Dan Buettner: How to live to be 100+

Translator: Tanja Nestoroska Reviewer: k.melanija | к.меланија

Something called the Danish Twin Study

Нешто што се вика "Данско истражување на близнаци"

established that only about 10 percent

утврди дека само околу 10%

of how long the average person lives,

од должината на човечкиот живот во

within certain biological limits, is dictated by our genes.

рамките на одредени биолошки граници, се предодредени од нашите гени.

The other 90 percent is dictated by our lifestyle.

Останатите 90% се предодредени од нашиот начин на живот.

So the premise of Blue Zones: if we can find the

Ова е претпоставката на „Blue Zones“ („Сини зони“): Ако можеме да ги пронајдеме

optimal lifestyle of longevity

оптималните начини на живот за долговечност,

we can come up with a de facto formula

можеме да стигнеме до фактичката формула

for longevity.

за долговечност.

But if you ask the average American what the optimal formula

Ако прашате еден просечен Американец која е оптималната формула

of longevity is, they probably couldn't tell you.

за долговечност, најверојатно нема да знае да ви каже.

They've probably heard of the South Beach Diet, or the Atkins Diet.

Веројано е дека има слушнато за South Beach диетата , или за Аткинсовата диета.

You have the USDA food pyramid.

Или пак, за пирамидата на исхрана.

There is what Oprah tells us.

Или, она што Опра ни го кажува.

There is what Doctor Oz tells us.

Понатаму, она што Др.Оз ни го кажува.

The fact of the matter is there is a lot of confusion

Во суштина, постои голема збунетост

around what really helps us live longer better.

околу работите кои навистина ни помагаат да живееме подолго и подобро.

Should you be running marathons or doing yoga?

Дали да трчаме маратони или да практикуваме јога?

Should you eat organic meats

Дали да јадеме органско месо

or should you be eating tofu?

или подобро е тофу?

When it comes to supplements, should you be taking them?

Ако станува збор за додатоци во исхраната, дали да ги земаме?

How about these hormones or resveratrol?

Дали да земаме хормони или антиоксиданти?

And does purpose play into it?

И, дали смислата на животот има улога?

Spirituality? And how about how we socialize?

Духовноста? Начинот на кој се дружиме?

Well, our approach to finding longevity

Па, нашиот пристап кон истражувањето на долговечноста

was to team up with National Geographic,

беше да се поврземе со National Geographic,

and the National Institute on Aging,

и Националниот институт за стареење,

to find the four demographically confirmed areas

за да ги пронајдеме демографски потврдените области

that are geographically defined.

кои се географски дефинирани.

And then bring a team of experts in there

И потоа, да одведеме тим на експерти таму,

to methodically go through exactly what these people do,

за методолошки да испитаат што точно овие луѓе прават

to distill down the cross-cultural distillation.

и да ги сумираме меѓу-културолошките заклучоци.

And at the end of this I'm going to tell you what that distillation is.

На крајот на ова мое излагање ќе ви ги кажам тие заклучоци.

But first I'd like to debunk some common myths

Но, најпрво би сакал да откријам неколку вообичаени митови

when it comes to longevity.

во врска со долговечноста.

And the first myth is if you try really hard

Првиот мит, е дека ако навистина се помачиш

you can live to be 100.

ќе можеш да ја доживееш стоттата.

False.

Погрешно.

The problem is, only about one out of 5,000 people

Проблемот е што само еден од 5000 луѓе

in America live to be 100.

во Америка ја доживува стоттата.

Your chances are very low.

Шансите се навистина мали.

Even though it's the fastest growing demographic in America,

Иако тој демографски слој е најбрзорастечкиот во Америка,

it's hard to reach 100.

сепак, тешко е да се достигне 100.

The problem is

Проблемот е

that we're not programmed for longevity.

што ние не сме програмирани за долговечност.

We are programmed for something called

Проограмирени сме за нешто што се вика

procreative success.

успех во продолжување на видот (прокреативност).

I love that word.

Го обожавам тој збор.

It reminds me of my college days.

Ме потсетува на моите факултетски денови.

Biologists term procreative success to mean

Биолозите под „прокреативен успех“ ја подразбираат

the age where you have children

возраста кога имате деца

and then another generation, the age when your children have children.

а потоа, уште една генерација - возраста кога вашите деца имаат деца.

After that the effect of evolution

После тоа, ефектот на еволуцијата

completely dissipates.

целосно исчезнува.

If you're a mammal, if you're a rat

Ако сте цицач, на пример стаорец,

or an elephant, or a human, in between, it's the same story.

или слон, или човек - приказната е иста.

So to make it to age 100, you not only have to have

Така што, да се достигне 100тата година не само што треба да сте имале

had a very good lifestyle, you also have to have won

многу добар начин на живот, треба исто така да добиете

the genetic lottery.

на генетската лотарија.

The second myth is,

Вториот мит е,

there are treatments that can help slow,

дека има третмани кои помагаат да се успори,

reverse, or even stop aging.

поврати или дури и сопре стареењето.

False.

Погрешно.

When you think of it, there is 99 things that can age us.

Помислете само, има 99 работи кои нè остаруваат.

Deprive your brain of oxygen for just a few minutes,

Лишете го мозокот од кислород само на неколку минути

those brain cells die, they never come back.

и мозочните клетки ќе изумрат неповратно.

Play tennis too hard, on your knees, ruin your cartilage,

Играјте тенис пренапорно и уништете ја со тоа 'рскавицата на вашите колена,

the cartilage never comes back.

таа никогаш нема да се обнови.

Our arteries can clog. Our brains can gunk up with plaque,

Нашите артерии може да се затнат. Нашите мозоци може да се блокираат

and we can get Alzheimer's.

со плак и да добиеме Алцхајмер.

There is just too many things to go wrong.

Има премногу начини нешто да тргне на погрешно.

Our bodies have 35 trillion cells,

Нашите тела имаат 35 трилиони клетки,

trillion with a "T." We're talking national debt numbers here.

трилиони со Т. Зборуваме со бројки од нашиот национален долг тука.

(Laughter)

(Смеа)

Those cells turn themselves over once every eight years.

Тие клетки се обновуваат секои осум години.

And every time they turn themselves over

И секој пат кога тоа се случува

there is some damage. And that damage builds up.

настанува некоја мала штета. Која со текот на времето се насобира.

And it builds up exponentially.

И тоа доста брзо.

It's a little bit like the days when we all had

Нешто слично како деновите кога имавме плочи

Beatles albums or Eagles albums

од „Beatles“ или „Eagles“

and we'd make a copy of that on a cassette tape,

и од нив правевме копии на касети,

and let our friends copy that cassette tape,

а, потоа им дозволувавме на нашите пријатели да снимат примерок од таа касета,

and pretty soon, with successive generations

и наскоро, по неколку генерации,

that tape sounds like garbage.

касетата зазвучува како ѓубре.

Well, the same things happen to our cells.

Истото се случува и со нашите клетки.

That's why a 65-year-old person

Затоа 65 годишен човек

is aging at a rate of about

старее околу

125 times faster

125 пати побрзо

than a 12-year-old person.

отколку една 12 годишна личност.

So, if there is nothing you can do

Па, ако не можеме некако да влијаеме

to slow your aging or stop your aging,

за да го успориме процесот на стареење,

what am I doing here?

што барам јас овде?

Well, the fact of the matter is

Па, факт е дека

the best science tells us that the capacity of the human body,

врвната наука ни кажува дека капацитетот на човечкото тело,

my body, your body,

моето, твоето,

is about 90 years,

е некаде околу 90 години,

a little bit more for women.

малку подолго за жените.

But life expectancy in this country

Но должината на животот во оваа земја

is only 78.

е само 78.

So somewhere along the line,

Значи некаде попатно

we're leaving about 12 good years on the table.

оставаме 12 добри години од нашите животи.

These are years that we could get.

Ова се годините кои би можеле да ги добиеме.

And research shows that they would be years largely free of chronic disease,

Истражувањата покажуваат дека тоа би биле години главно без пропатени хронични болести,

heart disease, cancer and diabetes.

срцеви заболувања, рак и дијабетес.

We think the best way to get these missing years

Мислиме дека најдобриот начин да ги добиеме овие години кои недостасуваат

is to look at the cultures around the world

е да погледнеме во културите низ светот

that are actually experiencing them,

кои ги доживуваат истите,

areas where people are living to age 100

во областите каде луѓето ја доживуваат 100тата година

at rates up to 10 times greater than we are,

со стапки до 10 пати повисоки од нашите,

areas where the life expectancy

области каде очекуваната должина на живот

is an extra dozen years,

е уште десетина години плус,

the rate of middle age mortality is a fraction

а стапката на средовечна смртност е делче

of what it is in this country.

од истата во нашата земја.

We found our first Blue Zone about 125 miles

Ја најдовме нашата прва „Сина зона“ на околу 125 милји

off the coast of Italy, on the island of Sardinia.

оддалеченост од Италија, на островот Сардинија.

And not the entire island, the island is about 1.4 million people,

И тоа не на целиот остров, кој има околу 1.4 милиони жители,

but only up in the highlands, an area called the Nuoro province.

туку само по висорамнините, во провинцијата која се вика Нуоро.

And here we have this area where men live the longest,

Таму има една област каде што мажите живеат најдолго,

about 10 times more centenarians than we have here in America.

околу десет пати повеќе стогодишници има таму отколку во Америка.

And this is a place where people not only reach age 100,

Тоа е место каде луѓето не само што стигнуваат до стоттата,

they do so with extraordinary vigor.

туку, истото го прават тоа со неверојатнa жестина.

Places where 102 year olds still ride their bike to work,

Место каде 102 годишник сеуште вози велосипед до работа,

chop wood, and can beat a guy 60 years younger than them.

цепи дрва, и може да натепа некој 60 години помлад од него.

(Laughter)

(Смеа)

Their history actually goes back to about the time of Christ.

Нивната приказна датира отприлика од Христовото време.

It's actually a Bronze Age culture that's been isolated.

Всушност, тоа е изолирана култура од бронзеното доба.

Because the land is so infertile,

Бидејки земјата е толку неплодна,

they largely are shepherds,

тие, вообичаено се овчари,

which occasions regular, low-intensity physical activity.

што ги наведува на редовна физичка активност со низок интензитет.

Their diet is mostly plant-based,

Нивната исхрана е главно заснована на растенија,

accentuated with foods that they can carry into the fields.

храна која можат да ја носат со себе по полињата.

They came up with an unleavened whole wheat bread

Тие го имаат измислено интегралниот леб без квасец

called carta musica made out of durum wheat,

кој се вика „carta musica“, направен од тврдо брашно (дурум),

a type of cheese made from grass-fed animals

сирење од животни пасени на трева,

so the cheese is high in Omega-3 fatty acids

па истото е богато со Омега-3 масни киселини

instead of Omega-6 fatty acids from corn-fed animals,

наместо Омега-6 масните киселини од животните хранети со пченка,

and a type of wine that has three times the level

и вино кое има три пати повеќе

of polyphenols than any known wine in the world.

полифеноли од било кое друго вино на светот.

It's called Cannonau.

Виното се вика „Cannonau“.

But the real secret I think lies more

Но, сметам дека вистинската тајна лежи повеќе во

in the way that they organize their society.

начинот на кој го организираат своето општество.

And one of the most salient elements of the Sardinian society

Додека еден од најглавните елементи на Сардиниското општество

is how they treat older people.

е односот кон постарите луѓе.

You ever notice here in America, social equity

Сте забележиле ли некогаш дека во Америка, општествената еднаквост

seems to peak at about age 24?

како да го наоѓа својот врв на 24 годишна возраст?

Just look at the advertisements.

Погледнете ги само рекламите.

Here in Sardinia, the older you get

Овде во Сардинија, колку си постар

the more equity you have,

поголемо значење добиваш,

the more wisdom you're celebrated for.

и си повеќе ценет поради мудроста која ја имаш.

You go into the bars in Sardinia,

Ако одите во бар во Сардинија,

instead of seeing the Sports Illustrated swimsuit calendar,

наместо да видите спортски календар со луѓе во костими за капење,

you see the centenarian of the month calendar.

гледате календар со стогодишникот на месецот.

This, as it turns out, is not only good for your aging parents

Ова, се чини дека не само што е добро за вашите родителите кои стареат

to keep them close to the family --

да ги држите блиску до семејството,

it imparts about four to six years of extra life expectancy --

туку и поради тоа што додава дополнителни 4 до 6 години живот -

research shows it's also good for the children of those families,

истражувањата покажуваат дека е добро и за децата на тие семејства

who have lower rates of mortality and lower rates of disease.

бидејќи истите имаат помали стапки на смртност и болести.

That's called the grandmother effect.

Тоа се вика „Бабин ефект“.

We found our second Blue Zone

Ја пронајдовме нашата втора „Сина зона“

on the other side of the planet,

на другата страна на планетата,

about 800 miles south of Tokyo,

околу 1300km јужно од Токио,

on the archipelago of Okinawa.

во архипелагот Окинава.

Okinawa is actually 161 small islands.

Архипелагот се состои од 161 мал остров.

And in the northern part of the main island,

Северниот дел од главниот остров

this is ground zero for world longevity.

ја претставува нултата точка за долговечност во целиот свет.

This is a place where the oldest living female population is found.

Ова е местото каде се наоѓа највозрасната женска популација.

It's a place where people have the longest disability-free

Овде луѓето имаат најдолг живот без инвалидитет

life expectancy in the world.

во светот.

They have what we want.

Тие го имаат она што ние го сакаме.

They live a long time, and tend to die in their sleep,

Живеат долг живот и обично умираат додека спијат,

very quickly,

многу брзо

and often, I can tell you, after sex.

и често, можам да тврдам, после секс.

They live about seven good years longer than the average American.

Живеат некои добри седум години подолго од просечниот Американец.

Five times as many centenarians as we have in America.

Пет пати повеќе стогодишници отколку кај нас.

One fifth the rate of colon and breast cancer,

Една петтина од стапките на рак на дојка и дебело црево,

big killers here in America.

кои баш убиваат тука во Америка.

And one sixth the rate of cardiovascular disease.

И шестина од стапката на кардиоваскуларни заболувања.

And the fact that this culture has yielded these numbers

Фактот што оваа култура ги дава овие бројки

suggests strongly they have something to teach us.

силно сугерира дека имаат нешто да нè научат.

What do they do?

Што прават тие?

Once again, a plant-based diet,

Повторно: Исхрана заснована на растенија,

full of vegetables with lots of color in them.

полна со зеленчук во разни бои.

And they eat about eight times as much tofu

И, јадат околу 8 пати повеќе тофу

as Americans do.

од Американците.

More significant than what they eat is how they eat it.

Позначајно од тоа што јадат - е, како јадат.

They have all kinds of little strategies

Имаат еден куп ситни стратегии

to keep from overeating,

да не се прејадат,

which, as you know, is a big problem here in America.

нешто кое овде во Америка е голем проблем.

A few of the strategies we observed:

Неколку од стратегиите кои ги набљудувавме:

they eat off of smaller plates, so they tend to eat fewer calories at every sitting.

јадат од помали чинии, па така тежнеат да внесат помалку калории со секој оброк.

Instead of serving family style,

Наместо служење во семеен стил,

where you can sort of mindlessly eat as you're talking,

каде што некако безумно јадеш додека зборуваш,

they serve at the counter, put the food away,

тие служат на работната површина, ја ставаат храната на страна,

and then bring it to the table.

и потоа си носат на маса.

They also have a 3,000-year-old adage,

Исто така, имаат 3000 години стара поговорка

which I think is the greatest sort of diet suggestion ever invented.

која мислам дека е најдобриот совет за диета кога било измислена.

It was invented by Confucius.

Ја измислил Конфучие.

And that diet is known as the Hara, Hatchi, Bu diet.

Позната е како „Хара, Хачи, Бу“ диета.

It's simply a little saying these people say before their meal

Тоа е малечка изрека која луѓето си ја кажуваат пред секој оброк

to remind them to stop eating when their stomach is [80] percent full.

да се потсетат да престанат да јадат кога стомакот им е 80% полн.

It takes about a half hour for that full feeling

Потребно е околу половина час за чувството на ситост

to travel from your belly to your brain.

да стигне од вашиот стомак до мозокот.

And by remembering to stop at 80 percent

Со потсетувањето да запрете на 80%

it helps keep you from doing that very thing.

си помагате да не се прејадете.

But, like Sardinia, Okinawa has a few social constructs

Но, како Сардинија, и Окинава има неколку општествени концепти

that we can associate with longevity.

кои ги поврзуваме со долговечноста.

We know that isolation kills.

Знаеме дека изолацијата убива.

Fifteen years ago, the average American had three good friends.

Пред петнаесет години просечниот Американец имал три добри пријатели.

We're down to one and half right now.

Во моментов сме спуштени на еден и пол.

If you were lucky enough to be born in Okinawa,

Ако сте имале доволно среќа да се родите во Окинава,

you were born into a system where you

би сте се родиле во систем каде

automatically have a half a dozen friends

автоматски имате околу шестмина пријатели

with whom you travel through life.

со кои патувате низ животот.

They call it a Moai. And if you're in a Moai

Тоа го викаат „moai“. Ако сте во „moai“

you're expected to share the bounty if you encounter luck,

се очекува со нив да ги споделувате придобивките на среќата,

and if things go bad,

а ако работите тргнат на лошо,

child gets sick, parent dies,

ако се разболe дете или умрат родителите,

you always have somebody who has your back.

секогаш има некој кој ти го чува грбот.

This particular Moai, these five ladies

Ова конкретно „moai“, овие пет дами

have been together for 97 years.

се заедно цели 97 години.

Their average age is 102.

Нивната просечна возраст е 102 години.

Typically in America

Вообичаено, во Америка

we've divided our adult life up into two sections.

го делиме животот на возрасните на два дела.

There is our work life,

Тука е нашиот живот на работа,

where we're productive.

каде сме продуктивни,

And then one day, boom, we retire.

а потоа, еден ден, бум - се пензионираме.

And typically that has meant

Обично, тоа значи

retiring to the easy chair,

да се повлечеш во својата удобност,

or going down to Arizona to play golf.

или да одиш во Аризона да играш голф.

In the Okinawan language there is not even

Во јазикот на Окинава не ни постои збор

a word for retirement.

за пензионирање.

Instead there is one word

Наместо тоа, постои еден збор

that imbues your entire life,

кој се провлекува низ целиот нечиј живот,

and that word is "ikigai."

а тој збор е "ikigai".

And, roughly translated, it means

Грубо преведено, тој збор значи

"the reason for which you wake up in the morning."

"причината поради која се будиш наутро".

For this 102-year-old karate master,

За овој 102-годишен карате мајстор,

his ikigai was carrying forth this martial art.

неговото „ikigai“ претставува пренесувањето на оваа боречка вештина.

For this hundred-year-old fisherman

За овој стогодишен рибар,

it was continuing to catch fish for his family three times a week.

тоа е да продолжи да лови риба за своето семејство три пати неделно.

And this is a question. The National Institute on Aging

А, ова е фактичко прашање. Националниот институт за стареење

actually gave us a questionnaire to give these centenarians.

ни даде прашалник за овие стогодишници.

And one of the questions, they were very culturally astute,

А, едно од прашањата, кои беа доста културно проникливи,

the people who put the questionnaire.

го поставиле луѓето кои го составувале прашалникот.

One of the questions was, "What is your ikigai?"

Едно од прашањата гласеше - "Кое е вашето „ikigai“?"

They instantly knew why they woke up in the morning.

И сите во истиот момент знаеја зошто стануваат наутро.

For this 102 year old woman, her ikigai

За оваа 102 годишна жена, нејзиното „ikigai“

was simply her great-great-great-granddaughter.

едноставно, е нејзината пра-пра-пра-правнука.

Two girls separated in age by 101 and a half years.

Две девојки одвоени меѓусебе со период од 101 и пол година.

And I asked her what it felt like

Ја прашав какво е чувството

to hold a great-great-great-granddaughter.

да ја држиш во раце својата пра-пра-пра-правнука.

And she put her head back and she said,

А таа ја навали главата назад и рече:

"It feels like leaping into heaven."

"Како да прескокнувам во Рајот."

I thought that was a wonderful thought.

Си помислив, колку прекрасна мисла.

My editor at Geographic

Мојот уредник во Geographic

wanted me to find America's Blue Zone.

побара од мене да ја најдам американската „Сина зона“.

And for a while we looked on the prairies of Minnesota,

И долго време пребарувавме по прериите на Минесота,

where actually there is a very high proportion of centenarians.

каде всушност има голем пропорционален дел на стогодишници.

But that's because all the young people left.

Ама тоа е бидејќи сите млади луѓе се отселиле.

(Laughter)

(Смеа)

So, we turned to the data again.

Па, ги прочепкавме податоците повторно.

And we found America's longest-lived population

И ја пронајдовме најдолговечната популација во Америка

among the Seventh-Day Adventists

меѓу eдна протестантска секта - адвентисти,

concentrated in and around Loma Linda, California.

концентрирана во и околу Лома Линда, Калифорнија.

Adventists are conservative Methodists.

Адвентистите се конзервативни методисти.

They celebrate their Sabbath

Тие го слават својот Сабат

from sunset on Friday till sunset on Saturday.

од зајдисонце во петок, до зајдисонце во сабота.

A "24-hour sanctuary in time," they call it.

Го нарекуваат "24-часовно светилиште во времето".

And they follow five little habits

Притоа, следат пет малечки навики

that conveys to them extraordinary longevity,

кои им придодаваат невообичаена долговечност,

comparatively speaking.

споредено со другите.

In America here, life expectancy

Во Америка, очекуваната должина на животот

for the average woman is 80.

за просечна жена е 80 години.

But for an Adventist woman,

Но, за жените-адвентисти,

their life expectancy is 89.

очекуваната должина е 89.

And the difference is even more pronounced among men,

Додека, разликата меѓу мажите е уште понагласена,

who are expected to live about 11 years

за нив се очекува да живеат цели 11 години

longer than their American counterparts.

подолго од останатите Американци.

Now, this is a study that followed

Ова е од студијата која 30 години

about 70,000 people for 30 years.

следеше околу 70.000 луѓе.

Sterling study. And I think it supremely illustrates

Студијата „Стерлинг“. Мислам дека таа извонредно ја прикажува

the premise of this Blue Zone project.

премисата на проектот "Сина зона".

This is a heterogeneous community.

Ова е хетерогена заедница.

It's white, black, Hispanic, Asian.

Тука има белци, црнци, Латино, Азјати.

The only thing that they have in common are a set of

Единственото нешто што им е заедничко се неколку

very small lifestyle habits

многу ситни животни навики

that they follow ritualistically

кои ги следат како ритуал

for most of their lives.

во поголемиот дел од својот живот.

They take their diet directly from the Bible.

Ја засноваат својата исхрана директно од Библијата

Genesis: Chapter one, Verse [29],

Настанок: Поглавје 1, Стих 29,

where God talks about legumes and seeds,

каде Бог зборува за мешунки и семиња,

and on one more stanza about green plants,

и уште во еден наврат за зеленчуци,

ostensibly missing is meat.

навидум избегнувајки го месото.

They take this sanctuary in time very serious.

Си го сфаќаат ова светилиште во времето прилично сериозно.

For 24 hours every week,

24 часа неделно,

no matter how busy they are, how stressed out they are at work,

без разлика колку се зафатени, или под стрес на работа,

where the kids need to be driven,

или каде треба да се одвезат децата,

they stop everything and they focus on their God,

тие сопираат со сè и се фокусираат на својот Бог,

their social network, and then, hardwired right in the religion,

нивната друштвена мрежа, и уште една работа, тесно поврзана со нивната

are nature walks.

религија - a, тоа се прошетките во природа.

And the power of this is not that it's done occasionally,

Моќта на ова не е дека се прави понекогаш,

the power is it's done every week for a lifetime.

туку дека се прави секоја недела до крајот на животот.

None of it's hard. None of it costs money.

Ништо од ова не е тешко. Ништо не чини пари.

Adventists also tend to hang out with other Adventists.

Адвентистите исто така тежнеат да се дружат со други адвентисти.

So, if you go to an Adventist's party

Па, ако одиш на забава на адвентисти,

you don't see people swilling Jim Beam or rolling a joint.

не гледаш луѓе како локаат „Jim Bim“ или ролаат џоинт.

Instead they're talking about their next nature walk,

Наместо тоа, тие муабетат за својата наредна прошетка во природа,

exchanging recipes, and yes, they pray.

разменуваат рецепти, и да - се молат.

But they influence each other in profound and measurable ways.

Но, си влијаат еден на друг темелно и забележително.

This is a culture that has yielded Ellsworth Whareham.

Од оваа култура произлегол Елсворт Вареем.

Ellsworth Whareham is 97 years old.

Елсворт Вареем има 97 години.

He's a multimillionaire,

Мултимилионер е,

yet when a contractor wanted 6,000 dollars

но сепак, кога градежникот му побарал 6000 долари

to build a privacy fence,

за да му изгради ограда,

he said, "For that kind of money I'll do it myself."

тој рекол - "За тие пари, ќе си ја направам сам".

So for the next three days he was out shoveling cement,

Па така, следните три дена бил надвор цементирајки,

and hauling poles around.

и набивајки шипки.

And predictably, perhaps, on the fourth day

И, предвидливо, нели, на четвртиот ден,

he ended up in the operating room.

завршил во операциона сала.

But not as the guy on the table;

Но, не како пациентот на масата;

the guy doing open-heart surgery.

туку како докторот кој ја изведува операцијата.

At 97 he still does 20 open-heart surgeries every month.

На 97 години, тој сèуште изведува по 20 операции на отворено срце секој месец.

Ed Rawlings, 103 years old now,

Ед Ролингс, на возраст од 103 години,

an active cowboy, starts his morning with a swim.

активен каубој, го започнува секое утро со пливање.

And on weekends he likes to put on the boards,

А, за викендите сака да се перчи

throw up rooster tails.

со опашката зад моторниот чамец.

And then Marge Deton.

А еве ја Марџ Детон.

Marge is 104.

Таа има 104 години.

Her grandson actually lives in the Twin Cities here.

Нејзиниот внук живее овде во Твин Сити.

She starts her day with lifting weights.

Таа денот го започнува со кревање тегови.

She rides her bicycle.

Вози и велосипед.

And then she gets in her root-beer colored

А, потоа влегува во својот

1994 Cadillac Seville,

„Cadillac Seville“ од 1994та

and tears down the San Bernardino freeway,

и шиба по автопатот Сан Бернандино

where she still volunteers for seven different organizations.

каде сèуште волонтира за седум различни организации.

I've been on 19 hardcore expeditions.

Сум бил на 19 хардкор експедиции.

I'm probably the only person you'll ever meet

Веројатно сум единствениот човек кој ќе го запознаете

who rode his bicycle across

кој го возел својот велосипед преку

the Sahara desert without sunscreen.

пустината Сахара без крем за сончање.

But I'll tell you, there is no adventure more harrowing

Ама, да ви кажам, нема поопасна авантура

than riding shotgun with Marge Deton.

од седењето на совозачкото седиште на Марџ Детон.

"A stranger is a friend I haven't met yet!" she'd say to me.

"Странецот е пријател кого уште не сум го запознала", ми вели.

So, what are the common denominators

Добро. Кој е заедничкиот именител

in these three cultures?

на овие три култури?

What are the things that they all do?

Кои се работите кои сите ги прават?

And we managed to boil it down to nine.

Успеавме да ги сведеме на девет.

In fact we've done two more Blue Zone expeditions since this

Всушност, после ова направивме уште две експедиции на „Сината зона“,

and these common denominators hold true.

и овие заеднички именители држат вода.

And the first one,

Првиот е,

and I'm about to utter a heresy here,

и сега ќе изустам ерес,

none of them exercise,

никој од нив не спортува,

at least the way we think of exercise.

барем не на начинот на кој ние го подразбираме тоа.

Instead, they set up their lives

Наместо тоа, ги подесуваат своите животи така,

so that they are constantly nudged into physical activity.

што постојано се во допир со физичка активност.

These 100-year-old Okinawan women

Овие 100-годишни жени од Окинава

are getting up and down off the ground, they sit on the floor,

стануваат и седнуваат на подот, бидејќи така седат,

30 or 40 times a day.

30 или 40 пати дневно.

Sardinians live in vertical houses, up and down the stairs.

Сардинците кои живеат во вертикални куќи, одат горе, долу по скалите.

Every trip to the store, or to church

Секое одење до продавница, или до црква,

or to a friend's house occasions a walk.

или до кај пријателот, бара одење.

They don't have any conveniences.

Немаат никакви помагала.

There is not a button to push to do yard work or house work.

Нема копче за стискање да ти ја заврши работата во дворот или дома.

If they want to mix up a cake, they're doing it by hand.

Ако сакаат да направат торта, тоа го прават рачно.

That's physical activity.

Тоа е физичка активност.

That burns calories just as much as going on the treadmill does.

Тоа согорува калории исто колку и пешачење на лента.

When they do do intentional physical activity,

Кога намерно прават физичка активност,

it's the things they enjoy. They tend to walk,

тоа се работи во кои уживаат. Тежнеат да пешачат,

the only proven way to stave off cognitive decline,

а, тоа е единствениот докажан начин да се одложи умственото пропаѓање,

and they all tend to have a garden.

и сите се склни кон одржувањето на градина.

They know how to set up their life in the right way

Знаат како да си го постават животот на вистинскиот начин

so they have the right outlook.

за да имаат добра перспектива.

Each of these cultures take time to downshift.

Секоја од овие култури посветува време на успорување.

The Sardinians pray. The Seventh-Day Adventists pray.

Сардинците се молат. Адвентистите се молат.

The Okinawans have this ancestor veneration.

Жителите на Окинава го имаат култот на предците.

But when you're in a hurry or stressed out,

Бидејќи, кога брзаме или сме под стрес,

that triggers something called the inflammatory response,

во нашето тело се активира таканаречена воспалителна реакција,

which is associated with everything from Alzheimer's

која е поврзана со сè, почнувајки од Алцхајмер

disease to cardiovascular disease.

до кардиоваскуларни заболувања.

When you slow down for 15 minutes a day

Кога успорувате барем 15 минути во денот

you turn that inflammatory state

ја преусмерувате таа воспалителна состојба

into a more anti-inflammatory state.

во повеќе анти - воспалителна.

They have vocabulary for sense of purpose,

Сите имаат збор за чувството на цел,

ikigai, like the Okinawans.

„ikigai“, како кај луѓето од Окинава.

You know the two most dangerous years in your life

Знаете, двете најопасни години во вашиот живот

are the year you're born, because of infant mortality,

се годината кога сте родени, заради смртноста кај новороденчињата

and the year you retire.

и годината кога се пензионирате.

These people know their sense of purpose,

Овие луѓе го имаат своето чувство за цел

and they activate in their life, that's worth about seven years

и тоа чувство ги активира во своите животи, давајќи им уште околу седум

of extra life expectancy.

години подолг животен век.

There's no longevity diet.

Не постои исхрана за долговечност.

Instead, these people drink a little bit every day,

Наместо тоа, овие луѓе пијат умерено секој ден,

not a hard sell to the American population.

што не е тешко да му се продаде на американскиот народ.

(Laughter)

(Смеа)

They tend to eat a plant-based diet.

Тежнеат да се хранат со растителни продукти.

Doesn't mean they don't eat meat, but lots of beans and nuts.

Што не значи дека не јадат месо, ама јадат и многу зрна и семиња.

And they have strategies to keep from overeating,

И имаат стратегии против прејадување,

little things that nudge them away from the table at the right time.

ситни работи кои ги оттргнуваат од масата во вистинското време.

And then the foundation of all this is how they connect.

Но, основата на сето ова е во нивното поврзување.

They put their families first,

Го ставаат своето семејство на прво место,

take care of their children and their aging parents.

се грижат за своите деца и за родителите кои стареат.

They all tend to belong to a faith-based community,

Сите припаѓаат на заедници засновани на вера,

which is worth between four and 14

нешто кое вреди од 4 до 14

extra years of life expectancy

дополнителни години животен век,

if you do it four times a month.

ако ја практикуваш четири пати месечно.

And the biggest thing here

Најголемата работа овде

is they also belong to the right tribe.

е дека исто така, припаѓаат и на вистинското племе.

They were either born into

Или се родени во него

or they proactively surrounded themselves with the right people.

или проактивно се опкружиле себе си со вистинските луѓе.

We know from the Framingham studies,

Од Фрамингеновите истражувања, ние знаеме

that if your three best friends are obese

дека ако вашите тројца најдобри пријатели имаат прекумерна тежина,

there is a 50 percent better chance that you'll be overweight.

постои 50% поголема шанса дека и вие ќе имате прекумерна тежина.

So, if you hang out with unhealthy people,

Значи, ако се дружите со нездрави луѓе,

that's going to have a measurable impact over time.

тоа со тек на време ќе има видлив одраз врз вас.

Instead, if your friend's idea of recreation

И обратно, ако вашите пријатели под уживање

is physical activity, bowling, or playing hockey,

подразбираат физичка активност, куглање или играње хокеј,

biking or gardening,

возење велосипед или градинарење,

if your friends drink a little, but not too much,

ако вашите пријатели пијат умерено, но не премногу,

and they eat right, and they're engaged, and they're trusting and trustworthy,

ако се хранат правилно и се ангажирани, доверливи и веродостојни,

that is going to have the biggest impact over time.

тоа ќе го има најголемото влијание со текот на времето.

Diets don't work. No diet in the history of the world

Диетите не функционираат. Ниту една диета во историјата

has ever worked for more than two percent of the population.

не делувала на повеќе од два проценти од популацијата.

Exercise programs usually start in January;

Програмите за вежбање обично почнуваат во јануари

they're usually done by October.

и обично завршуваат во октомври.

When it comes to longevity

Но, кога сме кај долговечноста,

there is no short term fix

не постои краткорочна поправка

in a pill or anything else.

во вид на пилула или нешто слично.

But when you think about it,

Па, помислете на

your friends are long-term adventures,

вашите пријатели како на долгорочна авантура,

and therefore, perhaps the most significant thing you can do

тие, веројатно се најважното нешто кое може да го направите

to add more years to your life,

за да додадете години на вашиот живот,

and life to your years. Thank you very much.

и живот на вашите години. Ви благодарам многу.

(Applause)

(Аплауз)