What fear can teach us | Karen Thompson Walker

Translator: Morton Bast Reviewer: Thu-Huong Ha

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Agata Leśnicka

One day in 1819,

Pewnego dnia, w 1819 roku,

3,000 miles off the coast of Chile,

na oceanie, 3000 mil od wybrzeża Chile,

in one of the most remote regions of the Pacific Ocean,

w jednym z najbardziej odległych regionów Pacyfiku,

20 American sailors watched their ship flood with seawater.

20 amerykańskich żeglarzy patrzyło, jak ich statek nabiera wody.

They'd been struck by a sperm whale, which had ripped

Uderzenie kaszalota

a catastrophic hole in the ship's hull.

wyrwało katastrofalną w skutkach dziurę w kadłubie.

As their ship began to sink beneath the swells,

Kiedy statek zaczął tonąć,

the men huddled together in three small whaleboats.

mężczyźni stłoczyli się w trzech niewielkich welbotach.

These men were 10,000 miles from home,

Znajdowali się 10 000 mil od domu,

more than 1,000 miles from the nearest scrap of land.

ponad 1000 mil od najbliższego skrawka lądu.

In their small boats, they carried only

W łódkach mieli tylko szczątki

rudimentary navigational equipment

wyposażenia nawigacyjnego

and limited supplies of food and water.

i ograniczone zapasy jedzenia i picia.

These were the men of the whaleship Essex,

To załoga statku wielorybniczego Essex,

whose story would later inspire parts of "Moby Dick."

którego historia zainspirowała "Moby Dicka."

Even in today's world, their situation would be really dire,

Nawet dzisiaj ich sytuacja byłaby naprawdę tragiczna,

but think about how much worse it would have been then.

ale o ile gorzej musiało być wtedy.

No one on land had any idea that anything had gone wrong.

Nikt na lądzie nie miał pojęcia, że stało się coś złego.

No search party was coming to look for these men.

Żadna ekipa nie spieszyła z ratunkiem.

So most of us have never experienced a situation

Większość z nas nigdy nie doświadczyła sytuacji

as frightening as the one in which these sailors found themselves,

tak przerażającej jak ta.

but we all know what it's like to be afraid.

Ale każdy wie, jak to jest bać się.

We know how fear feels,

Znamy to uczucie,

but I'm not sure we spend enough time thinking about

ale chyba spędzamy za mało czasu,

what our fears mean.

rozmyślając, co strach oznacza.

As we grow up, we're often encouraged to think of fear

Gdy dorastamy często zachęca się nas, żeby myśleć o strachu

as a weakness, just another childish thing to discard

jak o słabości, dziecinadzie, której należy się pozbyć

like baby teeth or roller skates.

jak mleczaków, czy rolek.

And I think it's no accident that we think this way.

To nie przypadek, że myślimy w ten sposób.

Neuroscientists have actually shown that human beings

Neurobiolodzy wskazują, że ludzie, w istocie,

are hard-wired to be optimists.

są urodzonymi optymistami.

So maybe that's why we think of fear, sometimes,

Może dlatego czasami rozpatrujemy strach

as a danger in and of itself.

jako zagrożenie samo w sobie.

"Don't worry," we like to say to one another. "Don't panic."

Mówimy sobie nawzajem: "Nie martw się, nie panikuj".

In English, fear is something we conquer.

Językowo, strach jest czymś, co się pokonuje.

It's something we fight. It's something we overcome.

Walczymy z nim i przezwyciężamy.

But what if we looked at fear in a fresh way?

A gdyby tak spojrzeć na strach świeżym okiem?

What if we thought of fear as an amazing act of the imagination,

Potraktować go jak zdumiewający wytwór wyobraźni,

something that can be as profound and insightful

tak głęboki i przenikliwy,

as storytelling itself?

jak opowiadanie historii?

It's easiest to see this link between fear and the imagination

Najłatwiej zauważyć związek strachu z wyobraźnią

in young children, whose fears are often extraordinarily vivid.

u małych dzieci, których strach jest często niezwykle obrazowy.

When I was a child, I lived in California,

Kiedy byłam dzieckiem, mieszkałam w Kalifornii,

which is, you know, mostly a very nice place to live,

która, jak wiadomo, jest miłym do życia miejscem,

but for me as a child, California could also be a little scary.

ale dla mnie, jako dziecka, była również nieco przerażająca.

I remember how frightening it was to see the chandelier

Pamiętam, jak straszny był wiszący nad stołem

that hung above our dining table swing back and forth

w jadalni żyrandol, kiedy kołysał się

during every minor earthquake,

w trakcie nawet najmniejszego trzęsienia ziemi.

and I sometimes couldn't sleep at night, terrified

Czasami nie mogłam w nocy zasnąć, przerażona,

that the Big One might strike while we were sleeping.

że jakiś większy wstrząs zastanie nas podczas snu.

And what we say about kids who have fears like that

A o dzieciach odczuwających taki strach mówi się,

is that they have a vivid imagination.

że mają bujną wyobraźnię.

But at a certain point, most of us learn

Jednak w pewnym momencie większość z nasz uczy się

to leave these kinds of visions behind and grow up.

puścić to w niepamięć i dorosnąć.

We learn that there are no monsters hiding under the bed,

Przekonujemy się, że pod łóżkiem nie ma żadnych potworów,

and not every earthquake brings buildings down.

a nie każde trzęsienie ziemi powala budynki.

But maybe it's no coincidence that some of our most creative minds

Ale może to nie przypadek, że jedne z najbardziej twórczych umysłów

fail to leave these kinds of fears behind as adults.

nie umieją zostawić tych lęków za sobą jako dorośli.

The same incredible imaginations that produced "The Origin of Species,"

Ta sama niesamowita wyobraźnia, która stworzyła "O pochodzeniu gatunków",

"Jane Eyre" and "The Remembrance of Things Past,"

"Jane Eyre" i "W poszukiwaniu straconego czasu,"

also generated intense worries that haunted the adult lives

zbudowała też intensywne obawy, nawiedzające życie dorosłych,

of Charles Darwin, Charlotte BrontĂŤ and Marcel Proust.

Karola Darwina, Charlotty Brontë czy Marcela Prousta.

So the question is, what can the rest of us learn about fear

Pytanie zatem, czego możemy nauczyć się o strachu

from visionaries and young children?

od wizjonerów oraz małych dzieci?

Well let's return to the year 1819 for a moment,

Wróćmy na chwilę do roku 1819,

to the situation facing the crew of the whaleship Essex.

do sytuacji, z jaką zmagała się załoga statku Essex.

Let's take a look at the fears that their imaginations

Jakie lęki generowała ich wyobraźnia,

were generating as they drifted in the middle of the Pacific.

gdy dryfowali na środku Pacyfiku?

Twenty-four hours had now passed since the capsizing of the ship.

Od wywrócenia się statku minęła doba.

The time had come for the men to make a plan,

Trzeba było opracować jakiś plan,

but they had very few options.

jednak nie mieli zbyt wielu opcji.

In his fascinating account of the disaster,

W tej fascynującej, opisującej katastrofę relacji

Nathaniel Philbrick wrote that these men were just about

Nathaniel Philbrick napisał,

as far from land as it was possible to be anywhere on Earth.

że ci ludzie byli tak daleko od lądu, jak to tylko możliwe na Ziemi.

The men knew that the nearest islands they could reach

Wiedzieli, że najbliższe ich wyspy Markizy

were the Marquesas Islands, 1,200 miles away.

były oddalone o 1200 mil.

But they'd heard some frightening rumors.

Jednak słyszeli przerażające plotki.

They'd been told that these islands,

Mówiło się, że te wyspy

and several others nearby, were populated by cannibals.

zamieszkują kanibale.

So the men pictured coming ashore only to be murdered

Wyobrażali sobie, że kiedy dobiją do ich brzegów,

and eaten for dinner.

zostaną zjedzeni na obiad.

Another possible destination was Hawaii,

Innym możliwym kierunkiem były Hawaje,

but given the season, the captain was afraid

jednak biorąc pod uwagę porę roku,

they'd be struck by severe storms.

kapitan obawiał się, że przeszkodą będą silne sztormy.

Now the last option was the longest, and the most difficult:

Ostatnią, najdłuższą oraz najtrudniejszą opcją

to sail 1,500 miles due south in hopes of reaching

było żeglować 1500 mil na południe, w nadziei dotarcia

a certain band of winds that could eventually

do rejonu odpowiednich wiatrów,

push them toward the coast of South America.

które pchnęłyby do Ameryki Południowej.

But they knew that the sheer length of this journey

Wiedzieli jednak, że na tak długą podróż

would stretch their supplies of food and water.

może zabraknąć zapasów wody i jedzenia.

To be eaten by cannibals, to be battered by storms,

Zjedzenie przez kanibali, zatopienie przez sztormy

to starve to death before reaching land.

czy zagłodzenie w podróży?

These were the fears that danced in the imaginations of these poor men,

Takie lęki targały ich wyobraźnią.

and as it turned out, the fear they chose to listen to

I jak się okazało, strach, którego posłuchali,

would govern whether they lived or died.

rządził ich losem, życiem i śmiercią.

Now we might just as easily call these fears by a different name.

Moglibyśmy nadać tym lękom różne nazwy.

What if instead of calling them fears,

Co gdybyśmy zamiast nazywać je lękami,

we called them stories?

nazwać je historiami?

Because that's really what fear is, if you think about it.

Bo tak naprawdę tym właśnie jest lęk.

It's a kind of unintentional storytelling

To rodzaj niezamierzonego bajania,

that we are all born knowing how to do.

naszej wrodzonej umiejętności.

And fears and storytelling have the same components.

Lęki i historie mają te same składniki.

They have the same architecture.

Taką samą strukturę.

Like all stories, fears have characters.

Jak każda historia, lęk ma swoich bohaterów.

In our fears, the characters are us.

W naszych lękach my odgrywamy główne role.

Fears also have plots. They have beginnings and middles and ends.

Lęki maja również fabułę. Wstępy, rozwinięcia i zakończenia.

You board the plane. The plane takes off. The engine fails.

Wsiadasz na pokład samolotu, samolot odlatuje, silniki wysiadają.

Our fears also tend to contain imagery that can be

Lęki wzmacniane są przez obrazy,

every bit as vivid as what you might find in the pages of a novel.

których każda część jest tak żywotna, jak karty powieści.

Picture a cannibal, human teeth

Wyobraźmy sobie kanibala, ludzkie zęby

sinking into human skin,

zatapiające się w ludzkiej skórze,

human flesh roasting over a fire.

ludzkie mięso pieczone nad ogniem.

Fears also have suspense.

Leki mają możliwość budowania napięcia.

If I've done my job as a storyteller today,

Jeśli dobrze się spisałam jako gawędziarka,

you should be wondering what happened

powinniście się zastanawiać,

to the men of the whaleship Essex.

co się stało z marynarzami statku Essex.

Our fears provoke in us a very similar form of suspense.

Nasze lęki wywołują bardzo podobną formę suspensu.

Just like all great stories, our fears focus our attention

Tak jak wszystkie świetne historie, lęki kierują naszą uwagę

on a question that is as important in life as it is in literature:

w stronę kwestii istotnych tak w życiu, jak i w literaturze:

What will happen next?

Co się stanie później?

In other words, our fears make us think about the future.

Innymi słowy, lęki zmuszają nas do myślenia o przyszłości.

And humans, by the way, are the only creatures capable

Na marginesie, ludzie to jedyne stworzenia

of thinking about the future in this way,

które myślą tak o przyszłości,

of projecting ourselves forward in time,

mają zdolność projekcji siebie w przyszłość,

and this mental time travel is just one more thing

i ta mentalna podróż w czasie

that fears have in common with storytelling.

to kolejna wspólna cecha lęku i historii.

As a writer, I can tell you that a big part of writing fiction

Jako pisarka powiem, że pisanie, w dużej mierze,

is learning to predict how one event in a story

polega na nauczeniu się przewidywania,

will affect all the other events,

jak dane zdarzenie wpływa na inne wątki,

and fear works in that same way.

a tak właśnie działa strach.

In fear, just like in fiction, one thing always leads to another.

W strachu, tak jak w powieści, jeden wątek zawsze prowadzi do drugiego.

When I was writing my first novel, "The Age Of Miracles,"

Kiedy pisałam pierwszą powieść, "Wiek cudów",

I spent months trying to figure out what would happen

miesiącami szukałam informacji o tym, co mogłoby się stać,

if the rotation of the Earth suddenly began to slow down.

gdyby obrót Ziemi nagle zaczął zwalniać.

What would happen to our days? What would happen to our crops?

Jak wyglądałyby nasze dni? Co stałoby się z rolnictwem?

What would happen to our minds?

Jak funkcjonowałyby nasze umysły?

And then it was only later that I realized how very similar

Wkrótce po tym zdałam sobie sprawę,

these questions were to the ones I used to ask myself

jak bardzo te pytania były podobne do tych,

as a child frightened in the night.

które zadawałam nocą jako przerażone dziecko.

If an earthquake strikes tonight, I used to worry,

Martwiłam się: "A jeśli zacznie się trzęsienie ziemi,

what will happen to our house? What will happen to my family?

co stanie się z naszym domem? Moją rodziną?"

And the answer to those questions always took the form of a story.

Odpowiedź na te pytania zawsze przybierała formę historii.

So if we think of our fears as more than just fears

Zatem jeśli pomyślimy o naszych lękach

but as stories, we should think of ourselves

jak o historiach, powinniśmy uważać się

as the authors of those stories.

za autorów tych historii.

But just as importantly, we need to think of ourselves

Ale równie ważne jest, żeby myśleć o sobie

as the readers of our fears, and how we choose

jak o czytelnikach naszych lęków.

to read our fears can have a profound effect on our lives.

A nasza interpretacja może mieć wielki wpływ na nasze życie.

Now, some of us naturally read our fears more closely than others.

Naturalnie, niektórzy odbierają je bardziej dosłownie niż inni.

I read about a study recently of successful entrepreneurs,

Czytałam badania o odnoszących sukcesy przedsiębiorcach.

and the author found that these people shared a habit

Autor uważa, że ludzie ci mają zwyczaj,

that he called "productive paranoia," which meant that

określany jako "produktywna paranoja",

these people, instead of dismissing their fears,

co oznacza, że zamiast oddalać lęki,

these people read them closely, they studied them,

odbierają je jeszcze bardziej realnie, studiują,

and then they translated that fear into preparation and action.

a następnie przekładają lęk na przygotowania i działanie.

So that way, if their worst fears came true,

I kiedy najgorsze obawy się spełniają,

their businesses were ready.

ich przedsiębiorstwa są na to przygotowane.

And sometimes, of course, our worst fears do come true.

I rzeczywiście, czasami spełniają się najgorsze obawy.

That's one of the things that is so extraordinary about fear.

To jeden z najbardziej niesamowitych aspektów strachu.

Once in a while, our fears can predict the future.

Raz na jakiś czas nasze lęki mają zdolność przewidywać przyszłość.

But we can't possibly prepare for all of the fears

Nie sposób się jednak przygotować na wszystkie lęki,

that our imaginations concoct.

jakie wymyśla nasza wyobraźnia.

So how can we tell the difference between

Jak zatem rozpoznać różnicę

the fears worth listening to and all the others?

między tymi mniej i bardziej wartymi wysłuchania?

I think the end of the story of the whaleship Essex

Myślę, że koniec historii statku Essex

offers an illuminating, if tragic, example.

przynosi wyjaśniający wiele oraz tragiczny przykład.

After much deliberation, the men finally made a decision.

Po długich rozważaniach mężczyźni w końcu podjęli decyzję.

Terrified of cannibals, they decided to forgo the closest islands

Przerażeni wizją kanibali z najbliższych wysp,

and instead embarked on the longer

zdecydowali się na dłuższą

and much more difficult route to South America.

i dużo trudniejsza trasę do Ameryki Południowej.

After more than two months at sea, the men ran out of food

Po przeszło dwóch miesiącach, tak jak przewidywali,

as they knew they might,

zabrakło żywności,

and they were still quite far from land.

a byli wciąż bardzo daleko od lądu.

When the last of the survivors were finally picked up

Kiedy w końcu zostali odnalezieni

by two passing ships, less than half of the men were left alive,

przez dwa przepływające statki, przy życiu została mniej niż połowa,

and some of them had resorted to their own form of cannibalism.

a niektórzy z nich sami uciekli się do kanibalizmu.

Herman Melville, who used this story as research for "Moby Dick,"

Herman Melville, który wykorzystał tę historię do "Moby Dicka",

wrote years later, and from dry land, quote,

napisał lata później:

"All the sufferings of these miserable men of the Essex

"Istnieje duże prawdopodobieństwo, że wszystkich cierpień

might in all human probability have been avoided

tych nędzników z Essex można było uniknąć,

had they, immediately after leaving the wreck,

gdyby tylko niezwłocznie po opuszczeniu wraku

steered straight for Tahiti.

skierowali się w kierunku Tahiti".

But," as Melville put it, "they dreaded cannibals."

Jednak, jak ujął to Melville: "Byli przerażeni kanibalami".

So the question is, why did these men dread cannibals

Pytanie zatem, czemu wizja kanibali

so much more than the extreme likelihood of starvation?

przerażała ich bardziej, niż ogromne prawdopodobieństwo śmierci głodowej?

Why were they swayed by one story

Dlaczego ulegli wpływowi

so much more than the other?

jednej historii, a nie drugiej?

Looked at from this angle,

Kiedy tak na to patrzymy,

theirs becomes a story about reading.

staje się to historią o sposobie odczytania.

The novelist Vladimir Nabokov said that the best reader

Pisarz Vladimir Nabokov powiedział, że najlepszy czytelnik

has a combination of two very different temperaments,

łączy w sobie dwa różne temperamenty,

the artistic and the scientific.

artystyczny i naukowy.

A good reader has an artist's passion,

Dobry czytelnik ma pasję artysty,

a willingness to get caught up in the story,

chęć wciągnięcia się w historię,

but just as importantly, the readers also needs

ale równie istotne jest,

the coolness of judgment of a scientist,

by posiadał chłód oceny naukowca,

which acts to temper and complicate

który studzi i utrudnia mu intuicyjny odbiór.

the reader's intuitive reactions to the story.

który studzi i utrudnia mu intuicyjny odbiór.

As we've seen, the men of the Essex had no trouble with the artistic part.

Marynarze z Essex nie mieli trudności z częścią artystyczną.

They dreamed up a variety of horrifying scenarios.

Wymyślili wiele przerażających scenariuszy.

The problem was that they listened to the wrong story.

Problem w tym, że wsłuchali się w złą historię.

Of all the narratives their fears wrote,

Ze wszystkich historii, jakie napisał strach,

they responded only to the most lurid, the most vivid,

przemówiła do nich najbardziej ponura i przejaskrawiona,

the one that was easiest for their imaginations to picture:

ta najłatwiejsza do zobrazowania:

cannibals.

bajka o kanibalach.

But perhaps if they'd been able to read their fears

Możliwe, że gdyby byli w stanie odczytać lęk

more like a scientist, with more coolness of judgment,

w bardziej naukowy, chłodny sposób,,

they would have listened instead to the less violent

wsłuchaliby się w tę mniej brutalną,

but the more likely tale, the story of starvation,

a bardziej prawdopodobną opowieść o głodzie

and headed for Tahiti, just as Melville's sad commentary suggests.

i popłynęli, jak to zasugerował Melville, na Tahiti.

And maybe if we all tried to read our fears,

Może gdybyśmy wszyscy spróbowali odczytywać nasze lęki,

we too would be less often swayed

również nie dalibyśmy się zwieść

by the most salacious among them.

tym najbardziej nieobyczajnym.

Maybe then we'd spend less time worrying about

Może mniej martwilibyśmy się wizją

serial killers and plane crashes,

seryjnych morderców i katastrof lotniczych,

and more time concerned with the subtler

a poświęcali więcej tym subtelniejszym

and slower disasters we face:

i powolniejszym katastrofom przed nami:

the silent buildup of plaque in our arteries,

cichy rozrost blaszek miażdżycowych w tętnicach,

the gradual changes in our climate.

stopniowe zmiany klimatu.

Just as the most nuanced stories in literature are often the richest,

Jak historie literackie obfite w niuanse bywają najbardziej wyborne,

so too might our subtlest fears be the truest.

tak najsubtelniejsze lęki mogą okazać się prawdziwsze.

Read in the right way, our fears are an amazing gift

Odczytywane w odpowiedni sposób, stanowią niesamowity dar

of the imagination, a kind of everyday clairvoyance,

wyobraźni, rodzaj powszedniego jasnowidzenia,

a way of glimpsing what might be the future

migawkę przyszłości,

when there's still time to influence how that future will play out.

która pozostawia czas na jej zmianę.

Properly read, our fears can offer us something as precious

Odpowiednio odczytane, lęki oferują coś naprawdę cennego,

as our favorite works of literature:

tak jak nasza ulubiona literatura:

a little wisdom, a bit of insight

trochę mądrości, trochę intuicji

and a version of that most elusive thing --

to, co najtrudniej uchwycić,

the truth.

czyli prawdę.

Thank you. (Applause)

Dziękuję. (Brawa)