Science vs. Pseudoscience - Siska De Baerdemaeker

Çeviri: Güzide Nisa Nur Saygılı Gözden geçirme: Cihan Ekmekçi

In the late 1700s, a German doctor named Samuel Hahnemann began publishing

18. yüzyılın sonlarında Alman doktor Samuel Hahnemann

articles about a new treatment approach he called homeopathy.

homepati dediği yeni bir tedavi yaklaşımı hakkında makaleler yayınlamaya başladı.

Hahnemann’s theory had two central hypotheses.

Hahnemann’ın teoirisinin iki merkezi hipotezi vardı.

First, the treatment for an ailment should be a dose of something

Önce bir hastalığın tedavisi ona

that might cause that ailment.

sebep verebilecek bir şeyin dozunda olmalıydı.

And second, diluted medicines are more powerful than concentrated ones.

İkinci olarak seyrek ilaçlar yoğun olanlardan daha güçlüdür.

So, a homeopathic remedy for insomnia

Bundan uykusuzluğun homeopatik tedavisi

might include an extremely diluted solution of caffeine.

inanılmaz derecede seyreltilmiş kafein içerebilir.

Over the following 300 years,

Takip eden 300 yılda

numerous physicians and patients turned to homeopathy,

pek çok hasta ve hekim homopatiye döndü

and entire hospitals were built to focus on homeopathic treatments.

ve tamamen homopati tedavilerine yönelik hastaneler yapıldı.

But despite all this, many studies have shown that homeopathy

Tüm bunlara rağmen pek çok çalışma homopatinin

has no therapeutic effect,

iyileştirici etkisinin olmadığını gösterdi

and homeopathic treatments often perform no better than placebos.

ve homopatik tedaviler, sahte ilaç tedavilerinden daha iyi değil.

So why do so many practitioners and institutions

Öyleyse neden hâlâ pek çok kurum ve doktor

still support this practice?

bu uygulamayı destekliyor?

The answer is that homeopathy is a pseudoscience—

Cevap homopatinin bir sahte bilim olduğu,

a collection of theories, methods, and assumptions

yani bilimsel görünen teoriler, metotlar

that appear scientific, but aren’t.

ve tahminler koleksiyonu.

In the worst cases, pseudoscience practitioners encourage this confusion

En kötü durumda sahte pratisyenler bu kargaşayı

to exploit people.

istismar için destekliyor.

But even when they’re well-intentioned,

İyi niyetli olsalar da sahte bilim

pseudoscience still prevents people from getting the help they need.

hâlâ insanları ihtiyaçları olan yardımı almaktan alıkoyuyor.

So how are you supposed to tell what’s science and what’s pseudoscience?

Öyleyse bir şeyin bilim mi sahte bilim mi lduğunu nasıl söyleyebilirsiniz?

This question is known as the demarcation problem,

Bu soru sınırlama problemi olarak bilinir

and there's no easy answer.

ve cevabı kolay değildir.

Part of the issue is that defining science is surprisingly tricky.

Sorunun bir kısmı bilimi tanımlamanın hayret verici şekilde zor olması.

There's a common idea that all science should, in some form or another,

Tüm bilim dallarının empirik kanıtı test etmesi

be related to testing against empirical evidence.

gerektiğine dair ortak bir kanı var.

But some scientific activities are primarily theoretical,

Ancak bazı bilim dalları tamamen teorik

and different disciplines approach empiricism

ve farklı alanlar empirizme

with varying goals, methodologies, and standards.

değişken hedefler, metodolojiler ve standartlarla yaklaşıyor.

20th century philosopher Karl Popper tried to solve the demarcation problem

20. yüzyıl’da felsefeci Karl Popper sınırlama problemini basit bir

with a simple rule.

kuralla çözmeyi denedi.

He argued that in order for a theory to be scientific

Teorinin bilimsel olabilmesi için çürütülebilir

it must be falsifiable, or able to be proven wrong.

veya aksi kanıtlanabilir olması gerektiğini iddia etti.

This requires a theory to make specific predictions—

Bu spesifik tahminler için teori yapmayı gerektiriyor,

for example, if you’re theorizing that the Earth revolves around the Sun,

örneğin Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü kuramını ortaya atıyorsanız,

you should be able to predict the path of other celestial bodies in the night sky.

diğer gök cisimlerinin gökyüzündeki yönünü tahmin edebilmelisiniz.

This could then be disproven based on whether or not

Bu daha sonra tahmininizin gözlemlerinize

your prediction corresponds to your observations.

uyup uymamasına bağlı olarak çürütülebilir.

Popper’s falsification criterion is a great way

Popper’ın çürütme kriteri astroloji gibi

to identify pseudoscientific fields like astrology,

sahte bilim alanlarını tanımlamak için harika bir yoldur.

which makes overly broad predictions that adapt to any observation.

Astroloji herhangi bir gözlem için genel tahminler yapar.

However, falsification alone doesn't completely solve the demarcation issue.

Ancak sadece çürütme, sınırlama problemini çözemez.

Many things we now consider science were once untestable

Şu anda bilim olarak düşündüğümüz şeyler

due to a lack of knowledge or technology.

bilgi eksikliği veya teknoloji yüzünden sınanamazdı.

Fortunately, there are other factors we can use to identify pseudoscience,

Neyse ki sahte bilimi ayırt edebileceğimiz başka faktörler var,

including how a field responds to criticism.

bir alanın eleştireye nasıl yanıt verdiği dahil.

Scientists should always be open to the possibility

Bilim insanları her zaman yeni gözlemlerin

that new observations could change what they previously thought,

daha önce düşündüklerini değiştirebileceğini ve tamamen çürütülmüş

and thoroughly disproven theories should be rejected in favor of new explanations.

teorilerin yeni açıklamalar lehine reddedilmesi olasılığına açık olmalı.

Conversely, pseudoscientific theories are often continually modified

Aksine sahte bilim teorileri genelde sürekli

to explain away any contradictory results.

çelişkili sonuçları izah için değiştirilir.

This kind of behavior shows a resistance

Bu tür davranışlar felsefeci Helen Longino’nun

to what philosopher Helen Longino calls transformative criticism.

dönüşümcü eleştiri dediği şeye direniş gösteriyor.

Pseudoscientific fields don't seek to address their internal biases

Sahte bilim dalları içsel önyargılara hitap etmez

or meaningfully engage in transparent peer review.

veya anlamlı, şeffaf emsal değerlendirmeleri garanti etmez.

Another key marker of science is overall consistency.

Bilimin diğer ayırt edici özelliği bütünsel tutarlılıktır.

Science relies on a network of shared information

Bilim paylaşılan bilgi ve disiplinlerarası

that ongoing research develops across disciplines.

süren araştırmaları ağına dayanır.

But pseudoscience often ignores or denies this shared pool of data.

Ama sahte bilim çoğunlukla bu bilgi havuzunu yok sayar veya reddeder.

For example, creationists claim that animals didn’t evolve

Örneğin yaratılışçılar hayvanların

from a common ancestor,

ortak atadan evrilmediğini ve

and that Earth is less than 20,000 years old.

Dünya’nın 20.000 yaşından genç olduğunu iddia eder.

But these claims contradict huge amounts of evidence

Fakat bu iddialar jeoloji, paleontoloji ve biyoloji dahil

across multiple scientific disciplines,

pek çok bilimsel alandaki

including geology, paleontology, and biology.

birçok kanıtla çelişiyor.

While the scientific method is our most reliable tool

Bilimsel metod her ne kadar etrafımızdaki

to analyze empirical evidence from the world around us,

dünyayı empirik olarak incelemede en güvenilir araç olsa da

it certainly doesn't reveal everything about the human condition.

kesinlikle insanlığın durumu hakkında herşeyi ortaya çıkarmıyor.

Faith-based beliefs can play an important role in our lives and cultural traditions.

Dini inançlar da hayatımızda ve kültürümüzde önemli bir rol oynayabilir.

But the reason it’s so important to draw a line

Lakin sınır çizmenin önemi

is that people often dress up belief systems as science

insanların dini inançları diğerlerini manipüle etmek

in efforts to manipulate others

veya meşru bilimsel keşifleri

or undermine legitimate scientific discoveries.

sarsma sebebinden kaynaklanıyor.

And even in cases where this might seem harmless,

Hatta zararsız görünen durumlarda bile

legitimizing pseudoscience can impede genuine scientific progress.

sahte bilimi tanımak gerçek bilimsel gelişmeye engel olabilir.

In a world where it's increasingly difficult to tell fact from fiction,

Gerçeği kurgudan ayırt etmenin giderek zorlaştığı bir dünyada,

it's essential to keep your critical thinking skills sharp.

eleştirel düşünme becerilerini keskin tutmak şarttır.

So the next time you hear an amazing new claim,

Yeni, inanılmaz bir iddia duyduğunuzda

ask yourself:

kendinize sorun:

could we test this?

Bunu test edebilir miyiz?

Are the individuals behind this theory updating their claims with new findings?

Bu teorinin arkasındakiler iddialarını yeni buluntularla güncelliyorlar mı?

Is this consistent with our broader scientific understanding of the world?

Acaba bu daha geniş olan bilimsel dünya anlayışımızla örtüşüyor mu?

Because looking scientific and actually being scientific

Çünkü bilimsel görünmek ve bilimsel olmak

are two very different things.

çok farklı iki şeydir.