Sarah-Jayne Blakemore: The mysterious workings of the adolescent brain

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Lusine Sargsyan Reviewer: Kristine Sargsyan

Fifteen years ago, it was widely assumed

15 տարի առաջ լայնորեն ընդունված էր,

that the vast majority of brain development

որ գլխուղեղի զարգացումը հիմնականում տեղի է ունենում

takes place in the first few years of life.

կյանքի առաջին մի քանի տարիների ընթացքում։

Back then, 15 years ago, we didn't have the ability

Սակայն 15 տարի առաջ մենք չենք ունեցել

to look inside the living human brain

կենդանի մարդու գլխուղեղը հետազոտելու և

and track development across the lifespan.

և կյանքի ողջ ընթացքում գլխուղեղի զարգացմանը հետևելու հնարավորություն։

In the past decade or so, mainly due to advances

Մոտավորապես վերջին տասնամյակում

in brain imaging technology

գլխուղեղի նկարահանման տեխնոլոգիաներում

such as magnetic resonance imaging, or MRI,

արձանագրված առաջընթացի՝ մագնիսառեզոնանսային շերտագրման կամ ՄՌՇ շնորհիվ,

neuroscientists have started to look inside the living

նյարդաբանները սկսեցին հետազոտել բոլոր տարիքային խմբերին

human brain of all ages, and to track changes

բոլոր տարիքային խմբերին պատկանող մարդկանց գլխուղեղները և

in brain structure and brain function,

և հետևել գլխուղեղի կրած կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ փոփոխությունները։

so we use structural MRI if you'd like to take a snapshot,

Ուստի, եթե ցանկանում եք ստանալ կենդանի մարդու գլխուղեղի իսկապես շատ հստակ վայրկենական լուսանկարը՝

a photograph, at really high resolution of the inside

պետք է կիրառել ստրուկտուրային ՄՌՇ։

of the living human brain, and we can ask questions like,

Եվ մենք կարող ենք հարցնել,

how much gray matter does the brain contain,

թե որքան է գլխուղեղի մոխրագույն զանգվածը

and how does that change with age?

և ինչպես է այն փոխվում տարիքի հետ։

And we also use functional MRI, called fMRI,

Նաև հնարավոր է կիրառել ֆունկցիոնալ ՄՌՇ, որը կոչվում է ՖՄՌՇ,

to take a video, a movie, of brain activity

որի օգնությամբ կարող ենք տեսագրել գլխուղեղի գործունեությունը,

when participants are taking part in some kind of task

երբ մասնակիցներն իրականացնում են

like thinking or feeling or perceiving something.

մտածողության,

So many labs around the world are involved in this kind

Ողջ աշխարհում բազմաթիվ լաբորատորիաներ իրականացնում են

of research, and we now have a really rich

նման հետազոտություններ,

and detailed picture of how the living human brain develops,

և այժմ մենք ունենք մարդու գլխուղեղի զարգացման մանրամասն պատկերը։

and this picture has radically changed the way

Այդ պատկերն արմատապես փոխել է

we think about human brain development

մարդու գլխուղեղի զարգացման մասին մեր ունեցած կարծիքը՝

by revealing that it's not all over in early childhood,

բացահայտելով, որ այն չի ավարտվում մանկության ընթացքում,

and instead, the brain continues to develop

այլ հակառակը` շարունակում է զարգացումը ողջ

right throughout adolescence and into the '20s and '30s.

պատանեկության ընթացքում և մինչև 20-ից 30 տարեկանը։

So adolescence is defined as the period of life that starts

Այսպիսով, պատանեկությունը

with the biological, hormonal, physical changes of puberty

սեռական հասունության կենսաբանական, հորմոնալ և ֆիզիկական

and ends at the age at which an individual attains

փոփոխություններից մինչև անհատի հասարակության մեջ

a stable, independent role in society.

կայունություն և անկախություն ձեռք բերելու ընթացքում ընկած կյանքի ժամանակահատվածն է։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

It can go on a long time. (Laughter)

Երբեմն այն կարող է ավելի երկար տևել:

One of the brain regions that changes most dramatically

Պատանեկության ընթացքում գլխուղեղի կտրուկ փոփոխվող հատվածներից մեկը

during adolescence is called prefrontal cortex.

կոչվում է նախաճակատային մասի կեղև։

So this is a model of the human brain,

Սա մարդու գլխուղեղի մոդել է, և հենց առջևում

and this is prefrontal cortex, right at the front.

նախաճակատային հատվածի կեղևն է։

Prefrontal cortex is an interesting brain area.

Այն գլխուղեղի հետաքրքիր հատված է։

It's proportionally much bigger in humans than

Մարդկանց մոտ այն համամասնորեն ավելի մեծ է,

in any other species, and it's involved in a whole range of

քան այլ տեսակների մոտ, և իրականացնում է

high level cognitive functions, things like decision-making,

բարձր մակարդակի գիտակցական ֆունկցիաների մի ամբողջ շարք, ինչպես, օրինակ, որոշում ընդունելը,

planning, planning what you're going to do tomorrow

վաղվա օրվա, հաջորդ շաբաթվա կամ տարվա ծրագրեր կազմելը,

or next week or next year, inhibiting

ոչ պատշաճ պահվածքը զսպելը՝

inappropriate behavior, so stopping yourself saying

չկոպտելու կամ իսկապես

something really rude or doing something really stupid.

հիմարություններ չանելու համար:

It's also involved in social interaction,

Դրա իրականացրած ֆունկցիաներից են նաև

understanding other people, and self-awareness.

սոցիալական շփումները, մյուսներին հասկանալու ունակությունը և ինքնագիտակցությունը:

So MRI studies looking at the development of this region

Ուստի, այս հատվածի զարգացումն ուսումնասիրելու նպատակով իրականացվող ՄՌՇ հետազոտությունների արդյունքները

have shown that it really undergoes dramatic development

ցույց տվեցին, որ այն իսկապես կտրուկ փոփոխություններ է կրում

during the period of adolescence.

պատանեկության ընթացքում:

So if you look at gray matter volume, for example,

Այսպիսով, եթե դիտարկենք մոխրագույն նյութի ծավալը,

gray matter volume across age from age four to 22 years

ապա կարձանագրենք, որ 4-ից 22 տարեկան հասակում

increases during childhood, which is what you can see

այն ավելանում է մանկության ժամանակահատվածում, ինչը դուք կարող եք տեսնել

on this graph. It peaks in early adolescence.

այս դիագրամում: Այն իր առավելագույն կետին է հասնում վաղ պատանեկության ժամանակաշրջանում:

The arrows indicate peak gray matter volume

Սլաքները ցույց են տալիս մոխրագույն նյութի առավելագույն կետը

in prefrontal cortex. You can see that that peak happens

նախաճակատային հատվածի կեղևում: Կարելի է տեսնել, որ

a couple of years later in boys relative to girls,

աղջիկների մոտ մոխրագույն նյութի ծավալը տղաների համեմատ մի քանի տարի ավելի շուտ է հասնում առավելագույն կետին,

and that's probably because boys go through puberty

հավանաբար այն պատճառով, որ միջին հաշվով, տղաների սեռական հասունացման շրջանը

a couple of years later than girls on average,

մի քանի տարի ավելու ուշ է սկսվում, քան աղջիկներինը,

and then during adolescence, there's a significant decline

իսկ հետո` պատանեկության շրջանում, նկատվում է

in gray matter volume in prefrontal cortex.

նախաճակատային հատվածի կեղևի մոխրագույն նյութի ծավալի ակնհայտ անկում:

Now that might sound bad, but actually this is

Կարող է լավ չհնչել, սակայն դա իսկապես

a really important developmental process, because

զարգացման կարևոր ընթացք է, քանի որ

gray matter contains cell bodies and connections

մոխրագույն նյութը պարունակում է բջջային մարմիններ ու այդ

between cells, the synapses, and this decline

բջիջների միջև կապեր՝ սինապսներ,

in gray matter volume during prefrontal cortex

և համարվում է, որ գլխուղեղի նախաճակատային հատվածի

is thought to correspond to synaptic pruning,

մոխրագույն նյութի ծավալի վերոնշյալ անկումը համապատասխանում է

the elimination of unwanted synapses.

սինապսների կրճատմանը՝ անցանկալի սինապսների վերացմանը:

This is a really important process. It's partly dependent

Իսկապես կարևոր գործընթաց է: Այն մասամբ կախված է

on the environment that the animal or the human is in,

կենդանու կամ մարդու գտնվելու միջավայրից:

and the synapses that are being used are strengthened,

Կիրառման մեջ գտնվող սինապսները ուժեղանում են,

and synapses that aren't being used

տվյալ միջավայրում կիրառման

in that particular environment are pruned away.

մեջ չգտնվողները՝ վերանում:

You can think of it a bit like pruning a rosebush.

Եկեք պատկերացնենք վարդի թփի էտումը:

You prune away the weaker branches so that

Դուք հատում եք առավել թույլ ճյուղերը, որպեսզի

the remaining, important branches, can grow stronger,

մնացած կարևոր ճյուղերն ավելի առողջ աճեն,

and this process, which effectively fine-tunes brain tissue

և այս ընթացքը, որն արդյունավետ կերպով գլխուղեղի հյուսվածքները ճշգրտորեն հարմարեցնում է

according to the species-specific environment,

տվյալ տեսակին հատուկ միջավայրին,

is happening in prefrontal cortex and in other brain regions

տեղի է ունենում գլխուղեղի նախաճակատային հատվածի կեղևում և այլ շրջաններում՝

during the period of human adolescence.

պատանեկության ժամանակահատվածում:

So a second line of inquiry that we use to track changes

Պատանու գլխուղեղում կատարվող փոփոխություններին հետևելու մեր երկրորդ մեթոդն

in the adolescent brain is using functional MRI

իրականացվում է ֆունկցիոնալ ՄՌՇ-ի միջոցով՝

to look at changes in brain activity across age.

տարիների ընթացքում գլխուղեղի գործունեության փոփոխությունները դիտարկելու նպատակով:

So I'll just give you an example from my lab.

Մի օրինակ բերեմ իմ լաբորատորիայից:

So in my lab, we're interested in the social brain, that is

Իմ լաբորատորիայում հետաքրքրվում ենք «սոցիալական ուղեղով», որն իրենից

the network of brain regions that we use to understand

գլխուղեղի այն հատվածների ամբողջությունն է, որոնք կիրառում ենք

other people and to interact with other people.

մյուսներին հասկանալու և նրանց հետ շփվելու համար:

So I like to show a photograph of a soccer game

Ես ձեզ ցույց կտամ ֆուտբոլային խաղի մի լուսանկար՝

to illustrate two aspects of how your social brains work.

«սոցիալական ուղեղի» աշխատանքի երկու ասպեկտները ցուցադրելու նպատակով:

So this is a soccer game. (Laughter)

Ֆուտբոլային խաղ է:

Michael Owen has just missed a goal, and he's lying

Մայքել Օուենը գոլ է բաց թողել, և նա պառկած է

on the ground, and the first aspect of the social brain

գետնին, և «սոցիալական ուղեղի» առաջին ասպեկտը,

that this picture really nicely illustrates is how automatic

որ հիանալի կերպով ցուցադրվում է այս նկարում, թե որքան ավտոմատ

and instinctive social emotional responses are,

և բնազդային են սոցիալական հուզական արձագանքները:

so within a split second of Michael Owen missing this goal,

Մայքել Օուենի բաց թողած գոլից վայրկյաններ անց

everyone is doing the same thing with their arms

բոլորը ձեռքերով և դեմքով նույն բանն են անում,

and the same thing with their face, even Michael Owen

անգամ Մայքել Օուենը` գլորվելով խոտի վրա,

as he slides along the grass, is doing the same thing

ձեռքերով միևնույն շարժումներն է անում, և,

with his arms, and presumably has a similar

հավանաբար, դեմքի միևնույն

facial expression, and the only people who don't

արտահայտությունն ունի: Իսկ այն մարդիկ, ովքեր նույնը չեն անում,

are the guys in yellow at the back — (Laughs) —

դեղին հագուստով ետևում գտնվող տղաներն են.

and I think they're on the wrong end of the stadium,

կարծում եմ` նրանք մարզադաշտի սխալ կողմում են,

and they're doing another social emotional response

և նրանց սոցիալական հուզական արձագանքն այլ է,

that we all instantly recognize, and that's the second aspect

ինչը մեզ համար միանգամայն հասկանալի է: Դա «սոցիալական ուղեղի» երկրորդ ասպեկտն է,

of the social brain that this picture really nicely illustrates,

որն այս նկարը միանգամայն պարզորոշ ներկայացնում է,

how good we are at reading other people's behavior,

թե որքան լավ ենք հասկանում մյուս մարդկանց վարքը,

their actions, their gestures, their facial expressions,

նրանց գործողությունները, շարժումները, դեմքի արտահայտությունները,

in terms of their underlying emotions and mental states.

ինչպես նաև դրանց ետևում թաքնված հույզերն ու մտքերը:

So you don't have to ask any of these guys.

Ուստի, կարիք չկա հարցեր տալ այս տղաներից որևէ մեկին,

You have a pretty good idea of what they're feeling

քանի որ պարզ է, թե նրանք ինչ են զգում և

and thinking at this precise moment in time.

մտածում տվյալ պահին:

So that's what we're interested in looking at in my lab.

Ահա թե ինչ ենք հետազոտում իմ լաբորատորիայում:

So in my lab, we bring adolescents and adults into the lab

Իմ լաբորատորիայում մենք իրականացնում ենք պատանիների և մեծահասակների

to have a brain scan, we give them some kind of task

գլխուղեղի շերտագրում, նրանց որոշակի առաջադրանք ենք տալիս`

that involves thinking about other people, their minds,

կապված այլ մարդկանց մասին մտածելու, նրանց կարծիքների,

their mental states, their emotions, and one of the findings

մտքերի, հույզերի հետ: Եվ բացահայտումներից մեկը,

that we've found several times now, as have other labs

որ արդեն մի քանի անգամ արել ենք, ինչպես նաև արել են աշխարհի այլ լաբորատորիաներում,

around the world, is part of the prefrontal cortex called

նախաճակատային հատվածի կեղևի մասն է, որը կոչվում է

medial prefrontal cortex, which is shown in blue on the slide,

միջին նախաճակատային հատվածի կեղև և պատկերված է կապույտ գույնով:

and it's right in the middle of prefrontal cortex

Այն գտնվում է նախաճակատային հատվածի կեղևի հենց

in the midline of your head.

մեջտեղում՝ գլխի կենտրոնում:

This region is more active in adolescents when they make

Այս հատվածը նման սոցիալական որոշումներ կայացնելիս

these social decisions and think about other people

և այլոց մասին մտածելիս ավելի ակտիվ է պատանիների մոտ,

than it is in adults, and this is actually a meta-analysis

քան` չափահասների: Դա այս հատվածի՝ աշխարհի ամենատարբեր լաբորատորիաներում արված

of nine different studies in this area from labs around

9 տարբեր հետազոտությունների մետա-վերլուծություն է,

the world, and they all show the same thing, that activity

որոնց արդյունքները միանման են,

in this medial prefrontal cortex area decreases

այսինքն` միջին նախաճակատային հատվածի կեղևի գործունեությունը նվազում է

during the period of adolescence.

պատանեկության ընթացքում:

And we think that might be because adolescents and adults

Մեր կարծիքով, դրա պատճառը կարող է լինել այն, որ պատանիները և չափահասները

use a different mental approach, a different

հասարակական որոշումներ կայացնելիս տարբեր մտավոր մոտեցումներ

cognitive strategy, to make social decisions,

ու ճանաչողական ռազմավարություն են ցուցաբերում:

and one way of looking at that is to do behavioral studies

Դրա դիտարկման տարբերակներից են վարքի հետազոտությունները,

whereby we bring people into the lab and we give them

ահա թե ինչու ենք մարդկանց լաբորատորիա հրավիրում և

some kind of behavioral task, and I'll just give you

վարքը բացահայտող որոշ առաջադրանքներ տալիս:

another example of the kind of task that we use in my lab.

Ես կբերեմ իմ լաբորատորիայում տրվող առաջադրանքների մեկ այլ օրինակ:

So imagine that you're the participant in one of our

Այսպիսով, պատկերացրեք դուք մեր փորձերից մեկի մասնակիցն եք:

experiments. You come into the lab,

Գալիս եք լաբորատորիա,

you see this computerized task.

տեսնում եք այս համակարգչային առաջադրանքը:

In this task, you see a set of shelves.

Այս առաջադրանքում տեսնում եք դարակներ:

Now, there are objects on these shelves, on some of them,

Այդ դարակներից մի քանիսում կան առարկաներ,

and you'll notice there's a guy standing behind the set

և նկատեք, որ դարակների ետևի մասում մի մարդ է կանգնած,

of shelves, and there are some objects that he can't see.

սակայն կան մի քանի առարկաներ, որոնք նա չի կարող տեսնել:

They're occluded, from his point of view, with a kind of

Այդ դարակները մոխրագույն փայտով

gray piece of wood.

փակված են նրա տեսադաշտից:

This is the same set of shelves from his point of view.

Նա կարծում է, որ դարակները երկու կողմից էլ նույնն են:

Notice that there are only some objects that he can see,

Նշենք` նա կարող է տեսնել առարկաներից մի քանիսը միայն,

whereas there are many more objects that you can see.

մինչդեռ դուք ավելի շատ առարկաներ եք տեսնում:

Now your task is to move objects around.

Ձեր առաջադրանքն այդ առարկաները տեղափոխելն է:

The director, standing behind the set of shelves,

Ղեկավարը, որ կանգնած է դարակների ետևում,

is going to direct you to move objects around,

պատրաստվում է ձեզ առարկաները տեղափոխելու հրահանգներ տալ,

but remember, he's not going to ask you to move objects

բայց հիշեք, որ նա չի հրահանգելու տեղափոխել այն առարկաները,

that he can't see. This introduces a really interesting

որոնք ինքը չի կարող տեսնել: Սա մի շատ հետաքրքիր

condition whereby there's a kind of conflict

իրավիճակ է առաջացնում, որտեղ հակասություն է առաջանում

between your perspective and the director's perspective.

ձեր և ղեկավարի տեսադաշտերի միջև:

So imagine he tells you to move the top truck left.

Պատկերացրեք` նա ձեզ հրահանգում է վերևի բեռնատարը ձախ տեղափոխել:

There are three trucks there. You're going to instinctively

Այնտեղ երեք մեքենա կա: Բնազդաբար դուք պատրաստվում եք

go for the white truck, because that's the top truck

սպիտակ մեքենայի կողմը գնալ, քանի որ ձեր տեսանկյունից` դա է վերևի մեքենան,

from your perspective, but then you have to remember,

բայց այս դեպքում էլ պետք է հիշեք.

"Oh, he can't see that truck, so he must mean

նա չի կարող տեսնել այդ մեքենան, ուրեմն նա պետք է որ նկատի ունենա

me to move the blue truck," which is the top truck

կապույտ մեքենան, որը նրա տեսանկյունից վերևի մեքենան է:

from his perspective. Now believe it or not,

Կուզեք հավատացեք, կուզեք` ոչ,

normal, healthy, intelligent adults like you make errors

ձեզ պես նորմալ, զարգացած և առողջ չափահաս մարդիկ

about 50 percent of the time on that kind of trial.

50%-ով սխալ են կատարում հանձնարարությունը:

They move the white truck instead of the blue truck.

Կապույտ մեքենայի փոխարեն նրանք տեղափոխում են սպիտակը:

So we give this kind of task to adolescents and adults,

Այսպիսով, մենք նման առաջադրանք ենք տալիս չափահասներին

and we also have a control condition

ու դեռահասներին. կա նաև այնպիսի տարբերակ,

where there's no director and instead we give people a rule.

երբ ղեկավար չկա: Դրա փոխարեն պայման ենք դնում:

We tell them, okay, we're going to do exactly the same thing

Նրանց ասվում է, որ մենք պատրաստվում ենք անել նույն բանը,

but this time there's no director. Instead you've got to

բայց այս անգամ առանց ղեկավարի: Փոխարենը դուք պետք է

ignore objects with the dark gray background.

անտեսեք մոխրագույն մասի առարկաները:

You'll see that this is exactly the same condition, only

Կտեսնեք, որ սա հենց նույն իրավիճակն է, միայն թե

in the no-director condition they just have to remember

ղեկավարի բացակայության դեպքում նրանք պետք է հիշեն

to apply this somewhat arbitrary rule, whereas

լրացնել այս փոքր-ինչ կամայական կանոնը, մինչդեռ

in the director condition, they have to remember

ղեկավարի առկայության դեպքում նրանք պետք է

to take into account the director's perspective

հաշվի առնեն վերջինիս տեսանկյունը,

in order to guide their ongoing behavior.

որպեսզի իրենց գործողություններում ճիշտ առաջ ընթանան:

Okay, so if I just show you the percentage errors

Եթե ես ձեզ ցույց տամ մեր ուսումնասիրությունների ընթացքում:

in a large developmental study we did,

ի հայտ բերված սխալների տոկոսնային արտահայտությունը

this is in a study ranging from age seven to adulthood,

(սա 7 տարեկանից մինչև չափահասություն տարիքային միջակայքի մարդկանց ուսումնասիրությունն է)

and what you're going to see is the percentage errors

և այն, ինչ կտեսնեք` չափահասների խմբի սխալների տոկոսային արտահայտությունն է

in the adult group in both conditions,

երկու դեպքերի պարագայում,

so the gray is the director condition, and you see

որտեղ մոխրագույնը ղեկավարի կողմն է, տեսնում ենք,

that our intelligent adults are making errors about 50 percent

որ մեր խելացի չափահասները 50%-ով սխալ են կատարում առաջադրանքը,

of the time, whereas they make far fewer errors

մինչդեռ ղեկավարի բացակայության դեպքում,

when there's no director present, when they just have

երբ պետք է պարզապես

to remember that rule of ignoring the gray background.

հիշեն մոխրագույնը անտեսելու պայմանը, ավելի քիչ սխալներ են անում

Developmentally, these two conditions develop

Երկու դեպքերն էլ գրեթե նույն զարգացումն են ունենում:

in exactly the same way. Between late childhood

Ուշ մանկության և միջին պատանեկության միջև

and mid-adolescence, there's an improvement,

որոշակի բարելավում, կամ,

in other words a reduction of errors, in both of these trials,

այլ կերպ ասած, սխալների նվազում կա թե´ այս երկու դեպքերում,

in both of these conditions.

և թե` այս երկու փորձերում:

But it's when you compare the last two groups,

Բայց սա ա´յն դեպքում, եթե համեմատենք

the mid-adolescent group and the adult group

վերջին երկու խմբերը,

where things get really interesting, because there, there is

ուր իրադարձությունները շատ ավելի հետաքրքիր են,

no continued improvement in the no-director condition.

քանի որ առանց ղեկավարի պայմանում որևէ բարելավում չկա:

In other words, everything you need to do in order to

Այլ կերպ ասած,

remember the rule and apply it seems to be fully developed

պետք է ընդամենը հիշեք դրված պայմանը և հետևեք դրան,

by mid-adolescence, whereas in contrast,

կարծեք թե լիովին զարգացած է պատանիների մոտ: Մինչդեռ,

if you look at the last two gray bars, there's still

եթե նայենք վերջին երկու մոխրագույն սյունակներին, կարող ենք տեսնել,

a significant improvement in the director condition

որ ղեկավարի առկայության դեպքում բարելավում կա

between mid-adolescence and adulthood, and what

միջին պատանեկության և չափահասության միջև, ինչը

this means is that the ability to take into account someone

ենթադրում է մեկ ուրիշի տեսանկյունը հաշվի առնելու

else's perspective in order to guide ongoing behavior,

ունակություն, մի բան, որը, ի դեպ,

which is something, by the way, that we do in everyday life all

անում ենք մեր առօրյա կյանքում,

the time, is still developing in mid-to-late adolescence.

և որը զարգանում է միջին և ուշ պատանեկությունից:

So if you have a teenage son or a daughter and you

Եթե դեռահաս տղա կամ աղջիկ ունեք,

sometimes think they have problems taking other people's

և եթե երբեմն մտածում եք, որ նրանք խնդիր ունեն այլ մարդկանց

perspectives, you're right. They do. And this is why.

տեսանկյունները հասկանալու, հաշվի առնելու հարցում` դուք իրավացի եք: Նրանք ունեն նման խնդիր: Եվ պատճառն էլ հենց դա է:

So we sometimes laugh about teenagers.

Մենք երբեմն ծիծաղում ենք պատանիների արարքների վրա:

They're parodied, sometimes even demonized in the media

Նրանց հաճախ ծաղրում են, երբեմն նույնիսկ պախարակում շրջապատում

for their kind of typical teenage behavior. They take risks,

դեռահասին հատուկ վարքագծի համար.Նրանք ռիսկի են դիմում,

they're sometimes moody, they're very self-conscious.

երբեմն մռայլ են, երբեմն էլ ինքնավստահ:

I have a really nice anecdote from a friend of mine

ինձ մի հրաշալի անեկդոտ է պատմել այս առիթով:

who said that the thing he noticed most

Նկարագրում էր,

about his teenage daughters before and after puberty

իր դեռահաս աղջիկների ամաչկոտութjան դրսևորումը

was their level of embarrassment in front of him.

սեռական հասունությունից առաջ և հետո :

So, he said, "Before puberty, if my two daughters

Եվ ահա, թե ինչ պատմեց. - Սեռական հասունությունից առաջ եթե իմ երկու աղջիկները

were messing around in a shop, I'd say, 'Hey,

խանութում անկարգություն էին անում, ես ասում էի`

stop messing around and I'll sing your favorite song,'

խելոք մնացեք, որ երգեմ ձեր սիրած երգը:

and instantly they'd stop messing around and he'd sing

Եվ նրանք հանդարտվում էին:

their favorite song. After puberty, that became the threat.

Սեռական հասունությունից հետո դա արդեն սպառնալիք էր:

(Laughter)

(Ծիծաղ)

The very notion of their dad singing in public

Հասարարակության աչքի առաջ իրենց հոր երգելու միտքն անգամ

was enough to make them behave.

բավական էր, որ նրանք իրենց ճիշտ պահեն:

So people often ask,

Մարդիկ հաճախ հարցնում են`

"Well, is adolescence a kind of recent phenomenon?

արդյո՞ք դեռահասությունը նորահայտ երևույթ է:

Is it something we've invented recently in the West?"

Մի՞թե դա արևմուտքում վերջերս հայտնաբերված մի բան է:

And actually, the answer is probably not. There are lots

Հիմնականում պատասխանը «ոչ» է: Պատմության մեջ

of descriptions of adolescence in history that sound

դեռահասության շատ նկարագրություններ կան, որոնք

very similar to the descriptions we use today.

համահունչ են այսօր գործածվող սահմանումներին:

So there's a famous quote by Shakespeare from "The Winter's Tale"

Մի հայտնի մեջբերում Շեքսպիրի «Ձմեռային պատմությունից»,

where he describes adolescence as follows:

որտեղ նա դեռահասությունն այսպես է ներկայացնում.

"I would there were no age between ten and

«Երանի տասից քսաներեք տարեկանների միջև այլ տարիք չլիներ,

three-and-twenty, or that youth would sleep out the rest;

կամ գոնե երիտասարդությունն այդ ժամանակը քնած անցկացներ, :

for there is nothing in the between but getting wenches

քանի որ այդ ընթացքում նրանք երեխա «շինելուց»,

with child, wronging the ancientry, stealing, fighting." (Laughter)

տարեցներին վիրավորելուց, գողությունից և կռվշտոցից բացի ոչինչ չեն անում»

He then goes on to say, "Having said that, would any

Հետո շարունակել է. «Ուզում եմ ասել,

but these boiled brains of nineteen and two-and-twenty

որ այս տասնինից քսաներկու տարեկան, եռացող ուղեղներով դատարկապորտներից բացի

hunt in this weather?" (Laughter)

ոչ ոք այս եղանակին որսի դուրս չի գա»:

So almost 400 years ago, Shakespeare was portraying

Այսպիսով, գրեթե չորս հարյուր տարի առաջ Շեքսպիրը

adolescents in a very similar light to the light that we

դեռահասներին նկարագրել է նույն կերպ,

portray them in today, but today we try to understand

ինչպես մենք` այսօր: Բայց այսօր մենք փորձում ենք հասկանալ

their behavior in terms of the underlying changes

նրանց վարքագիծն ու նրանց ուղեղում

that are going on in their brain.

կատարվող փոփոխությունները:

So for example, take risk-taking. We know that adolescents

Որպես օրինակ վերցնենք ռիսկի դիմելու խնդիրը: Գիտենք, որ դեռահասները

have a tendency to take risks. They do.

ռիսկի դիմելու հակում ունեն: Դա այդպես է:

They take more risks than children or adults,

Նրանք ավելի շատ են դա անում, քան երեխաները կամ չափահասները,

and they are particularly prone to taking risks

հատկապես, երբ ընկերների հետ են:

when they're with their friends. There's an important drive

Նրանց հատուկ է ծնողներից

to become independent from one's parents

անկախանալու և դեռահասության տարիքում

and to impress one's friends in adolescence.

ընկերների վրա տպավորություն գործելու ձգտումը:

But now we try to understand that in terms of

Հիմա մենք փորձում ենք հասկանալ դա`

the development of a part of their brain called the limbic system,

նրանց ուղեղի այն մասի զարգացման առումով, որը կոչվում է լիմբիկ համակարգ:

so I'm going to show you the limbic system in red

Ներկայացված սլայդի և այս ուղեղի վրա կարմիր գույնով

in the slide behind me, and also on this brain.

ընդգծված է այդ լիմբիկ համակարգը:

So the limbic system is right deep inside the brain,

Լիմբիկ համակարգը գտնվում է ուղեղի աջ հատվածի խորքում,

and it's involved in things like emotion processing

և դրանով են ղեկավարվում հույզերի ու

and reward processing. It gives you the rewarding feeling

ոգևորության պրոցեսները: Այն մեզ տալիս է ոգևորության այն զգացումը,

out of doing fun things, including taking risks.

որն ապրում ենք զվարճալի բաներ անելուց հետո, ներառյալ ռիսկերը:

It gives you the kick out of taking risks.

Այն մեզ դրդում է ռիսկի դիմել:

And this region, the regions within the limbic system,

Պարզվել է, որ այս հատվածը` լիմբիկ համակարգում գտնվող հատվածները

have been found to be hypersensitive to the rewarding

պատանիների մոտ չափահասների

feeling of risk-taking in adolescents compared with adults,

համեմատ գերզգայուն է.

and at the very same time, the prefrontal cortex,

միևնույն ժամանակ, առաջնային կեղևը

which you can see in blue in the slide here,

(որը սլայդում կապույտով է նշված)

which stops us taking excessive risks,

չի թողնում ավելորդ ռիսկի դիմել,

is still very much in development in adolescents.

դեռահասների մոտ դեռևս զարգացման մեջ է գտնվում:

So brain research has shown that the adolescent brain

Այսպիսով, ուղեղի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դեռահասի

undergoes really quite profound development,

ուղեղը լիակատար զարգացում է ունենում,

and this has implications for education, for rehabilitation,

որն անդրադառնում է կրթության, վերականգնման

and intervention. The environment, including teaching,

և դաստիարակության վրա: Միջավայրը, ներառյալ ուսումը,

can and does shape the developing adolescent brain,

ազդում է դեռահասի ուղեղի զարգացման վրա

and yet it's only relatively recently that we have been

այն էլ այն դեպքում երբ Արևմուտքում բոլորովին վերջերս ենք սկսել

routinely educating teenagers in the West.

կանոնավոր կերպով կրթել դեռահասներին:

All four of my grandparents, for example, left school

Օրինակ, իմ չորս տատիկ-պապիկներն էլ

in their early adolescence. They had no choice.

վաղ դեահասության շրջանում թողել են դպրոցը: Նրանք այլընտրանք չեն ունեցել:

And that's still the case for many, many teenagers

Եվ այսօր էլ ամբողջ աշխարհում նման դեպքեր պատահում են շատ երիտասարդների հետ:

around the world today. Forty percent of teenagers

Դեռահասների 40%-ը

don't have access to secondary school education.

միջնակարգ կրթություն ստանալու հնարավորություն չի ունենում:

And yet, this is a period of life where the brain is

Եվ սա կյանքի հենց այն շրջանն է, երբ ուղեղը

particularly adaptable and malleable.

հարմարվող է ու դյուրակուռ:

It's a fantastic opportunity for learning and creativity.

Դա սովորելու և ստեղծագործելու հիանալի ժամանակաշրջան է:

So what's sometimes seen as the problem

Ուրեմն, այն ինչ երբեմն դեռահասության հետ կապված խնդիր է համարվում,

with adolescents — heightened risk-taking, poor impulse

ասենք` հաճախակի ռիսկերի դիմելը, թույլ ինքնատիրապետումը,

control, self-consciousness — shouldn't be stigmatized.

ինքնագիտակցությունը, չպետք է խիստ դատապարտվեն:

It actually reflects changes in the brain that provide

Դրանք հիմնականում հանգեցնում են ուղեղում կատարվող փոփոխությունների,

an excellent opportunity for education

ինչը կրթության ու սոցիալական զարգացման հիանալի

and social development. Thank you. (Applause)

հնարավորություն են ապահովում: Շնորհակալություն:

(Applause)

(Ծափահարություն)