Dan Buettner: How to live to be 100+

Tłumaczenie: Przemysław Pachut Korekta: Wojtek Szkutnik

Something called the Danish Twin Study

Badania przeprowadzone na grupie jednojajowych bliźniąt

established that only about 10 percent

wykazały, że tylko 10 procent

of how long the average person lives,

przeciętnej długości życia

within certain biological limits, is dictated by our genes.

zależy od naszych genów.

The other 90 percent is dictated by our lifestyle.

Pozostałe 90 procent zależy od sposobu w jaki żyjemy.

So the premise of Blue Zones: if we can find the

Badając Niebieskie Strefy, założyliśmy,

optimal lifestyle of longevity

że jeżeli znajdziemy optymalny sposób na długie życie

we can come up with a de facto formula

odkryjemy tym samym przepis

for longevity.

na długowieczność.

But if you ask the average American what the optimal formula

Jeżeli spytacie przeciętnego Amerykanina o przepis

of longevity is, they probably couldn't tell you.

na długowieczność, prawdopodobnie nie uzyskacie odpowiedzi.

They've probably heard of the South Beach Diet, or the Atkins Diet.

Słyszeli coś o Diecie South Beach, lub o Diecie Atkinsa.

You have the USDA food pyramid.

Słyszeli o Piramidzie Zdrowego Żywienia.

There is what Oprah tells us.

Wiedzą to, co im mówi Oprah.

There is what Doctor Oz tells us.

Oglądają The Dr. Oz Show.

The fact of the matter is there is a lot of confusion

Ale w gruncie rzeczy nie jest do końca jasne

around what really helps us live longer better.

co jest czynnikiem, który pozytywnie wpływa na długość naszego życia.

Should you be running marathons or doing yoga?

Powinniśmy biegać maratony czy też uprawiać jogę?

Should you eat organic meats

Jeść ekologiczne mięso

or should you be eating tofu?

czy raczej tofu ?

When it comes to supplements, should you be taking them?

Czy powinniśmy łykać dodatkowe witaminy i minerały ?

How about these hormones or resveratrol?

A co z hormonami albo resweratrolem ?

And does purpose play into it?

A co z celami, jakie sobie wyznaczamy w życiu ?

Spirituality? And how about how we socialize?

Duchowość ? Stosunki towarzyskie ?

Well, our approach to finding longevity

Naszym sposobem na zbadanie długowieczności

was to team up with National Geographic,

było wraz z National Geographic oraz

and the National Institute on Aging,

Narodowym Instytutem Starości,

to find the four demographically confirmed areas

określenie czterech demograficznie potwierdzonych stref

that are geographically defined.

które można zlokalizować geograficznie.

And then bring a team of experts in there

Pojechaliśmy tam z zespołem ekspertów

to methodically go through exactly what these people do,

i krok po kroku sprawdziliśmy, jakie zwyczaje łączą te społeczności

to distill down the cross-cultural distillation.

żeby znaleźć dla nich wspólny mianownik.

And at the end of this I'm going to tell you what that distillation is.

Na koniec mojego wykładu powiem wam co to jest.

But first I'd like to debunk some common myths

Ale najpierw obalmy kilka mitów

when it comes to longevity.

długowieczności.

And the first myth is if you try really hard

Pierwszy z nich to twierdzenie, że jeżeli bardzo się chce,

you can live to be 100.

można żyć 100 lat.

False.

Niestety nie.

The problem is, only about one out of 5,000 people

Tylko jedna na 5000 osób

in America live to be 100.

w Ameryce dożyje setki.

Your chances are very low.

Wasze szanse są więc bardzo niewielkie.

Even though it's the fastest growing demographic in America,

Nawet przy tak szybkim przyroście demograficznym w Ameryce,

it's hard to reach 100.

trudno dożyć 100 lat.

The problem is

Problem w tym, że

that we're not programmed for longevity.

nie jesteśmy zaprogramowani na długowieczność.

We are programmed for something called

Zostaliśmy zaprogramowani na

procreative success.

sukces rozrodczy.

I love that word.

Ładnie to brzmi.

It reminds me of my college days.

Przypominają mi studenckie lata.

Biologists term procreative success to mean

Z biologicznego punktu widzenia oznacza to

the age where you have children

wiek, w którym ma się dzieci

and then another generation, the age when your children have children.

plus wiek następnego pokolenia, kiedy to twoje dzieci mają dzieci.

After that the effect of evolution

Z ewolucyjnego punktu widzenia, po osiągnięciu tego wieku

completely dissipates.

przestajesz mieć znaczenie.

If you're a mammal, if you're a rat

Czy jesteś ssakiem, czy szczurem,

or an elephant, or a human, in between, it's the same story.

słoniem, człowiekiem - nie ma znaczenia.

So to make it to age 100, you not only have to have

Więc żeby dożyć 100 lat, nie tylko musisz

had a very good lifestyle, you also have to have won

prowadzić odpowiedni styl życia ale także

the genetic lottery.

wygrać na genetycznej loterii.

The second myth is,

Drugim mitem jest przeświadczenie,że są sposoby

there are treatments that can help slow,

które spowalniają proces starzenia,

reverse, or even stop aging.

odwracają go a nawet całkowicie powstrzymują.

False.

Niestety nie.

When you think of it, there is 99 things that can age us.

Jeżeli się dobrze zastanowić, znajdziemy 99 czynników, które nas postarzają.

Deprive your brain of oxygen for just a few minutes,

Odetnijmy dopływ tlenu na kilka minut, a komórki

those brain cells die, they never come back.

w mózgu obumierają i już się nie odtwarzają.

Play tennis too hard, on your knees, ruin your cartilage,

Graj zbyt długo w tenisa, a chrząstki w twoich stawach zostaną

the cartilage never comes back.

bezpowrotnie uszkodzone.

Our arteries can clog. Our brains can gunk up with plaque,

Nasze tętnice mogą się zatkać, w mózgu odłożą się blaszki starcze

and we can get Alzheimer's.

i zachorujemy na Alzheimera.

There is just too many things to go wrong.

Po prostu zbyt wiele rzeczy może pójść źle.

Our bodies have 35 trillion cells,

Nasze ciała mają 35 bilionów komórek.

trillion with a "T." We're talking national debt numbers here.

Bilionów przez duże "B". To prawie jak dług narodowy.

(Laughter)

(Śmiech)

Those cells turn themselves over once every eight years.

Te komórki odnawiają się co osiem lat,

And every time they turn themselves over

za każdym razem z pewnym błędem.

there is some damage. And that damage builds up.

I ten błąd się potęguje.

And it builds up exponentially.

Potęguje się wykładniczo.

It's a little bit like the days when we all had

To trochę jak za dawnych lat, kiedy to każdy z nas miał

Beatles albums or Eagles albums

kasetę The Beatles czy Eagles,

and we'd make a copy of that on a cassette tape,

przegrywaliśmy te kasety i za każdym razem

and let our friends copy that cassette tape,

jakość tej kasety była coraz gorsza

and pretty soon, with successive generations

i wcześniej czy później

that tape sounds like garbage.

nie dało się jej już słuchać.

Well, the same things happen to our cells.

Mniej więcej to samo dzieje się z naszymi komórkami.

That's why a 65-year-old person

Dlatego przeciętny 65-latek

is aging at a rate of about

starzeje się

125 times faster

125 razy szybciej

than a 12-year-old person.

niż dwunastolatek.

So, if there is nothing you can do

W takim razie skoro nic nie może

to slow your aging or stop your aging,

powstrzymać naszego starzenia,

what am I doing here?

co ja tutaj robię ?

Well, the fact of the matter is

Faktem jest, że dzisiejsza

the best science tells us that the capacity of the human body,

nauka stwierdza, iż wiek do jakiego ludzie ciało jest przystosowane,

my body, your body,

moje, wasze,

is about 90 years,

to około 90 lat.

a little bit more for women.

Trochę więcej w przypadku kobiet.

But life expectancy in this country

Jednak oczekiwana długość trwania życia w tym kraju

is only 78.

to tylko 78 lat.

So somewhere along the line,

Więc gdzieś po drodze

we're leaving about 12 good years on the table.

tracimy 12 lat.

These are years that we could get.

Lat, które moglibyśmy przeżyć.

And research shows that they would be years largely free of chronic disease,

Badania wskazują, że byłyby to lata bez przewlekłych chorób,

heart disease, cancer and diabetes.

chorób serca, raka czy cukrzycy.

We think the best way to get these missing years

Najlepszym sposobem aby odzyskać te lata

is to look at the cultures around the world

to przyjrzeć się tym miejscom na świecie

that are actually experiencing them,

gdzie tak się właśnie dzieje,

areas where people are living to age 100

miejscom gdzie liczba stulatków

at rates up to 10 times greater than we are,

jest dziesięciokrotnie powyżej średniej,

areas where the life expectancy

miejscom gdzie oczekiwana długość trwania życia

is an extra dozen years,

jest o 12 lat większa

the rate of middle age mortality is a fraction

a śmiertelność wśród ludzi w średnim wieku

of what it is in this country.

jest ułamkiem tej w naszym kraju.

We found our first Blue Zone about 125 miles

Na pierwszą Niebieską Strefę natkneliśmy się 200 km

off the coast of Italy, on the island of Sardinia.

od wybrzeża Włoch, na Sardynii.

And not the entire island, the island is about 1.4 million people,

Nie na całej wyspie, na której mieszka 1,4 miliona ludzi

but only up in the highlands, an area called the Nuoro province.

ale jedynie w górach, dokładniej w prowincji Nuoro.

And here we have this area where men live the longest,

W tym miejscu mężczyźni żyją najdłużej.

about 10 times more centenarians than we have here in America.

Mieszka tam 10 razy więcej stulatków niż w Ameryce.

And this is a place where people not only reach age 100,

I ludzie ci nie tylko dożywają stu lat ale i dożywają

they do so with extraordinary vigor.

ich w pełni sił.

Places where 102 year olds still ride their bike to work,

102-latkowie dojeżdżają na rowerach do pracy,

chop wood, and can beat a guy 60 years younger than them.

rąbią drewno i potrafią położyć na ręke 60 lat młodszych od nich.

(Laughter)

(Śmiech)

Their history actually goes back to about the time of Christ.

Historia tej społeczności sięga początków Chrześcjaństwa.

It's actually a Bronze Age culture that's been isolated.

Właściwie wyodrębniła się już w Epoce Brązu.

Because the land is so infertile,

Ta wyspa jest tak nieurodzajna, że

they largely are shepherds,

jej mieszkańcy zajmują się głównie hodowlą owiec,

which occasions regular, low-intensity physical activity.

zajęcie regularne ale o małym natężeniu wysiłku.

Their diet is mostly plant-based,

Ich dieta jest w większości jarska,

accentuated with foods that they can carry into the fields.

z naciskiem na żywność, którą można zabrać na pole.

They came up with an unleavened whole wheat bread

Pieką przaśny chleb razowy z twardej pszenicy,

called carta musica made out of durum wheat,

nazywany notamusica,

a type of cheese made from grass-fed animals

oraz wyrabiaja ser z mleka zwierząt z wolnego wypasu,

so the cheese is high in Omega-3 fatty acids

ser bogaty w kwasy Omega-3, zamiast kwasów Omega-6

instead of Omega-6 fatty acids from corn-fed animals,

które występują w serze z mleka zwierząt karmionych kukurydzą,

and a type of wine that has three times the level

piją także wino, w którym poziom polifenoli

of polyphenols than any known wine in the world.

jest trzykrotnie wyższy niż w jakimkolwiek innym winie na świecie.

It's called Cannonau.

Wino to nazywa się Cannonau.

But the real secret I think lies more

Myślę jednak, że sekret

in the way that they organize their society.

leży w sposobie organizacji tej społeczności.

And one of the most salient elements of the Sardinian society

Najistotniejszym elementem tej Sardyńskiej społeczności

is how they treat older people.

jest to w jaki sposób traktuje się starszych.

You ever notice here in America, social equity

Czy zwróciliście uwagę na to, że w Ameryce

seems to peak at about age 24?

szczyt ważności społecznej osiąga się w wieku 24 lat ?

Just look at the advertisements.

Spójrzcie na reklamy.

Here in Sardinia, the older you get

Na Sardynii im jesteś starszy

the more equity you have,

tym bardziej cię szanują,

the more wisdom you're celebrated for.

szanują twoją mądrość.

You go into the bars in Sardinia,

W barze na Sardynii, na ścianie

instead of seeing the Sports Illustrated swimsuit calendar,

zamiast kalendarza z dziewczynami w bikini,

you see the centenarian of the month calendar.

jest kalendarz ze stulatkiem miesiąca.

This, as it turns out, is not only good for your aging parents

Jak się okazuje, to że twoi starzejący się rodzice

to keep them close to the family --

mieszkają razem z całą rodziną

it imparts about four to six years of extra life expectancy --

daje im dodatkowe 6 lat życia.

research shows it's also good for the children of those families,

Dodatkowo badania wykazują, że jest to także dobre

who have lower rates of mortality and lower rates of disease.

dla dzieci w takich rodzinach, zmniejsza się śmiertelność

That's called the grandmother effect.

i zachorowalność. Jest to tak zwany efekt babci.

We found our second Blue Zone

Drugą Niebieską Strefę odkryliśmy

on the other side of the planet,

po drugiej stronie planety.

about 800 miles south of Tokyo,

Około 1300 km na południe od Tokio,

on the archipelago of Okinawa.

na wyspie Okinawa.

Okinawa is actually 161 small islands.

Archipelag Okinawa to właściwie 161 wysp.

And in the northern part of the main island,

W północnej części największej z nich,

this is ground zero for world longevity.

leży źródło sekretu długowieczności.

This is a place where the oldest living female population is found.

Jest to miejsce gdzie mieszkają najstarze kobiety na świecie.

It's a place where people have the longest disability-free

Miejsce gdzie ludzie żyją najdłużej na świecie

life expectancy in the world.

bez chorób.

They have what we want.

Mają to czego szukaliśmy.

They live a long time, and tend to die in their sleep,

Żyją długo, umierają we śnie,

very quickly,

szybko,

and often, I can tell you, after sex.

i często po tym jak uprawiają seks.

They live about seven good years longer than the average American.

Żyją średnio siedem lat dłużej niż przeciętny amerykanin.

Five times as many centenarians as we have in America.

Jest tam pięć razy więcej stulatków niż w Ameryce.

One fifth the rate of colon and breast cancer,

Pięć razy mniej przypadków raka jelita i raka piersi,

big killers here in America.

jednej z głównych przyczyn śmierci w Ameryce.

And one sixth the rate of cardiovascular disease.

6 razy mniej chorób serca.

And the fact that this culture has yielded these numbers

Faktem jest, że z takich osiągnieć

suggests strongly they have something to teach us.

możemy się czegoś nauczyć.

What do they do?

Co takiego robią ?

Once again, a plant-based diet,

Dieta jarska,

full of vegetables with lots of color in them.

pełna kolorowych warzyw.

And they eat about eight times as much tofu

Jedzą też osiem razy więcej tofu

as Americans do.

niż Amerykanie.

More significant than what they eat is how they eat it.

Ważniejsze od tego co jedzą, jest to jak jedzą.

They have all kinds of little strategies

Mają swoje sposoby aby

to keep from overeating,

się nie przejadać,

which, as you know, is a big problem here in America.

co jest dużym problemem w Ameryce.

A few of the strategies we observed:

Oto jakie sposoby podpatrzyliśmy :

they eat off of smaller plates, so they tend to eat fewer calories at every sitting.

jedzą z małych talerzy, więc mają tendencje do spożywania mniejszej ilości kalorii podczas pojedynczego posiłku.

Instead of serving family style,

Zamiast jeść przy suto zastawionym stole,

where you can sort of mindlessly eat as you're talking,

gdzie je się bezmyślnie podczas rozmowy,

they serve at the counter, put the food away,

nakładają sobie przy ladzie, reszte zostawiając,

and then bring it to the table.

i dopiero wtedy idą do stołu.

They also have a 3,000-year-old adage,

Mają też 3000-letnie powiedzenie,

which I think is the greatest sort of diet suggestion ever invented.

które, jak uważam, jest najlepszą radą dietetyczną jaką słyszałem.

It was invented by Confucius.

Wymyślił je Konfucjusz.

And that diet is known as the Hara, Hatchi, Bu diet.

To powiedzenie brzmi: "Hara, Hatchi, Bu".

It's simply a little saying these people say before their meal

Powiedzonko powtarzane przed każdym posiłkiem,

to remind them to stop eating when their stomach is [80] percent full.

przypominające aby przestać jeść gdy wypełni się żołądek w 80 procentach.

It takes about a half hour for that full feeling

Upłynie pół godziny zanim uczucie sytości

to travel from your belly to your brain.

dotrze z naszego żołądka do mózgu.

And by remembering to stop at 80 percent

Pamiętając aby przestać jeść gdy żołądek jest w 80% pusty,

it helps keep you from doing that very thing.

powstrzymujemy sygnał nadejścia sytości.

But, like Sardinia, Okinawa has a few social constructs

Tak jak na Sardyni, układ społeczny na Okinawie

that we can associate with longevity.

jest nierozerwalnie związany z długowiecznością.

We know that isolation kills.

Wiemy że samotność zabija.

Fifteen years ago, the average American had three good friends.

15 lat temu przeciętny Amerykanin miał 3 przyjaciół.

We're down to one and half right now.

Teraz ma ich średnio półtora.

If you were lucky enough to be born in Okinawa,

Jeżeli miałeś szczęście urodzić się na Okinawie,

you were born into a system where you

urodziłeś się w społeczności gdzie

automatically have a half a dozen friends

automatycznie masz 6 przyjaciół

with whom you travel through life.

z którymi przechodzisz przez całe życie.

They call it a Moai. And if you're in a Moai

Nazywa się to Moai. I jeżeli jesteś w Moai

you're expected to share the bounty if you encounter luck,

dzielisz się swoimi sukcesami,

and if things go bad,

ale także porażkami,

child gets sick, parent dies,

jeśli dzieci chorują, rodzicie umierają -

you always have somebody who has your back.

ty masz zawsze kogoś z kim możesz się tym podzielić.

This particular Moai, these five ladies

To konkretne Moai to te pięć starszych pań,

have been together for 97 years.

które znają się od 97 lat.

Their average age is 102.

Mają średnio 102 lata.

Typically in America

Zazwyczaj w Ameryce

we've divided our adult life up into two sections.

dzielimy swoje życie na dwa etapy.

There is our work life,

Etap pracy,

where we're productive.

gdzie jesteśmy produktywni.

And then one day, boom, we retire.

Aż pewnego dnia, przechodzimy na emeryturę.

And typically that has meant

I zazwyczaj chodzi tu

retiring to the easy chair,

o emeryturę na bujanym fotelu

or going down to Arizona to play golf.

albo granie w golfa w Arizonie.

In the Okinawan language there is not even

W języku mieszkańców Okinawy nie ma nawet

a word for retirement.

słowa określającego emeryturę.

Instead there is one word

Zamiast tego mają słowo

that imbues your entire life,

które jest z nimi całe życie

and that word is "ikigai."

Tym słowem jest "Ikigai".

And, roughly translated, it means

W luźnym tłumaczeniu to określenie

"the reason for which you wake up in the morning."

na powód, dla którego codziennie rano wstają z łóżka.

For this 102-year-old karate master,

Dla tego 102 letniego mistrza karate

his ikigai was carrying forth this martial art.

jego Ikigai to dalsze doskonalenie sztuki walki.

For this hundred-year-old fisherman

Dla tego stuletniego rybaka

it was continuing to catch fish for his family three times a week.

tym powodem jest łowienie ryb dla rodziny, trzy razy w tygodniu.

And this is a question. The National Institute on Aging

I to jest kluczowe pytanie. Narodowy Instytut Starzenia

actually gave us a questionnaire to give these centenarians.

przygotował nam kwestionariusz dla tych stulatków.

And one of the questions, they were very culturally astute,

I jedno z pytań, które przygotowujący umieścili w kwestionariuszu

the people who put the questionnaire.

było szczególnie trafne.

One of the questions was, "What is your ikigai?"

Tym pytaniem było : Co jest twoim "Ikigai".

They instantly knew why they woke up in the morning.

Stulatkowie natychmiast odpowiadali dlaczego wstają rano z łóżka.

For this 102 year old woman, her ikigai

Dla tej 102 latki, "Ikigai" to

was simply her great-great-great-granddaughter.

po prostu jej pra-pra-pra-prawnuczka.

Two girls separated in age by 101 and a half years.

Kobieta i dziecko, które dzieli 101 i pół roku.

And I asked her what it felt like

I kiedy zapytałem jej jakie to uczucie

to hold a great-great-great-granddaughter.

trzymać pra-pra-pra-prawnuczkę.

And she put her head back and she said,

Po prostu odpowiedziła,

"It feels like leaping into heaven."

"To jak znaleźć się przez chwilę w niebie"

I thought that was a wonderful thought.

Pomyślałem, że to musi być wspaniałe.

My editor at Geographic

Mój redaktor z National Geographic

wanted me to find America's Blue Zone.

chciał, abym znalazł Niebieską Strefę w Ameryce.

And for a while we looked on the prairies of Minnesota,

Przez chwilę myśleliśmy, że jest taka w Minesocie,

where actually there is a very high proportion of centenarians.

gdzie jest największy odsetek stulatków.

But that's because all the young people left.

Ale tylko dlatego, że wszyscy młodzi wyjechali.

(Laughter)

(Śmiech)

So, we turned to the data again.

Więc przestudiowaliśmy dane jeszcze raz.

And we found America's longest-lived population

Najdłużej żyjących Amerykanów znaleźliśmy

among the Seventh-Day Adventists

wśród Adwentystów Dnia Siódmego

concentrated in and around Loma Linda, California.

w miejscowości Loma Linda w Kalifornii.

Adventists are conservative Methodists.

Adwentyści są konserwatywnym odłamem Metodystów.

They celebrate their Sabbath

Przestrzegają szabas

from sunset on Friday till sunset on Saturday.

od zachodu słońca w piątek, do zachodu słońca w sobotę.

A "24-hour sanctuary in time," they call it.

Nazywają to "Świętą Dobą".

And they follow five little habits

Przestrzegają pięciu zasad

that conveys to them extraordinary longevity,

które relatywnie rzecz biorąc zapewniają im

comparatively speaking.

nadzwyczajną długowieczność.

In America here, life expectancy

W Ameryce przeciętna oczekiwana

for the average woman is 80.

długość trwania życia kobiet to 80 lat.

But for an Adventist woman,

Ale dla Adwentystek

their life expectancy is 89.

oczekiwana długość trwania życia to 89 lat.

And the difference is even more pronounced among men,

A ta różnica jest jeszcze większa wśród mężczyzn,

who are expected to live about 11 years

dla których oczekiwana długość trwania życia jest o 11 lat

longer than their American counterparts.

dłuższa niż przeciętnie w Ameryce.

Now, this is a study that followed

Oto wyniki badań które przeprowadzono na

about 70,000 people for 30 years.

około 70 000 ludzi przez 30 lat.

Sterling study. And I think it supremely illustrates

Solidne badania. Obrazujące według mnie

the premise of this Blue Zone project.

założenia stojące u podstaw badań nad Niebieskimi Strefami.

This is a heterogeneous community.

Jest to bardzo zróźnicowana społeczność.

It's white, black, Hispanic, Asian.

Biali, Czarni, Latynosi, Azjaci.

The only thing that they have in common are a set of

Jedyne co ich łączy to właśnie zestaw

very small lifestyle habits

pewnych wspólnych nawyków

that they follow ritualistically

które są wręcz rytuałami

for most of their lives.

na całe życie.

They take their diet directly from the Bible.

Wskazówki diety czerpią z Biblii.

Genesis: Chapter one, Verse [29],

Księga Rodzaju, rozdział 1, wers 26,

where God talks about legumes and seeds,

gdzie Bóg mówi o warzywach i nasionach,

and on one more stanza about green plants,

i jeszcze z jedna strofa o warzywach,

ostensibly missing is meat.

nie wspomina raczej o mięsie.

They take this sanctuary in time very serious.

Świętą Dobę traktują niezwykle poważnie.

For 24 hours every week,

Każdego tygodnia przez jedną dobę,

no matter how busy they are, how stressed out they are at work,

nieważne jak bardzo byliby zajęci, zestresowanie pracą,

where the kids need to be driven,

zajęci dziecmi,

they stop everything and they focus on their God,

rzucają wszystko i skupiają się na Bogu,

their social network, and then, hardwired right in the religion,

swojej społeczności, a także na nierozerwalnie związanymi z tym

are nature walks.

spacerami na świeżym powietrzu.

And the power of this is not that it's done occasionally,

I najważniejsze nie jest to, że robią tak od czasu do czasu

the power is it's done every week for a lifetime.

ale regularnie raz w tygodniu przez całe swoje życie.

None of it's hard. None of it costs money.

To nie jest ani trudne ani kosztowne.

Adventists also tend to hang out with other Adventists.

Adwentyści spędzają też dużo czasu w swoim gronie.

So, if you go to an Adventist's party

Więc będąc u nich na przyjęciu,

you don't see people swilling Jim Beam or rolling a joint.

nie widzisz raczej ludzi żłopiących alkohol albo palących skręty.

Instead they're talking about their next nature walk,

Zazwyczaj rozmawiają gdzie się wybrać na spacer,

exchanging recipes, and yes, they pray.

wymieniają się przepisami, i oczywiście modlą się.

But they influence each other in profound and measurable ways.

Ale wpływ jaki na siebie wywierają jest głęboki i wymierny.

This is a culture that has yielded Ellsworth Whareham.

Jest to społęczność która wydała Ellswortha Wherama.

Ellsworth Whareham is 97 years old.

Ellsworth Wheram ma 97 lat.

He's a multimillionaire,

Jest multimilionerem,

yet when a contractor wanted 6,000 dollars

ale gdy dowiedział się że płot ma kosztować

to build a privacy fence,

6000 dolarów, pomyślał :

he said, "For that kind of money I'll do it myself."

"Za te pieniądze to wolę zrobić go samemu".

So for the next three days he was out shoveling cement,

Więc przez trzy dni mieszał cement,

and hauling poles around.

i targał ogrodzenie.

And predictably, perhaps, on the fourth day

I jak można się było domyśleć, czwartego dnia

he ended up in the operating room.

skończył na sali operacyjnej.

But not as the guy on the table;

Ale nie jako pacjent,

the guy doing open-heart surgery.

tylko jako lekarz prowadzący operację na otwartym sercu.

At 97 he still does 20 open-heart surgeries every month.

Mając 97 lat ciągle robi 20 operacji na otwartym sercu miesięcznie.

Ed Rawlings, 103 years old now,

Ed Rawlings, 103 lata,

an active cowboy, starts his morning with a swim.

aktywny kowboj, zaczyna dzień do basenu.

And on weekends he likes to put on the boards,

A w weekendy zakłada narty wodne

throw up rooster tails.

i tnie wodę.

And then Marge Deton.

No i Marge Deton.

Marge is 104.

Marge ma 104 lata.

Her grandson actually lives in the Twin Cities here.

Jej wnuk nawet mieszka tutaj.

She starts her day with lifting weights.

Marge zaczyna każdy dzień od podnoszenia ciężarków.

She rides her bicycle.

Jeździ na rowerze

And then she gets in her root-beer colored

a potem wsiada w swój ciemno beżowy

1994 Cadillac Seville,

Cadillac Seville z 1994 roku,

and tears down the San Bernardino freeway,

i pruje autostradą do San Bernardino,

where she still volunteers for seven different organizations.

gdzie jest wolontariuszem w 7 różnych organizacjach.

I've been on 19 hardcore expeditions.

Byłem na 19 na prawdę ciężkich wyprawach.

I'm probably the only person you'll ever meet

Jestem prawdopodobnie jedyną osobą jaką spotkaliście, która

who rode his bicycle across

przejachała na rowerze

the Sahara desert without sunscreen.

przez Saharę nie używając kremu przeciwsłonecznego.

But I'll tell you, there is no adventure more harrowing

Ale przyznam się szczerze, że nie ma bardziej wyczerpującej

than riding shotgun with Marge Deton.

przygody niż szalona jazda z Marge Deton.

"A stranger is a friend I haven't met yet!" she'd say to me.

"Obcy to przyjaciel którego jeszcze nie poznałam" zwykła mawiać.

So, what are the common denominators

Co w takim razie jest wspólnego dla tych

in these three cultures?

trzech zbadanych społeczności?

What are the things that they all do?

Co takiego robią ?

And we managed to boil it down to nine.

Sprowadza się to do 9 punktów.

In fact we've done two more Blue Zone expeditions since this

Właściwie zbadaliśmy od tego czasu jeszcze dwie Niebieskie Strefy ale

and these common denominators hold true.

wnioski dla nich są takie same.

And the first one,

Po pierwsze,

and I'm about to utter a heresy here,

choć może to zabrzmieć jak herezja,

none of them exercise,

żadna z tych społeczności specjalnie nie ćwiczy fizycznie,

at least the way we think of exercise.

przynajmniej nie w taki sposób jak o tym zwykliśmy myśleć.

Instead, they set up their lives

Całe ich życie opiera się jednak

so that they are constantly nudged into physical activity.

na ciągłej aktywności fizycznej.

These 100-year-old Okinawan women

Te stuletnie kobiety z Okinawy,

are getting up and down off the ground, they sit on the floor,

wstają i siadają na podłodze,

30 or 40 times a day.

30 do 40 razy dziennie.

Sardinians live in vertical houses, up and down the stairs.

Sardyńczycy żyją w wielopiętrowych domach, chodzą więc po schodach.

Every trip to the store, or to church

Każde wyjście do sklepu, kościoła

or to a friend's house occasions a walk.

albo do znajomych to okazja do spaceru.

They don't have any conveniences.

Nie mają specjalnych udogodnień.

There is not a button to push to do yard work or house work.

Nikt za nich nie pracuje w polu ani nie sprząta w domu.

If they want to mix up a cake, they're doing it by hand.

Jak robią ciasto, robią wszystko ręcznie.

That's physical activity.

To są właśnie ich ćwiczenia.

That burns calories just as much as going on the treadmill does.

Zużywają kalorie tak samo jakby ćwiczyli na siłowni.

When they do do intentional physical activity,

Więc zasadniczo każdy wysiłek to coś co sprawia

it's the things they enjoy. They tend to walk,

im przyjemność. Mają w zwyczaju chodzić,

the only proven way to stave off cognitive decline,

a to jedyny sposób aby powstrzymać zanik sił,

and they all tend to have a garden.

no i wszyscy mają ogrody.

They know how to set up their life in the right way

Wiedzą jak sobie uporządkować życie

so they have the right outlook.

więc mają odpowiedni światopogląd.

Each of these cultures take time to downshift.

Każda z tych społeczności znajduje czas aby się wyciszyć.

The Sardinians pray. The Seventh-Day Adventists pray.

Sardyńczycy modlą się, tak jak i Adwentyści.

The Okinawans have this ancestor veneration.

Mieszkańcy Okinawy oddają szacunek przodkom.

But when you're in a hurry or stressed out,

Kiedy się śpieszysz albo jesteś zestresowany,

that triggers something called the inflammatory response,

uruchamia się tak zwana reakcja zapalna,

which is associated with everything from Alzheimer's

z którą może się wiązać wiele schorzeń,

disease to cardiovascular disease.

począwszy od Alzhemiera, a na chorobach serca skończywszy.

When you slow down for 15 minutes a day

Zwolnij na 15 minut dziennie,

you turn that inflammatory state

a ten stan zapalny zmieni

into a more anti-inflammatory state.

się w stan przeciwzapalny.

They have vocabulary for sense of purpose,

Społeczności te mają słownictwo związane z celem w życiu,

ikigai, like the Okinawans.

"Ikigai" jak mówią mieszkający na Okinawie.

You know the two most dangerous years in your life

Dwa najbardziej niebezpieczne lata w twoim życiu to

are the year you're born, because of infant mortality,

pierwszy rok życia, uwzględniając śmiertelność niemowląt,

and the year you retire.

i rok, w którym przechodzisz na emeryturę.

These people know their sense of purpose,

Ci ludzie, wiedzą po co żyją

and they activate in their life, that's worth about seven years

i są ciągle aktywni. A to daje dodatkowe 7 lat

of extra life expectancy.

do oczekiwanej długości trwania życia.

There's no longevity diet.

Nie ma diety na długowieczność.

Instead, these people drink a little bit every day,

Ale wszyscy ci długowieczni ludzie, jedzą i piją z umiarem,

not a hard sell to the American population.

czego nie można powiedzieć o Amerykanach.

(Laughter)

(Śmiech)

They tend to eat a plant-based diet.

Zazwyczaj są jaroszami.

Doesn't mean they don't eat meat, but lots of beans and nuts.

To nie znaczy, że nie jadzą wcale mięsa, ale jedzą dużo warzyw strączkowych

And they have strategies to keep from overeating,

i orzechów. Oraz mają swoje sposoby aby się nie objadać.

little things that nudge them away from the table at the right time.

Sposoby, które wyganiają ich od stołu w odpowiednim momencie.

And then the foundation of all this is how they connect.

Ale podstawą jest to w jaki sposób są ze sobą związani.

They put their families first,

Najważniejsza jest rodzina,

take care of their children and their aging parents.

opieka na dziećmi i starzejącymi się rodzicami.

They all tend to belong to a faith-based community,

Wszystkie to społeczności są głęboko wierzące,

which is worth between four and 14

co daja nam od 4 do 14 dodatkowych lat

extra years of life expectancy

oczekiwanej długości trwania życia,

if you do it four times a month.

jeżeli praktykujesz 4 razy w miesiącu.

And the biggest thing here

Ale najważniejsze jest

is they also belong to the right tribe.

aby należeć do odpowiedniej społeczności.

They were either born into

Albo urodzili się w niej albo

or they proactively surrounded themselves with the right people.

świadomie do niej przystąpili.

We know from the Framingham studies,

Znamy badania z Framingham,

that if your three best friends are obese

jeżeli troje twoich przyjaciół ma nadwagę,

there is a 50 percent better chance that you'll be overweight.

jest o 50% bardziej prawdopodobne, że ty też będziesz miał nadwagę.

So, if you hang out with unhealthy people,

Więc jeśli przebywasz z ludzmi, którzy żyją

that's going to have a measurable impact over time.

niezdrowo, może to mieć znaczący wpływ na dłuższa metę.

Instead, if your friend's idea of recreation

Jeśli sposobem na spędzanie wolnego czasu twoich

is physical activity, bowling, or playing hockey,

przyjaciół jest gra w kręgle, hokej,

biking or gardening,

jazda na rowerze czy uprawianie ogrodu,

if your friends drink a little, but not too much,

jeśli piją z umiarem,

and they eat right, and they're engaged, and they're trusting and trustworthy,

odpowiednio jedzą, są zamężni, żonaci, godni zaufania i ufni,

that is going to have the biggest impact over time.

to ma to wielki wpływ na twoje życie w dłuższej perspektywie.

Diets don't work. No diet in the history of the world

Diety nie działają. Żadna dieta w historii świata

has ever worked for more than two percent of the population.

nie działała na więcej niż 2% populacji.

Exercise programs usually start in January;

Ćwiczenia fizyczne zaczynamy zazwyczaj w styczniu,

they're usually done by October.

a dajemy sobie spokój w październiku.

When it comes to longevity

Jeżeli mówimy o długowieczności

there is no short term fix

nie ma krótkoterminowego rozwiązania

in a pill or anything else.

w postaci pigułki ani żadnego innego.

But when you think about it,

Ale jeśli o tym pomyślisz

your friends are long-term adventures,

to właśnie twoi przyjaciele są

and therefore, perhaps the most significant thing you can do

takim długoterminowym i być może najważniejszym

to add more years to your life,

sposobem na przedłużenie twojego życia.

and life to your years. Thank you very much.

Dziękuję za uwagę.

(Applause)

(Brawa)