What fear can teach us | Karen Thompson Walker

Translator: Morton Bast Reviewer: Thu-Huong Ha

Аудармашы: Asqat Yerkimbay Редактор: Nursultan Aubakirov

One day in 1819,

1989 жылы. Бір күні

3,000 miles off the coast of Chile,

Тынық мұхитының шалғай аумағында

in one of the most remote regions of the Pacific Ocean,

Чили жағалауларынан 3 мың миль қашықтықта

20 American sailors watched their ship flood with seawater.

20 теңізші суға батып бара жатқан кемесін

They'd been struck by a sperm whale, which had ripped

өз көзімен көрді. Кеме кашалотпен соқтығысып

a catastrophic hole in the ship's hull.

қаптамасында үлкен жарық пайда болды.

As their ship began to sink beneath the swells,

Кеме бата бастағанда теңізшілер

the men huddled together in three small whaleboats.

кішкентай 3 құтқару қайығына отырды.

These men were 10,000 miles from home,

Олар үйінен 10 000 миль,

more than 1,000 miles from the nearest scrap of land.

жағалаудан мыңдаған миль қашықта болатын.

In their small boats, they carried only

Олардың қайығында бірнеше

rudimentary navigational equipment

қарапайым навигация аспабы және

and limited supplies of food and water.

су мен азықтың азғана қоры болды.

These were the men of the whaleship Essex,

Олар кит аулайтын теңізшілер еді.

whose story would later inspire parts of "Moby Dick."

Бұл қайғылы жайт «Моби Дик» романына арқау болды.

Even in today's world, their situation would be really dire,

Бүгін де олардың жағдайы кісі қызығарлықтай емес.

but think about how much worse it would have been then.

Олардың жан қиналысын ойлап көріңіз.

No one on land had any idea that anything had gone wrong.

Ешкім де оқиғаның алдын ала алмады.

No search party was coming to look for these men.

Оларды іздеп келер құтқарушылар да жоқ.

So most of us have never experienced a situation

Көпшілігіміз теңізшілердің қиыншылығымен

as frightening as the one in which these sailors found themselves,

салыстыратындай жағдайға тап болған жоқпыз

but we all know what it's like to be afraid.

Бірақ өмірдегі қорқынышты білеміз.

We know how fear feels,

Біз қорқыныш сезімін жақсы білеміз

but I'm not sure we spend enough time thinking about

дегенмен біз қорқыныш мәнін жеткілікті

what our fears mean.

түсінбейміз.

As we grow up, we're often encouraged to think of fear

Жас өскен сайын «қорқыныш әлсіздік белгісі

as a weakness, just another childish thing to discard

одан сүт тістері және ескі роликтен

like baby teeth or roller skates.

құтылғандай» арылу керек деп жиі оқытады.

And I think it's no accident that we think this way.

Бұлай ойлаудың өз жөні бар.

Neuroscientists have actually shown that human beings

Нейробиологтар адамдар тумысынан оптимист

are hard-wired to be optimists.

болуға бейім екендігін дәлелдеді.

So maybe that's why we think of fear, sometimes,

Сондықтан үрейді көбінесе қауіп ретінде

as a danger in and of itself.

қабылдаймыз.

"Don't worry," we like to say to one another. "Don't panic."

«Уайымдама» — дейміз. «Үрейге берілме».

In English, fear is something we conquer.

Ағылшын тіліінде «қорқынышты жеңу» «қорқынышпен күресу»

It's something we fight. It's something we overcome.

«қорқынышты жеңудеміз» деп айтылады.

But what if we looked at fear in a fresh way?

Енді қорқынышқа басқа қырынан қарап көрелік.

What if we thought of fear as an amazing act of the imagination,

Ал егер қорқыныш шығармашылықтан кем түспейтін

something that can be as profound and insightful

өзінше қиялды шарықтатар

as storytelling itself?

тамаша құрал болса не дер едіңіз?

It's easiest to see this link between fear and the imagination

Үрей мен қиял арасындағы байланысты

in young children, whose fears are often extraordinarily vivid.

кішкентай балалардан оңай байқаймыз.

When I was a child, I lived in California,

Кішкентай кезімде Калифорнияда тұрдым.

which is, you know, mostly a very nice place to live,

Өмір сүруге жайлы екені аян.

but for me as a child, California could also be a little scary.

Бірақ бала көңілімде Калифорния қорқынышқа толы еді.

I remember how frightening it was to see the chandelier

Жер сілкінген сайын әрлі-берлі шайқалып

that hung above our dining table swing back and forth

тұратын төбедегі люстраларға қарау

during every minor earthquake,

өте қорқынышты еді.

and I sometimes couldn't sleep at night, terrified

Кейде ұйықтай алмаушы едім

that the Big One might strike while we were sleeping.

ұйықтап қалсақ үйінді астында қалатындай қорқатынмын.

And what we say about kids who have fears like that

Осындай қорқыныш мазалайтын балалар жайлы

is that they have a vivid imagination.

«Олар қиялды шындықпен астастырды» дейміз.

But at a certain point, most of us learn

Ерте ме кеш пе көпшілігімізде

to leave these kinds of visions behind and grow up.

осы қорқыныш ұлғаяды да өз фантазиямызды ұмытамыз.

We learn that there are no monsters hiding under the bed,

Құбыжық кереует астында өмір сүрмейтінін

and not every earthquake brings buildings down.

жер сілкінісі үйді бұзбайтынын білеміз.

But maybe it's no coincidence that some of our most creative minds

Дегенмен кейбіреулер балалық шақтағы

fail to leave these kinds of fears behind as adults.

үрейлерін есейсе де ұмыта алмайды.

The same incredible imaginations that produced "The Origin of Species,"

«Түрлердің пайда болуы», «Джейн Эйр» және «Жоғалған уақытты іздеу"

"Jane Eyre" and "The Remembrance of Things Past,"

тудырған қиял сондай-ақ Чарльз Дарвин,

also generated intense worries that haunted the adult lives

Шарлотта Бронте және Марсель Пруст

of Charles Darwin, Charlotte BrontĂŤ and Marcel Proust.

қорқыныштарынан туды.

So the question is, what can the rest of us learn about fear

Сонымен біз балалар мысалы арқылы

from visionaries and young children?

қорқынышымыздан не үйрене аламыз?

Well let's return to the year 1819 for a moment,

1819 жылғы кит аулаушы «Эссекс»

to the situation facing the crew of the whaleship Essex.

командасы тап болған жағдайға оралайық

Let's take a look at the fears that their imaginations

Тұнық мұхитының әлдебір тұңғиығындағы

were generating as they drifted in the middle of the Pacific.

толқынмен алысқан бейнелерін көз алдымызға келтірелік.

Twenty-four hours had now passed since the capsizing of the ship.

Кеме қираған уақыттан бері тәулік өтті.

The time had come for the men to make a plan,

Жоспар құратын уақыт келді

but they had very few options.

алайда теңізшілерде таңдау көп емес.

In his fascinating account of the disaster,

Осы жағдай туралы Натанаэль Филбрик

Nathaniel Philbrick wrote that these men were just about

жазбаларында теңізшілер жағалаудан

as far from land as it was possible to be anywhere on Earth.

өте алыс бір нүктеде болғанын жазған.

The men knew that the nearest islands they could reach

Ең жақын құрлық – Маркиз аралдарының

were the Marquesas Islands, 1,200 miles away.

өзі 1200 миль қашықтықта екенін білетін.

But they'd heard some frightening rumors.

Бұл жағдайға дейін олар осы

They'd been told that these islands,

және оған көршілес

and several others nearby, were populated by cannibals.

аралдарда адам жегіштер бар деген қауесет естіген.

So the men pictured coming ashore only to be murdered

Теңізшілер сол жағалауларға жетісімен жабайылардың

and eaten for dinner.

жемтігіне айналғанын елестетті.

Another possible destination was Hawaii,

Тағы бір таңдау Гавай аралдары болатын.

but given the season, the captain was afraid

Бірақ қатты дауыл

they'd be struck by severe storms.

болатынын ескеріп бұдан бас тартты.

Now the last option was the longest, and the most difficult:

Соңғы таңдау өте ауыр және ұзақ жол еді –

to sail 1,500 miles due south in hopes of reaching

оңтүстікке 1500 мильдей жүзіп,

a certain band of winds that could eventually

соққан желді пайдаланып ерте ме кеш пе

push them toward the coast of South America.

әйтеуір оңтүстік Америка жағалауына жету.

But they knew that the sheer length of this journey

Олар мұндай ұзақ жолға өздерінде бар

would stretch their supplies of food and water.

ауызсу мен азықтың жетпейтінін білді.

To be eaten by cannibals, to be battered by storms,

Адам жегіштерге жем болу, дауылда мұхитқа

to starve to death before reaching land.

бату немесе жағалауға жүзіп жеткенге дейін

These were the fears that danced in the imaginations of these poor men,

аштан өлу – байғұс теңізшілер үрейі осы елесті тудырды.

and as it turned out, the fear they chose to listen to

Осы үрей үстінде таңдау жасауы

would govern whether they lived or died.

не өлімге, не өмірге сүйрейді?

Now we might just as easily call these fears by a different name.

Бұл үрейді әртүрлі сипаттармыз.

What if instead of calling them fears,

Егер оларды қорқыныш деп атамай

we called them stories?

оқиға деп атасақ қалай болады?

Because that's really what fear is, if you think about it.

Себебі қорқып отырып, оқиға айтып

It's a kind of unintentional storytelling

жатқандай қиыстырып шығарамыз.

that we are all born knowing how to do.

Бұл адамның тумысынан бар қабілеті.

And fears and storytelling have the same components.

Үрей мен оқиғаның құрылымы бір.

They have the same architecture.

Олардың жалпы құрылымы бірдей.

Like all stories, fears have characters.

Кез келген оқиға тәрізді қорқыныштың кейіпкері бар

In our fears, the characters are us.

Қорқынышымыздың кейіпкері — өзіміз.

Fears also have plots. They have beginnings and middles and ends.

Қорқыныштың сценарийі болады басы, шарықтау шегі және соңы.

You board the plane. The plane takes off. The engine fails.

Ұшаққа отырасыз, ұшақ ұшады Оның моторынан ақау шығады.

Our fears also tend to contain imagery that can be

Қорқынышты толықтырушы детальдар

every bit as vivid as what you might find in the pages of a novel.

романдағыға ұқсас: айқын және шынайы.

Picture a cannibal, human teeth

Кісі жегіштердің адам жеуін көз алдыңызға

sinking into human skin,

келтіріңіз: отқа қақталған адам денесін

human flesh roasting over a fire.

кеміріп жатқан адам тістері.

Fears also have suspense.

Қорқынышқа түрткі бір әрекет болады.

If I've done my job as a storyteller today,

Егер оқиғама назар аударсаңыз

you should be wondering what happened

«Эссекс» матростарына

to the men of the whaleship Essex.

не болды деп отырған боларсыз.

Our fears provoke in us a very similar form of suspense.

Қорқынышымыз белгісіздікке алып келеді.

Just like all great stories, our fears focus our attention

Кез келген жақсы оқиғада қорқыныш басқа нәрсенің бәрін ығыстырып

on a question that is as important in life as it is in literature:

назарымыз әдебиеттегі және өмірдегі маңызды мәселеге бағдарлайды.

What will happen next?

Әрі қарай не болады?

In other words, our fears make us think about the future.

Қорқыныш болашақ туралы ойлатқызады.

And humans, by the way, are the only creatures capable

Айтпақшы адамдар осылайша болашақ

of thinking about the future in this way,

жайлы ойлай алатын

of projecting ourselves forward in time,

жалғыз тіршілік иесі.

and this mental time travel is just one more thing

Бұл ой арқылы келешекті бағдарлау –

that fears have in common with storytelling.

қорқыныш пен оқиғаны біріктіреді.

As a writer, I can tell you that a big part of writing fiction

Жазушылық тәжірибемнен әдеби үдерісте

is learning to predict how one event in a story

романдағы оқиға басқасына

will affect all the other events,

қалай әсер ететін болса,

and fear works in that same way.

үрей де дәл солай жұмыс істейді.

In fear, just like in fiction, one thing always leads to another.

Үрей де кітап оқиғасы тәрізді бір-бірімен байланысты.

When I was writing my first novel, "The Age Of Miracles,"

«Ғажайыптар уақыты» атты алғашқы романымды

I spent months trying to figure out what would happen

жазғанда Жер айналысы баяуласа не болатынын

if the rotation of the Earth suddenly began to slow down.

елестетуіме бірнеше ай керек болды.

What would happen to our days? What would happen to our crops?

Күн ұзақтығына әсері қандай болмақ? Егістік жайы не болады?

What would happen to our minds?

Бұл біздің санамызға қалай әсер етеді?

And then it was only later that I realized how very similar

Бұл сұрақтар бала кезімде түн қорқынышынан

these questions were to the ones I used to ask myself

азап шеккен кезде өз-өзіме қойған

as a child frightened in the night.

сұрақтарыма ұқсайтынын кейін түсіндім.

If an earthquake strikes tonight, I used to worry,

Бүгін жер сілкінсе, үйімізге не болады

what will happen to our house? What will happen to my family?

деп уайымдаушы едім. Отбасыма не болады?

And the answer to those questions always took the form of a story.

Сұрақтарға жауап беру үшін оқиға құрадым.

So if we think of our fears as more than just fears

Егер қорқынышқа оқиға деп қарасақ

but as stories, we should think of ourselves

онда өзіміз осы оқиғаның

as the authors of those stories.

авторы болып шығамыз.

But just as importantly, we need to think of ourselves

Сонымен қатар біз өз үрейіміздің

as the readers of our fears, and how we choose

оқырманы екенімізді ұмытпауымыз керек.

to read our fears can have a profound effect on our lives.

Себебі үрейді оқи білуіміз өмірімізге зор ықпал жасайды.

Now, some of us naturally read our fears more closely than others.

Кейбіріміз басқа сезімдерден гөрі үрей жетегіне еруге бейімбіз.

I read about a study recently of successful entrepreneurs,

Табысты кәсіпкерлер туралы жаңа зерттеуді оқыдым.

and the author found that these people shared a habit

Олардың әрбірінде «продактив параноя»

that he called "productive paranoia," which meant that

күйгелектігі болғаны анықталды.

these people, instead of dismissing their fears,

Осы адамдар қорқыныштарына зор мән беріп

these people read them closely, they studied them,

зерттеп, сырын тануға ұмтылып

and then they translated that fear into preparation and action.

оны алдағы қауіптің алдын алу үшін пайдаланған.

So that way, if their worst fears came true,

Осылайша өте нашар болжамдар жасалса да

their businesses were ready.

олардың өндірістері әрқашан дайын болған.

And sometimes, of course, our worst fears do come true.

Өте жаман қауіптің шындыққа айналатын кезі бар.

That's one of the things that is so extraordinary about fear.

Бұл үрейдің таңғажайып қасиетінің бірі.

Once in a while, our fears can predict the future.

Кейде үрейіміз болашағымызды болжайды.

But we can't possibly prepare for all of the fears

Бірақ қиялымызбен туған бар «сұмдыққа»

that our imaginations concoct.

дайындалу мүмкін емес.

So how can we tell the difference between

Сонда ойымызда туған жалпы қорқыныштар

the fears worth listening to and all the others?

арасынан ең сұмдығын қалай анықтаймыз?

I think the end of the story of the whaleship Essex

Бұған жауап ретінде соңы трагедиялық

offers an illuminating, if tragic, example.

оқиғамен бітетін «Эссекс» кемесін мысалға келтірейін.

After much deliberation, the men finally made a decision.

Ұзақ ақылдасып теңізшілер ортақ шешімге келеді.

Terrified of cannibals, they decided to forgo the closest islands

Адам жегіштерден қорқып, жақын маңдағы аралды айналып

and instead embarked on the longer

ұзақ та ауыр жолды

and much more difficult route to South America.

Оңтүстік Америка жағалауларына жетуді ұйғарады.

After more than two months at sea, the men ran out of food

Екі айдан соң азық-түлік таусылады

as they knew they might,

олар әлі де құрлықтан

and they were still quite far from land.

біршама шалғай жатқан еді.

When the last of the survivors were finally picked up

Тірі қалғандарын жолай кездескен

by two passing ships, less than half of the men were left alive,

екі кеме аман алып қалды. Экипаждың жартысынан астамы қаза болды.

and some of them had resorted to their own form of cannibalism.

Канибализм құрбаны болғандары да бар.

Herman Melville, who used this story as research for "Moby Dick,"

«Моби Дик» тарихын зерттеген Герман Мелвилл

wrote years later, and from dry land, quote,

көп жылдар өткен соң «Эссекс» кемесінің бақытсыз матростары

"All the sufferings of these miserable men of the Essex

кемені тастап Таитиге бағыт алғанда

might in all human probability have been avoided

өздеріне төнген қауіп пен өлімге апарар

had they, immediately after leaving the wreck,

азаптан құтылар мүмкіндігі болар

steered straight for Tahiti.

еді» деп жазды.

But," as Melville put it, "they dreaded cannibals."

«Олар — дейді Мелвилл — адам жегіштерден қорықты».

So the question is, why did these men dread cannibals

Сонда әл-дәрмені құрып өлуден емес,

so much more than the extreme likelihood of starvation?

адам жегіштен қорыққаны несі?

Why were they swayed by one story

Неліктен бір үрей екіншісіне

so much more than the other?

қарағанда қорқыныштылау, шынайы көрінеді?

Looked at from this angle,

Басқа қырынан қарасақ,

theirs becomes a story about reading.

олар жазушы емес өз үрейін оқитын оқырмандар.

The novelist Vladimir Nabokov said that the best reader

Владимир Набоков «жақсы оқырман өз ішінде

has a combination of two very different temperaments,

әртістік және ғылыми темпераментті

the artistic and the scientific.

біріктіреді» деген болатын.

A good reader has an artist's passion,

Жақсы оқырман оқиғаға беріліп,

a willingness to get caught up in the story,

еніп кетуге дайын әртістік әуестікке ие.

but just as importantly, the readers also needs

Алайда құмарлықты басып

the coolness of judgment of a scientist,

оқиғаның шұғыл бұрылысында интуитивті

which acts to temper and complicate

реакциясын ұстап тұру үшін оның

the reader's intuitive reactions to the story.

ғалыми салқынқанды қасиеті болуы маңызды.

As we've seen, the men of the Essex had no trouble with the artistic part.

«Эссекс» матростарында әртістік жағынан кемшілік болмаған

They dreamed up a variety of horrifying scenarios.

Олардың ойына сұмдық «сценарийлер» келді.

The problem was that they listened to the wrong story.

Бар бәле сюжет бұрылысында шатасқанында.

Of all the narratives their fears wrote,

Барлық мүмкін болар оқиғалар ішінен

they responded only to the most lurid, the most vivid,

адам жегіштер туралы елесті ұмыта алмай

the one that was easiest for their imaginations to picture:

ең қорқынышты, ең ауыр

cannibals.

жолды таңдап алды.

But perhaps if they'd been able to read their fears

Егер қорқыныштарын суыққанды ғылыми

more like a scientist, with more coolness of judgment,

сабырлықпен баса білсе,

they would have listened instead to the less violent

Мелвилл айтқандай, өлім қаупін

but the more likely tale, the story of starvation,

алыстата түсетін Таити жолын таңдап

and headed for Tahiti, just as Melville's sad commentary suggests.

аман қалар ма еді...

And maybe if we all tried to read our fears,

Егер үрейімізді оқи білсек,

we too would be less often swayed

олардың ең қорқыныштысынан

by the most salacious among them.

қорытынды шығарып, сабақ алуымыз мүмкін.

Maybe then we'd spend less time worrying about

Біз қанішерлер мен әуе апаттарынан

serial killers and plane crashes,

қорқуға аз уақыт бөлуші едік те,

and more time concerned with the subtler

артерияларымыздың ақырын қысылуы,

and slower disasters we face:

климаттың баяу өзгеруі секілді

the silent buildup of plaque in our arteries,

байқаусыз және айтып келмейтін апаттар

the gradual changes in our climate.

туралы көп уайымдар едік.

Just as the most nuanced stories in literature are often the richest,

Оқиға қаншалықты құбылса әдеби құндылығы соншалықты зор.

so too might our subtlest fears be the truest.

Елеусіз қорқынышымыз да солай шынайы жүзеге асуы мүмкін.

Read in the right way, our fears are an amazing gift

Үрейімізге байыппен қарасақ, қиялдаудың ғажап түрі

of the imagination, a kind of everyday clairvoyance,

алдағыны болжауға септесетін

a way of glimpsing what might be the future

болашақ туралы елестететін

when there's still time to influence how that future will play out.

тамаша құрал екенін ұғамыз.

Properly read, our fears can offer us something as precious

Үрейімізді тани білсек, сүйіп оқитын әдеби

as our favorite works of literature:

шығарманың оқиғасы сияқты болады.

a little wisdom, a bit of insight

Ең бастысы әлемдегі салыстырар

and a version of that most elusive thing --

теңі жоқ – шындықты

the truth.

көрсетеді.

Thank you. (Applause)

Рақмет. (Қол соғу)