Charles Leadbeater: Education innovation in the slums

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: Razaw Bor

It's a great pleasure to be here.

شادییەکی گەورەیە کە لێرە ئامادەم

It's a great pleasure to speak after

شادمانییەکی گەورەیە کە قسەکەری پاش

Brian Cox from CERN.

برایان کۆکس بم کە لە سێرنەوە هاتووە

I think CERN is the home

بە بڕوای من سێرن ماڵی

of the Large Hadron Collider.

بەریەکخەری هادرۆنی گەورەیە

What ever happened to the Small Hadron Collider?

ئەی بەریەکخەری هادرۆنی بچوک چی لێ بەسەر هاتووە؟

Where is the Small Hadron Collider?

بەریەکخەری هادرۆنی بچوک لە کوێیە؟

Because the Small Hadron Collider once was the big thing.

چونکە بەریەکخەری هادرۆنی بچوک کاتی خۆی شتێکی گەورە بو

Now, the Small Hadron Collider

ئێستا بەریەکخەری هادرۆنی بچوک

is in a cupboard, overlooked and neglected.

لە کانتۆرێکدایە، پشتگوێخراوە و فەرامۆش کراوە

You know when the Large Hadron Collider started,

دەزانیت کاتێ بەریەکخەری هادرۆنی گەورە دەستی پێ کرد

and it didn't work, and people tried to work out why,

و کاری نەکرد، و خەڵک هەوڵیان دا هۆکارەکەی بدۆزنەوە

it was the Small Hadron Collider team

دەرکەوت تیمی بەریەکخەری هادرۆنی بچوک

who sabotaged it

تێکیان دابوو

because they were so jealous.

چونکە زۆر بەغیل بوون.

The whole Hadron Collider family

هەمو خێزانی بەریەکخەری هادرۆن

needs unlocking.

پێویستان بە کرانەوەیە

The lesson of Brian's presentation, in a way --

وانەیەک لە دەرخستنەکەی برایانەوە ئەوەیە

all those fantastic pictures --

- بەو هەمو وێنە نایابەوە -

is this really:

لە راستیدا ئەمەیە:

that vantage point determines everything that you see.

گۆشەنیگای تۆ بڕیار لەسەر ئەو شتە دەدات کە دەیبینیت

What Brian was saying was

ئەوەی برایان وتی ئەوە بوو

science has opened up successively different vantage points

کە زانست بەردەوام گۆشەنیگای جیاواز دروست دەکات

from which we can see ourselves,

کە لێیانەوە دەتوانین خۆمان ببینین

and that's why it's so valuable.

و لەبەر ئەمەیە کە ئەوەندە بەنرخە

So the vantage point you take

کەواتە ئەو گۆشە نیگایەی تۆ هەڵی دەبژێریت

determines virtually everything that you will see.

بڕیار لەسەر هەمو ئەو شتانە دەدات کە دەیانبینیت

The question that you will ask

ئەو پرسیارەی کە دەیکەیت

will determine much of the answer that you get.

بڕیار لەسەر بەشێکی گەورەی ئەو وەڵامە دەدات کە بەدەستی دەهێنیت

And so if you ask this question:

و بۆیە ئەگەر تۆ دەپرسیت:

Where would you look to see the future of education?

ئایا تۆ بۆ بینینی داهاتوی پەروەردە تەماشای کوێ دەکەیت؟

The answer that we've traditionally given to that

ئەو وەڵامە تەقلیدییەی کە بۆ ئەم پرسیارە هەمانبو ئەوە بوو

is very straightforward, at least in the last 20 years:

کە زۆر ئاسانە، بە لایەنی کەمەوە لە ٢٠ ساڵی دوایی دا:

You go to Finland.

دەچیت بۆ فینلەندا

Finland is the best place in the world to see school systems.

فیلەندا باشترین شوێنی جیهانە بۆ بینینی سیستمی خوێندنگەکان

The Finns may be a bit boring and depressive and there's a very high suicide rate,

رەنگە فینلەندییەکان کەمێک بێزارکەر و خەمۆک بن و رێژەی خۆکوشتنیش زۆر بەرز بێت

but by golly, they are qualified.

بەڵام بە گشتی ئاستیان بەرزە

And they have absolutely amazing education systems.

و سیستمی پەروەردەکەیان زۆر سەرسوڕهێنەرە.

So we all troop off to Finland,

بۆیە گەشتمان کرد بۆ فینلەندا

and we wonder at the social democratic miracle of Finland

و موعجیزەکەی سۆشیال دیموکراتیمان بینی لە فینلەندا

and its cultural homogeneity and all the rest of it,

ئەوەش هاوتایی کەلتوری و هەمو شتەکانی ترە

and then we struggle to imagine how we might

و پاشان کاتێ بیر لەوە دەکەینەوە کە چۆن دەتوانین

bring lessons back.

وانەی لێوە فێر ببین.

Well, so, for this last year,

بەم جۆرە، ئەم ساڵەی دوایی

with the help of Cisco who sponsored me,

بە یارمەتی سیسکۆ کە سپۆنسەری کردم

for some balmy reason, to do this,

بۆ چەند هۆکارێکی باش کە ئەم کارە بکەم

I've been looking somewhere else.

من تەماشای شوێنێکی ترم کرد.

Because actually radical innovation does sometimes

چونکە لە راستیدا نوێگەری بنەڕەتی هەندێ جار

come from the very best,

لە باشترین شتەکانەوە دێت،

but it often comes from places

بەڵام زۆر جار لەو شوێنانەوە دێت

where you have huge need --

کە پێویستییەکی زۆرت هەیە

unmet, latent demand --

تێرنەکراون، داخوازی شاراوەن

and not enough resources for traditional solutions to work --

و سەرچاوەی پێویست لەبەر دەستدا نییە بۆ ئەنجامدانی چارەسەرە تەقلیدییەکان

traditional, high-cost solutions,

چارەسەرە تەقلیدییەکان و تێچو بەرزەکان

which depend on professionals,

کە پشت بە کەسانی پیشەیی دەبەستن،

which is what schools and hospitals are.

کە قوتابخانە و نەخۆشخانەکان بەم جۆرەن.

So I ended up in places like this.

بۆیە من چومە شوێنی لەم جۆرە.

This is a place called Monkey Hill.

ئەم شوێنە پێی دەڵێن مەنکی هیڵ.

It's one of the hundreds of favelas in Rio.

یەکێکە لە سەدان گەڕەکە هەژارنشینەکەی ریۆ.

Most of the population growth of the next 50 years

زۆربەی گەشەی دانیشتوان لە ٥٠ ساڵی داهاتودا

will be in cities.

لە شارەکاندا رو دەدات

We'll grow by six cities of 12 million people a year

ئێمە لە ٦ شاردا ساڵانە 12 ملیۆن زیاد دەکەین

for the next 30 years.

تا 30 ساڵی تر

Almost all of that growth will be in the developed world.

بە نزیکەیی هەمو گەشەکە لە وڵاتە گەشەکردووەکاندا دەبێت.

Almost all of that growth will be

بە نزیکەیی هەمو ئەو گەشەیە

in places like Monkey Hill.

لە شوێنی وەکو مەنکی هیڵ دا دەبێت.

This is where you'll find the fastest growing

ئەمە ئەو شوێنەیە لە جیهاندا کە دەتوانیت خێرا ترین

young populations of the world.

گەشەی خەڵکی گەنجی تیا ببینیت.

So if you want recipes to work --

بۆیە ئەگەر رەچەتەی کارکردنیت دەوێت

for virtually anything -- health, education,

بۆ هەمو جۆرە کارێک - تەندروستی، پەروەردە،

government politics

سیاسەتی حکومەت

and education --

و پەروەردە

you have to go to these places.

پێویستە بچیت بۆ ئەم شوێنانە.

And if you go to these places, you meet people like this.

و ئەگەر بچیت بۆ ئەم شوێنانە و کەسی لەم جۆرە دەبینیت.

This is a guy called Juanderson.

ئەمە کوڕێکە ناوی جواندرسۆنە

At the age of 14,

لە تەمەنی ١٤ ساڵیدا،

in common with many 14-year-olds in the Brazilian education system,

وەکو زۆرێک لە ١٤ ساڵانەکانی ناو سیستمی پەروەردەی برازیلی،

he dropped out of school.

وازی لە خوێندن هێنا.

It was boring.

بێزارکەر بوو

And Juanderson, instead, went into

لەبری ئەوە جواندرسۆن چووە ناو

what provided kind of opportunity and hope

شتێکەوە کە جۆرە هەل و هیوایەکی پێ دەبەخشی

in the place that he lived, which was the drugs trade.

لەو شوێنەی لێی دەژیا بازرگانی مادەی بێهۆشکەر هەبو

And by the age of 16, with rapid promotion,

و لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا، بە گەشەیەکی خێرا،

he was running the drugs trade in 10 favelas.

بازرگانی مادەی بێهۆشکەری لە ١٠ گەڕەکی هەژارنشین دا بەڕێوە دەبرد.

He was turning over 200,000 dollars a week.

هەفتانە زیاد لە 200 هەزار دۆلاری پەیدا دەکرد.

He employed 200 people.

200 کەس کاریان بۆ دەکرد.

He was going to be dead by the age of 25.

لە تەمنەی 25 ساڵیدا دەکوژرێت.

And luckily, he met this guy,

و خۆشبەختانە ئەم پیاوەی بینی

who is Rodrigo Baggio,

کە ناوی رۆدریگۆ باجیۆیە،

the owner of the first laptop to ever appear in Brazil.

کە خاوەنی یەکەم لاپتۆپ بووە لە بەرازیل.

1994, Rodrigo started something

لە ساڵی 1994، رۆدریگۆ دەستی بە شتێک کرد

called CDI,

پێی دەوترێت سی دی ئای،

which took computers

کە کۆمپیوتەر وەردەگرێت

donated by corporations,

کە لەلایەن کۆمپانیاکانەوە دەبەخشرێن،

put them into community centers in favelas

و دەیبەخشنە ناوەندی کۆمەڵگەکانی ناو گەڕەکە هەژارنشینەکان

and created places like this.

و شوێنی لەم جۆرەی دروست کردووە.

What turned Juanderson around

ئەوەی جواندرسۆنی گۆڕی

was technology for learning

تەکنەلۆجیای خوێندن بوو

that made learning fun and accessible.

ئەوەی وایکرد فێربوون خۆش و بەردەست بێت.

Or you can go to places like this.

یاخود دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە.

This is Kibera, which is the largest slum in East Africa.

ئەمە کیبیرایە، کە گەورەترین شوێنی هەژارنشینە لە خۆرهەڵاتی ئەفریقا.

Millions of people living here,

ملیۆنەها کەس لێرە دەژین،

stretched over many kilometers.

بە سەر چەندین کیلۆمەتر دا بڵاو بونەتەوە.

And there I met these two,

و لەوێ من ئەم دو کەسەم بینی،

Azra on the left, Maureen on the right.

عەزرا لە لای چەپەوە و ماورین لەلای راستەوە.

They just finished their Kenyan certificate

ئەوان بەم دواییە کە بڕوانامە کینیاییەکەیان بەدەست هێنا بوو

of secondary education.

لە خوێندنی ناوەندیدا.

That name should tell you that the Kenyan education system

ئەو ناوە دەبێ پێتان بڵێت کە سیستمی پەروەردەی کینیایی

borrows almost everything

بە نزیکەیی هەمو شتێکی وەرگرتووە

from Britain, circa 1950,

لە بریتانیاوە، پرۆگرامی ساڵی 1950

but has managed to make it even worse.

بەڵام توانیوێتی تەنانەت خراپتریشی بکات.

So there are schools in slums like this.

لە شوێنە هەژارنشینەکاندا خوێندنگەی لەم جۆرە هەیە

They're places like this.

شوێنی لەم جۆرە هەیە.

That's where Maureen went to school.

لێرەدا ماورین چوو بۆ قوتابخانە

They're private schools. There are no state schools in slums.

ئەمانە قوتابخانەی تایبەتین. لە شوێنە هەژارنشینەکاندا قوتابخانەی حکومی نییە.

And the education they got was pitiful.

ئەو پەروەردەیەی بە دەستی دەهێنن جێی بەزەییە.

It was in places like this. This a school set up by some nuns

لە شوێنێکی لەمجۆرەدا. ئەم قوتابخانەیە لەلایەن چەند راهیبەیەکەوە دروست کراوە

in another slum called Nakuru.

لە شوێنێکی تری هەژارنشین بەناوی ناکورووەوە

Half the children in this classroom have no parents

نیوەی منداڵانی ئەم قوتابخانەیە دایک و باوکیان نییە

because they've died through AIDS.

چونکە بەهۆی ئەیدزەوە مردون

The other half have one parent

نیوەکەی تریان یەک بەخێوکەریان هەیە

because the other parent has died through AIDS.

چونکە ئەوی تریان بەهۆی ئەیدزەوە مردووە

So the challenges of education

کەواتە سەختییەکانی پەروەردە

in this kind of place

لە شوێنی لەم جۆرەدا

are not to learn the kings and queens of Kenya or Britain.

ئەوە نییە فێری شا و شاژنەکانی کینیا یاخود بریتانیا ببیت

They are to stay alive, to earn a living,

ئەوان دەبێت بە زیندویی بمێننەوە، نان پەیدا بکەن

to not become HIV positive.

دەبێت خۆیان لەوە بپارێزن توشی ڤایرۆسی HIVببن

The one technology that spans rich and poor

ئەو تاکە تەکنەلۆجیایە کە دەوڵەمەند و فەقیر دەگرێتەوە

in places like this

لە شوێنی وەکو ئەم شوێنەدا

is not anything to do with industrial technology.

هیچ پەیوەندییەکەی بە تەکنەلۆجیای پیشەسازییەوە نیە.

It's not to do with electricity or water.

پەیوەندی بە ئاو و کارەباشەوە نییە

It's the mobile phone.

ئەوە تەلەفۆنی مۆبایلە

If you want to design from scratch

ئەگەر بتەوێ لە سەرەتاوە نەخشەسازی بکەیت

virtually any service in Africa,

بۆ هەر جۆرە خزمەتگوزارییەک لە ئەفریقا،

you would start now with the mobile phone.

ئێستا لە تەلەفۆنی مۆبایلەوە دەست پێ دەکەیت

Or you could go to places like this.

یاخود دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە.

This is a place called the Madangiri Settlement Colony,

ئەم شوێنە پێی دەوترێت کۆمەڵگەی نیشتەجێبونی مادانجیری،

which is a very developed slum

کە شوێنێکی هەژارنشینی زۆر پەرەسەندووە

about 25 minutes outside New Delhi,

25 خولەک لە شاری دەلهییەوە دورە

where I met these characters

کە من ئەم کەسانەم لێ بینی

who showed me around for the day.

کە بە درێژاییە ئەو رۆژە شتیان نیشان دام

The remarkable thing about these girls,

شتێکی گرنگ لەبارەی ئەم کچانەوە ئەوەیە

and the sign of the kind of social revolution

کە نیشانەی شۆڕشی کۆمەڵایەتییشە

sweeping through the developing world

کە بەناو کۆمەڵگا گەشەسێنەکاندا روو دەدات

is that these girls are not married.

ئەوەیە کە ئەم کچانە شویان نەکردووە

Ten years ago, they certainly would have been married.

دە ساڵ لەمەوبەر بوایە بە دڵنیاییەوە شویان کرد بوو

Now they're not married, and they want to go on

ئێستا شویان نەکردووە و دەیانەوێ بەردەوام بن

to study further, to have a career.

زیاتر بخوێنن و کار بکەن.

They've been brought up by mothers who are illiterate,

دایکیان کە پەروەردەی کردون نەخوێندەوار بووە،

who have never ever done homework.

بۆ یەکجاریش ئەرکی خوێندنگەی لە ماڵەوە ئەنجام نەداوە.

All across the developing world there are millions of parents --

لەناو وڵاتە گەشەسێنەکاندا ملیۆنەها دایک و باوک هەن

tens, hundreds of millions --

دەیان و سەدان ملیۆن دایک و باوک هەن

who for the first time

کە بۆ یەکەم جار

are with children doing homework and exams.

لەگەڵ ئەو مناڵانەدان کە ئەرکی خوێندنگە و تاقیکردنەوە ئەنجام دەدەن

And the reason they carry on studying

و هۆکاری ئەوەی لە خوێندنی بەردەوام دەبن

is not because they went to a school like this.

ئەوە بیە کە بیانەوێت بچن بۆ خوێندنگەی لەم جۆرە.

This is a private school.

ئەمە خوێندنگەیەکی تایبەتە.

This is a fee-pay school. This is a good school.

ئەم خوێندنگەیە بە پارەیە. ئەمە خوێندنگەیەکی باشە.

This is the best you can get

ئەمە باشترینە کە دەتوانیت بەدەستی بهێنیت

in Hyderabad in Indian education.

لە پەروەردەی حەیدەرئابادی هیندستان.

The reason they went on studying was this.

هۆکاری بەردەوامبوونیان لە خوێندن ئەمە بوو.

This is a computer installed in the entrance to their slum

ئەمە کۆمپیوتەرێکە لە دەروازەی شوێنی نیشتەجێبونەکەیان دانراوە

by a revolutionary social entrepreneur

لەلایەن کەسایەتییەکی کۆمەڵایەتی شۆڕشگێڕییەوە

called Sugata Mitra

کە ناوی سوگاتا میترایە

who has conducted the most radical experiments,

کە بنەڕەتیترین ئەزمونەکانی ئەنجام داوە،

showing that children, in the right conditions,

دەریخستووە کە مناڵان لە هەلومەرجی لەباردا،

can learn on their own with the help of computers.

دەتوانن بە یارمەتی کۆمپیوتەر خۆیان فێر بکەن.

Those girls have never touched Google.

ئەم کچانە هەرگیز گوگڵیان نەدیوە

They know nothing about Wikipedia.

هیچ لەبارەی ویکیپیدیاوە نازانن.

Imagine what their lives would be like

دەبێت شێوازی ژیانیان چۆن بێت

if you could get that to them.

ئەگەر ئەوەیان پێ بگەیەنیت.

So if you look, as I did,

بۆیە ئەگەر تۆش وەک من تەماشا بکەیت،

through this tour,

بە درێژایی ئەم گەشتەدا،

and by looking at about a hundred case studies

و بە تەماشاکردنی نزیکەی ١٠٠ لێکۆڵینەوە

of different social entrepreneurs

سەبارەت بە کەسایەتی بەهەڵپەی کۆمەڵایەتی جیاواز

working in these very extreme conditions,

کە لەم بارودۆخە زۆر سەختانەدا کاردەکەن،

look at the recipes that they come up with for learning,

و تەماشای ئەو رەچەتانە بکەیت کە بۆ فێربوون ئامادەیان کردووە،

they look nothing like school.

ئەمانە هیچیان لە قوتابخانە ناچن

What do they look like?

ئەمانە لە چی دەچن؟

Well, education is a global religion.

باشە، پەروەردە ئایینێکی جیهانییە

And education, plus technology,

و پەروەردە لەگەڵ تەکنەلۆجیا

is a great source of hope.

سەرچاوەیەکی مەزنی هیوایە

You can go to places like this.

دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی لەم جۆرە

This is a school three hours outside of Sao Paulo.

ئەمە قوتابخانەیەکە ٣ کاتژمێر لە ساو پاولۆوە دورە

Most of the children there have parents who are illiterate.

زۆربەی مناڵانی ئەوێ دایک و باوکیان نەخوێندەوارن

Many of them don't have electricity at home.

زۆربەیان لەماڵەوە کارەبایان نییە

But they find it completely obvious

بەڵام تەواو لەلایان ئاشکرایە

to use computers, websites,

کە چۆن کۆمپیوتەر و ئینتەرنێت بەکاربهێنن

make videos, so on and so forth.

ڤیدیۆ دروست بکەن و تا دوایی.

When you go to places like this

کاتێ دەچیت بۆ شوێنی لەمجۆرە

what you see is that

ئەوەی دەیبینیت ئەوەیە

education in these settings

پەروەردە لەم هەلومەرجانەدا

works by pull, not push.

بە پاڵ ئیش دەکات نەک بە راکێشان

Most of our education system is push.

زۆربەی سیستمی پەروەردەکەمان پاڵ نانە.

I was literally pushed to school.

من بە راستی پاڵم پێوە نرا بچمە قوتابخانە

When you get to school, things are pushed at you:

کاتێ دەچیتە قوتابخانە پاڵت بە شتەوە دەنێن بەرەو تۆ:

knowledge, exams,

زانین، تاقیکردنەوەکان

systems, timetables.

سیستمەکان، خشتەکان.

If you want to attract people like Juanderson

ئەگەر بتەوێ کەسانی وەک جواندرسۆن رابکێشیت

who could, for instance,

کە بۆ نمونە دەتوانن

buy guns, wear jewelry,

چەک بکڕن، خشڵ بکەن بە خۆیانەوە

ride motorbikes and get girls

ماتۆڕ لێ بخوڕن و کچ پەیدا بکەن

through the drugs trade,

لە رێگەی بازرگانی مادەی بێهۆشکەرەوە

and you want to attract him into education,

و تۆ دەتەوێ رایبکێشیتە ناو پەروەردەوە

having a compulsory curriculum doesn't really make sense.

و پرۆگرامێکی زۆرەملێت هەیە کە هیچ مانایەکی نیە

That isn't really going to attract him.

ئەمە بەڕاستی سەرنجی راناکێشت

You need to pull him.

دەبێت رایبکێشیت

And so education needs to work by pull, not push.

بۆیە پەروەردە دەبێت بە راکێشان کار بکات نەک بە پاڵ پێوەنان

And so the idea of a curriculum

بۆیە بیرۆکەی پرۆگرامی خوێندن

is completely irrelevant in a setting like this.

لە هەلومەرجێکی لەم جۆرەدا بە تەواوی بێ سودە

You need to start education

پێویستە تۆ پەروەردەیەک دەست پێ بکەیت

from things that make a difference

لەو شتانەوە کە لە کات و شوێنی ئەواندا

to them in their settings.

گۆڕانکارییان بۆ دروست دەکات

What does that?

ئەوە چی دەکات؟

Well, the key is motivation, and there are two aspects to it.

باشە، کلیلەکە هاندانە، ئەوەش دو لایەنی هەیە

One is to deliver extrinsic motivation,

یەکەمیان ئەوەیە هاندانی دەرەکی بگەیەنێت

that education has a payoff.

کە بڵێت پەروەردە سودی هەیە

Our education systems all work

هەمو سیستمی پەروەردەی ئێمە

on the principle that there is a payoff,

لەسەر ئەو بنەمایە بنیاد نراوە کە دەڵێت سودت پێ دەگەیەنێت

but you have to wait quite a long time.

بەڵام دەبێت بە بێ دەنگی بۆ ماوەیەکی درێژ چاوەڕێ بکەیت

That's too long if you're poor.

ئەگەر تۆش هەژار بیت ئەم ماوەیە زۆرە.

Waiting 10 years for the payoff from education

دە ساڵ چاوەڕێ بکەیت بۆ ئەوەی پەروەردەکە سودت پێ بگەیەنێت

is too long when you need to meet daily needs,

ماوەیەکی زۆر درێژە ئەگەر تۆ پێویستت بە بەدەستهێنانی پێویستییە رۆژانەکان بێت

when you've got siblings to look after

کاتێ خوشک و برات هەبێت چاودێرییان بکەیت

or a business to help with.

یان کارێک کە یارمەتیدەری بیت

So you need education to be relevant and help people

کەواتە تۆ پێویستت بە پەروەردەیەکە کە پەیوەندیدار بێت و یارمەتی خەڵک بدات

to make a living there and then, often.

بۆ ئەوەی زۆرجار لەو کات و شوێنەدا نان پەیدا بکەن

And you also need to make it intrinsically interesting.

هەروەها پێویستە وا بکەیت لە روی ناوخۆییەوە سەرنجڕاکێش بێت

So time and again, I found people like this.

من جار لەدوای جار بینیومە خەڵک ئەمەی بەلاوە خۆشە.

This is an amazing guy, Sebastiao Rocha,

ئەمە کەسێکی سەرنجڕاکێشە، ناوی سێباستیۆ رۆچایە

in Belo Horizonte,

لە بێلۆ هۆریزۆنتە

in the third largest city in Brazil.

لە سێیەم گەورەترین شاری بەرازیلە.

He's invented more than 200 games

زیاد لە ٢٠٠ یاری داهێناوە

to teach virtually any subject under the sun.

بۆ ئەوەی لە ژێر تینی خۆرەتاودا هەمو بابەتێک فێر بکات

In the schools and communities

لەناو قوتابخانە و کۆمەڵگەکاندا

that Taio works in,

کە تایۆ کاریان تێدا دەکات

the day always starts in a circle

رۆژەکە لەناو بازنەیەکدا دەست پێ دەکات

and always starts from a question.

و هەمیشە لە پرسیارێکەوە دەست پێ دەکات

Imagine an education system that started from questions,

خەیاڵ لە سیستمێکی پەروەردەیی بکەرەوە کە لە پرسیارێکەوە دەست پێ بکات

not from knowledge to be imparted,

نەک کە زانینێکەوە کە پێویستی بە گەیاندن هەبێت

or started from a game, not from a lesson,

یان لە یارییەکەوە، نەک لە وانەیەکەوە

or started from the premise

یان لە گریمانەیەکەوە دەست پێ بکات

that you have to engage people first

کە پێویستە سەرەتا خەڵکی تیادا بەشدار بکەیت

before you can possibly teach them.

پێش ئەوەی هەوڵ بدەیت فێریان بکەیت.

Our education systems,

سیستمە پەروەردەییەکانی ئێمە

you do all that stuff afterward, if you're lucky,

ئەگەر بەختتە هەبێ هەمو ئەو شتانە لە کۆتاییدا دەکەیت

sport, drama, music.

وەرزش، شانۆ، مۆسیقا

These things, they teach through.

ئەم شتانە، لەمانەوە شت فێر دەکەن.

They attract people to learning

ئەمانە خەڵک بۆ فێربون رادەکێشن

because it's really a dance project

چونکە ئەمە لە راستیدا پرۆژەیەکی سەماکردنە

or a circus project

یان پرۆژەیەکی سێرکە

or, the best example of all --

یان، باشترین نمونە

El Sistema in Venezuela --

ئێل سێستێما لە فەنزوێلا

it's a music project.

ئەمە پرۆژەیەکی مۆسیقایە

And so you attract people through that into learning,

بەمەش خەڵک رادەکێشیت بۆ ناو فێربون.

not adding that on after

نەک زیادی بکەیت بۆ کۆتاییەکەی

all the learning has been done

هەمو فێربونەکە تەواو بووە

and you've eaten your cognitive greens.

و تۆ سەوزەواتە مەعریفییەکانی خۆتت خواردووە

So El Sistema in Venezuela

بەم شێوەیە ئیل سیستیما لە فەنزوێلا

uses a violin as a technology of learning.

کەمانچە وەک تەکنەلۆجیای فێربون بەکار دەهێنێت

Taio Rocha uses making soap

تایۆ رۆچا دروستکردنی سابون بەکار دەهێنێت

as a technology of learning.

وەک تەکنەلۆجیایەک بۆ فێربون.

And what you find when you go to these schemes

و کاتێ دەچیتە شوێنی لەم جۆرەوە

is that they use people and places

دەبینیت کە ئەوان خەڵک و شوێن بەکار دەهێنن

in incredibly creative ways.

بە شێوەیەکی زۆر داهێنەرانە

Masses of peer learning.

کۆمەڵێکی زۆر فێربونی ئاسۆیی

How do you get learning to people

چۆن خەڵک فێر دەکەیت

when there are no teachers,

کاتێ مامۆستا نەبێت

when teachers won't come, when you can't afford them,

کاتێ مامۆستاکان نەیەن، کاتێ پارەت نیە بیانهێنیت

and even if you do get teachers,

و تەنانەت ئەگەر مامۆستاکانیش بهێنیت

what they teach isn't relevant to the communities that they serve?

ئەوەی کە دەیڵێنەوە پەیوەندیدار نیە بەو کۆمەڵگایەوە کە کاری تیا دەکەن؟

Well, you create your own teachers.

باشە، تۆ مامۆستای خۆت دروست دەکەیت

You create peer-to-peer learning,

تۆ فێربونی هاوتایی - ئاسۆیی دروست دەکەیت

or you create para-teachers, or you bring in specialist skills.

یاخود نیمچە مامۆستا دروست دەکەیت، یان شارەزایی پسپۆڕەکان دەهێنیتە ناوەوە

But you find ways to get learning that's relevant to people

بەڵام چەند رێگەیەک دەدۆزیتەوە ئەو فێربونە بەدەست بهێنیت کە پەیوەندی بە خەڵکەکەوە هەبێت

through technology, people and places that are different.

لە رێگای تەکنەلۆجیاو، خەڵک و شوێنی جیاوازەوە.

So this is a school in a bus

ئەمە قوتابخانەی ناو پاصێکە

on a building site

لە شوێنی دروستکردندا

in Pune, the fastest growing city in Asia.

لە پیون، کە شارێکە خێراترین گەشەی هەیە لە ئاسیادا

Pune has 5,000 building sites.

پیون 5000 شوێنی دروستکردنی تێدایە

It has 30,000 children

30 هەزار مناڵ

on those building sites.

لەو شوێنی کارانەدان

That's one city.

ئەمە یەک شار

Imagine that urban explosion

بیر لە زیادبونە گەورەکەی شار بکە

that's going to take place across the developing world

کە لە وڵاتە گەشەسێنەکاندا رو دەدات

and how many thousands of children

و بزانە چەندین هەزار مناڵ

will spend their school years on building sites.

ساڵانی خوێندنیان لە شوێنی دروستکردن بەسەر دەبەن

Well, this is a very simple scheme

باشە ئەمە پرۆژەیەکی زۆر سادەیە

to get the learning to them through a bus.

کە لە رێگەی پاصێکەوە فێربونیان پێ بگەیەنیت

And they all treat learning,

و هەمویان مامەڵە لەگەڵ فێربوندا دەکەن

not as some sort of academic, analytical activity,

نەک وەکو چالاکییەکی ئەکادیمی و شیکاری

but as that's something that's productive,

بەڵکو وەکو شتێکی بەرهەمهێن

something you make,

شتێک کە تۆ دروستی دەکەیت

something that you can do, perhaps earn a living from.

شتێک کە دەتوانیت ئەنجامی بدەیت، رەنگە نانی پێ پەیدا بکەیت

So I met this character, Steven.

من ئەم کەسەم بینی کە ناوی ستیڤنە

He'd spent three years in Nairobi living on the streets

سێ ساڵی لە نایروبی بەسەر بردووە و لەسەر شەقامەکان ژیاوە

because his parents had died of AIDS.

چونکە دایک و باوکی بەهۆی ئەیدزەوە مردون

And he was finally brought back into school,

و دواجار برایەوە بۆ خوێندنگە

not by the offer of GCSEs,

نەک لە رێگەی خستنەڕوی GCSEەکانەوە

but by the offer of learning how to become a carpenter,

بەڵکو لە رێگەی خستنەڕوی ئەوەی فێر بێت چۆن ببێت بە دارتاش

a practical making skill.

کە شارەزاییەکی کرداری دروستکەرە

So the trendiest schools in the world,

بۆیە باوترین خوێندنگەی جیهان

High Tech High and others,

های تێک های و ئەوانی تر،

they espouse a philosophy of learning as productive activity.

ئەوان فەلسەفەی فێربون بەوە دادەنێن کە چالاکییەکی بەرهەمهێنە.

Here, there isn't really an option.

لیرە لە راستیدا هیچ بژاردەیەک نیە.

Learning has to be productive

فێربون پێویستە بەرهەمهێن بێت

in order for it to make sense.

بۆ ئەوەی مانادار بێت

And finally, they have a different model of scale,

و دواجار ئەمان پێودانگێکی جیاوازیان هەیە

and it's a Chinese restaurant model

و ئەمە مۆدێلی چێشتخانەیەکی چینییە

of how to scale.

کە چۆن پێوانە بکەیت

And I learned it from this guy,

و من لەم پیاوەوە فێر بوم

who is an amazing character.

کە کەسێکی سەرنجڕاکێشە.

He's probably the most remarkable social entrepreneur

رەنگە ئەم کەسە دیارترین چالاکی کۆمەڵایەتی بێت

in education in the world.

لە بواری پەروەردەدا لە سەرتاسەری جیهاندا

His name is Madhav Chavan,

ناوی مەدهەڤ چاڤانە

and he created something called Pratham.

شتێکی دروست کردووە بە ناوی پراتامەوە

And Pratham runs preschool play groups

پراتام تیپی یاری قۆناغی باخچەی ساوایان بەڕێوە دەبات

for, now, 21 million children in India.

بۆ 21 ملیۆن مناڵی هیندستان

It's the largest NGO in education in the world.

گەورەترین رێکخراوی ناحکومی بواری پەروەردەیە لە جیهاندا

And it also supports working-class kids going into Indian schools.

و هەروەها پشتگیری مناڵە ئیشکەرەکان دەکات بچنە قوتابخانەکانی هندستانەوە

He's a complete revolutionary.

شۆڕشگێڕێکی تەواوە

He's actually a trade union organizer by background,

پێشتر ئەم کەسە رێکخەرێکی یەکێتی بازرگانی بو

and that's how he learned the skills

و لێرەوە شارەزاییەکەی بەدەست هێناوە

to build his organization.

بۆ دروستکردنی ئەم رێکخراوە.

When they got to a certain stage,

کاتێ گەیشتنە ئاستێکی دیاریکراو

Pratham got big enough to attract

پراتام ئەوەندە گەورە بو بتوانێت

some pro bono support from McKinsey.

بڕێک پشتگیری لە مەکێنزییەوە بەدەست بهێنێت.

McKinsey came along and looked at his model and said,

مەکێنزی هاتە پێشەوە و تەماشای مۆدێلەکەی کردن و وتی

"You know what you should do with this, Madhav?

"دەزانی پێویستە چیمان لەگەڵدا بکەیت مەدهاڤ؟

You should turn it into McDonald's.

پێویستە بیگۆڕیت بۆ مەکدۆناڵد.

And what you do when you go to any new site

و کاتێ دەچیتە شوێنێکی نوێوە

is you kind of roll out a franchise.

پێویستە جۆرە لق بکەیتەوە.

And it's the same wherever you go.

و بۆ هەرکوێیەک بچیت بە هەمان شێوە بێت

It's reliable and people know exactly where they are.

ئەمە شتێکی متمانە پێکراوە و خەڵک دەزانێت بە تەواوی لە چ شوێنێکە.

And there will be no mistakes."

و هیچ هەڵەیەک رو نادات."

And Madhav said,

و مدهاڤ وتی

"Why do we have to do it that way?

"بۆچی دەبێت بەو جۆرە بیکەیت؟

Why can't we do it more like the Chinese restaurants?"

بۆچی زیاتر وەکە چێشتخانە چینییەکان نەیکەین؟"

There are Chinese restaurants everywhere,

لە هەمو جێگەیەک چێشتخانەی چینی هەن

but there is no Chinese restaurant chain.

بەڵام هیچ زنجیرە چێشتخانەیەکی چینی نیە.

Yet, everyone knows what is a Chinese restaurant.

بەڵام هەمو کەس دەزانێت چێشتخانەی چینی چیە.

They know what to expect, even though it'll be subtly different

دەزانن چاوەڕوانی چی بکەن، هەرچەندە کەمێک جیاوازی هەیە

and the colors will be different and the name will be different.

رەنگەکان جیاوازن و ناوەکان جیاوازن.

You know a Chinese restaurant when you see it.

کاتێ چێشتخانەیەکی چینی دەبینیت دەیناسیتەوە

These people work with the Chinese restaurant model --

ئەم کەسانە کار بە مۆدێلی چێشتخانەی چینی دەکەن -

same principles, different applications and different settings --

هەمان بنەما، جێبەجێکردنی جیاواز و هەلومەرجی جیاواز -

not the McDonald's model.

نەک بە شێوەی ماکدۆناڵد.

The McDonald's model scales.

مۆدێلی مەکدۆناڵد پێوانە دەکات.

The Chinese restaurant model spreads.

مۆدێلی چێشتخانەی چینی بڵاو دەکاتەوە.

So mass education

بۆیە فێرکردنی بەکۆمەڵ

started with social entrepreneurship

بە چالاکییەکی کۆمەڵایەتی دەستی پیکرد

in the 19th century.

لە سەدەی 19 دا.

And that's desperately what we need again

ئەمەش ئەو شتەیە کە دیسان زۆر پێویستمانە

on a global scale.

لەسەر ئاستی جیهانی.

And what can we learn from all of that?

ئێمە لە هەمو ئەمانەوە چی فێر دەبین؟

Well, we can learn a lot

باشە، زۆر شت فێر دەبین

because our education systems

چونکە سیستمی پەروەردەکەمان

are failing desperately in many ways.

بە شێوەیەکی خراپ لە زۆر رووەوە شکست دەهێنێت.

They fail to reach the people

لە گەیشتندا بەو خەڵکانە شکست دەهێنن

they most need to serve.

کە زۆرترین پێویستییان پێیەتی.

They often hit their target but miss the point.

زۆرجار بەر ئامانجەکە دەکەون بەڵام بەدەستی ناهێنن.

Improvement is increasingly

گەشەپێدان جار لەدوای جار

difficult to organize;

سەخت تر دەبێت؛

our faith in these systems, incredibly fraught.

و بڕوامان بەم سیستمانە بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر زۆرە.

And this is just a very simple way of

و ئەمە تەنیا رێگەیەکی زۆر سادەیە

understanding what kind of innovation,

بۆ تێگەیشتن لەوەی چ جۆرە داهێنانێک

what kind of different design we need.

و چ جۆرە نەخشەسازییەکی جیاوازمان پێویستە.

There are two basic types of innovation.

دو جۆر داهێنانی سەرەکیمان هەیە.

There's sustaining innovation,

داهێنانی بەردەوامی پێدەر

which will sustain an existing institution or an organization,

کە بەردەوامی دەداتە دامەزراوە و رێکخراوەکە،

and disruptive innovation

و هەروەها داهێنانی کۆتایی پێهێنەر

that will break it apart, create some different way of doing it.

کە کۆتایی بە کارەکە دەهێنێت و رێگەیەکی جیاواز بۆ جێبەجێکردنەکە دادەنێت.

There are formal settings --

هەلومەرجی فەرمی هەن-

schools, colleges, hospitals --

خوێندنگەکان، کۆلێجەکان و نەخۆشخانەکان-

in which innovation can take place,

کە تیایاندا داهێنان دەتوانێت روبدات

and informal settings -- communities,

و هەروەها هەلومەرجی نافەرمی - کۆمەڵگەکان

families, social networks.

خێزانەکان و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان.

Almost all our effort goes in this box,

بە نزیکەیی هەمو هەوڵەکانی ئێمە دەچنە ئەم خانەیەوە

sustaining innovation in formal settings,

داهێنانی بەردەوامی پێدەر لە هەلومەرجی فەرمیدا

getting a better version

بەدەستهێنانی شێوازێکی باشتری

of the essentially Bismarckian school system

سیستمی قوتابخانەکەی بسمارک

that developed in the 19th century.

کە لە سەدەی 19 دا دروست بو.

And as I said, the trouble with this is that,

وەک وتم کێشەی ئەمە لەوەدایە

in the developing world

کە لە وڵاتە گەشەسێنەکاندا

there just aren't teachers to make this model work.

مامۆستای لێ نیە کە ئەم مۆدێلە بخاتە کار

You'd need millions and millions of teachers

تۆ پێویستت بە ملیۆنەها مامۆستا هەیە

in China, India, Nigeria

لە چین، هیندستان و نێجیریا

and the rest of developing world to meet need.

و لە وڵاتانی تری گەشەسێندا بۆ ئەوەی ئەم پێویستییە تێر بکەیت.

And in our system, we know

و لە سیستمەکەی ئێمەدا، دەزانین

that simply doing more of this won't eat into

کە ئەنجامدانی زیاتری ئەم رێگەیە

deep educational inequalities,

نابێتە هۆی نایەکسانییەکی قوڵی پەروەردەیی

especially in inner cities

بەتایبەتی لە شارەکانی ناوەوەدا

and former industrial areas.

و لەو شوێنانەی کە پێشتر ناوچەی پیشەسازی بون

So that's why we need three more kinds of innovation.

بۆیە ئێمە پێویستمان بە سێ جۆری تری داهێنان هەیە.

We need more reinvention.

ئێمە پێویستمان بە دوبارە داهێنانی زیاتر هەیە.

And all around the world now you see

و لە سەرتاپای جیهاندا دەبینیت

more and more schools reinventing themselves.

کە ژمارەیەکی زۆر خوێندنگا خۆیان دا دەهێننەوە

They're recognizably schools, but they look different.

ئەمانە زانراوە کە قوتابخانەن، بەڵام جیاواز دەردەکەون.

There are Big Picture schools

قوتابخانەی بیگ پیکچە هەن

in the U.S. and Australia.

لە ئەمریکا و ئوسترالیا

There are Kunskapsskolan schools

قوتابخانە کونسپاسکۆلان هەن

in Sweden.

لە سوید.

Of 14 of them,

لە چواردەیان

only two of them are in schools.

تەنیا دوانیان لەناو قوتابخانەدان

Most of them are in other buildings not designed as schools.

زۆربەیان لە بینای تردان کە بۆ قوتابخانە دروست نەکراون

There is an amazing school in Northen Queensland

لە کوینسلاندی باکور قوتابخانەیەکی سەرنجڕاکێش هەیە

called Jaringan.

پێی دەوترێت جارینگن.

And they all have the same kind of features:

هەمویان یەک جۆر تایبەتمەندێتییان هەیە:

highly collaborative, very personalized,

زۆر هاوکارانە، زۆر تاکەکەسانە

often pervasive technology,

زۆرجار تەکنەلۆجیایەکی گشتگیر،

learning that starts from questions

فێربونێک کە لە پرسیارێکەوە دەست پێدەکات

and problems and projects,

لە کێشە و پرۆژەوە

not from knowledge and curriculum.

نەک لە زانین و پرۆگرامی خوێندنەوە.

So we certainly need more of that.

بۆیە بە دڵنیاییەوە زیاترمان لەمە دەوێت

But because so many of the issues in education

بەڵام لەبەر ئەوەی زۆرێک لە کێشەکانی پەروەردە

aren't just in school,

تەنیا لە قوتابخانەدا نیە

they're in family and community,

بەڵکو لە خێزان و لە کۆمەڵگەدان

what you also need, definitely,

بۆیە بەدڵیناییەوە شتێکی تریش کە پێویستتە

is more on the right hand side.

زیاتر لە دەستە راستتدایە

You need efforts to supplement schools.

تۆ پێویستت بە هەوڵدانە بۆ خوێندنگەی تەواوکاری

The most famous of these is Reggio Emilia in Italy,

بەناوبانگترین کەس لەم بوارەدا ریجیۆ ئیمیلیایە لە ئیتالیا

the family-based learning system

سیستمێکی پەروەردەییە لەسەر بنەمای خێزان

to support and encourage people in schools.

بۆ پشتگیری و هاندانی ئەو کەسانەی لە خوێندنگەن.

The most exciting is the Harlem Children's Zone,

سەرنجڕاکێشترین شت لە ناوچەی مناڵانی هارلم

which over 10 years, led by Geoffrey Canada,

کە زیاتر لە ١٠ ساڵ لەلایەن جێفری کاناداوە سەرۆکایەتی دەکرا

has, through a mixture of schooling

ئەوە بو کە لەرێگەی تێکەڵەیەک لە پرۆژەی

and family and community projects,

خوێندنگە و خێزان و کۆمەڵگەوە

attempted to transform not just education in schools,

هەوڵی دا نەک هەر پەروەردە لە قوتابخانەدا بگۆڕێت

but the entire culture and aspiration

بەڵکو هەمو کلتۆر و ئیلهامی

of about 10,000 families in Harlem.

نزیکەی 10 هەزار خێزانی هارلم بگۆڕێت.

We need more of that

ئێمە پێویستمان بە زیاتر لەمە هەیە

completely new and radical thinking.

ئەمە بیرکردنەوەیەکی تەواو نوێ و بنەڕەتییە

You can go to places an hour away, less,

دەتوانیت بچیت بۆ شوێنی وەها کە کاتژمێرێک دورن یان کەمتر

from this room,

لەم ژوورەوە

just down the road, which need that,

هەر لەسەر رێگاکە، کە پێویستی بەوەیە

which need radicalism of a kind that we haven't imagined.

کە پێویستی بە جۆرە بنەڕەتگەراییەک هەیە کە بە خەیاڵماندا نەهاتووە

And finally, you need transformational innovation

و دوجار، پێویستت بە داهێنەرێتی گوێزەرەوە هەیە

that could imagine getting learning to people

کە دەتوانێت خەیاڵ لە رێگەی تەواو نوێ و جیاواز بکاتەوە

in completely new and different ways.

بۆ گەیاندنی فێربون بە خەڵک.

So we are on the verge, 2015,

ئێمە لە ساڵی 2015 دا

of an amazing achievement,

لەسەر لێواری دەستکەوتێکی نایابین

the schoolification of the world.

کە بریتییە لە بەخوێندنگەکردنی جیهان

Every child up to the age of 15 who wants a place in school

هەمو مناڵێک تا تەمەنی 15 ساڵان کە پێویستی بە خوێندنگە هەیە

will be able to have one in 2015.

تا ساڵی 2015 ئەو هەلە بەدەست دەهێنێت

It's an amazing thing.

ئەمە شتێکی سەرنجڕاکێشە

But it is,

بەڵام،

unlike cars, which have developed

بە پێچەوانە ئوتومبیلەکانەوە کە پەرەیان سەندووە

so rapidly and orderly,

بە جۆرێکی زۆر خێرا و یەک بەدوای یەک

actually the school system is recognizably

لە راستیدا بڕوا وایە کە سیستمی خوێندنگە

an inheritance from the 19th century,

وەکو میراتییەک کە لەسەدەی 19وە ماوەتەوە

from a Bismarkian model of German schooling

لە مۆدێلە بسمارکییەکەی خوێندنگەی ئەڵمانیا

that got taken up by English reformers,

کە دواتر لەلایەن چاکسازە ئینگلیزەکانەوە وەرگیرا

and often by

و زۆرجار لەلایەن

religious missionaries,

مژدەبەخشە ئایینییەکانەوە،

taken up in the United States

لە ئەمریکا بەکارهێنرا

as a force of social cohesion,

وەکو هێزێکی یەکێتی کۆمەڵایەتی،

and then in Japan and South Korea as they developed.

و پاشان لە ژاپۆن و کۆریای باشور کاتێ گەشەیان کرد.

It's recognizably 19th century in its roots.

دەبینرێت کە رەگەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی 19

And of course it's a huge achievement.

و بە دڵنیاییەوە ئەمە دەستکەوتێکی زەبەلاحە

And of course it will bring great things.

و بە دڵیناییەوە شتی مەزن دەهێنێتە ئاراوە

It will bring skills and learning and reading.

شارەزایی و فێربون و خوێندنەوە دەهێنێتە ئاراوە

But it will also lay waste to imagination.

بەڵام خەیاڵ لەناو دەبات

It will lay waste to appetite. It will lay waste to social confidence.

حەز لەناو دەبات. متمانەی کۆمەڵایەتی لەناو دەبات.

It will stratify society

کۆمەڵگا دابەش دەکات بۆ چەند چینێک

as much as it liberates it.

بە ئەندازەی ئەوەی کە کۆمەڵگە ئازاد دەکات.

And we are bequeathing to the developing world

ئێمە ئەو سیستمی خوێندنگەیە بە وڵاتە گەشەسێنەکان دەبەخشین

school systems that they will now spend

کە تا ئێستا

a century trying to reform.

سەدەیەکە هەوڵی چاکسازی تێدا دەدەین.

That is why we need really radical thinking,

لەبەر ئەمەیە پێویستمان بە بیرکردنەوەی بنەڕەتی هەیە

and why radical thinking is now

و لەبەر ئەمەیە کە بیرکردنەوەی بنەڕەتی لە ئێستادا

more possible and more needed than ever in how we learn.

لە بواری چۆنێتی فێربوندا لە هەمو کاتێک مومکینتیر و پێویستترە

Thank you. (Applause)

سوپاس -چەپڵە-