The psychology behind irrational decisions - Sara Garofalo

Çeviri: berat güven Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Let's say you're on a game show.

Diyelim ki bir yarışma programındasın,

You've already earned $1000 in the first round

ilk turdasın, 1000 dolar kazandın

when you land on the bonus space.

ve ödül aşamasına ulaştın.

Now, you have a choice.

Burada bir seçim yapman gerekli;

You can either take a $500 bonus guaranteed

ya garanti olan 500 doları alacaksın

or you can flip a coin.

veya yazı tura isteyeceksin.

If it's heads, you win $1000 bonus.

Eğer tura gelirse 1000 dolar ödül alacak

If it's tails, you get no bonus at all.

ama yazı gelirse hiç ödül almayacaksın.

In the second round, you've earned $2000 when you land on the penalty space.

İkinci turdasın, 2000 dolar kazandın ve ceza bölgesindesin.

Now you have another choice.

Şimdi başka bir seçim yapman gerekli

You can either take a $500 loss,

ya 500 dolar cezaya razı olacaksın

or try your luck at the coin flip.

veya yine yazı tura isteyeceksin.

If it's heads, you lose nothing,

Tura gelirse hiçbir kaybın olmayacak

but if it's tails, you lose $1000 instead.

ama yazı gelirse 1000 dolar kaybedeceksin.

If you're like most people,

Eğer çoğu kişi gibiysen

you probably chose to take the guaranteed bonus in the first round

ilk turda garanti ödülü alırsın

and flip the coin in the second round.

ama ikinci turda yazı tura istersin.

But if you think about it, this makes no sense.

Ama biraz düşünürsen, bu mantıksızdır.

The odds and outcomes in both rounds are exactly the same.

Turlardaki olasılıklar ve sonuç tamamen aynıdır.

So why does the second round seem much scarier?

Peki o zaman neden ikinci tur daha korkutucu görünüyor?

The answer lies in a phenomenon known as loss aversion.

Cevap, kayıptan kaçınma olarak bilinen olgu.

Under rational economic theory,

Rasyonel ekonomi teorisine göre

our decisions should follow a simple mathematical equation

kararlarımızı basit matematik denklemlerine göre veririz,

that weighs the level of risk against the amount at stake.

yani risk seviyesi ile riske atılan miktarı tartarız.

But studies have found that for many people,

Ama araştırmalar, çoğu insanda

the negative psychological impact we feel from losing something

bir şeyi kaybetmenin yarattığı olumsuz psikolojik etkinin,

is about twice as strong as the positive impact of gaining the same thing.

aynı şeyi kazanmanın yarattığı pozitif etkiden iki kat güçlü olduğunu söylüyor.

Loss aversion is one cognitive bias that arises from heuristics,

Kayıptan kaçınma, dikkatli analizlerden çok,

problem-solving approaches based on previous experience and intuition

eski deneyimler ve sezgilerimize dayanarak karar verdiğimiz,

rather than careful analysis.

bilişsel kestirme çözüm davranışlarıdır.

And these mental shortcuts can lead to irrational decisions,

Ancak bu zihinsel kestirme yollar, mantıksız kararlar getirebilir,

not like falling in love

âşık olmak veya uçurumda

or bungee jumping off a cliff,

bungee jumping gibi değil de

but logical fallacies that can easily be proven wrong.

daha çok, yanlışlığı kolayca ispatlanan mantık hataları gibi.

Situations involving probability are notoriously bad for applying heuristics.

Olasılığın işe karıştığı durumlarda kısa yol davranışı hiç iyi sonuç vermez.

For instance, say you were to roll a die with four green faces and two red faces

Örneğin; dört yüzü yeşil, iki yüzü kırmızı bir zarı yirmi kez atmadan önce

twenty times.

You can choose one of the following sequences of rolls,

bu dizilerden birini seçeceksin

and if it shows up, you'll win $25.

ve eğer sıralamayı tutturabilirsen 25 dolar kazanacaksın.

Hangi diziyi seçerdin?

Which would you pick?

In one study, 65% of the participants who were all college students

Bir deneyde, tamamı öğrenci olan kişilerin %65'i

chose sequence B

A dizisi daha kısa ve aslında

even though A is shorter and contained within B,

B dizisinin içindeki bir dizi olsa da B dizisini seçti,

in other words, more likely.

yani A olasılığı daha güçlü olsa bile.

This is what's called a conjunction fallacy.

Buna çakışma yanılgısı deniyor.

Daha fazla yeşil gelmesini bekliyoruz ve

Here, we expect to see more green rolls,

so our brains can trick us into picking the less likely option.

bu nedenle beynimiz en çok yeşili olan ancak daha düşük ihtimale yöneliyor.

Heuristics are also terrible at dealing with numbers in general.

Kestirme yol davranışı genelde rakamlar konusunda da çok beceriksizdir.

In one example, students were split into two groups.

Bir deneyde öğrenciler iki gruba bölündü ve birinci gruba

The first group was asked whether Mahatma Gandhi died before or after age 9,

Mahatma Gandi'nin, 9 yaşından önce mi yoksa sonra mı, öldüğü soruldu.

while the second was asked whether he died before or after age 140.

ikinci gruba ise, 140 yaşından önce mi yoksa sonra mı, öldüğü soruldu.

Both numbers were obviously way off,

Her iki rakamın da çok uçuk olduğu ortada

but when the students were then asked to guess the actual age at which he died,

ama öğrencilerden onun gerçek ölüm yaşını tahmin etmeleri istendiğinde;

the first group's answers averaged to 50

birinci grubun ortalama tahmini 50,

while the second group's averaged to 67.

ikinci grubun ortalama tahmini 67 oldu.

Even though the clearly wrong information in the initial questions

İlk sorularda verilen rakamlar apaçık

should have been irrelevant,

yanlış ve alakasız olmasına rağmen

it still affected the students' estimates.

öğrencilerin ikinci tahminini etkiledi.

This is an example of the anchoring effect,

Bu çapalama etkisine bir örnektir

and it's often used in marketing and negotiations

ve bu teknik, pazarlama ve alışverişlerde insanları

to raise the prices that people are willing to pay.

daha yüksek bir fiyat ödemeye razı etmede sık kullanılır.

So, if heuristics lead to all these wrong decisions,

Peki, bu kestirme yol davranışı böyle yanlış kararlar doğuruyorsa

why do we even have them?

o zaman bunu neden yapıyoruz?

Well, because they can be quite effective.

Şey, bu davranış insanlığın geçmişinde

For most of human history,

çok işe yaramış olabilir.

survival depended on making quick decisions with limited information.

Hayatta kalmak için kısıtlı bilgiyle doğru kararlar vermemiz gerekiyordu

When there's no time to logically analyze all the possibilities,

ve bütün olasılıkları değerlendirecek zamanımız olmadığında,

heuristics can sometimes save our lives.

kestirme yol davranışı bazen hayatımızı kurtarabiliyordu.

But today's environment requires far more complex decision-making,

Fakat günümüzdeki yaşam çok daha karmaşık kararlar vermemizi gerektiriyor

and these decisions are more biased by unconscious factors than we think,

ve bu kararlar düşünmekten çok içgüdüsel etkenlerle alındığında

affecting everything from health and education

bundan sağlığımızdan, eğitime, parasal konulardan,

to finance and criminal justice.

suç işlemeye kadar bütün hayatımız etkileniyor.

We can't just shut off our brain's heuristics,

Beynimizdeki kestirme yol davranışının fişini bir anda çekemeyiz

but we can learn to be aware of them.

ama bu davranışın farkında olabiliriz.

When you come to a situation involving numbers,

Eğer rakamların, olasılığın veya

probability,

birçok ayrıntının işe karıştığı bir durumdaysan,

or multiple details,

pause for a second

bir an dur

and consider that the intuitive answer might not be the right one after all.

ve içinden geçen cevabın veya kararın hiç de doğru olmayabileceğini düşün.