Matthew Childs' 9 life lessons from rock climbing

Translator: Shanaz Pshtiwan Reviewer: Daban Q Jaff

It's pretty simple. There are nine, sort of, rules

ئەوە زۆر ئاسانە. نۆ جۆر یاسا هەن،

that I discovered after 35 years of rock climbing.

کە دواى ٣٥ ساڵ لە هەڵگەڕان بەسەر شاخدا دۆزیومەتەوە.

Most of them are pretty basic.

زۆربەیان زۆر سەرەکین.

Number one: don't let go --

یەکەم: مەهێڵە بڕوات --

very sure success method.

ڕێگەیەکى زۆر ڕاستى سەرکەوتنە.

But really, truly -- often you think about

بەڵام لە ڕاستی دا -- زۆر جار بیر لەوە دەکەیتەوە

letting go way before your body does.

ڕێگاکە جێ بهێڵیت پێش ئەوەى جەستەت ئەنجامى بدات

So hang in there,

بۆیە لەوێ چاوەڕێ بکە،

and you come up with some pretty peculiar solutions.

و بگە بە هەندێک چارەسەرى جیاواز.

Number two: hesitation is bad.

دووەم: دوودڵى خراپە.

This is a friction climb, up in Tuolumne Meadows,

ئەوە پیاهەڵگەڕانى خشاوە، لە تۆلومین میدۆوزە،

in the Yosemite high country.

لە شارى یۆسمایتى بەرز.

Friction climbing doesn't have any sort of hard positive edges.

پیاهەڵگەڕانى خشاو هیچ جۆرە لێوارێکى سەختى پۆزەتیڤانەى نییە.

You're climbing on little dimples and nubbins in the rock.

تۆ بەسەر چاڵە بچووکەکان و پارچە بەردە نەشازەکان هەڵدەگەرییت.

The most friction you have is when you first put your hand

زۆرترین لێکخشان کە هەتە ئەوەیە کاتێک تۆ دەستت سەرەتا

or your foot on the rock.

یان پێت لەسەر بەرد دادەنێیت.

And then from that point on, you're basically falling.

و دواتر لەو خاڵە بە دواوە، تۆ بە شێوەیەکى سەرەکى دەکەویت.

So momentum is good. Don't stop.

گڕوتین باشە. مەوەستە.

Rule number three: have a plan.

یاساى سێیەم: دەبێت پلانت هەبێت.

This is a climb called the Naked Edge,

ئەو پیاهەڵگەڕانە پێى دەوترێت لێوارى ڕووت،

in El Dorado Canyon, outside of Boulder.

لە دۆڕادۆ کانیۆن، لە دەرەوەى بۆلدر.

This climber is on the last pitch of it.

ئەو شاخەوانە لە کۆتا هەنگاوى پیاهەڵگەڕانەکەیە.

He's actually right about where I fell.

لە ڕاستیدا ئەو ڕاستە دەربارەى ئەو شوێنەى من کەوتم.

There is about 1,000 feet of air below him.

نزیکەى ١٠٠٠ پێ هەوا لە خوارەوەیدا هەیە.

And all the hard pitches are actually below him.

و لە ڕاستیدا هەموو هەنگاوە سەختەکان لە خوارەوەین.

Often what happens is

زۆرجار ئەوەى کە ڕوودەدات ئەوەیە

you're planning so hard for like,

تۆ زۆر بە قوڕسى پلان دادەنێیت بۆ نمونە،

"How do I get through the hardest part? How do I get through the hardest part?"

"چۆن سەختترین بەش تێدەپەڕێنم؟ چۆن سەختترین بەش تێدەپەڕێنم؟"

And then what happens?

و دواتر چى ڕوو دەدات؟

You get to the last pitch. It's easy.

ئەوە ئاسانە. تۆ دەگەیت بە کۆتا هەنگاو.

And you're completely flamed out. Don't do it.

و بە تەواوى گڕتان گرتووە. ئەوە مەکەن.

You have to plan ahead to get to the top.

پێویستە پێشتر پلان دابنێیت تا بگەیت بە لوتکە.

But you also can't forget that each individual move

بەڵام ناتوانیت ئەوە لەیاد بکەیت کە هەر جووڵەیەکى دەیکەیت

you have to be able to complete.

دەبێت لە تواناتدا بێت کە تەواوى بکەیت.

This is a climb called the Dike Route,

ئەو پیاهەڵگەڕانە پێى دەڵێن ڕێڕەوى ڕک،

on Pywjack Dome, up in the Yosemite high country.

لە پیوجاک دۆوم، لە شارى یۆسمایتى بەرز.

شتێکى سەرنجڕاکێش لەو پیاهەڵگەڕانە ئەوەیە کە بەوشێوە سەخت نییە.

The interesting thing about this climb is it's not that hard.

But if you're the leader on it,

بەڵام ئەگەر سەرۆک بوویت تێیدا،

at the hardest move, you're looking at about 100 foot fall,

لە سەختترین هەنگاودا، سەیرى کەوتنە خوارەوە دەکەیت لە نزیکى ١٠٠ پێ،

onto some low angle slabs.

بەرەو هەندێک تاوێرى گۆشە نزم.

So you've got to focus.

کەواتە پێویستە تیشکى بخەیتە سەر.

You don't want to stop in the middle like

تۆ ناتەوێت لە ناوەڕاستدا بوەستیت وەک

Coleridge's Kubla Kahn.

کوبلا کانی کۆلەریدج.

You've got to keep going.

پێویستە بەردەوام بیت.

Rule number five: know how to rest.

یاساى پێنجەم: بزانە چۆن پشوو دەدەیت.

It's amazing. The best climbers

ئەوە سەرسوڕهێنەرە. باشترین شاخەوانەکان

are the ones that in the most extreme situations

ئەوانەن کە لە زۆربەى زۆرى بارودۆخەکان دا

can get their bodies into some position

دەتوانن جەستەیان بخەنە هەندێک بارودۆخ

where they can rest,

کە دەتوانن تێیدا بحەسێنەوە،

regroup, calm themselves, focus,

دووبارە یەکبگرنەوە، خۆیان ئارام بکەنەوە، جەخت بکەنەوە

and keep going.

و بەردەوام بن. ئەو پیاهەڵگەڕانە

This is a climb in the Needles, again in California.

لە نیدلز، دووبارە لە کالیفۆڕنیا.

Fear really sucks because what it means is

ترس بەڕاستى خراپە لەبەرئەوەى واتا

you're not focusing on what you're doing.

تۆ تیشک ناخەیتە سەر ئەوەى کە دەیکەیت.

You're focusing on the consequences of

تۆ تیشک دەخەیتە سەر ئاکامەکانى کەوتن

failing at what you're doing

لەوەى کە ئەنجامى دەدەیت

because any given move should require

لەبەرئەوەى بەکارهێنانى هەر جوڵەیەک پێویستە

all your concentration and thought processes

هەموو کردارەکانى جەخت کردنەوە و بیرکردنەوە لە خۆبگرێت

to execute it effectively.

بۆ بەجێهێنانى بەشێوەیەکى کاریگەر.

One of the things in climbing is, most people

یەکێک لە شتەکان لە شاخەوانى دا ئەوەیە، کە زۆربەى خەڵکى

sort of take it straight on. And they follow the most obvious solution.

ڕاستەوخۆ هەڵدەستن بە ئەنجامدانى. و بە دواى ڕوونترین چارەسەردا دەگەڕێن.

This is the Devils Tower in Wyoming,

ئەوە بورجى شەیتانەکانە لە وایۆمینگ،

which is a columnar basalt formation

کە پێکهێنانى ستوونى بازلتە

that most of you probably know from "Close Encounters."

زۆربەى لە ئێوە دەشێت لە "چاوپێکەوتنە نزیکەکان" بیزانێت.

With this, typically crack climbers

لەگەڵ ئەوە دا، بەشێوەیەکى ئاسایى بە درز هەڵگەڕیوەکان

would put their hands in and their toes in

دەستەکان و پەنجەکانى پێیان لەناو دادەنێن

and just start climbing.

و دەست دەکەن بە پیاهەڵگەڕان.

The cracks are too small to get your toes into

درزەکان زۆر بچووکن تا پەنجەپێکانى بخرێتە ناو

so the only way to climb is using your fingertips

بۆیە تاکە ڕێگە بۆ پیاهەڵگەڕان بەکارهێنانى سەرەپەنجەکانە

in the cracks,

لە درزەکان دا،

and using opposing pressure

و بەکارهێنانى پەستانى پێچەوانە

and forcing yourself up.

و زۆر لە خۆت دەکەیت بۆ سەرەوە.

Rule number eight: strength doesn't always equal success.

یاساى هەشتەم: هێز هەمیشە یەکسان نابێت بە سەرکەوتن.

In the 35 years I've been a climbing guide

لەو ٣٥ ساڵەدا من ڕێبەرى شاخەوانى بووم و لە

and taught on indoor walls, and stuff like that,

دیوارەکانى ژورەوە فێر بووم، و شتى لەو جۆرە،

the most important thing I've learned

گرنگترین شت کە من فێریبووم

was, guys will always try to do pull-ups.

ئەوە بوو، پیاوەکان هەمیشە هەوڵ دەدەن کە خۆیان هەڵبواسن.

Beginning guys, it's like, they thrash, they thrash,

ئەو پیاوانەى سەرەتایانە، وەک ئەوە وایە، ئەوان لیدەدەن، ئەوان لێدەدەن،

they get 15 feet up --

١٥ پێ بەرز دەبنەوە -- و دەتوانن

and they can do about 15 pull-ups right --

نزیکەى١٥ خۆ هەڵواسین ئەنجام بدەن

And then they just flame out.

و دواتر بە یەکجارى شکست دەهێنن.

Women are much more in balance

ئافرەتەکان زۆر زیاتر لە هاوسەنگیدان

because they don't have that idea

لەبەرئەوەى ئەوان ئەو بیرۆکەیەیان نییە کە

that they're going to be able to do 100 pull-ups.

توانایان هەیە ١٠٠ خۆ هەڵواسین ئەنجام بدەن.

They think about how to get the weight over their feet

ئەوان بیریان دەکردەوە دەربارەى ئەوەى کە چۆن قوڕساییان بخەنە سەر پێکانیان

because it's sort of natural -- they carry you all day long.

لەبەرئەوەى ئەوە جۆرێکى سروشتییە-- ئەوان بەدریژایی ڕۆژ هەڵتدەگرن.

So balance is really critical,

بۆیە بەڕاستى هاوسەنگى گرنگە،

and keeping your weight on your feet,

و پارێزگاریکردن لە قورسایت لەسەر پێکانت،

which is your strongest muscle.

کە بەهێزترین ماسولکەتە.

And of course there is rule number nine.

و بێگومان یاساى نۆیەمیش هەیە.

I came up with rule number nine after

یاساى نۆیەمم بۆ دەرکەوت دواى ئەوەى

I actually didn't plan for a fall,

کە لە ڕاستیدا پلانم بۆ کەوتن دانەنابوو،

and went about 40 feet and cracked a rib.

و نزیکى ٤٠ پێ ڕۆیشتم و ماسولکەیەکم شکا.

Once you get to that point where you know it's going to happen,

کاتێک دەگەیت بەو خاڵەى کە دەزانیت ئەوە ڕوودەدات،

you need to start thinking about how you're going to let go

پێویستە دەست بە بیرکردنەوە بکەیت دەربارەى ئەوەى کە چۆن

because that is the critical piece

وازبێنیت لەبەرئەوەى ئەوە بەشێکى سەختە

of not getting hurt --

بۆئەوەى بریندار نەبیت--

how you're going to fall onto the rope,

چۆن تۆ بەسەر پەتدا دەکەویت،

or if you're climbing without a rope,

یان ئەگەر بەبێ پەت شاخەوانى بکەیت،

fall to a place where you can actually control the fall.

بکەویتە شوێنێک کە تۆ لە ڕاستیدا دەتوانیت کۆنتڕۆڵى کەوتنە خوارەوەى بکەیت.

So don't hang on till the bitter end.

بۆیە مەوەستە تا تاڵى و سەختیەکە کۆتایى دێت.

Thank you very much.

زۆر سوپاس

(Applause)

(چەپڵە ڕێزان)