3 questions to ask yourself before you believe something - Siska De Baerdemaeker

Tłumaczenie: Marta Roter Korekta: Ola Królikowska

In the late 1700s, a German doctor named Samuel Hahnemann began publishing

Pod koniec XVIII wieku niemiecki lekarz Samuel Hahnemann

zaczął publikować artykuły o nowej metodzie leczenia - homeopatii.

articles about a new treatment approach he called homeopathy.

Hahnemann’s theory had two central hypotheses.

Teoria Hahnemanna była oparta na dwóch głównych hipotezach.

First, the treatment for an ailment should be a dose of something

Po pierwsze: lekiem na konkretną chorobę powinna być substancja,

that might cause that ailment.

która powoduje podobne objawy.

And second, diluted medicines are more powerful than concentrated ones.

Po drugie: rozcieńczone leki działają skuteczniej.

So, a homeopathic remedy for insomnia

Dlatego homeopatyczny lek na bezsenność

might include an extremely diluted solution of caffeine.

może na przykład zawierać silnie rozcieńczoną dawkę kofeiny.

Over the following 300 years,

W ciągu kolejnych 300 lat

numerous physicians and patients turned to homeopathy,

wielu lekarzy i pacjentów zaczęło stosować homeopatię.

and entire hospitals were built to focus on homeopathic treatments.

Powstały także szpitale specjalizujące się w tej metodzie leczenia.

But despite all this, many studies have shown that homeopathy

Wiele badań na temat homeopatii wykazuje jednak,

has no therapeutic effect,

że nie ma ona działania terapeutycznego

and homeopathic treatments often perform no better than placebos.

i zwykle nie ma większej skuteczności niż zastosowanie placebo.

So why do so many practitioners and institutions

Czemu zatem stosowanie tej metody jest nadal popierane

still support this practice?

przez wielu lekarzy i liczne instytucje?

The answer is that homeopathy is a pseudoscience—

To dlatego, że homeopatia to pseudonauka, czyli zbiór teorii, metod i przypuszczeń,

a collection of theories, methods, and assumptions

that appear scientific, but aren’t.

które wydają się naukowe, ale takie nie są.

In the worst cases, pseudoscience practitioners encourage this confusion

Niektórym propagatorom pseudonauki zależy nawet na wzmacnianiu dezorientacji,

to exploit people.

by móc wykorzystywać ludzi.

But even when they’re well-intentioned,

A ci, którzy nie mają złych zamiarów,

pseudoscience still prevents people from getting the help they need.

szerząc pseudonaukę, odbierają ludziom możliwość uzyskania potrzebnej im pomocy.

So how are you supposed to tell what’s science and what’s pseudoscience?

Jak więc odróżnić naukę od pseudonauki?

This question is known as the demarcation problem,

Nie ma prostej odpowiedzi na to pytanie. Jest ono nazywane problemem demarkacji.

and there's no easy answer.

Part of the issue is that defining science is surprisingly tricky.

Wynika to między innymi z tego, że trudno jest zdefiniować samą naukę.

There's a common idea that all science should, in some form or another,

Wiele osób uważa, że każda dziedzina nauki powinna

be related to testing against empirical evidence.

polegać na testowaniu hipotez na podstawie dowodów empirycznych.

But some scientific activities are primarily theoretical,

Niektóre obszary nauki mają jednak wyłącznie teoretyczny charakter,

and different disciplines approach empiricism

a dyscypliny uznane za empiryczne różnią się od siebie

with varying goals, methodologies, and standards.

pod względem celów, metodologii i standardów.

20th century philosopher Karl Popper tried to solve the demarcation problem

W XX wieku filozof Karl Popper próbował rozwiązać problem demarkacji.

with a simple rule.

Zaproponował prostą zasadę.

He argued that in order for a theory to be scientific

Teoria może zostać uznana za naukową, jeśli podlega falsyfikacji,

it must be falsifiable, or able to be proven wrong.

czyli jeśli da się ustalić, czy jest fałszywa.

This requires a theory to make specific predictions—

Potrzebna jest teoria, by móc wysuwać konkretne przypuszczenia.

for example, if you’re theorizing that the Earth revolves around the Sun,

Na przykład na podstawie teorii mówiącej, że Ziemia krąży wokół Słońca,

you should be able to predict the path of other celestial bodies in the night sky.

powinno dać się przewidzieć, jak poruszają się inne ciała niebieskie.

This could then be disproven based on whether or not

Prawdziwość przewidywań można później ocenić,

your prediction corresponds to your observations.

porównując je z faktycznymi obserwacjami.

Popper’s falsification criterion is a great way

Dzięki zaproponowanemu przez Poppera kryterium falsyfikacji

to identify pseudoscientific fields like astrology,

można rozpoznawać pseudonaukowe dziedziny, jak na przykład astrologia,

which makes overly broad predictions that adapt to any observation.

której przewidywania są na tyle ogólne, że zawsze się sprawdzają.

However, falsification alone doesn't completely solve the demarcation issue.

Kryterium falsyfikacji nie pozwala jednak w pełni rozwiązać problemu demarkacji.

Many things we now consider science were once untestable

Wielu teorii, które uznajemy za naukowe, dawniej nie dało się przetestować

due to a lack of knowledge or technology.

z powodu braku wiedzy lub technologii.

Fortunately, there are other factors we can use to identify pseudoscience,

Na szczęście w rozpoznawaniu pseudonauki pomagają także inne czynniki,

including how a field responds to criticism.

na przykład to, jak na krytykę reagują zwolennicy danej teorii.

Scientists should always be open to the possibility

Naukowcy powinni być zawsze gotowi na to,

that new observations could change what they previously thought,

że nowe obserwacje mogą zmienić sposób, w jaki postrzegają świat.

and thoroughly disproven theories should be rejected in favor of new explanations.

Powinni odrzucać obalone teorie na rzecz nowych wyjaśnień.

Conversely, pseudoscientific theories are often continually modified

Założenia pseudonaukowych teorii są natomiast modyfikowane,

to explain away any contradictory results.

gdy tylko pojawiają się niezgodne z nimi obserwacje.

This kind of behavior shows a resistance

Tego typu zachowanie to dowód na odporność pseudonauki

to what philosopher Helen Longino calls transformative criticism.

wobec tego, co Helen Longino określa mianem krytyki transformatywnej.

Pseudoscientific fields don't seek to address their internal biases

Zwolennicy pseudonaukowych teorii nie podają w wątpliwość swoich poglądów,

or meaningfully engage in transparent peer review.

a ich prace często nie podlegają procesowi recenzji naukowej.

Another key marker of science is overall consistency.

Inną ważną cechą nauki jest jej ogólna spójność.

Science relies on a network of shared information

Nauka to tak naprawdę sieć informacji zbieranych przez badaczy różnych dziedzin.

that ongoing research develops across disciplines.

But pseudoscience often ignores or denies this shared pool of data.

Pseudonauka często nie używa tych wspólnych zasobów

lub prezentuje poglądy, które są z nimi sprzeczne.

For example, creationists claim that animals didn’t evolve

Kreacjoniści uważają na przykład, że zwierzęta nie wyewoluowały

from a common ancestor,

od wspólnego przodka,

and that Earth is less than 20,000 years old.

a Ziemia ma według nich mniej niż 20 tysięcy lat.

But these claims contradict huge amounts of evidence

Takie stwierdzenia przeczą ogromnej ilości badań

across multiple scientific disciplines,

przeprowadzonych przez ekspertów różnych dziedzin,

including geology, paleontology, and biology.

takich jak geologia, paleontologia i biologia.

While the scientific method is our most reliable tool

Metody naukowe są najbardziej rzetelnym narzędziem

to analyze empirical evidence from the world around us,

służącym do empirycznej analizy świata wokół nas.

it certainly doesn't reveal everything about the human condition.

Nie pozwalają jednak dowiedzieć się wszystkiego o ludzkiej naturze.

Faith-based beliefs can play an important role in our lives and cultural traditions.

Część naszego życia i kultury stanowią też poglądy oparte na wierze.

But the reason it’s so important to draw a line

Rozróżnianie tych dwóch kategorii jest niezmiernie ważne,

is that people often dress up belief systems as science

ponieważ niektórzy próbują wciskać nam własne systemy przekonań jako naukę.

in efforts to manipulate others

Robią to w celach manipulacyjnych

or undermine legitimate scientific discoveries.

albo żeby umniejszyć znaczenie faktycznych odkryć naukowych.

And even in cases where this might seem harmless,

Mimo że pseudonauka może się czasem wydawać niegroźna,

legitimizing pseudoscience can impede genuine scientific progress.

legitymizowanie jej może hamować realny rozwój nauki.

In a world where it's increasingly difficult to tell fact from fiction,

W świecie, w którym coraz trudniej odróżnić prawdę od kłamstwa,

it's essential to keep your critical thinking skills sharp.

kluczowe jest doskonalenie umiejętności krytycznego myślenia.

So the next time you hear an amazing new claim,

Gdy następnym razem usłyszysz o zdumiewającym nowym odkryciu,

ask yourself:

zadaj sobie pytanie: czy da się to sprawdzić?

could we test this?

Are the individuals behind this theory updating their claims with new findings?

Czy twórcy teorii modyfikują ją, gdy pojawiają się nowe odkrycia?

Is this consistent with our broader scientific understanding of the world?

Czy jest ona zgodna z tym, jak nauka opisuje świat wokół nas?

Because looking scientific and actually being scientific

Fakt, że coś wydaje się naukowe, nie zawsze oznacza, że takie jest.

are two very different things.