,

has made death the most visible

κατέστησε το θάνατο την πιο ορατή

and remarkable aspect of Toraja's landscape.

και αξιοσημείωτη πλευρά του τοπίου της Τοράτζα.

Lasting anywhere from a few days

Με διάρκεια από μερικές μέρες

to a few weeks,

έως μερικές εβδομάδες,

funeral ceremonies are a raucous affair,

οι νεκρώσιμες τελετές αποτελούν ένα θορυβώδες ζήτημα,

where commemorating someone who's died

όπου το μνημόσυνο ενός νεκρού

is not so much a private sadness

δεν είναι τόσο ιδιωτική θλίψη

but more of a publicly shared transition.

όσο μια δημόσια μετάβαση.

And it's a transition that's just as much

Και πρόκειται για μια μετάβαση που αφορά

about the identity of the living

τόσο την ταυτότητα των ζωντανών,

as it is about remembrance of the dead.

όσο και την ανάμνηση των νεκρών.

So every year, thousands of visitors

Έτσι λοιπόν, κάθε χρόνο, χιλιάδες επισκέπτες

come to Tana Toraja to see, as it were,

έρχονται στην Τάνα Τοράτζα για να δουν, κατά κάποιο τρόπο,

this culture of death,

αυτήν την κουλτούρα θανάτου,

and for many people these grandiose ceremonies

και για πολλούς ανθρώπους, αυτές οι πομπώδεις τελετές

and the length of the ceremonies

και η διάρκειά τους

are somehow incommensurable

είναι, για κάποιο λόγο, αδύνατο να συγκριθούν

with the way that we face our own mortality in the West.

με τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη θνητότητά μας στη Δύση.

So even as we share death as a universal experience,

Ακόμη και αν μοιραζόμαστε το θάνατο ως οικουμενική εμπειρία,

it's not experienced the same way the world over.

δεν τον βιώνουμε με τον ίδιο τρόπο σε όλο τον κόσμο.

And as an anthropologist,

Και ως ανθρωπολόγος,

I see these differences in experience

διακρίνω ότι αυτές οι διαφορές στα βιώματα

being rooted in the cultural and social world

έχουν τις ρίζες τους στον πολιτισμικό και κοινωνικό κόσμο

through which we define the phenomena around us.

μέσα από τον οποίο προσδιορίζουμε τα φαινόμενα γύρω μας.

So where we see an unquestionable reality,

Οπότε, εκεί όπου εμείς βλέπουμε μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα,

death as an irrefutable biological condition,

το θάνατο ως μια αναντίρρητη βιολογική κατάσταση,

Torajans see the expired corporeal form

οι άνθρωποι της Τοράτζα βλέπουν τη λήξη της σωματικής μορφής

as part of a larger social genesis.

ως μέρος μιας μεγαλύτερης κοινωνικής γένεσης.

So again, the physical cessation of life

Και πάλι λοιπόν, η σωματική παύση της ζωής

is not the same as death.

δεν ισοδυναμεί με θάνατο.

In fact, a member of society is only truly dead

Στην πραγματικότητα, ένα μέλος της κοινωνίας είναι αληθινά νεκρό

when the extended family can agree upon

μόνο όταν η ευρύτερη οικογένεια μπορέσει να συμφωνήσει

and marshal the resources necessary

και να διευθετήσει όλα τα αναγκαία μέσα

to hold a funeral ceremony

για να τελέσει μια επικήδεια τελετή

that is considered appropriate in terms of resources

που θεωρείται κατάλληλη, ως προς τα μέσα,

for the status of the deceased.

για την κοινωνική θέση του νεκρού.

And this ceremony has to take place

Και η τελετή αυτή πρέπει να πραγματοποιηθεί

in front of the eyes of the whole community

μπροστά στα μάτια ολόκληρης της κοινότητας

with everyone's participation.

με τη συμμετοχή όλων.

So after a person's physical death,

Έτσι, μετά το σωματικό θάνατο κάποιου,

their body is placed in a special room

το σώμα του τοποθετείται σε ένα ειδικό δωμάτιο

in the traditional residence, which is called the tongkonan.

στην παραδοσιακή κατοικία, που ονομάζεται τονγκόναν.

And the tongkonan is symbolic

Το τονγκόναν συμβολίζει

not only of the family's identity

όχι μόνο την ταυτότητα της οικογένειας,

but also of the human life cycle from birth to death.

αλλά και τον κύκλο της ανθρώπινης ζωής από τη γέννηση ως το θάνατο.

So essentially, the shape of the building

Ουσιαστικά λοιπόν, το σχήμα του κτιρίου

that you're born into is the shape

μέσα στο οποίο γεννιέσαι,

of the structure which carries you

είναι το σχήμα της δομής που σε μεταφέρει

to your ancestral resting place.

στον προγονικό σου τόπο αναπαύσεως.

Until the funeral ceremony,

Μέχρι τη νεκρώσιμη τελετή,

which can be held years after a person's physical death,

που μπορεί να τελεστεί χρόνια μετά το σωματικό θάνατο ενός ατόμου,

the deceased is referred to as "to makala," a sick person,

ο αποθανών αναφέρεται ως «το μακάλα», δηλαδή άρρωστος,

or "to mama," a person who is asleep,

ή «το μαμά», αυτός που κοιμάται,

and they continue to be a member of the household.

και εξακολουθεί να αποτελεί μέλος του σπιτιού.

They are symbolically fed and cared for,

Συμβολικά, τον ταΐζουν και τον φροντίζουν,

and the family at this time

και η οικογένεια τότε

will begin a number of ritual injunctions,

θα ξεκινήσει μια σειρά από τελετουργικά ασφαλιστικά μέτρα,

which communicates to the wider community around them

που μεταφέρουν το μήνυμα στην ευρύτερη κοινότητα γύρω τους,

that one of their members is undergoing the transition

ότι ένα από τα μέλη της υφίσταται τη μετάβαση

from this life into the afterlife

από αυτή τη ζωή στη μετά θάνατον ζωή

known as Puya.

γνωστή ως «Πούγια».

So I know what some of you must be thinking right now.

Ξέρω τι θα σκέφτεστε μερικοί από εσάς τώρα.

Is she really saying that these people live

Μας λέει στα αλήθεια ότι αυτοί οι άνθρωποι ζουν

with the bodies of their dead relatives?

με τα σώματα των νεκρών συγγενών τους;

And that's exactly what I'm saying.

Αυτό ακριβώς σας λέω.

But instead of giving in to the sort of visceral reaction

Όμως αντί να ενδώσουμε σε αυτού του είδους την ενστικτώδη αντίδραση

we have to this idea of proximity to bodies,

που έχουμε στην ιδέα της εγγύτητας στα σώματα,

proximity to death,

της εγγύτητας στο θάνατο,

or how this notion just does not fit

ή το πώς αυτή η αντίληψη απλά δεν ταιριάζει

into our very biological or medical

στο δικό μας βιολογικό ή ιατρικό

sort of definition of death,

ορισμό του θανάτου,

I like to think about what the Torajan way

μου αρέσει να σκέφτομαι τι περιλαμβάνει ο τρόπος με τον οποίο

of viewing death encompasses of the human experience

οι άνθρωποι της Τοράτζα βλέπουν το θάνατο, σε σχέση με την ανθρώπινη εμπειρία,

that the medical definition leaves out.

και που ο ιατρικός ορισμός παραβλέπει.

I think that Torajans socially recognize

Πιστεύω πως οι άνθρωποι της Τοράτζα αναγνωρίζουν κοινωνικά

and culturally express

και εκφράζουν πολιτισμικά

what many of us feel to be true

αυτό που πολλοί από εμάς νιώθουμε πως είναι σωστό,

despite the widespread acceptance

παρά την ευρύτερα διαδεδομένη αποδοχή

of the biomedical definition of death,

του βιοϊατρικού ορισμού του θανάτου,

and that is that our relationships with other humans,

και αυτό είναι ότι οι σχέσεις μας με άλλους ανθρώπους,

their impact on our social reality,

ο αντίκτυπος που έχουν στην κοινωνική μας πραγματικότητα,

doesn't cease with the termination

δεν παύει με τη διακοπή

of the physical processes of the body,

των φυσικών διαδικασιών του σώματος,

that there's a period of transition

ότι υπάρχει μια μεταβατική περίοδος

as the relationship between the living and the dead

καθώς η σχέση ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς

is transformed but not ended.

μεταμορφώνεται αλλά δεν λήγει.

So Torajans express this idea of this enduring relationship

Έτσι λοιπόν, οι άνθρωποι της Τοράτζα εκφράζουν την ιδέα αυτής της διαρκούς σχέσης

by lavishing love and attention

χαρίζοντας άφθονη αγάπη και στοργή

on the most visible symbol of that relationship,

στο πιο ορατό σύμβολο αυτής της σχέσης,

the human body.

το ανθρώπινο σώμα.

So my husband has fond memories

Ο σύζυγός μου λοιπόν, έχει τρυφερές αναμνήσεις

of talking to and playing with

συζητήσεων και παιχνιδιών

and generally being around his deceased grandfather,

και γενικότερα της παρουσίας του γύρω από το νεκρό παππού του,

and for him there is nothing unnatural about this.

και για εκείνον δεν υπάρχει τίποτα το αφύσικο σε αυτό.

This is a natural part of the process

Αποτελεί φυσιολογικό μέρος της διαδικασίας

as the family comes to terms with the transition

καθώς η οικογένεια συμφιλιώνεται με τη μετάβαση

in their relationship to the deceased,

στη σχέση της με το νεκρό,

and this is the transition from relating to the deceased

και αυτή είναι η μετάβαση από την σχέση με το νεκρό

as a person who's living

ως ζωντανό

to relating to the deceased

στη σχέση με τον νεκρό

as a person who's an ancestor.

ως πρόγονο.

And here you can see these wooden effigies

Και εδώ μπορείτε να δείτε αυτά τα ξύλινα ομοιώματα

of the ancestors,

των προγόνων,

so these are people who have already been buried,

οπότε αυτοί είναι άνθρωποι που έχουν ήδη ταφεί,

already had a funeral ceremony.

έχει ήδη γίνει η νεκρώσιμη τελετή τους.

These are called tau tau.

Αυτά ονομάζονται τάου τάου.

So the funeral ceremony itself

Έτσι, η νεκρώσιμη τελετή από μόνη της

embodies this relational perspective on death.

ενσαρκώνει αυτή τη σχετική προοπτική του θανάτου.

It ritualizes the impact of death on families

Μετατρέπει σε ιεροτελεστία τον αντίκτυπο του θανάτου

and communities.

στις οικογένειες και τις κοινότητες.

And it's also a moment of self-awareness.

Είναι επιπλέον μια στιγμή αυτογνωσίας.

It's a moment when people think about who they are,

Μια στιγμή που οι άνθρωποι σκέφτονται ποιοι είναι,

their place in society,

ποια είναι η θέση τους στην κοινωνία,

and their role in the life cycle

και ποιος ο ρόλος τους στον κύκλο της ζωής

in accordance with Torajan cosmology.

σύμφωνα με την κοσμολογία των ανθρώπων της Τοράτζα.

There's a saying in Toraja

Υπάρχει μια παροιμία στην Tοράτζα,

that all people will become grandparents,

ότι όλοι οι άνθρωποι θα γίνουν παππούδες και γιαγιάδες,

and what this means is that after death,

και αυτό σημαίνει πως μετά θάνατον,

we all become part of the ancestral line

γινόμαστε όλοι μέρος της προγονικής γραμμής

that anchors us between the past and the present

που μας αγκυροβολεί μεταξύ παρελθόντος και παρόντος

and will define who our loved ones are into the future.

και θα καθορίσει ποια θα είναι τα αγαπημένα μας πρόσωπα στο μέλλον.

So essentially, we all become grandparents

Ουσιαστικά λοιπόν, όλοι γινόμαστε παππούδες και γιαγιάδες

to the generations of human children

στις γενιές των παιδιών των ανθρώπων

that come after us.

που έρχονται μετά από εμάς.

And this metaphor of membership

Και αυτή η μεταφορική σημασία του να είναι κανείς μέλος

in the greater human family

μιας ευρύτερης ανθρώπινης οικογένειας

is the way that children also describe

είναι ο τρόπος που και τα παιδιά περιγράφουν

the money that they invest

τα χρήματα που επενδύουν

in these sacrificial buffaloes

σε αυτούς τους θυσιαστήριους βούβαλους

that are thought to carry people's soul

που ο κόσμος πιστεύει πως μεταφέρουν την ψυχή των ανθρώπων

from here to the afterlife,

από εδώ στη μετά θάνατον ζωή.

and children will explain

Και τα παιδιά εξηγούν

that they will invest the money in this

ότι θα επενδύσουν σ'αυτό χρήματα

because they want to repay their parents

επειδή θέλουν να ξεπληρώσουν στους γονείς τους

the debt for all of the years their parents spent

το χρέος για όλα τα χρόνια που ξόδεψαν εκείνοι

investing and caring for them.

επενδύοντας και φροντίζοντας τα ίδια.

But the sacrifice of buffalo

Όμως η θυσία του βούβαλου

and the ritual display of wealth

και η τελετουργική επίδειξη πλούτου

also exhibits the status of the deceased,

δείχνει επίσης την κοινωνική θέση του νεκρού,

and, by extension, the deceased's family.

και, κατ'επέκταση, της οικογένειας του νεκρού.

So at funerals, relationships are reconfirmed

Έτσι στις κηδείες, οι σχέσεις επιβεβαιώνονται ξανά

but also transformed

αλλά και μεταμορφώνονται

in a ritual drama that highlights

σε ένα τελετουργικό δράμα που τονίζει

the most salient feature about death in this place:

το κυριότερο χαρακτηριστικό του θανάτου σε αυτό το μέρος:

its impact on life and the relationships of the living.

τον αντίκτυπό του στη ζωή και τις σχέσεις των ζωντανών.

So all of this focus on death

Επομένως όλη αυτή η εστίαση στο θάνατο

doesn't mean that Torajans don't aspire

δεν σημαίνει πως οι άνθρωποι της Tοράτζα δεν λαχταρουν

to the ideal of a long life.

το ιδανικό μιας μεγάλης σε διάρκεια ζωής.

They engage in many practices

Έχουν πολλές συνήθειες

thought to confer good health

που πιστεύουν πως εξασφαλίζουν καλή υγεία

and survival to an advanced age.

και επιβίωση σε προχωρημένη ηλικία.

But they don't put much stock

Ωστόσο δεν δίνουν πολλή σημασία

in efforts to prolong life in the face of debilitating illness

σε προσπάθειες παράτασης της ζωής υπό την απειλή μιας εξουθενωτικής ασθένειας

or in old age.

ή σε μεγάλη ηλικία.

It's said in Toraja that everybody has

Στην Τοράτζα λένε πως όλοι έχουν

sort of a predetermined amount of life.

ένα είδος προκαθορισμένης ποσότητας ζωής.

It's called the sunga'.

Το ονομάζουν «σούνγκα».

And like a thread, it should be allowed to unspool

Και όπως ένα νήμα, πρέπει να του επιτρέψουν να ξετυλιχτεί

to its natural end.

ως το φυσικό του μήκος.

So by having death as a part

Αντιμετωπίζοντας λοιπόν το θάνατο ως μέρος

of the cultural and social fabric of life,

του πολιτισμικού και κοινωνικού ιστού της ζωής,

people's everyday decisions about their health

επηρεάζονται οι καθημερινές αποφάσεις των ανθρώπων

and healthcare are affected.

για την υγεία και την περίθαλψη τους.

The patriarch of my husband's maternal clan,

Ο πατριάρχης της φυλής του συζύγου μου από την πλευρά της μητέρας του,

Nenet Katcha,

ο Νένετ Κάτσα,

is now approaching the age of 100, as far as we can tell.

κοντεύει τώρα τα εκατό, απ' όσο ξέρουμε.

And there are increasing signs

Και υπάρχουν ολοένα περισσότερες ενδείξεις

that he is about to depart on his own journey for Puya.

ότι ετοιμάζεται να αναχωρήσει για το δικό του ταξίδι στο Πούγια.

And his death will be greatly mourned.

Και το θάνατό του θα τον θρηνήσουν πολύ.

But I know that my husband's family

Όμως το ξέρω πως η οικογένεια του συζύγου μου

looks forward to the moment

ανυπομονεί για τη στιγμή

when they can ritually display

που θα μπορέσει να δείξει τελετουργικά

what his remarkable presence has meant to their lives,

πόσα σήμαινε η αξιοσημείωτη παρουσία του στις ζωές τους,

when they can ritually recount

όταν θα μπορέσει να αφηγηθεί τελετουργικά

his life's narrative,

την ιστορία της ζωής του,

weaving his story

υφαίνοντάς την

into the history of their community.

στην ιστορία της κοινότητάς τους.

His story is their story.

Η ιστορία του είναι η δική τους ιστορία.

His funeral songs will sing them a song about themselves.

Τα τραγούδια της κηδείας του θα είναι ένα τραγούδι για τους ίδιους.

And it's a story that has no discernible beginning,

Και είναι μια ιστορία χωρίς ευδιάκριτο ξεκίνημα,

no foreseeable end.

ή προβλέψιμο τέλος.

It's a story that goes on

Μια ιστορία που συνεχίζεται

long after his body no longer does.

για πολύ καιρό αφού το σώμα του πάψει να υπάρχει.

People ask me if I'm frightened or repulsed

Ο κόσμος με ρωτάει αν με φοβίζει ή με απωθεί

by participating in a culture

η συμμετοχή μου σε μια κουλτούρα

where the physical manifestations of death

όπου οι φυσικές εκδηλώσεις του θανάτου

greet us at every turn.

μας υποδέχονται παντού.

But I see something profoundly transformative

Εγώ όμως βλέπω κάτι βαθύτερα μεταμορφωτικό

in experiencing death as a social process

στη βίωση του θανάτου ως κοινωνικής διεργασίας

and not just a biological one.

και όχι απλά βιολογικής.

In reality, the relationship between the living and the dead

Στην πραγματικότητα, η σχέση ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς

has its own drama in the U.S. healthcare system,

είναι από μόνη της δραματική στο σύστημα περίθαλψης των ΗΠΑ,

where decisions about how long to stretch

όπου οι αποφάσεις σχετικά με το πόσο να τεντώσουμε

the thread of life are made based on our emotional

το νήμα της ζωής παίρνονται με βάση τους συναισθηματικούς

and social ties with the people around us,

και κοινωνικούς μας δεσμούς με τους ανθρώπους γύρω μας,

not just on medicine's ability to prolong life.

και όχι απλά βάσει της ικανότητας της ιατρικής να παρατείνει τη ζωή.

We, like the Torajans,

Εμείς, όπως και οι άνθρωποι της Τοράτζα,

base our decisions about life

βασίζουμε τις αποφάσεις μας για τη ζωή

on the meanings and the definitions

στις έννοιες και τους ορισμούς

that we ascribe to death.

που αποδίδουμε στο θάνατο.

So I'm not suggesting that anyone in this audience

Επομένως, δεν προτείνω οποιοσδήποτε από το ακροατήριο

should run out and adopt the traditions

να τρέξει να υιοθετήσει τις παραδόσεις

of the Torajans.

των ανθρώπων της Τοράτζα.

It might be a little bit difficult

Ίσως να είναι κάπως δύσκολο

to put into play in the United States.

να εφαρμοστούν στις Ηνωμένες Πολιτείες.

But I want to ask what we can gain

Όμως θέλω να ρωτήσω τι μπορούμε να κερδίσουμε

from seeing physical death not only as a biological process

βλέποντας το σωματικό θάνατο όχι μόνο ως βιολογική διαδικασία,

but as part of the greater human story.

αλλά ως μέρος της ευρύτερης ανθρώπινης ιστορίας.

What would it be like to look on

Πώς θα ήταν αν κοιτούσαμε

the expired human form with love

τη ληγμένη ανθρώπινη μορφή με αγάπη

because it's so intimately a part of who we all are?

επειδή είναι τόσο οικείο κομμάτι αυτού που όλοι είμαστε;

If we could expand our definition of death

Αν μπορούσαμε να επεκτείνουμε τον ορισμό του θανάτου

to encompass life,

ώστε να συμπεριλάβουμε τη ζωή,

we could experience death as part of life

θα μπορούσαμε να βιώσουμε το θάνατο ως μέρος της ζωής

and perhaps face death

και ίσως να αντιμετωπίσουμε το θάνατο

with something other than fear.

με κάτι άλλο εκτός από φόβο.

Perhaps one of the answers to the challenges

Ίσως μία από τις απαντήσεις στις προκλήσεις

that are facing the U.S. healthcare system,

που αντιμετωπίζει το σύστημα περίθαλψης των ΗΠΑ,

particularly in the end-of-life care,

ιδιαίτερα στην περίθαλψη ασθενών στο τελικό στάδιο,

is as simple as a shift in perspective,

να είναι τόσο απλή όσο μια μικρή αλλαγή οπτικής

and the shift in perspective in this case

και η αλλαγή οπτικής σε αυτή την περίπτωση

would be to look at the social life of every death.

θα ήταν να κοιτάξει κανείς την κοινωνική ζωή κάθε θανάτου.

It might help us recognize that the way we limit

Ίσως να μας βοηθούσε να αναγνωρίσουμε ότι ο τρόπος που περιορίζουμε

our conversation about death

τη συζήτησή μας για το θάνατο

to something that's medical or biological

σε κάτι ιατρικό ή βιολογικό

is reflective of a larger culture that we all share

αντανακλά μια ευρύτερη κουλτούρα που μοιραζόμαστε όλοι,

of avoiding death, being afraid of talking about it.

να αποφεύγουμε το θάνατο, να φοβόμαστε να μιλήσουμε για αυτόν.

If we could entertain and value

Αν μπορούσαμε να επεξεργαστούμε και να εκτιμήσουμε

other kinds of knowledge about life,

άλλου είδους γνώσεις για τη ζωή,

including other definitions of death,

συμπεριλαμβανομένων και άλλων ορισμών του θανάτου,

it has the potential to change the discussions

αυτό θα ήταν σε θέση να αλλάξει τις συζητήσεις

that we have about the end of life.

που κάνουμε για το τέλος της ζωής.

It could change the way that we die,

Θα μπορούσε να αλλάξει τον τρόπο που πεθαίνουμε,

but more importantly,

αλλά κυριότερα,

it could transform the way that we live.

θα μπορούσε να μεταμορφώσει τον τρόπο που ζούμε.

(Applause)

(Χειροκρότημα)