How do blood transfusions work? - Bill Schutt

Translator: Mardin Abdalqadir Reviewer: Daban Q Jaff

In 1881, doctor William Halsted rushed to help his sister Minnie,

لە ساڵی ١٨٨١دا، دکتۆر ویڵیەم هاڵستد بەپەلە چوو بۆ بەهاناوەچوونی مینی خوشکی،

who was hemorrhaging after childbirth.

کە تووشی خوێنبەربوونی پاش منداڵبوون بووبوو.

He quickly inserted a needle into his arm,

بەخێرایی دەرزییەکی کرد بە قۆڵیدا،

withdrew his own blood, and transferred it to her.

و خوێنی خۆی گواستەوە بۆ خوشکەکەی.

After a few uncertain minutes, she began to recover.

پاش چەند خولەکێکی گوماناوی، خوشکەکەی هۆشی هاتەوە خۆی.

Halsted didn’t know how lucky they’d gotten.

هاڵستد نەیزانی هەردووکیان چەند بە بەخت بوونە.

His transfusion only worked because he and his sister

گواستنەوەی خوێنەکە سەرکەوتوو بوو تەنها لەبەر ئەوەی خۆی و خوشکەکەی

happened to have the same blood type—

بەرێکەوت هەمان جۆری خوێنیان هەبوو.

something that isn’t guaranteed, even among close relatives.

ئەمەش شتێکە کە دڵنیایی تەواوەتی نییە تەنانەت لەنێو خزمە نزیکەکانیشدا.

Blood types hadn’t been discovered by Halsted’s time,

جۆری خوێن لە سەردەمی هاڵستدا هێشتا نەدۆزرابوویەوە،

though people had been experimenting with transfusions for centuries—

هەرچەندە خەڵکی رێژەیەکی زۆری گواستنەوەی خوێنیان ئەنجام داوە بە درێژایی سەدەکان

mostly unsuccessfully.

کە زۆربەیان ناسەرکەووتوو بوونە.

In 1667, a French physician named Jean-Baptiste Denis

لە ساڵی ١٦٦٧دا، پزیشکێکی فەرەنسی بە ناوی ژۆن-باپتیست دینی

became the first to try the technique on a human.

بوو بە یەکەم کەس کە ئەم تەکنیکە لەسەر مرۆڤ تاقی بکاتەوە.

Denis transfused sheep’s blood into Antoine Mauroy,

دینی هەستا بە گواستنەوەی خوێن لە مەڕەوە بۆ ئەنتوان ماوا،

a man likely suffering from psychosis,

پیاوێک کە وادانرابوو جۆرە شێتییەکی هەبێت،

in the hopes that it would reduce his symptoms.

بەو هیوایەی نیشانەکانی کەم بکاتەوە.

Afterward, Mauroy was in good spirits.

دواتر، ماوا حاڵی باشتر بوو.

But after a second transfusion, he developed a fever,

بەڵام دوای گواستنەوەیەکی دووەم، تای لەشی بەرزبوویەوە.

severe pain in his lower back, intense burning in his arm,

ئازاری زۆر توندی هەبوو لە بەشی خوارەوەی پشتی، سووتانەوەیەکی تیژ لە قۆڵیدا،

and he urinated a thick, black liquid.

و میزەکەی بوو بە شلەیەکی رەشی خەست.

Though nobody knew it at the time,

هەر چەندە کەس لەو کاتەدا نەیدەزانی،

these were the signs of a dangerous immune response unfolding inside his body.

ئەمانە نیشانەیەکی مەترسیداری وەڵامدانەوەی بەرگری لەش بوون.

This immune response starts  with the production of proteins

وەڵامدانەوەکانی بەرگری لەش بە بەرهەم هێنانی پرۆتین دەست پێدەکات

called antibodies,

کە ناودەبرێن بە دژە زیندەییەکان،

which distinguish the body’s own cells from intruders.

کە خانە مشەخۆرەکان جیا دەکاتەوە لە خانەکانی لەش.

They do so by recognizing the foreign proteins, or antigens,

ئەم کارە ئەنجام دەدەن بە ناسینەوەی پرۆتینە نەناسراوەکان، یان دژەپەیداکەرەکان،

embedded in an intruder’s cell membrane.

کە لە پەردەی خانەی مشەخۆرەکاندا چەقیوون.

Antibodies latch onto the antigens,

دژەتەنەکان دەلکێن بە دژەپەیداکەرەکانەوە،

signaling other immune cells to attack and destroy the foreign cells.

و ئاماژە دەنێرن بۆ بەرگرییە خانەکانی تر تاوەکو بێن و خانە بێگانەکان لەناوببەن.

The destroyed cells are flushed from the body in urine.

خانە لەناو چووەکان لە رێگەی میزەوە لە لەش دەردەکرێن.

In extreme cases, the massive break down of cells

لە حاڵەتە دژوارەکاندا، بەهۆی زۆری بڕی خانە لەناوچووەکانەوە

causes clots in the bloodstream that disrupt the flow of blood to vital organs,

مەیینی خوێن لە رێرەوی خوێندا روودەدات، بەمەش خوێن ناگات بە ئەندامە گرنگەکانی لەش،

overload the kidneys, and cause organ failure.

دەرەنجام باری گورچیلەکان قورس دەبێت و ئەندامەکان لەکار دەکەون.

Fortunately, Denis’s patient survived the transfusion.

خۆشبەختانە، نەخۆشەکەی دینی بە سەلامەتی لە گواستنەوەکە رزگاری بوو.

But, after other cross-species transfusions proved fatal,

بەڵام پاش ئەوە گواستنەوەی نێوان مرۆڤ و ئاژەڵ بە کوشندە لە قەڵەم درا،

the procedure was outlawed across Europe,

کردارەکە لە هەموو ئەوروپا قەدەغە کرا.

falling out of favor for several centuries.

بۆ ماوەی چەند سەدەیەک کاری پێنەکرا.

It wasn’t until 1901 that Austrian physician Karl Landsteiner

تاوەکو لە ساڵی ١٩٠١ پزیشکێکی نەمساوی بە ناوی کاڕڵ لاندشتاینەر

discovered blood types,

جۆرەکانی خوێنی دۆزییەوە.

the crucial step in the success of human to human blood transfusions.

کە گرنگترین هەنگاو بووە بۆ سەرکەوتنی گواستنەوەی خوێن لە نێوان مرۆڤدا.

He noticed that when different types were mixed together, they formed clots.

تێبینی ئەوەی کرد هەر کاتێک دوو جۆری جیاوازی خوێن تێکەل بکرێن، خوێن مەیین روو دەدات.

This happens when antibodies latch on to cells with foreign antigens,

ئەمەش ئەو کاتە روودەدات کە دژەتەنەکان دەلکێن بەو خانانەی دژەپەیداکەریان هەیە،

causing blood cells to clump together.

کە دەبێتە هۆی کەڵەکە بوونی خانەکان.

But if the donor cells are the same blood type as the recipient’s cells,

بەڵام ئەگەر خانەکانی خوێنی بەخشەر و وەرگر هەمان جۆر بن،

the donor cells won’t be flagged for destruction, and won’t form clumps.

ئەوا خانەکانی بەخشەر لەناو نابردرێن و نامەیێن.

By 1907,

تاکو ١٩٠٧،

doctors were mixing together small amounts of blood before transfusing it.

پزیشکەکان رێژەی بچووکی خوێنیان تیکەڵ دەکرد پێش ئەنجامدانی گواستنەوەکە.

If there were no clumps, the types were a match.

ئەگەر خوێن مەیین رووی نەدابا، ئەوا واتە گواستنەوەکە گونجاوە.

This enabled them to save thousands of lives,

ئەمەش بووە هۆی رزگار کردنی هەزاران گیان،

laying the foundation for modern transfusions.

هەروەها بووە هۆی رەخساندنی زەمینەیەک بۆ گواستنەوەی هاوچەرخ.

Up to this point, all transfusions had occurred in real time,

تاوەکو ئەم کاتە، گواستنەوەی خوێن تەنها لە کاتە پێویستەکاندا دەکرا،

directly between two individuals.

راستەوخۆ لە نێوان دوو کەسدا.

That’s because blood begins to clot almost immediately

ئەمەش لەبەر ئەوەی خوێن لەگەڵ بەرکەوتنی بە هەوا

after coming into contact with air—

راستەوخۆ دەست بە مەیین دەکات.

a defense mechanism to prevent excessive blood loss after injury.

کردارێکی بەرگرییە بۆ رێگری کردن لە لەدەستچوونی خوێن لە کاتی برینداربووندا.

In 1914, researchers discovered that the chemical sodium citrate

لە ساڵی ١٩١٤دا، لێکۆڵەرەوان بۆیان دەرکەوت کە ماددەی سۆدیۆم سترەیت

stopped blood coagulating by removing the calcium necessary for clot formation.

رێگرە لە مەیینی خوێن ئەمەش بە لابردنی کالسیۆم کە هۆکاری مەیینی خوێنە.

Citrated blood could be stored for later use—

خوێنی سترەیت زیادکراو دەکرێت هەڵبگیردرێت و دواتر بەکار بهێنرێت

the first step in making large scale blood transfusions possible.

ئەمەش هەنگاوی یەکەم بوو بۆ رەخساندنی گواستنەوەی خوێن بە پێوانەیەکی گەورە.

In 1916, a pair of American scientists found an even more effective anticoagulant

لە ساڵی ١٩١٦دا، دوو زانای ئەمریکی ماددەیەکی کاریگەرتری دژەمەیینیان دۆزییەوە

called heparin, which works by deactivating enzymes that enable clotting.

ناودەبرێت بە هێپارین، کە ئەو ئەنزیمانە لەکاردەخات کە دەبنە هۆی خوێن مەیین.

We still use heparin today.

تا ئێستاش هێپارین بەکاردەهێنرێت.

At the same time,

لە هەمان کاتدا،

American and British researchers developed portable machines

لێکۆڵەرەوە ئەمریکی و بەریتانییەکان ئامێری گویزەرەوەیان گەشە پێدا

that could transport donor blood onto the battlefields of World War I.

کە خوێنی بەخشینی دەگەیاند بە مەیدانەکانی جەنگ لە ماوەی جەنگی جیهانی یەکەمدا.

Combined with the newly-discovered heparin,

بە تێکەڵ کردنییان لەگەڵ هێپارین

medics safely stored and preserved liters of blood,

پزیشکانی جەنگ خوێنەکانیان بە سەلامەتی هەڵدەگرت،

wheeling it directly onto the battlefield to transfuse wounded soldiers.

ئینجا راستەوخۆ دەیانگەیاند بە سەربازە بریندارەکان لە مەیدانەکانی جەنگ.

After the war, this crude portable box would become the inspiration

پاش تەواوبوونی جەنگ. ئەم بۆکسە گوێزەرەوە ساکارە بووە هۆی

for the modern-day blood bank, a fixture of hospitals around the world.

دروست کردنی بانکی خوێنی سەردەمییانە، ئامێرێکی جێگیری گشت نەخۆشخانەکانی جیهان.