Kelli Swazey: Life that doesn't end with death

Kelli Swazey: Cuộc sống không kết thúc bằng cái chết

Translator: Tra Nguyen Reviewer: Nhu PHAM

I think it's safe to say

Tôi nghĩ hoàn toàn là bình thường khi nói

that all humans will be intimate with death

rằng tất cả mọi người sẽ trở nên cận kề với cái chết

at least once in their lives.

ít nhất một lần trong cuộc sống của họ.

But what if that intimacy began

Nhưng nếu sự gần gũi đó đã bắt đầu

long before you faced your own transition

từ lâu trước khi bạn phải đối mặt với quá trình chuyển đổi của riêng mình

from life into death?

từ sự sống đến cái chết?

What would life be like

Cuộc sống sẽ trở nên như thế nào

if the dead literally lived alongside you?

nếu người chết thực sự sống cùng với bạn?

In my husband's homeland

Ở quê hương của chồng tôi

in the highlands of Sulawesi island

trên Tây Nguyên đảo Sulawesi

in eastern Indonesia,

ở Đông Indonesia,

there is a community of people that experience death

đó là một cộng đồng những người mà trải nghiệm cái chết

not as a singular event

không phải từ một sự kiện duy nhất

but as a gradual social process.

nhưng là một quá trình dần dần của xã hội.

In Tana Toraja,

Ở Tana Toraja,

the most important social moments in people's lives,

những thời khắc xã hội quan trọng nhất trong cuộc sống của người dân,

the focal points of social and cultural interaction

những điểm trọng tâm của tương tác xã hội và văn hóa

are not weddings or births or even family dinners,

không phải là đám cưới hoặc đầy tháng hoặc ngay cả bữa ăn tối cùng gia đình

but funerals.

mà là đám tang.

So these funerals are characterized

Vì vậy những đám tang được đặc trưng

by elaborate rituals

bởi những nghi lễ phức tạp

that tie people in a system of reciprocal debt

ràng buộc người ta trong một chuỗi nợ nần xoay vòng

based on the amount of animals --

dựa trên số lượng động vật--

pigs, chickens and, most importantly, water buffalo --

lợn, gà, và quan trọng nhất, trâu nước--

that are sacrificed and distributed

được hiến tế và phân phát

in the name of the deceased.

thay mặt cho người quá cố.

So this cultural complex surrounding death,

Vì vậy văn hóa xoay quanh cái chết này rất phức tạp,

the ritual enactment of the end of life,

việc ban hành nghi lễ của sự kết thúc của cuộc sống,

has made death the most visible

đã tạo nên sự chết chóc dễ được nhìn thấy nhất

and remarkable aspect of Toraja's landscape.

và các khía cạnh đáng chú ý của cảnh quan ở Toraja.

Lasting anywhere from a few days

Kéo dài bất cứ nơi nào, từ một vài ngày

to a few weeks,

đến một vài tuần,

funeral ceremonies are a raucous affair,

tang lễ là một việc làm ồn ào,

where commemorating someone who's died

nơi kỷ niệm một người đã chết

is not so much a private sadness

không phải là nỗi buồn riêng

but more of a publicly shared transition.

mà hơn cả là một quá trình chuyển đổi công khai được chia sẻ với cộng đồng.

And it's a transition that's just as much

Và nó là một quá trình chuyển đổi cũng giống như

about the identity of the living

bản sắc của cuộc sống

as it is about remembrance of the dead.

chứ không chỉ là ký ức của người chết.

So every year, thousands of visitors

Do đó, mỗi năm, hàng ngàn người khách

come to Tana Toraja to see, as it were,

đến với Tana Toraja để xem, như nó được biết đến,

this culture of death,

nền văn hóa của cái chết này ,

and for many people these grandiose ceremonies

và đối với nhiều người dân những nghi lễ hoành tráng này

and the length of the ceremonies

và độ dài của các nghi lễ

are somehow incommensurable

là không thể đo đếm được

with the way that we face our own mortality in the West.

với cách thức mà chúng ta phải đối mặt với tỷ lệ tử vong của riêng mình ở phía tây.

So even as we share death as a universal experience,

Vì vậy, ngay cả khi chúng ta chia sẻ cái chết như là một kinh nghiệm phổ quát,

it's not experienced the same way the world over.

đó cũng đã không còn được trải nghiệm theo cùng một cách ở khắp nơi trên thế giới nữa.

And as an anthropologist,

Và là một nhà nhân chủng học,

I see these differences in experience

tôi thấy những sự khác biệt này trong trải nghiệm

being rooted in the cultural and social world

bắt nguồn từ thế giới văn hóa xã hội

through which we define the phenomena around us.

thông qua đó chúng ta xác định được các hiện tượng xung quanh mình.

So where we see an unquestionable reality,

Vì vậy, khi chúng ta nhìn thấy một thực tế không còn gì đáng để nghi ngờ nữa,

death as an irrefutable biological condition,

cái chết như là một điều kiện sinh học không thể chối cãi,

Torajans see the expired corporeal form

Người Toraja nhìn nhận hình thức hữu hình hết thời

as part of a larger social genesis.

là một phần của một nguồn gốc xã hội lớn hơn.

So again, the physical cessation of life

Vì vậy, một lần nữa, sự chấm dứt theo quy luật tự nhiên của cuộc sống

is not the same as death.

không hề giống như cái chết.

In fact, a member of society is only truly dead

Trên thực tế, một thành viên của xã hội chỉ thực sự chết

when the extended family can agree upon

khi gia đình mở rộng của anh ta có thể đồng ý

and marshal the resources necessary

và sắp xếp các nguồn lực cần thiết

to hold a funeral ceremony

để tổ chức một buổi tang lễ

that is considered appropriate in terms of resources

là thích hợp, xét về mặt tài nguyên

for the status of the deceased.

cho tình trạng của người đã chết.

And this ceremony has to take place

Và buổi lễ này đã diễn ra

in front of the eyes of the whole community

ở trước mắt cộng đồng

with everyone's participation.

với sự tham gia của tất cả mọi người.

So after a person's physical death,

Như vậy sau cái chết vật lý của một người,

their body is placed in a special room

cơ thể của họ được đặt trong một căn phòng đặc biệt

in the traditional residence, which is called the tongkonan.

tại nơi cư trú truyền thống, được gọi là tongkonan.

And the tongkonan is symbolic

Và tongkonan tượng trưng cho

not only of the family's identity

không chỉ danh tính của gia đình

but also of the human life cycle from birth to death.

mà còn cho chu trình cuộc sống của con người từ khi sinh ra cho đến khi chết đi.

So essentially, the shape of the building

Vì vậy, về cơ bản, hình dạng của tòa nhà

that you're born into is the shape

mà bạn sinh ra ở đó là hình dạng

of the structure which carries you

của cấu trúc sẽ mang bạn

to your ancestral resting place.

đến nơi yên nghỉ tổ tiên của mình.

Until the funeral ceremony,

Cho đến buổi lễ tang lễ,

which can be held years after a person's physical death,

mà có thể được tổ chức sau cái chết vật lý của một người,

the deceased is referred to as "to makala," a sick person,

người đã chết được gọi là "cho makala," một người bị bệnh,

or "to mama," a person who is asleep,

hay còn gọi "cho mẹ," một người đang ngủ,

and they continue to be a member of the household.

và họ tiếp tục là một thành viên của gia đình.

They are symbolically fed and cared for,

Họ được cho ăn và chăm sóc một cách tượng trưng,

and the family at this time

và gia đình tại thời điểm này

will begin a number of ritual injunctions,

sẽ bắt đầu một số điều lệ của nghi lễ,

which communicates to the wider community around them

đó là liên lạc với cộng đồng rộng lớn hơn xung quanh

that one of their members is undergoing the transition

rằng một trong những thành viên của họ đang trải qua quá trình chuyển đổi

from this life into the afterlife

từ cuộc sống này đến cuộc sống khác sau khi chết

known as Puya.

được gọi là Puya.

So I know what some of you must be thinking right now.

Vì vậy, tôi biết những gì một số trong các bạn phải suy nghĩ ngay bây giờ.

Is she really saying that these people live

Liệu cô ta thực sự nói rằng những người này sống

with the bodies of their dead relatives?

với xác những người thân của họ?

And that's exactly what I'm saying.

Và đó là chính xác những gì tôi đang nói ở đây.

But instead of giving in to the sort of visceral reaction

Nhưng thay vì đầu hàng với những loại phản ứng nội sinh

we have to this idea of proximity to bodies,

chúng ta phải đưa ý tưởng về sự gần gũi với những cơ thể,

proximity to death,

gần gũi với cái chết,

or how this notion just does not fit

hoặc khái niệm này là không phù hợp như thế nào

into our very biological or medical

với những định nghĩa sinh học và y học

sort of definition of death,

về cái chết,

I like to think about what the Torajan way

Tôi thích suy nghĩ về cách mà người Toraja

of viewing death encompasses of the human experience

xem xét cái chết bủa vây con người

that the medical definition leaves out.

mà định nghĩa y học đã bỏ sót.

I think that Torajans socially recognize

Tôi nghĩ rằng người Toraja công nhận về mặt xã hội

and culturally express

và thể hiện về mặt văn hóa

what many of us feel to be true

những gì nhiều người trong chúng ta cảm thấy là đúng

despite the widespread acceptance

mặc dù sự chấp nhận rộng rãi

of the biomedical definition of death,

của định nghĩa y sinh học của cái chết,

and that is that our relationships with other humans,

và đó là các mối quan hệ của chúng ta với những người khác,

their impact on our social reality,

tác động của họ lên thực tế xã hội của chúng ta,

doesn't cease with the termination

không chấm dứt với sự kết thúc

of the physical processes of the body,

của các quá trình vật lý của cơ thể,

that there's a period of transition

mà có một khoảng thời gian chuyển đổi

as the relationship between the living and the dead

như mối quan hệ giữa sự sống và cái chết

is transformed but not ended.

chuyển đổi nhưng không kết thúc.

So Torajans express this idea of this enduring relationship

Vì vậy người Toraja thể hiện ý tưởng của mối quan hệ lâu dài này

by lavishing love and attention

bởi tình yêu và sự quan tâm vô vàn

on the most visible symbol of that relationship,

trên biểu tượng dễ thấy nhất của mối quan hệ đó,

the human body.

cơ thể con người.

So my husband has fond memories

Do đó, chồng tôi có những ký ức cả tin

of talking to and playing with

về việc nói chuyện và chơi với

and generally being around his deceased grandfather,

và ở gần với người ông quá cố của anh ấy,

and for him there is nothing unnatural about this.

và với anh ta không có gì là không tự nhiên về chuyện này cả.

This is a natural part of the process

Đây là một phần tự nhiên của quá trình

as the family comes to terms with the transition

để gia đình chấp nhận quá trình chuyển đổi

in their relationship to the deceased,

trong mối quan hệ của họ với người quá cố,

and this is the transition from relating to the deceased

và đây là sự chuyển đổi từ cái chết

as a person who's living

của một người đang sống

to relating to the deceased

đến cái chết

as a person who's an ancestor.

của một người đã trở thành quá vãng.

And here you can see these wooden effigies

Và ở đây bạn có thể thấy những hình nộm bằng gỗ

of the ancestors,

của các tổ tiên,

so these are people who have already been buried,

vì thế những người đã được chôn cất,

already had a funeral ceremony.

đã có một buổi lễ tang lễ.

These are called tau tau.

Chúng được gọi là tau tau.

So the funeral ceremony itself

Vì vậy buổi lễ tang lễ chính nó

embodies this relational perspective on death.

thể hiện các quan điểm liên quan đến cái chết.

It ritualizes the impact of death on families

Nó nghi thức hoá tác động của cái chết lên những gia đình

and communities.

và cộng đồng.

And it's also a moment of self-awareness.

Và nó cũng là thời điểm của sự tự nhận thức.

It's a moment when people think about who they are,

Đó là thời điểm khi mọi người nghĩ về việc mình là ai,

their place in society,

vị trí của mình trong xã hội,

and their role in the life cycle

và vai trò của họ trong chu kỳ cuộc sống

in accordance with Torajan cosmology.

theo đúng với vũ trụ học của người Toraja.

There's a saying in Toraja

Có một câu nói ở Toraja

that all people will become grandparents,

rằng tất cả mọi người sẽ trở thành ông bà,

and what this means is that after death,

và điều này có nghĩa là sau cái chết,

we all become part of the ancestral line

chúng tai tất cả sẽ trở thành một phần của dòng tổ tiên

that anchors us between the past and the present

liên kết chúng ta giữa quá khứ và hiện tại

and will define who our loved ones are into the future.

và sẽ xác định những người chúng ta yêu thương là ai trong tương lai

So essentially, we all become grandparents

Vì vậy, về cơ bản, chúng ta tất cả sẽ trở thành ông bà

to the generations of human children

của các thế hệ con cháu

that come after us.

đến sau chúng ta.

And this metaphor of membership

Và ẩn ý của quan hệ thành viên

in the greater human family

trong gia đình lớn hơn

is the way that children also describe

là cách mà những đứa con mô tả

the money that they invest

số tiền mà chúng bỏ ra

in these sacrificial buffaloes

vào những con trâu bị hiến tế

that are thought to carry people's soul

được cho là để mang linh hồn của người dân

from here to the afterlife,

từ đây đến thế giới bên kia,

and children will explain

và những đứa con sẽ giải thích

that they will invest the money in this

rằng chúng sẽ đầu tư tiền vào điều này

because they want to repay their parents

bởi vì chúng muốn trả nợ cho cha mẹ

the debt for all of the years their parents spent

các khoản nợ cho tất cả những năm cha mẹ dành

investing and caring for them.

đầu tư và chăm sóc cho chúng.

But the sacrifice of buffalo

Nhưng sự hiến tế trâu bò

and the ritual display of wealth

và việc thể hiện sự giàu trong nghi lễ

also exhibits the status of the deceased,

cũng cho thấy đẳng cấp của người đã chết,

and, by extension, the deceased's family.

và suy rộng ra, gia đình người đã chết.

So at funerals, relationships are reconfirmed

Vì vậy, lúc đám tang, những mối quan hệ được tái khẳng định

but also transformed

nhưng cũng được chuyển đổi

in a ritual drama that highlights

trong nghi lễ cao trào mà đỉnh điểm

the most salient feature about death in this place:

là các nét nổi bật nhất về cái chết tại khu vực này:

its impact on life and the relationships of the living.

tác động của nó lên cuộc sống và các mối quan hệ của cuộc sống.

So all of this focus on death

Vì vậy tất cả điều này tập trung vào cái chết

doesn't mean that Torajans don't aspire

không có nghĩa là những người Toraja không khao khát

to the ideal of a long life.

một cuộc sống lý tưởng lâu dài.

They engage in many practices

Họ tham gia vào nhiều hoạt động

thought to confer good health

tâm tưởng để gìn giữ sức khỏe tốt

and survival to an advanced age.

và kéo dài tuổi thọ.

But they don't put much stock

Nhưng họ không đặt nhiều

in efforts to prolong life in the face of debilitating illness

nỗ lực để kéo dài tuổi thọ khi đối mặt với bệnh suy nhược

or in old age.

hoặc tuổi già.

It's said in Toraja that everybody has

Người ta nói rằng ở Toraja tất cả mọi người có

sort of a predetermined amount of life.

sắp xếp tiền định của cuộc sống.

It's called the sunga'.

Nó gọi là sunga'.

And like a thread, it should be allowed to unspool

Và như một sợi dây, nó nên được phép tháo mở

to its natural end.

cho một kết thúc tự nhiên của chính nó.

So by having death as a part

Như vậy bằng cách tiếp nhận cái chết như là một phần

of the cultural and social fabric of life,

của văn hóa và chất liệu xã hội của cuộc sống,

people's everyday decisions about their health

quyết định hàng ngày của người dân về sức khỏe của họ

and healthcare are affected.

và việc chăm sóc sức khỏe bị ảnh hưởng.

The patriarch of my husband's maternal clan,

Tộc trưởng của gia tộc của mẹ chồng tôi,

Nenet Katcha,

Nenet Katcha,

is now approaching the age of 100, as far as we can tell.

bây giờ đã gần tuổi 100, theo những gì chúng tôi được biết.

And there are increasing signs

Và có những dấu hiệu ngày càng gia tăng

that he is about to depart on his own journey for Puya.

rằng ông sắp khởi hành trên chuyến hành trình của mình tới Puya.

And his death will be greatly mourned.

Và cái chết của ông sẽ để lại rất nhiều đau xót.

But I know that my husband's family

Nhưng tôi biết rằng gia đình chồng tôi

looks forward to the moment

mong chờ khoảnh khắc này

when they can ritually display

khi họ có thể phô trương những nghi lễ

what his remarkable presence has meant to their lives,

mà sự hiện diện đáng chú ý của ông đã để lại ý nghĩa to lớn cho cuộc sống của họ,

when they can ritually recount

khi họ có thể có kể lại theo nghi lễ

his life's narrative,

câu chuyện trần thuật về cuộc sống của ông ấy

weaving his story

thêu dệt câu chuyện của ông

into the history of their community.

vào lịch sử cộng đồng mình.

His story is their story.

Câu chuyện của ông là câu chuyện của họ.

His funeral songs will sing them a song about themselves.

Bài hát tang lễ của ông sẽ cũng hát cho họ một bài hát về bản thân mình.

And it's a story that has no discernible beginning,

Và đó là một câu chuyện không có sự bắt đầu rỗ rệt,

no foreseeable end.

cũng không có một kết thúc có thể đoán trước.

It's a story that goes on

Đó là một câu chuyện mà cứ tiếp diễn

long after his body no longer does.

mãi sau khi cơ thể ông ấy không còn đó nữa.

People ask me if I'm frightened or repulsed

Mọi người hỏi tôi nếu tôi sợ hãi hoặc bị đẩy lùi

by participating in a culture

bằng cách tham gia vào một nền văn hóa

where the physical manifestations of death

nơi các biểu hiện vật lý của cái chết

greet us at every turn.

lần lượt.đến chào đón chúng ta

But I see something profoundly transformative

Nhưng tôi thấy một cái gì đó biến đổi sâu sắc

in experiencing death as a social process

trong việc trải qua cái chết như là một quá trình xã hội

and not just a biological one.

mà không chỉ là về mặt sinh học.

In reality, the relationship between the living and the dead

Trong thực tế, mối quan hệ giữa sự sống và cái chết

has its own drama in the U.S. healthcare system,

có sự kịch tính của nó trong hệ thống chăm sóc y tế Hoa Kỳ,

where decisions about how long to stretch

nơi các quyết định về làm thế nào để kéo dài

the thread of life are made based on our emotional

các chủ đề của cuộc sống được thực hiện dựa trên tình cảm của chúng ta

and social ties with the people around us,

và các mối quan hệ xã hội chặt chẽ với những người xung quanh chúng ta,

not just on medicine's ability to prolong life.

không chỉ dựa trên khả năng kéo dài cuộc sống.

We, like the Torajans,

Chúng ta, như những người Toraja,

base our decisions about life

dựa trên quyết định của mình về cuộc đời

on the meanings and the definitions

về ý nghĩa và các định nghĩa

that we ascribe to death.

mà chúng ta gán cho cái chết.

So I'm not suggesting that anyone in this audience

Vì vậy, tôi không gợi ý bất cứ ai trong khán đài này

should run out and adopt the traditions

nên chạy ra ngoài và áp dụng các truyền thống

of the Torajans.

của người Toraja.

It might be a little bit difficult

Nó có thể có một chút khó khăn

to put into play in the United States.

để áp dụng vào nước Mỹ.

But I want to ask what we can gain

Nhưng tôi muốn hỏi về những gì chúng ta có thể đạt được

from seeing physical death not only as a biological process

từ việc nhìn nhận cái chết vật lý không chỉ là một quá trình sinh học

but as part of the greater human story.

mà còn là một phần của câu chuyện lớn hơn của loài người.

What would it be like to look on

Sẽ là như thế nào khi nhìn vào

the expired human form with love

các hình thức kết thúc đời người dưới góc nhìn của tình yêu

because it's so intimately a part of who we all are?

bởi vì một cách sâu sắc nó là một phần của chúng ta?

If we could expand our definition of death

Nếu chúng ta có thể mở rộng định nghĩa của cái chết

to encompass life,

để bao hàm cuộc sống,

we could experience death as part of life

chúng ta có thể trải qua cái chết như là một phần của cuộc sống

and perhaps face death

và có lẽ phải đối mặt với cái chết

with something other than fear.

với một cái gì đó khác hơn là nỗi sợ hãi.

Perhaps one of the answers to the challenges

Có lẽ là một trong những câu trả lời cho những thách thức

that are facing the U.S. healthcare system,

mà hệ thống chăm sóc y tế Hoa Kỳ đang phải đối mặt,

particularly in the end-of-life care,

đặc biệt là trong việc chăm sóc cuối đời,

is as simple as a shift in perspective,

là đơn giản như một sự thay đổi về cách nhìn nhận,

and the shift in perspective in this case

và sự thay đổi trong quan điểm trong trường hợp này

would be to look at the social life of every death.

sẽ là nhìn vào cuộc sống xã hội của mỗi cái chết.

It might help us recognize that the way we limit

Nó có thể giúp chúng ta nhận ra rằng cách thức chúng ta giới hạn

our conversation about death

cuộc trò chuyện của mình về cái chết

to something that's medical or biological

tới một cái gì đó mang tính chất y học và sinh học

is reflective of a larger culture that we all share

phản chiếu một nền văn hóa lớn hơn những gì chúng ta chia sẻ

of avoiding death, being afraid of talking about it.

về việc trốn tránh cái chết, sợ hãi khi nói về nó.

If we could entertain and value

Nếu chúng ta có thể giải trí và trân trọng giá trị

other kinds of knowledge about life,

của các loại kiến thức khác về cuộc sống,

including other definitions of death,

bao gồm cả định nghĩa khác của cái chết,

it has the potential to change the discussions

nó có khả năng thay đổi những buổi thảo luận

that we have about the end of life.

mà chúng ta có về sự kết thúc của cuộc sống.

It could change the way that we die,

Nó có thể thay đổi cách mà chúng ta chết,

but more importantly,

nhưng quan trọng hơn,

it could transform the way that we live.

nó có thể biến đổi cách chúng ta sống.

(Applause)

(Vỗ tay)