The psychology behind irrational decisions - Sara Garofalo

Translator: Ayan Organization Reviewer: Daban Q Jaff

Let's say you're on a game show.

با بڵێین تۆ لە پڕۆگرامێکی تەلەڤیزیۆنیت.

You've already earned $1000 in the first round

لە گێمی یەکەم ١٠٠٠ دۆلارت بردووەتەوە

when you land on the bonus space.

کاتێک کە چەرخەکەت سوڕاندووە.

Now, you have a choice.

ئێستا ھەڵبژاردنێکت ھەیە.

You can either take a $500 bonus guaranteed

دەتوانیت ٥٠٠ دۆلاریتر وەکو پاداشت وەربگریت

or you can flip a coin.

یان دەتوانیت شێر و خەت بکەیت.

If it's heads, you win $1000 bonus.

ئەگەر شێر بێت ١٠٠٠ دۆلاریتر ببەیتەوە.

If it's tails, you get no bonus at all.

ئەگەر خەت بێت ھیچ بڕە پارەیەکت دەست ناکەوێت.

In the second round, you've earned $2000 when you land on the penalty space.

لە گێمی دووەم٢٠٠٠ دۆلاریتر دەستکەوتووە بەڵام میلی چەرخەکە دەکەوێتە سەر بەشی سزا.

Now you have another choice.

ئێستا ھەڵبژاردەیەکیترت ھەیە.

You can either take a $500 loss,

دەتوانیت یان ٥٠٠ دۆلار لە دەست بدەیت،

or try your luck at the coin flip.

یان بەختت لە شێر و خەتدا بەکار بهێنیت.

If it's heads, you lose nothing,

ئەگەر شێر بێت، ھیچ شتێک لە دەست نادەیت،

but if it's tails, you lose $1000 instead.

بەڵام ئەگەر خەت بێت، ١٠٠٠دۆلار لە دەست دەدەیت.

If you're like most people,

ئەگەر وەکو زۆربەی خەڵکی بیت،

you probably chose to take the guaranteed bonus in the first round

ڕەنگە تۆ لە گێمی یەکەمدا پارەکەت هەڵبژارد بێت

and flip the coin in the second round.

لە گێمی دووەمیشدا، شێر و خەت بکەیت.

But if you think about it, this makes no sense.

بەڵام ئەگەر بیری لێبکەیتەوە ئەمە ھیچ مانایی نییە.

The odds and outcomes in both rounds are exactly the same.

هەلی بردنەوە و ئەنجام لە ھەردوو گێمەکە وەکو یەکە.

So why does the second round seem much scarier?

کەواتە بۆچی گێمی دووەم زۆر ترسێنەرترە؟

The answer lies in a phenomenon known as loss aversion.

وەڵامەکە خۆیی لە دیاردەیەکدا دەبینێتەوە کە پێی دەڵێن "توڕەیی لە خۆڕایی".

Under rational economic theory,

بە پێی بیردۆزی ڕێژەیی ئابوری،

our decisions should follow a simple mathematical equation

پێویستە یاسایەکی سادەی بیرکاری بەسەریاندا جێبەجێ ببێت

that weighs the level of risk against the amount at stake.

کە ئاستی مەترسی بۆ ئاستی لە دەستدان، پێوانە دەکات.

But studies have found that for many people,

بەڵام توێژینەوەکان دەریان خستوە زۆربەی خەڵک،

the negative psychological impact we feel from losing something

ئەو کاریگەرییە نەرێنییەی کە هەستی پێ دەکەن لە کاتی لە دەست دانی شتێکدا،

is about twice as strong as the positive impact of gaining the same thing.

کاریگەرییەکەی دووئەوەندە بەھێزترە لە ئەرێنی بوون لە دەستکەوتنی هەمان شتدا.

Loss aversion is one cognitive bias that arises from heuristics,

نەمانی ڕق یەکێکە لە لایەنگرەکانی فێربوون کە لە ڕێگەی لێکۆڵینەوە دەردەکەوێت،

problem-solving approaches based on previous experience and intuition

بابەتەکانی چارەسەرکردنی کێشە بە ئەزموونی پێشوو و ژیرییەوە بەندە

rather than careful analysis.

وەک لە وریایی شیکردنەوە.

And these mental shortcuts can lead to irrational decisions,

و ئەم بیرە کورتبڕانە دەتوانن سەربکێشن بۆ بڕیارە نابەجێیەکان،

not like falling in love

نەک وەک عاشق بوون

or bungee jumping off a cliff,

یان بازدان لەسەر گردێکەوە،

but logical fallacies that can easily be proven wrong.

بەڵام بیروڕا هەڵەکان دەتوانرێن بە ئاسانی بسلەمێندرێن کە هەڵەن.

Situations involving probability are notoriously bad for applying heuristics.

بارودۆخەکانی ئەگەرەکان لە خۆدەگرن کە بەدناون بۆ ئەنجامدانی تاقیکردنەوەکان.

For instance, say you were to roll a die with four green faces and two red faces

بۆ نمونە، با بڵێن تۆ زارەکە هەڵ دەدەیت ٤ ڕووی سەوز و ٢ ڕووی سور

twenty times.

بیست جار.

You can choose one of the following sequences of rolls,

دەتوانیت یەکێک لەم زنجیرە زارانەی خوارەوە ھەڵبژێریت،

and if it shows up, you'll win $25.

و ئەگەر هەڵبژاردنەکەت ڕاست بوو، ٢٥ دۆلار دەبەیتەوە.

Which would you pick?

کامیانت هەڵدەبژارد؟

In one study, 65% of the participants who were all college students

لە توێژینەوەکاندا، ٪٦٥ی بەشداربووان کە خوێندکاری زانکۆ بوون

chose sequence B

وەڵامی ڕیزی B ییان هەڵبژارد

even though A is shorter and contained within B,

ھەرچەندە" A"کورترە و" B" دەگرێتەخۆ،

in other words, more likely.

بە واتایەکی تر، زیاتر پێ دەچێت.

This is what's called a conjunction fallacy.

ئەمە ئەوەیە کە پێی دەڵێین بەهەڵەداچوون.

Here, we expect to see more green rolls,

لێرەدا پێشبینی دەکەین ڕووی سەوز زیاتر ببینین،

so our brains can trick us into picking the less likely option.

کەواتە مێشکمان دەتوانێت فێڵمان لێ بکات لە هەڵبژاردنی وەڵامە ڕاستەکە.

Heuristics are also terrible at dealing with numbers in general.

هەروەها تاقیکاریەکانیش سامناکن بە گشتی لە مامەڵەکردن لەگەڵ ژمارەکان.

In one example, students were split into two groups.

لە نمونەیەکدا، خوێندکاران دابەش دەبن بەسەر دوو گروپدا.

The first group was asked whether Mahatma Gandhi died before or after age 9,

گروپی یەکەم دەپرسن ئەگەر ماھاتما غاندی لە پێش یان لە دوایی تەمەنی ٩ ساڵی مردبێت،

while the second was asked whether he died before or after age 140.

لە کاتێکدا دووەمیان دەپرسن ئەگەر لە پێش یان لە دوایی تەمەنی ١٤٠ ساڵی مردبێت.

Both numbers were obviously way off,

ئاشکرایە ھەردوو ژمارەکە دوورن لە یەکتریەوە،

but when the students were then asked to guess the actual age at which he died,

بەڵام کە خوێندکارەکان پرسیاریان لێ دەکرێت بۆ زانینی ڕاستی ئەو تەمەنەی تێیدا مردوە،

the first group's answers averaged to 50

زۆربەیی وەڵامەکانی گروپی یەکەم سەروو ٥٠ ساڵی بوو

while the second group's averaged to 67.

لە کاتێکدا ھی گرووپی دووەم سەروو (٦٧) بوو.

Even though the clearly wrong information in the initial questions

هەرچەندە دەبوو زانییارییە هەڵەکان لە پرسیارەکانی سەرەتدا

should have been irrelevant,

نا پەیوەستبان بە یەکترەوە،

it still affected the students' estimates.

ھێشتاش کاریگەری لەسەر خەمڵاندنەکانی خوێندکارەکان هەیە.

This is an example of the anchoring effect,

"ئەمە نمونەیەکە بۆ "کاریگەری لەنگەرگرتن،

and it's often used in marketing and negotiations

و بە زۆری لە بازاڕکردن و گفتوگۆکاندا بەکاردێت

to raise the prices that people are willing to pay.

کە دەیانەوێت نرخی شتەکانییان بەرز بکەنەوە کە خەڵک دەیەوێت بیکڕێت.

So, if heuristics lead to all these wrong decisions,

ھەروەھا ئەگەر تاقیکار ڕابەری ھەموو ئەو بڕیارە هەڵانە بکات،

why do we even have them?

بۆچی ئەوانمان ھەیە؟

Well, because they can be quite effective.

چونکە دەتوانن بە تەواوی کاریگەر بن

For most of human history,

بە درێژایی مێژووی مرۆڤ،

survival depended on making quick decisions with limited information.

مانەوە پشت دەبەستێت بە بڕیارێکی خێرا بە هەبوونی چەند زانییارییەکی کەم.

When there's no time to logically analyze all the possibilities,

کاتێک کە کات نییە بۆ شیکردنەوەیەکی گونجاو بۆ ھەموو ئەگەرەکان،

heuristics can sometimes save our lives.

لەو کاتەدا، تاقیکارەکە دەتوانێت زۆر هاوکارمان بێت.

But today's environment requires far more complex decision-making,

بەڵام ژینگەی ئەمڕۆ پێویستی بە بڕیاری ئاڵۆزتر هەیە،

and these decisions are more biased by unconscious factors than we think,

و ئەم بڕیارانە زۆر ناڕەوان بۆ ئەو بەشانەی کە بێ ئاگاین لێیان،

affecting everything from health and education

کە کاریگەرییان هەیە لەسەر تەندروستی و پەروەردە

to finance and criminal justice.

و دارایی و دادگەریش.

We can't just shut off our brain's heuristics,

ناتوانین مێشکی تاقیکارەکانمان دابخەین،

but we can learn to be aware of them.

بەڵام دەتوانین فێرببین ئاگادار بین.

When you come to a situation involving numbers,

کاتێک توشی بارودۆخێک دەبیت کە مامەڵە لەگەڵ ژمارەکان،

probability,

گریمانە،

or multiple details,

یان زانیاری زۆر دەکەیت،

pause for a second

بۆ چرکەیەک بوەستە

and consider that the intuitive answer might not be the right one after all.

و وایدابنێ کە وەڵامێکی ژیرانەش ڕەنگە شتێکی ناڕاست بێت.