How do blood transfusions work? - Bill Schutt

Translator: Alba Gumbardhi Reviewer: Helena Bedalli

In 1881, doctor William Halsted rushed to help his sister Minnie,

Në vitin 1881, doktor William Halsted nxitoi të ndihmonte të motrën Minnie,

who was hemorrhaging after childbirth.

e cila kishte hemorragji pas lindjes.

He quickly inserted a needle into his arm,

Ai futi me shpejtësi një gjilpërë në krahun e tij,

withdrew his own blood, and transferred it to her.

mori gjakun e vet dhe ia transferoi asaj.

After a few uncertain minutes, she began to recover.

Pas disa minutash pasigurie, ajo filloi ta marri veten.

Halsted didn’t know how lucky they’d gotten.

Halsted nuk e dinte se sa me fat kishin qenë.

His transfusion only worked because he and his sister

Transfuzioni i tij funksionoi vetëm sepse ai dhe e motra

happened to have the same blood type—

qëlluan të kishin të njëjtin grup gjaku—

something that isn’t guaranteed, even among close relatives.

diçka që nuk është e garantuar, as midis të afërmve.

Blood types hadn’t been discovered by Halsted’s time,

Grupet e gjakut nuk ishin zbuluar në kohën e Halstedit,

though people had been experimenting with transfusions for centuries—

megjithëse njerëzit kishin eksperimentuar me transfuzionet për shekuj—

mostly unsuccessfully.

kryesisht pa sukses.

In 1667, a French physician named Jean-Baptiste Denis

Në vitin 1667, një mjek francez i quajtur Jean-Baptiste Denis

became the first to try the technique on a human.

u bë i pari që ta provonte këtë teknikë tek njerëzit.

Denis transfused sheep’s blood into Antoine Mauroy,

Denis bëri transfuzion gjakun e deles tek Antoine Mauroy,

a man likely suffering from psychosis,

një burrë që vuante me shumë mundësi nga psikoza,

in the hopes that it would reduce his symptoms.

me shpresë se do të zvogëlonte simptomat e tij.

Afterward, Mauroy was in good spirits.

Pas kësaj, Mauroy ishte në gjendje të mirë.

But after a second transfusion, he developed a fever,

Por pas transfuzionit të dytë, ai filloi të ketë temperaturë,

severe pain in his lower back, intense burning in his arm,

dhembje të forta në fund të shpinës, djegie të mëdha në krah,

and he urinated a thick, black liquid.

dhe urinoi një lëng të trashë të zi.

Though nobody knew it at the time,

Megjithëse askush nuk e dinte në atë kohë,

these were the signs of a dangerous immune response unfolding inside his body.

këto ishin shenjat e një përgjigjjeje të rrezikshme imunitare brenda trupit të tij.

This immune response starts  with the production of proteins

Kjo përgjigje imunitare fillon me prodhimin e proteinave

called antibodies,

të quajtura antitrupa,

which distinguish the body’s own cells from intruders.

të cilat dallojnë qelizat e vetë trupit nga ato të të huajve.

They do so by recognizing the foreign proteins, or antigens,

Këtë e bëjnë, duke njohur proteinat e huaja, ose antigjenet,

embedded in an intruder’s cell membrane.

të gjendura në membranën qelizore të trupit të huaj.

Antibodies latch onto the antigens,

Antitrupat u bashkangjiten antigjeneve,

signaling other immune cells to attack and destroy the foreign cells.

duke sinjalizuar qelizat imunitare të sulmojnë dhe shkatërrojnë qelizat e huaja.

The destroyed cells are flushed from the body in urine.

Qelizat e shkatërruara nxirren nga trupi nëpërmjet urinës.

In extreme cases, the massive break down of cells

Në raste ekstreme, shkatërrimi masiv i qelizave

causes clots in the bloodstream that disrupt the flow of blood to vital organs,

shkakton mpiksje të gjakut që pengon qarkullimin e gjakut drej organeve jetike,

overload the kidneys, and cause organ failure.

mbingarkon veshkat dhe shkakton dështimin e organeve.

Fortunately, Denis’s patient survived the transfusion.

Për fat të mirë, pacienti i Denis i mbijetoi transfuzionit.

But, after other cross-species transfusions proved fatal,

Por, transfuzionet midis specieve të ndryshme rezultuan vdekjeprurëse,

the procedure was outlawed across Europe,

procedura u bë e jashtëligjshme nëpër Europë,

falling out of favor for several centuries.

duke mos u parapëlqyer më për shekuj të tërë .

It wasn’t until 1901 that Austrian physician Karl Landsteiner

Në vitin 1901 mjeku austriak Karl Landsteiner

discovered blood types,

zbuloi grupet e gjakut,

the crucial step in the success of human to human blood transfusions.

hapi vendimtar drejt suksesit të transfuzionit të gjakut

nga njeriu në njeri.

He noticed that when different types were mixed together, they formed clots.

Ai vuri re se kur grupe të ndryshme gjaku përziheshin bashkë, ato formonin mpiksje.

This happens when antibodies latch on to cells with foreign antigens,

Kjo ndodh kur antitrupat u bashkangjiten qelizave me antigjenë të huaj,

causing blood cells to clump together.

duke shkaktuar që qelizat të grumubullohen bashkë.

But if the donor cells are the same blood type as the recipient’s cells,

Por nëse qelizat e dhuruesit janë të të njëjtit grup gjaku si të marrësit,

the donor cells won’t be flagged for destruction, and won’t form clumps.

qelizat e dhuruesit s'do të damkosen për shkatërrim dhe s'do të formojnë grumbuj.

By 1907,

Në vitin 1907,

doctors were mixing together small amounts of blood before transfusing it.

mjekët po përzienin sasi të vogla gjaku para se të bënin transfuzionin.

If there were no clumps, the types were a match.

Nëse nuk kishte grumbuj, grupet përputheshin.

This enabled them to save thousands of lives,

Kjo i lejoi ata të shpëtonin me mijëra jetë,

laying the foundation for modern transfusions.

duke hedhur themelet e transfuzionit modern të gjakut.

Up to this point, all transfusions had occurred in real time,

Deri në këtë pikë, të gjitha transfuzionet ndodhnin në kohë reale,

directly between two individuals.

në mënyre direkte midis dy individëve.

That’s because blood begins to clot almost immediately

Kjo, sepse gjaku fillon të mpikset pothuaj menjëherë

after coming into contact with air—

pasi vjen në kontakt me ajrin—

a defense mechanism to prevent excessive blood loss after injury.

një mekanizëm mbrojtës për të shmangur humbjen e tepërt të gjakut pas dëmtimeve.

In 1914, researchers discovered that the chemical sodium citrate

Në vitin 1914, hulumtuesit zbuluan se përbërja kimike, citrat natriumi

stopped blood coagulating by removing the calcium necessary for clot formation.

ndalonte gjakun të mpiksej duke larguar kalciumin e nevojshëm për mpiksjen.

Citrated blood could be stored for later use—

Gjaku me citrat, mund të ruhej për përdorim të mëvonshëm—

the first step in making large scale blood transfusions possible.

hapi i parë drejt bërjes së mundur të transfuzioneve në masë.

In 1916, a pair of American scientists found an even more effective anticoagulant

Në vitin 1916, dy shkencëtarë amerikanë zbuluan një antikoagulant më të efektshëm

called heparin, which works by deactivating enzymes that enable clotting.

të quajtur heparin, i cili punon duke çaktivizuar enzimat që mundësojnë mpiksjen

We still use heparin today.

Ne ende e përdorim heparinën edhe sot.

At the same time,

Në të njëjtën kohë,

American and British researchers developed portable machines

studiuesit amerikanë dhe britanikë zhvilluan makineri portative

that could transport donor blood onto the battlefields of World War I.

që mund të transportonin gjakun e dhuruar në fushëbetejat e Luftës së Parë Botërore.

Combined with the newly-discovered heparin,

Ndërthurur me heparinën e sapozbuluar,

medics safely stored and preserved liters of blood,

mjekët e luftës mbajtën dhe ruajtën në mënyrë të sigurt litra të tërë gjaku,

wheeling it directly onto the battlefield to transfuse wounded soldiers.

duke i mbartur direkt në fushëbetejë që të bënin transfuzion te ushtarët e plagosur.

After the war, this crude portable box would become the inspiration

Pas luftës, kjo kuti portative primitive do të ishte frymëzimi

for the modern-day blood bank, a fixture of hospitals around the world.

për bankat e gjakut moderne, një pajisje fikse e spitaleve kudo në botë.