Charles Leadbeater: Education innovation in the slums

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: lavin Azwar omar

شادییەکی گەورەیە کە لێرە ئامادەم

شادمانییەکی گەورەیە کە قسەکەری پاش

برایان کۆکس بم کە لە سێرنەوە هاتووە.

بە بڕوای من سێرن ماڵی

بەریەکخەری هادرۆنی گەورەیە

ئەی بەریەکخەری هادرۆنی بچوک چی لێ بەسەر هاتووە؟

It's a great pleasure to be here.

It's a great pleasure to speak after

بەریەکخەری هادرۆنی بچوک لە کوێیە؟

Brian Cox from CERN.

چونکە بەریەکخەری هادرۆنی بچوک کاتی خۆی شتێکی گەورە بو

I think CERN is the home

of the Large Hadron Collider.

ئێستا بەریەکخەری هادرۆنی بچوک

What ever happened to the Small Hadron Collider?

لە کانتۆرێکدایە، پشتگوێخراوە و فەرامۆش کراوە

Where is the Small Hadron Collider?

دەزانیت کاتێ بەریەکخەری هادرۆنی گەورە دەستی پێ کرد

Because the Small Hadron Collider once was the big thing.

و کاری نەکرد، و خەڵک هەوڵیان دا هۆکارەکەی بدۆزنەوە

Now, the Small Hadron Collider

دەرکەوت تیمی بەریەکخەری هادرۆنی بچوک

is in a cupboard, overlooked and neglected.

تێکیان دابوو

چونکە زۆر بەغیل بوون.

You know when the Large Hadron Collider started,

هەموو خێزانی بەریەکخەری هادرۆن

and it didn't work, and people tried to work out why,

پێویستان بە کرانەوەیە

وانەیەک لە دەرخستنەکەی برایانەوە ئەوەیە

it was the Small Hadron Collider team

- بەو هەمو وێنە نایابەوە -

who sabotaged it

لە راستیدا ئەمەیە:

because they were so jealous.

گۆشەنیگای تۆ بڕیار لەسەر ئەو شتە دەدات کە دەیبینیت

The whole Hadron Collider family

needs unlocking.

ئەوەی برایان وتی ئەوە بوو

The lesson of Brian's presentation, in a way --

کە زانست بەردەوام گۆشەنیگای جیاواز دروست دەکات

کە لێیانەوە دەتوانین خۆمان ببینین

all those fantastic pictures --

و لەبەر ئەمەیە کە ئەوەندە بەنرخە

is this really:

کەواتە ئەو گۆشە نیگایەی تۆ هەڵی دەبژێریت

that vantage point determines everything that you see.

بڕیار لەسەر هەموو ئەو شتانە دەدات کە دەیانبینیت

What Brian was saying was

ئەو پرسیارەی کە دەیکەیت

science has opened up successively different vantage points

بڕیار لەسەر بەشێکی گەورەی ئەو وەڵامە دەدات کە بەدەستی دەهێنیت

from which we can see ourselves,

و بۆیە ئەگەر تۆ دەپرسیت:

and that's why it's so valuable.

ئایا تۆ بۆ بینینی داهاتوی پەروەردە تەماشای کوێ دەکەیت؟

So the vantage point you take

determines virtually everything that you will see.

ئەو وەڵامە تەقلیدییەی کە بۆ ئەم پرسیارە هەمانبوو ئەوە بوو

The question that you will ask

کە زۆر ئاسانە، بە لایەنی کەمەوە لە ٢٠ ساڵی دوایی دا:

will determine much of the answer that you get.

دەچیت بۆ فینلەندا

And so if you ask this question:

فیلەندا باشترین شوێنی جیهانە بۆ بینینی سیستمی خوێندنگەکان

Where would you look to see the future of education?

رەنگە فینلەندییەکان کەمێک بێزارکەر و خەمۆک بن و رێژەی خۆکوشتنیش زۆر بەرز بێت

The answer that we've traditionally given to that

بەڵام بە گشتی ئاستیان بەرزە

is very straightforward, at least in the last 20 years:

و سیستمی پەروەردەکەیان زۆر سەرسوڕهێنەرە.

You go to Finland.

Finland is the best place in the world to see school systems.

بۆیە گەشتمان کرد بۆ فینلەندا

و موعجیزەکەی سۆشیال دیموکراتیمان بینی لە فینلەندا

The Finns may be a bit boring and depressive and there's a very high suicide rate,

ئەوەش هاوتایی کەلتوری و هەموو شتەکانی ترە

but by golly, they are qualified.

و پاشان کاتێ بیر لەوە دەکەینەوە کە چۆن دەتوانین

And they have absolutely amazing education systems.

وانەی لێوە فێر ببین.

So we all troop off to Finland,

بەم جۆرە، ئەم ساڵەی دوایی

and we wonder at the social democratic miracle of Finland

بە یارمەتی سیسکۆ کە سپۆنسەری کردم

بۆ چەند هۆکارێکی باش کە ئەم کارە بکەم

and its cultural homogeneity and all the rest of it,

من تەماشای شوێنێکی ترم کرد.

and then we struggle to imagine how we might

چونکە لە راستیدا نوێگەری بنەڕەتی هەندێ جار

bring lessons back.

Well, so, for this last year,

لە باشترین شتەکانەوە دێت،

with the help of Cisco who sponsored me,

بەڵام زۆر جار لەو شوێنانەوە دێت

for some balmy reason, to do this,

کە پێویستییەکی زۆرت هەیە

تێرنەکراون، داخوازی شاراوەن

I've been looking somewhere else.

و سەرچاوەی پێویست لەبەر دەستدا نییە بۆ ئەنجامدانی چارەسەرە تەقلیدییەکان

Because actually radical innovation does sometimes

چارەسەرە تەقلیدییەکان و تێچو بەرزەکان

come from the very best,

کە پشت بە کەسانی پیشەیی دەبەستن،

but it often comes from places

کە قوتابخانە و نەخۆشخانەکان بەم جۆرەن.

where you have huge need --

بۆیە من چومە شوێنی لەم جۆرە.

unmet, latent demand --

ئەم شوێنە پێی دەڵێن مەنكی هیڵ.

and not enough resources for traditional solutions to work --

یەکێکە لە سەدان گەڕەکە هەژارنشینەکەی ریۆ.

traditional, high-cost solutions,

which depend on professionals,

زۆربەی گەشەی دانیشتوان لە ٥٠ ساڵی داهاتودا

which is what schools and hospitals are.

لە شارەکاندا رو دەدات

So I ended up in places like this.

ئێمە لە ٦ شاردا ساڵانە 12 ملیۆن زیاد دەکەین

This is a place called Monkey Hill.

تا 30 ساڵی تر

It's one of the hundreds of favelas in Rio.

بە نزیکەیی هەمو گەشەکە لە وڵاتە گەشەکردووەکاندا دەبێت.

Most of the population growth of the next 50 years

بە نزیکەیی هەمو ئەو گەشەیە

will be in cities.

لە شوێنی وەکو مەنکی هیڵ دا دەبێت.

We'll grow by six cities of 12 million people a year

ئەمە ئەو شوێنەیە لە جیهاندا کە دەتوانیت خێرا ترین

گەشەی خەڵکی گەنجی تیا ببینیت.

for the next 30 years.

بۆیە ئەگەر رەچەتەی کارکردنیت دەوێت

Almost all of that growth will be in the developed world.

بۆ هەمو جۆرە کارێک - تەندروستی، پەروەردە،

Almost all of that growth will be

سیاسەتی حکومەت

in places like Monkey Hill.

و پەروەردە

This is where you'll find the fastest growing

پێویستە بچیت بۆ ئەم شوێنانە.

young populations of the world.

و ئەگەر بچیت بۆ ئەم شوێنانە و کەسی لەم جۆرە دەبینیت.

So if you want recipes to work --

ئەمە کوڕێکە ناوی جواندرسۆنە

for virtually anything -- health, education,

لە تەمەنی ١٤ ساڵیدا،

government politics

وەکو زۆرێک لە ١٤ ساڵانەکانی ناو سیستمی پەروەردەی برازیلی،

and education --

وازی لە خوێندن هێنا.

you have to go to these places.

بێزارکەر بوو

And if you go to these places, you meet people like this.

لەبری ئەوە جواندرسۆن چووە ناو

This is a guy called Juanderson.

شتێکەوە کە جۆرە هەل و هیوایەکی پێ دەبەخشی

At the age of 14,

لەو شوێنەی لێی دەژیا بازرگانی مادەی بێهۆشکەر هەبوو

in common with many 14-year-olds in the Brazilian education system,

و لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا، بە گەشەیەکی خێرا،

he dropped out of school.

It was boring.

بازرگانی مادەی بێهۆشکەری لە ١٠ گەڕەکی هەژارنشین دا بەڕێوە دەبرد.

And Juanderson, instead, went into

هەفتانە زیاد لە 200 هەزار دۆلاری پەیدا دەکرد.

what provided kind of opportunity and hope

200 کەس کاریان بۆ دەکرد.

in the place that he lived, which was the drugs trade.

لە تەمنەی 25 ساڵیدا دەکوژرێت.

And by the age of 16, with rapid promotion,

و خۆشبەختانە ئەم پیاوەی بینی

کە ناوی رۆدریگۆ باجیۆیە،

he was running the drugs trade in 10 favelas.

کە خاوەنی یەکەم لاپتۆپ بووە لە بەرازیل.

He was turning over 200,000 dollars a week.

لە ساڵی 1994، رۆدریگۆ دەستی بە شتێک کرد

He employed 200 people.

پێی دەوترێت سی دی ئای،

He was going to be dead by the age of 25.

کە کۆمپیوتەر وەردەگرێت

And luckily, he met this guy,

کە لەلایەن کۆمپانیاکانەوە دەبەخشرێن،

who is Rodrigo Baggio,

و دەیبەخشنە ناوەندی کۆمەڵگەکانی ناو گەڕەکە هەژارنشینەکان

the owner of the first laptop to ever appear in Brazil.

و شوێنی لەم جۆرەی دروست کردووە.

1994, Rodrigo started something

ئەوەی جواندرسۆنی گۆڕی

called CDI,

تەکنەلۆجیای خوێندن بوو

which took computers

ئەوەی وایکرد فێربوون خۆش و بەردەست بێت.

donated by corporations,

یاخود دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە.

put them into community centers in favelas

ئەمە کیبیرایە، کە گەورەترین شوێنی هەژارنشینە لە خۆرهەڵاتی ئەفریقا.

and created places like this.

ملیۆنەها کەس لێرە دەژین،

What turned Juanderson around

بە سەر چەندین کیلۆمەتر دا بڵاو بونەتەوە.

was technology for learning

و لەوێ من ئەم دوو کەسەم بینی،

that made learning fun and accessible.

عەزرا لە لای چەپەوە و ماورین لەلای راستەوە.

Or you can go to places like this.

ئەوان بەم دواییە کە بڕوانامە کینیاییەکەیان بەدەست هێنا بوو

This is Kibera, which is the largest slum in East Africa.

لە خوێندنی ناوەندیدا.

Millions of people living here,

ئەو ناوە دەبێ پێتان بڵێت کە سیستمی پەروەردەی کینیایی

stretched over many kilometers.

بە نزیکەیی هەموو شتێکی وەرگرتووە

And there I met these two,

لە بریتانیاوە، پرۆگرامی ساڵی 1950

Azra on the left, Maureen on the right.

They just finished their Kenyan certificate

بەڵام توانیوێتی تەنانەت خراپتریشی بکات.

of secondary education.

لە شوێنە هەژارنشینەکاندا خوێندنگەی لەم جۆرە هەیە

That name should tell you that the Kenyan education system

شوێنی لەم جۆرە هەیە.

borrows almost everything

لێرەدا ماورین چوو بۆ قوتابخانە

from Britain, circa 1950,

ئەمانە قوتابخانەی تایبەتین. لە شوێنە هەژارنشینەکاندا قوتابخانەی حکومی نییە.

but has managed to make it even worse.

ئەو پەروەردەیەی بە دەستی دەهێنن جێی بەزەییە.

So there are schools in slums like this.

لە شوێنێکی لەمجۆرەدا. ئەم قوتابخانەیە لەلایەن چەند راهیبەیەکەوە دروست کراوە

They're places like this.

لە شوێنێکی تری هەژارنشین بەناوی ناکورووەوە

That's where Maureen went to school.

They're private schools. There are no state schools in slums.

نیوەی منداڵانی ئەم قوتابخانەیە دایک و باوکیان نییە

And the education they got was pitiful.

چونکە بەهۆی ئەیدزەوە مردون

نیوەکەی تریان یەک بەخێوکەریان هەیە

It was in places like this. This a school set up by some nuns

چونکە ئەوی تریان بەهۆی ئەیدزەوە مردووە

in another slum called Nakuru.

کەواتە سەختییەکانی پەروەردە

Half the children in this classroom have no parents

لە شوێنی لەم جۆرەدا

ئەوە نییە فێری شا و شاژنەکانی کینیا یاخود بریتانیا ببیت

because they've died through AIDS.

The other half have one parent

ئەوان دەبێت بە زیندویی بمێننەوە، نان پەیدا بکەن

because the other parent has died through AIDS.

دەبێت خۆیان لەوە بپارێزن توشی ڤایرۆسی HIVببن

So the challenges of education

ئەو تاکە تەکنەلۆجیایە کە دەوڵەمەند و فەقیر دەگرێتەوە

in this kind of place

are not to learn the kings and queens of Kenya or Britain.

لە شوێنی وەکو ئەم شوێنەدا

هیچ پەیوەندییەکەی بە تەکنەلۆجیای پیشەسازییەوە نییە.

They are to stay alive, to earn a living,

پەیوەندی بە ئاو و کارەباشەوە نییە

to not become HIV positive.

ئەوە تەلەفۆنی مۆبایلە

ئەگەر بتەوێ لە سەرەتاوە نەخشەسازی بکەیت

The one technology that spans rich and poor

بۆ هەر جۆرە خزمەتگوزارییەک لە ئەفریقا،

in places like this

ئێستا لە تەلەفۆنی مۆبایلەوە دەست پێ دەکەیت

is not anything to do with industrial technology.

یاخود دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە.

It's not to do with electricity or water.

ئەم شوێنە پێی دەوترێت کۆمەڵگەی نیشتەجێبونی مادانجیری،

It's the mobile phone.

If you want to design from scratch

کە شوێنێکی هەژارنشینی زۆر پەرەسەندووە

virtually any service in Africa,

25 خولەک لە شاری دەلهییەوە دوورە

you would start now with the mobile phone.

کە من ئەم کەسانەم لێ بینی

Or you could go to places like this.

کە بە درێژاییە ئەو رۆژە شتیان نیشان دام

This is a place called the Madangiri Settlement Colony,

شتێکی گرنگ لەبارەی ئەم کچانەوە ئەوەیە

which is a very developed slum

کە نیشانەی شۆڕشی کۆمەڵایەتییشە

about 25 minutes outside New Delhi,

کە بەناو کۆمەڵگا گەشەسێنەکاندا روو دەدات

ئەوەیە کە ئەم کچانە شویان نەکردووە

where I met these characters

who showed me around for the day.

دە ساڵ لەمەوبەر بوایە بە دڵنیاییەوە شویان کرد بوو

The remarkable thing about these girls,

ئێستا شویان نەکردووە و دەیانەوێ بەردەوام بن

زیاتر بخوێنن و کار بکەن.

and the sign of the kind of social revolution

دایکیان کە پەروەردەی کردون نەخوێندەوار بووە،

sweeping through the developing world

is that these girls are not married.

بۆ یەکجاریش ئەرکی خوێندنگەی لە ماڵەوە ئەنجام نەداوە.

Ten years ago, they certainly would have been married.

لەناو وڵاتە گەشەسێنەکاندا ملیۆنەها دایک و باوک هەن

Now they're not married, and they want to go on

دەیان و سەدان ملیۆن دایک و باوک هەن

to study further, to have a career.

کە بۆ یەکەم جار

They've been brought up by mothers who are illiterate,

لەگەڵ ئەو مناڵانەدان کە ئەرکی خوێندنگە و تاقیکردنەوە ئەنجام دەدەن

who have never ever done homework.

و هۆکاری ئەوەی لە خوێندنی بەردەوام دەبن

ئەوە نییە کە بیانەوێت بچن بۆ خوێندنگەی لەم جۆرە.

All across the developing world there are millions of parents --

ئەمە خوێندنگەیەکی تایبەتە.

tens, hundreds of millions --

ئەم خوێندنگەیە بە پارەیە. ئەمە خوێندنگەیەکی باشە.

who for the first time

ئەمە باشترینە کە دەتوانیت بەدەستی بهێنیت

are with children doing homework and exams.

لە پەروەردەی حەیدەرئابادی هیندستان.

And the reason they carry on studying

هۆکاری بەردەوامبوونیان لە خوێندن ئەمە بوو.

is not because they went to a school like this.

This is a private school.

ئەمە کۆمپیوتەرێکە لە دەروازەی شوێنی نیشتەجێبونەکەیان دانراوە

This is a fee-pay school. This is a good school.

لەلایەن کەسایەتییەکی کۆمەڵایەتی شۆڕشگێڕییەوە

This is the best you can get

کە ناوی سوگاتا میترایە

in Hyderabad in Indian education.

کە بنەڕەتیترین ئەزمونەکانی ئەنجام داوە،

The reason they went on studying was this.

دەریخستووە کە مناڵان لە هەلومەرجی لەباردا،

This is a computer installed in the entrance to their slum

دەتوانن بە یارمەتی کۆمپیوتەر خۆیان فێر بکەن.

by a revolutionary social entrepreneur

ئەم کچانە هەرگیز گوگڵیان نەدیوە

called Sugata Mitra

هیچ لەبارەی ویکیپیدیاوە نازانن.

who has conducted the most radical experiments,

دەبێت شێوازی ژیانیان چۆن بێت

showing that children, in the right conditions,

ئەگەر ئەوەیان پێ بگەیەنیت.

can learn on their own with the help of computers.

بۆیە ئەگەر تۆش وەک من تەماشا بکەیت،

Those girls have never touched Google.

بە درێژایی ئەم گەشتەدا،

و بە تەماشاکردنی نزیکەی ١٠٠ لێکۆڵینەوە

They know nothing about Wikipedia.

Imagine what their lives would be like

سەبارەت بە کەسایەتی بەهەڵپەی کۆمەڵایەتی جیاواز

کە لەم بارودۆخە زۆر سەختانەدا کاردەکەن،

if you could get that to them.

So if you look, as I did,

و تەماشای ئەو رەچەتانە بکەیت کە بۆ فێربوون ئامادەیان کردووە،

through this tour,

ئەمانە هیچیان لە قوتابخانە ناچن

and by looking at about a hundred case studies

ئەمانە لە چی دەچن؟

of different social entrepreneurs

باشە، پەروەردە ئایینێکی جیهانییە

working in these very extreme conditions,

و پەروەردە لەگەڵ تەکنەلۆجیا

سەرچاوەیەکی مەزنی هیوایە

look at the recipes that they come up with for learning,

دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە

they look nothing like school.

ئەمە قوتابخانەیەکە ٣ کاتژمێر لە ساو پاولۆوە دورە

What do they look like?

Well, education is a global religion.

زۆربەی مناڵانی ئەوێ دایک و باوکیان نەخوێندەوارن

And education, plus technology,

زۆربەیان لەماڵەوە کارەبایان نییە

is a great source of hope.

You can go to places like this.

بەڵام تەواو لەلایان ئاشکرایە

This is a school three hours outside of Sao Paulo.

کە چۆن کۆمپیوتەر و ئینتەرنێت بەکاربهێنن

ڤیدیۆ دروست بکەن و تا دوایی.

Most of the children there have parents who are illiterate.

کاتێ دەچیت بۆ شوێنی لەمجۆرە

Many of them don't have electricity at home.

ئەوەی دەیبینیت ئەوەیە

پەروەردە لەم هەلومەرجانەدا

But they find it completely obvious

بە پاڵ ئیش دەکات نەک بە راکێشان

to use computers, websites,

زۆربەی سیستمی پەروەردەکەمان پاڵ نانە.

make videos, so on and so forth.

من بە راستی پاڵم پێوە نرا بچمە قوتابخانە

When you go to places like this

کاتێ دەچیتە قوتابخانە پاڵت بە شتەوە دەنێن بەرەو تۆ:

what you see is that

زانین، تاقیکردنەوەکان

education in these settings

سیستمەکان، خشتەکان.

works by pull, not push.

ئەگەر بتەوێ کەسانی وەک جواندرسۆن رابکێشیت

Most of our education system is push.

کە بۆ نمونە دەتوانن

I was literally pushed to school.

چەک بکڕن، خشڵ بکەن بە خۆیانەوە

When you get to school, things are pushed at you:

ماتۆڕ لێ بخوڕن و کچ پەیدا بکەن

knowledge, exams,

لە رێگەی بازرگانی مادەی بێهۆشکەرەوە

systems, timetables.

و تۆ دەتەوێ رایبکێشیتە ناو پەروەردەوە

If you want to attract people like Juanderson

و پرۆگرامێکی زۆرەملێت هەیە کە هیچ مانایەکی نیە

who could, for instance,

ئەمە بەڕاستی سەرنجی راناکێشت

buy guns, wear jewelry,

دەبێت رایبکێشیت

ride motorbikes and get girls

بۆیە پەروەردە دەبێت بە راکێشان کار بکات نەک بە پاڵ پێوەنان

through the drugs trade,

بۆیە بیرۆکەی پرۆگرامی خوێندن

and you want to attract him into education,

having a compulsory curriculum doesn't really make sense.

لە هەلومەرجێکی لەم جۆرەدا بە تەواوی بێ سودە

پێویستە تۆ پەروەردەیەک دەست پێ بکەیت

That isn't really going to attract him.

لەو شتانەوە کە لە کات و شوێنی ئەواندا

You need to pull him.

گۆڕانکارییان بۆ دروست دەکات

And so education needs to work by pull, not push.

ئەوە چی دەکات؟

And so the idea of a curriculum

باشە، کلیلەکە هاندانە، ئەوەش دو لایەنی هەیە

is completely irrelevant in a setting like this.

یەکەمیان ئەوەیە هاندانی دەرەکی بگەیەنێت

You need to start education

from things that make a difference

کە بڵێت پەروەردە سودی هەیە

to them in their settings.

هەمو سیستمی پەروەردەی ئێمە

What does that?

لەسەر ئەو بنەمایە بنیاد نراوە کە دەڵێت سودت پێ دەگەیەنێت

Well, the key is motivation, and there are two aspects to it.

بەڵام دەبێت بە بێ دەنگی بۆ ماوەیەکی درێژ چاوەڕێ بکەیت

One is to deliver extrinsic motivation,

ئەگەر تۆش هەژار بیت ئەم ماوەیە زۆرە.

دە ساڵ چاوەڕێ بکەیت بۆ ئەوەی پەروەردەکە سودت پێ بگەیەنێت

that education has a payoff.

Our education systems all work

ماوەیەکی زۆر درێژە ئەگەر تۆ پێویستت بە بەدەستهێنانی پێویستییە رۆژانەکان بێت

on the principle that there is a payoff,

کاتێ خوشک و برات هەبێت چاودێرییان بکەیت

but you have to wait quite a long time.

یان کارێک کە یارمەتیدەری بیت

That's too long if you're poor.

کەواتە تۆ پێویستت بە پەروەردەیەکە کە پەیوەندیدار بێت و یارمەتی خەڵک بدات

Waiting 10 years for the payoff from education

بۆ ئەوەی زۆرجار لەو کات و شوێنەدا نان پەیدا بکەن

is too long when you need to meet daily needs,

هەروەها پێویستە وا بکەیت لە روی ناوخۆییەوە سەرنجڕاکێش بێت

when you've got siblings to look after

من جار لەدوای جار بینیومە خەڵک ئەمەی بەلاوە خۆشە.

or a business to help with.

ئەمە کەسێکی سەرنجڕاکێشە، ناوی سێباستیۆ رۆچایە

So you need education to be relevant and help people

to make a living there and then, often.

لە بێلۆ هۆریزۆنتە

لە سێیەم گەورەترین شاری بەرازیلە.

And you also need to make it intrinsically interesting.

زیاد لە ٢٠٠ یاری داهێناوە

So time and again, I found people like this.

بۆ ئەوەی لە ژێر تینی خۆرەتاودا هەمو بابەتێک فێر بکات

This is an amazing guy, Sebastiao Rocha,

لەناو قوتابخانە و کۆمەڵگەکاندا

کە تایۆ کاریان تێدا دەکات

in Belo Horizonte,

رۆژەکە لەناو بازنەیەکدا دەست پێ دەکات

in the third largest city in Brazil.

و هەمیشە لە پرسیارێکەوە دەست پێ دەکات

He's invented more than 200 games

to teach virtually any subject under the sun.

خەیاڵ لە سیستمێکی پەروەردەیی بکەرەوە کە لە پرسیارێکەوە دەست پێ بکات

In the schools and communities

نەک کە زانینێکەوە کە پێویستی بە گەیاندن هەبێت

that Taio works in,

یان لە یارییەکەوە، نەک لە وانەیەکەوە

the day always starts in a circle

یان لە گریمانەیەکەوە دەست پێ بکات

and always starts from a question.

کە پێویستە سەرەتا خەڵکی تیادا بەشدار بکەیت

Imagine an education system that started from questions,

پێش ئەوەی هەوڵ بدەیت فێریان بکەیت.

not from knowledge to be imparted,

سیستمە پەروەردەییەکانی ئێمە

or started from a game, not from a lesson,

ئەگەر بەختتە هەبێ هەمو ئەو شتانە لە کۆتاییدا دەکەیت

وەرزش، شانۆ، مۆسیقا

or started from the premise

ئەم شتانە، لەمانەوە شت فێر دەکەن.

that you have to engage people first

ئەمانە خەڵک بۆ فێربون رادەکێشن

before you can possibly teach them.

چونکە ئەمە لە راستیدا پرۆژەیەکی سەماکردنە

Our education systems,

یان پرۆژەیەکی سێرکە

you do all that stuff afterward, if you're lucky,

یان، باشترین نمونە

sport, drama, music.

ئێل سێستێما لە فەنزوێلا

These things, they teach through.

ئەمە پرۆژەیەکی مۆسیقایە

They attract people to learning

بەمەش خەڵک رادەکێشیت بۆ ناو فێربون.

because it's really a dance project

نەک زیادی بکەیت بۆ کۆتاییەکەی

or a circus project

هەمو فێربونەکە تەواو بووە

or, the best example of all --

و تۆ سەوزەواتە مەعریفییەکانی خۆتت خواردووە

El Sistema in Venezuela --

بەم شێوەیە ئیل سیستیما لە فەنزوێلا

it's a music project.

کەمانچە وەک تەکنەلۆجیای فێربون بەکار دەهێنێت

And so you attract people through that into learning,

not adding that on after

تایۆ رۆچا دروستکردنی سابون بەکار دەهێنێت

all the learning has been done

وەک تەکنەلۆجیایەک بۆ فێربون.

and you've eaten your cognitive greens.

و کاتێ دەچیتە شوێنی لەم جۆرەوە

So El Sistema in Venezuela

دەبینیت کە ئەوان خەڵک و شوێن بەکار دەهێنن

uses a violin as a technology of learning.

بە شێوەیەکی زۆر داهێنەرانە

کۆمەڵێکی زۆر فێربونی ئاسۆیی

Taio Rocha uses making soap

چۆن خەڵک فێر دەکەیت

as a technology of learning.

کاتێ مامۆستا نەبێت

And what you find when you go to these schemes

کاتێ مامۆستاکان نەیەن، کاتێ پارەت نیە بیانهێنیت

is that they use people and places

و تەنانەت ئەگەر مامۆستاکانیش بهێنیت

in incredibly creative ways.

ئەوەی کە دەیڵێنەوە پەیوەندیدار نیە بەو کۆمەڵگایەوە کە کاری تیا دەکەن؟

Masses of peer learning.

How do you get learning to people

باشە، تۆ مامۆستای خۆت دروست دەکەیت

when there are no teachers,

تۆ فێربونی هاوتایی - ئاسۆیی دروست دەکەیت

when teachers won't come, when you can't afford them,

یاخود نیمچە مامۆستا دروست دەکەیت، یان شارەزایی پسپۆڕەکان دەهێنیتە ناوەوە

and even if you do get teachers,

بەڵام چەند رێگەیەک دەدۆزیتەوە ئەو فێربونە بەدەست بهێنیت کە پەیوەندی بە خەڵکەکەوە هەبێت

what they teach isn't relevant to the communities that they serve?

لە رێگای تەکنەلۆجیاو، خەڵک و شوێنی جیاوازەوە.

Well, you create your own teachers.

ئەمە قوتابخانەی ناو پاصێکە

You create peer-to-peer learning,

لە شوێنی دروستکردندا

or you create para-teachers, or you bring in specialist skills.

لە پیون، کە شارێکە خێراترین گەشەی هەیە لە ئاسیادا

But you find ways to get learning that's relevant to people

پیون 5000 شوێنی دروستکردنی تێدایە

through technology, people and places that are different.

30 هەزار مناڵ

So this is a school in a bus

لەو شوێنی کارانەدان

on a building site

ئەمە یەک شار

in Pune, the fastest growing city in Asia.

بیر لە زیادبونە گەورەکەی شار بکە

کە لە وڵاتە گەشەسێنەکاندا رو دەدات

Pune has 5,000 building sites.

و بزانە چەندین هەزار مناڵ

It has 30,000 children

ساڵانی خوێندنیان لە شوێنی دروستکردن بەسەر دەبەن

on those building sites.

باشە ئەمە پرۆژەیەکی زۆر سادەیە

That's one city.

کە لە رێگەی پاصێکەوە فێربونیان پێ بگەیەنیت

Imagine that urban explosion

that's going to take place across the developing world

و هەمویان مامەڵە لەگەڵ فێربوندا دەکەن

and how many thousands of children

نەک وەکو چالاکییەکی ئەکادیمی و شیکاری

will spend their school years on building sites.

بەڵکو وەکو شتێکی بەرهەمهێن

Well, this is a very simple scheme

شتێک کە تۆ دروستی دەکەیت

to get the learning to them through a bus.

شتێک کە دەتوانیت ئەنجامی بدەیت، رەنگە نانی پێ پەیدا بکەیت

And they all treat learning,

من ئەم کەسەم بینی کە ناوی ستیڤنە

not as some sort of academic, analytical activity,

سێ ساڵی لە نایروبی بەسەر بردووە و لەسەر شەقامەکان ژیاوە

but as that's something that's productive,

چونکە دایک و باوکی بەهۆی ئەیدزەوە مردون

something you make,

و دواجار برایەوە بۆ خوێندنگە

something that you can do, perhaps earn a living from.

نەک لە رێگەی خستنەڕوی GCSEەکانەوە

So I met this character, Steven.

بەڵکو لە رێگەی خستنەڕوی ئەوەی فێر بێت چۆن ببێت بە دارتاش

He'd spent three years in Nairobi living on the streets

کە شارەزاییەکی کرداری دروستکەرە

بۆیە باوترین خوێندنگەی جیهان

because his parents had died of AIDS.

های تێک های و ئەوانی تر،

And he was finally brought back into school,

ئەوان فەلسەفەی فێربون بەوە دادەنێن کە چالاکییەکی بەرهەمهێنە.

not by the offer of GCSEs,

but by the offer of learning how to become a carpenter,

لیرە لە راستیدا هیچ بژاردەیەک نیە.

فێربون پێویستە بەرهەمهێن بێت

a practical making skill.

بۆ ئەوەی مانادار بێت

So the trendiest schools in the world,

High Tech High and others,

و دواجار ئەمان پێودانگێکی جیاوازیان هەیە

they espouse a philosophy of learning as productive activity.

و ئەمە مۆدێلی چێشتخانەیەکی چینییە

Here, there isn't really an option.

کە چۆن پێوانە بکەیت

Learning has to be productive

و من لەم پیاوەوە فێر بوم

in order for it to make sense.

کە کەسێکی سەرنجڕاکێشە.

رەنگە ئەم کەسە دیارترین چالاکی کۆمەڵایەتی بێت

And finally, they have a different model of scale,

لە بواری پەروەردەدا لە سەرتاسەری جیهاندا

and it's a Chinese restaurant model

ناوی مەدهەڤ چاڤانە

of how to scale.

شتێکی دروست کردووە بە ناوی پراتامەوە

And I learned it from this guy,

پراتام تیپی یاری قۆناغی باخچەی ساوایان بەڕێوە دەبات

who is an amazing character.

بۆ 21 ملیۆن مناڵی هیندستان

He's probably the most remarkable social entrepreneur

in education in the world.

گەورەترین رێکخراوی ناحکومی بواری پەروەردەیە لە جیهاندا

His name is Madhav Chavan,

و هەروەها پشتگیری مناڵە ئیشکەرەکان دەکات بچنە قوتابخانەکانی هندستانەوە

and he created something called Pratham.

And Pratham runs preschool play groups

شۆڕشگێڕێکی تەواوە

پێشتر ئەم کەسە رێکخەرێکی یەکێتی بازرگانی بو

for, now, 21 million children in India.

و لێرەوە شارەزاییەکەی بەدەست هێناوە

It's the largest NGO in education in the world.

بۆ دروستکردنی ئەم رێکخراوە.

And it also supports working-class kids going into Indian schools.

کاتێ گەیشتنە ئاستێکی دیاریکراو

پراتام ئەوەندە گەورە بو بتوانێت

He's a complete revolutionary.

بڕێک پشتگیری لە مەکێنزییەوە بەدەست بهێنێت.

He's actually a trade union organizer by background,

مەکێنزی هاتە پێشەوە و تەماشای مۆدێلەکەی کردن و وتی

and that's how he learned the skills

"دەزانی پێویستە چیمان لەگەڵدا بکەیت مەدهاڤ؟

to build his organization.

پێویستە بیگۆڕیت بۆ مەکدۆناڵد.

When they got to a certain stage,

و کاتێ دەچیتە شوێنێکی نوێوە

Pratham got big enough to attract

پێویستە جۆرە لق بکەیتەوە.

some pro bono support from McKinsey.

و بۆ هەرکوێیەک بچیت بە هەمان شێوە بێت

McKinsey came along and looked at his model and said,

ئەمە شتێکی متمانە پێکراوە و خەڵک دەزانێت بە تەواوی لە چ شوێنێکە.

"You know what you should do with this, Madhav?

و هیچ هەڵەیەک رو نادات."

You should turn it into McDonald's.

و مدهاڤ وتی

And what you do when you go to any new site

"بۆچی دەبێت بەو جۆرە بیکەیت؟

is you kind of roll out a franchise.

بۆچی زیاتر وەکە چێشتخانە چینییەکان نەیکەین؟"

And it's the same wherever you go.

It's reliable and people know exactly where they are.

لە هەمو جێگەیەک چێشتخانەی چینی هەن

بەڵام هیچ زنجیرە چێشتخانەیەکی چینی نیە.

And there will be no mistakes."

And Madhav said,

بەڵام هەمو کەس دەزانێت چێشتخانەی چینی چیە.

"Why do we have to do it that way?

دەزانن چاوەڕوانی چی بکەن، هەرچەندە کەمێک جیاوازی هەیە

Why can't we do it more like the Chinese restaurants?"

رەنگەکان جیاوازن و ناوەکان جیاوازن.

There are Chinese restaurants everywhere,

کاتێ چێشتخانەیەکی چینی دەبینیت دەیناسیتەوە

but there is no Chinese restaurant chain.

ئەم کەسانە کار بە مۆدێلی چێشتخانەی چینی دەکەن -

Yet, everyone knows what is a Chinese restaurant.

هەمان بنەما، جێبەجێکردنی جیاواز و هەلومەرجی جیاواز -

They know what to expect, even though it'll be subtly different

نەک بە شێوەی ماکدۆناڵد.

and the colors will be different and the name will be different.

مۆدێلی مەکدۆناڵد پێوانە دەکات.

You know a Chinese restaurant when you see it.

مۆدێلی چێشتخانەی چینی بڵاو دەکاتەوە.

These people work with the Chinese restaurant model --

بۆیە فێرکردنی بەکۆمەڵ

same principles, different applications and different settings --

بە چالاکییەکی کۆمەڵایەتی دەستی پیکرد

لە سەدەی 19 دا.

not the McDonald's model.

ئەمەش ئەو شتەیە کە دیسان زۆر پێویستمانە

The McDonald's model scales.

لەسەر ئاستی جیهانی.

The Chinese restaurant model spreads.

ئێمە لە هەمو ئەمانەوە چی فێر دەبین؟

So mass education

باشە، زۆر شت فێر دەبین

started with social entrepreneurship

چونکە سیستمی پەروەردەکەمان

in the 19th century.

بە شێوەیەکی خراپ لە زۆر رووەوە شکست دەهێنێت.

And that's desperately what we need again

لە گەیشتندا بەو خەڵکانە شکست دەهێنن

on a global scale.

کە زۆرترین پێویستییان پێیەتی.

And what can we learn from all of that?

زۆرجار بەر ئامانجەکە دەکەون بەڵام بەدەستی ناهێنن.

Well, we can learn a lot

گەشەپێدان جار لەدوای جار

because our education systems

سەخت تر دەبێت؛

are failing desperately in many ways.

و بڕوامان بەم سیستمانە بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر زۆرە.

They fail to reach the people

they most need to serve.

و ئەمە تەنیا رێگەیەکی زۆر سادەیە

They often hit their target but miss the point.

بۆ تێگەیشتن لەوەی چ جۆرە داهێنانێک

Improvement is increasingly

و چ جۆرە نەخشەسازییەکی جیاوازمان پێویستە.

difficult to organize;

دو جۆر داهێنانی سەرەکیمان هەیە.

our faith in these systems, incredibly fraught.

داهێنانی بەردەوامی پێدەر

And this is just a very simple way of

کە بەردەوامی دەداتە دامەزراوە و رێکخراوەکە،

understanding what kind of innovation,

و هەروەها داهێنانی کۆتایی پێهێنەر

what kind of different design we need.

کە کۆتایی بە کارەکە دەهێنێت و رێگەیەکی جیاواز بۆ جێبەجێکردنەکە دادەنێت.

There are two basic types of innovation.

هەلومەرجی فەرمی هەن-

There's sustaining innovation,

خوێندنگەکان، کۆلێجەکان و نەخۆشخانەکان-

which will sustain an existing institution or an organization,

کە تیایاندا داهێنان دەتوانێت روبدات

و هەروەها هەلومەرجی نافەرمی - کۆمەڵگەکان

and disruptive innovation

خێزانەکان و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان.

that will break it apart, create some different way of doing it.

بە نزیکەیی هەمو هەوڵەکانی ئێمە دەچنە ئەم خانەیەوە

There are formal settings --

داهێنانی بەردەوامی پێدەر لە هەلومەرجی فەرمیدا

schools, colleges, hospitals --

بەدەستهێنانی شێوازێکی باشتری

in which innovation can take place,

سیستمی قوتابخانەکەی بسمارک

and informal settings -- communities,

کە لە سەدەی 19 دا دروست بو.

families, social networks.

Almost all our effort goes in this box,

وەک وتم کێشەی ئەمە لەوەدایە

sustaining innovation in formal settings,

کە لە وڵاتە گەشەسێنەکاندا

مامۆستای لێ نیە کە ئەم مۆدێلە بخاتە کار

getting a better version

تۆ پێویستت بە ملیۆنەها مامۆستا هەیە

of the essentially Bismarckian school system

that developed in the 19th century.

لە چین، هیندستان و نێجیریا

و لە وڵاتانی تری گەشەسێندا بۆ ئەوەی ئەم پێویستییە تێر بکەیت.

And as I said, the trouble with this is that,

in the developing world

و لە سیستمەکەی ئێمەدا، دەزانین

there just aren't teachers to make this model work.

کە ئەنجامدانی زیاتری ئەم رێگەیە

You'd need millions and millions of teachers

نابێتە هۆی نایەکسانییەکی قوڵی پەروەردەیی

in China, India, Nigeria

بەتایبەتی لە شارەکانی ناوەوەدا

and the rest of developing world to meet need.

و لەو شوێنانەی کە پێشتر ناوچەی پیشەسازی بون

بۆیە ئێمە پێویستمان بە سێ جۆری تری داهێنان هەیە.

And in our system, we know

that simply doing more of this won't eat into

ئێمە پێویستمان بە دوبارە داهێنانی زیاتر هەیە.

و لە سەرتاپای جیهاندا دەبینیت

deep educational inequalities,

کە ژمارەیەکی زۆر خوێندنگا خۆیان دا دەهێننەوە

especially in inner cities

and former industrial areas.

ئەمانە زانراوە کە قوتابخانەن، بەڵام جیاواز دەردەکەون.

So that's why we need three more kinds of innovation.

قوتابخانەی بیگ پیکچە هەن

We need more reinvention.

لە ئەمریکا و ئوسترالیا

And all around the world now you see

قوتابخانە کونسپاسکۆلان هەن

more and more schools reinventing themselves.

لە سوید.

لە چواردەیان

They're recognizably schools, but they look different.

تەنیا دوانیان لەناو قوتابخانەدان

There are Big Picture schools

زۆربەیان لە بینای تردان کە بۆ قوتابخانە دروست نەکراون

in the U.S. and Australia.

There are Kunskapsskolan schools

لە کوینسلاندی باکور قوتابخانەیەکی سەرنجڕاکێش هەیە

in Sweden.

پێی دەوترێت جارینگن.

Of 14 of them,

هەمویان یەک جۆر تایبەتمەندێتییان هەیە:

زۆر هاوکارانە، زۆر تاکەکەسانە

only two of them are in schools.

Most of them are in other buildings not designed as schools.

زۆرجار تەکنەلۆجیایەکی گشتگیر،

There is an amazing school in Northen Queensland

فێربونێک کە لە پرسیارێکەوە دەست پێدەکات

called Jaringan.

لە کێشە و پرۆژەوە

And they all have the same kind of features:

نەک لە زانین و پرۆگرامی خوێندنەوە.

highly collaborative, very personalized,

بۆیە بە دڵنیاییەوە زیاترمان لەمە دەوێت

بەڵام لەبەر ئەوەی زۆرێک لە کێشەکانی پەروەردە

often pervasive technology,

تەنیا لە قوتابخانەدا نیە

learning that starts from questions

بەڵکو لە خێزان و لە کۆمەڵگەدان

and problems and projects,

بۆیە بەدڵیناییەوە شتێکی تریش کە پێویستتە

not from knowledge and curriculum.

زیاتر لە دەستە راستتدایە

So we certainly need more of that.

تۆ پێویستت بە هەوڵدانە بۆ خوێندنگەی تەواوکاری

But because so many of the issues in education

بەناوبانگترین کەس لەم بوارەدا ریجیۆ ئیمیلیایە لە ئیتالیا

aren't just in school,

they're in family and community,

سیستمێکی پەروەردەییە لەسەر بنەمای خێزان

what you also need, definitely,

بۆ پشتگیری و هاندانی ئەو کەسانەی لە خوێندنگەن.

is more on the right hand side.

You need efforts to supplement schools.

سەرنجڕاکێشترین شت لە ناوچەی مناڵانی هارلم

The most famous of these is Reggio Emilia in Italy,

کە زیاتر لە ١٠ ساڵ لەلایەن جێفری کاناداوە سەرۆکایەتی دەکرا

the family-based learning system

ئەوە بو کە لەرێگەی تێکەڵەیەک لە پرۆژەی

خوێندنگە و خێزان و کۆمەڵگەوە

to support and encourage people in schools.

هەوڵی دا نەک هەر پەروەردە لە قوتابخانەدا بگۆڕێت

The most exciting is the Harlem Children's Zone,

بەڵکو هەمو کلتۆر و ئیلهامی

which over 10 years, led by Geoffrey Canada,

نزیکەی 10 هەزار خێزانی هارلم بگۆڕێت.

has, through a mixture of schooling

ئێمە پێویستمان بە زیاتر لەمە هەیە

and family and community projects,

ئەمە بیرکردنەوەیەکی تەواو نوێ و بنەڕەتییە

attempted to transform not just education in schools,

دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی وەها کە کاتژمێرێک دورن یان کەمتر

but the entire culture and aspiration

لەم ژوورەوە

of about 10,000 families in Harlem.

هەر لەسەر رێگاکە، کە پێویستی بەوەیە

We need more of that

کە پێویستی بە جۆرە بنەڕەتگەراییەک هەیە کە بە خەیاڵماندا نەهاتووە

completely new and radical thinking.

و دوجار، پێویستت بە داهێنەرێتی گوێزەرەوە هەیە

You can go to places an hour away, less,

کە دەتوانێت خەیاڵ لە رێگەی تەواو نوێ و جیاواز بکاتەوە

from this room,

بۆ گەیاندنی فێربون بە خەڵک.

just down the road, which need that,

ئێمە لە ساڵی 2015 دا

which need radicalism of a kind that we haven't imagined.

لەسەر لێواری دەستکەوتێکی نایابین

And finally, you need transformational innovation

کە بریتییە لە بەخوێندنگەکردنی جیهان

that could imagine getting learning to people

هەمو مناڵێک تا تەمەنی 15 ساڵان کە پێویستی بە خوێندنگە هەیە

in completely new and different ways.

تا ساڵی 2015 ئەو هەلە بەدەست دەهێنێت

So we are on the verge, 2015,

ئەمە شتێکی سەرنجڕاکێشە

of an amazing achievement,

بەڵام،

بە پێچەوانە ئوتومبیلەکانەوە کە پەرەیان سەندووە

the schoolification of the world.

بە جۆرێکی زۆر خێرا و یەک بەدوای یەک

Every child up to the age of 15 who wants a place in school

لە راستیدا بڕوا وایە کە سیستمی خوێندنگە

will be able to have one in 2015.

وەکو میراتییەک کە لەسەدەی 19وە ماوەتەوە

It's an amazing thing.

لە مۆدێلە بسمارکییەکەی خوێندنگەی ئەڵمانیا

But it is,

unlike cars, which have developed

کە دواتر لەلایەن چاکسازە ئینگلیزەکانەوە وەرگیرا

so rapidly and orderly,

و زۆرجار لەلایەن

actually the school system is recognizably

مژدەبەخشە ئایینییەکانەوە،

an inheritance from the 19th century,

لە ئەمریکا بەکارهێنرا

from a Bismarkian model of German schooling

وەکو هێزێکی یەکێتی کۆمەڵایەتی،

that got taken up by English reformers,

و پاشان لە ژاپۆن و کۆریای باشور کاتێ گەشەیان کرد.

and often by

دەبینرێت کە رەگەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی 19

و بە دڵنیاییەوە ئەمە دەستکەوتێکی زەبەلاحە

religious missionaries,

و بە دڵیناییەوە شتی مەزن دەهێنێتە ئاراوە

taken up in the United States

شارەزایی و فێربون و خوێندنەوە دەهێنێتە ئاراوە

as a force of social cohesion,

and then in Japan and South Korea as they developed.

بەڵام خەیاڵ لەناو دەبات

It's recognizably 19th century in its roots.

حەز لەناو دەبات. متمانەی کۆمەڵایەتی لەناو دەبات.

And of course it's a huge achievement.

کۆمەڵگا دابەش دەکات بۆ چەند چینێک

And of course it will bring great things.

بە ئەندازەی ئەوەی کە کۆمەڵگە ئازاد دەکات.

It will bring skills and learning and reading.

ئێمە ئەو سیستمی خوێندنگەیە بە وڵاتە گەشەسێنەکان دەبەخشین

But it will also lay waste to imagination.

کە تا ئێستا

It will lay waste to appetite. It will lay waste to social confidence.

سەدەیەکە هەوڵی چاکسازی تێدا دەدەین.

لەبەر ئەمەیە پێویستمان بە بیرکردنەوەی بنەڕەتی هەیە

It will stratify society

as much as it liberates it.

و لەبەر ئەمەیە کە بیرکردنەوەی بنەڕەتی لە ئێستادا

And we are bequeathing to the developing world

لە بواری چۆنێتی فێربوندا لە هەمو کاتێک مومکینتیر و پێویستترە

school systems that they will now spend

سوپاس -چەپڵە-

a century trying to reform.

That is why we need really radical thinking,

and why radical thinking is now

more possible and more needed than ever in how we learn.

Thank you. (Applause)