Does stress affect your memory? - Elizabeth Cox

Translator: Anduena Lahu Reviewer: Arbenita Berisha

You spend weeks studying for an important test.

Ti shpenzon javë duke studiuar për një provim.

On the big day, you wait nervously as your teacher hands it out.

Në ditën e provimit, pret me ankth ndërsa mësuesi shpërndan provimet.

You’re working your way through, when you’re asked to define ‘ataraxia.’

Je duke punuar provimin tënd, dhe pyetësh të definosh 'ataraksia.'

You know you’ve seen it before, but your mind goes blank.

E di që e ke parë më parë, por mendja jote është bosh në atë moment.

What just happened?

Çfarë ndodhi?

The answer lies in the complex relationship

Përgjigjja është në lidhjen komplekse

between stress and memory.

ndërmjet stresit dhe kujtesës.

There are many types and degrees of stress

Janë disa lloje dhe shkallë të stresit,

and different kinds of memory,

dhe disa lloje të kujtesës,

but we’re going to focus on how short-term stress

por ne do te fokusohemi se si stresi afatshkurtë

impacts your memory for facts.

ndikon në kujtesën tuaj rreth fakteve.

To start, it helps to understand how this kind of memory works.

Për të filluar, duhet ta kuptojmë se si punon ky lloj i kujtesës.

Facts you read, hear, or study

Faktet që lexoni, dëgjoni, mësoni

become memories through a process with three main steps.

bëhen kujtime përmes një procesi me tre hapa kryesor.

First comes acquisition:

Së pari vie përvetësimi:

the moment you encounter a new piece of information.

momenti kur takohesh me një informatë të re.

Each sensory experience activates a unique set of brain areas.

Çdo eksperiencë shqisore aktivizon pjesë unike të trurit.

In order to become lasting memories,

Në mënyrë që të bëhen kujtime afatgjate,

these sensory experiences

këto eksperienca shqisore

have to be consolidated by the hippocampus,

duhet të konsolidohen nga hipokampusi,

influenced by the amygdala,

të influencohen nga amigdala,

which emphasizes experiences associated with strong emotions.

që ndikon në eksperiencat e ndërlidhura me emocione të forta.

The hippocampus then encodes memories,

Hipokampusi pastaj i kodon kujtimet,

probably by strengthening the synaptic connections

me shumë mundësi duke i forcuar lidhjet sinaptike

stimulated during the original sensory experience.

të stimuluara gjatë eksperiencës shqisore origjinale.

Once a memory has been encoded,

Kur një kujtim është koduar,

it can be remembered, or retrieved, later.

mund të mbahet mend, ose të nxirret nga kujtesa, më vonë.

Memories are stored all over the brain,

Kujtimet ruhen në të gjithë trurin,

and it’s likely the prefrontal cortex that signals for their retrieval.

dhe ka gjasa që korteksi prefrontal sinjalizon për t'i nxjerrur ato.

So how does stress affect each of these stages?

Pra si ndikon stresi në të gjitha këto faza?

In the first two stages,

Në dy fazat e para,

moderate stress can actually help experiences enter your memory.

stresi i moderuar mund të ndihmojë që eksperiencat të futen në kujtesë.

Your brain responds to stressful stimuli

Truri juaj i përgjigjjet stimujve stresues

by releasing hormones known as corticosteroids,

duke lëshuar hormone të njohura si kortikosteroide,

which activate a process of threat-detection

që aktivizojnë një proces të detektimit të rrezikut

and threat-response in the amygdala.

dhe reagimit ndaj rrezikut në amigdalë.

The amygdala prompts your hippocampus

Amigdala nxit hipokampusin

to consolidate the stress-inducing experience into a memory.

për të konsoliduar eksperiencën e stresuar në një kujtim.

Meanwhile, the flood of corticosteroids from stress

Ndërkaq, aktivizimi i kortikosteroideve nga stresi

stimulates your hippocampus,

stimulon hipokampusin,

also prompting memory consolidation.

duke nxitur gjithashtu konsolidim të kujtesës.

But even though some stress can be helpful,

Por edhe pse një sasi stresi mund të jetë e dobishme,

extreme and chronic stress can have the opposite effect.

stresi ekstrem dhe kronik mund të kenë efekt të kundërt.

Researchers have tested this by injecting rats directly with stress hormones.

Hulumtuesit kanë testuar këtë duke i injektuar minjtë me hormone stresi.

As they gradually increased the dose of corticosteroids,

Me ngritjen graduale të dozës së kortikosteroideve,

the rats’ performance on memory tests increased at first,

performanca e minjve në testet e kujtesës u rrit në fillim,

but dropped off at higher doses.

por ra në doza më të larta.

In humans, we see a similar positive effect with moderate stress.

Në njerëz, ne shohim një efekt pozitiv të ngjashëm me stresin e moderuar.

But that only appears when the stress is related to the memory task—

Por kjo shfaqet vetëm kur stresi është i lidhur me një detyrë të kujtesës--

so while time pressure might help you memorize a list,

përderisa presioni kohor mund të të ndihmojë të mbash mend një list

having a friend scare you will not.

të të frikësoj një shok, nuk do ndihmonte.

And the weeks, months, or even years

Dhe javë, muaj, ose edhe vite

of sustained corticosteroids that result from chronic stress

të kortikosteroideve të vazhdueshme që rezultojnë nga stresi kronik

can damage the hippocampus

mund të dëmtojnë hipokampusin

and decrease your ability to form new memories.

dhe të ulin aftësinë tuaj për të krijuar kujtime të reja.

It would be nice if some stress also helped us remember facts,

Do të ishtë mirë që pak stres të na ndihmonte të mbanim mend ca fakte,

but unfortunately, the opposite is true.

por fatkeqësisht, e kundërta është e vërtetë.

The act of remembering relies on the prefrontal cortex,

Të mbajturit në mend mbështetet në korteksin prefrontal,

which governs thought, attention, and reasoning.

që drejton të menduarit, vëmendjen dhe të arsyetuarit.

When corticosteroids stimulate the amygdala,

Kur kortikosteroidet e stimulojnë amigdalën,

the amygdala inhibits, or lessens the activity of,

amigdala frenon ose e zvogëlon aktivitetin

the prefrontal cortex.

e korteksit prefrontal.

The reason for this inhibition is so the fight/flight/freeze response

Arsyeja për këtë frenim është gjithashtu reagimi lufto/ik,

can overrule slower, more reasoned thought in a dangerous situation.

që ndikon mbi mendimet më të ngadalta dhe të arsyeshme në situata të rrezikshme

But that can also have the unfortunate effect

Por kjo mund të ketë një efekt fatkeq

of making your mind go blank during a test.

për ta bërë mendjen tuaj bosh gjatë një provimi.

And then the act of trying to remember can itself be a stressor,

Dhe pastaj duke provuar për ta kujtuar, mund të bëhet një stresor,

leading to a vicious cycle of more corticosteroid release

duke çuar në më shumë lirim të kortikosteroideve

and an even smaller chance of remembering.

dhe në një shans më të vogël për t'a kujtuar.

So what can you do to turn stress to your advantage

Pra, çfarë mund të bëni për t'a kthyer stresin në avantazhin tuaj

and stay calm and collected when it matters the most?

dhe të qëndroni të qetë kur më shumti ka rëndësi?

First, if you know a stressful situation like a test is coming,

Së pari, nëse e dini se një situatë stresuese, si një provim, po vie,

try preparing in conditions similar to the stressful environment.

provoni të përgatiteni në kushte të ngjashme me ambientin stresues.

Novelty can be a stressor.

Gjërat e reja mund të jenë stresorë.

Completing practice questions under time pressure,

Kompletimi i pyetjeve praktike nën presion kohor,

or seated at a desk rather than on a couch,

ose të ulesh në një tavolinë në vend të divanit,

can make your stress response to these circumstances

mund ta bëj reagimin tuaj ndaj stresit në këto rrethana

less sensitive during the test itself.

më pak sensitiv përgjatë provimit.

Exercise is another useful tool.

Ushtrimet janë një tjetër mjet i dobishëm.

Increasing your heart and breathing rate

Rritja e rrahjeve të zemrës dhe frymëmarrjes

is linked to chemical changes in your brain

është e lidhur me ndryshime kimikale në trurin tuaj

that help reduce anxiety and increase your sense of well-being.

që ndihmon në zvogëlimin e ankthit dhe rritjen e sensit tuaj të mirëqenies.

Regular exercise is also widely thought to improve sleeping patterns,

Ushtrimet e rregullta gjitashtu mendohen se përmisojnë gjumin,

which comes in handy the night before a test.

që është i dobishëm një natë para provimit.

And on the actual test day,

Dhe në ditën e provimit,

try taking deep breaths to counteract your body’s flight/fight/freeze response.

provo të marrësh frymë thellë për të neutralizuar reagimin ik/lufto/bllokohu.

Deep breathing exercises have shown measurable reduction in test anxiety

Ushtrime të frymëmarrjeve të thella kanë treguar ulje në ankthin e provimeve

in groups ranging from third graders to nursing students.

në grupe duke filluar nga nxënësit e klasëve të treta deri tek studentët.

So the next time you find your mind going blank at a critical moment,

Pra herën tjetër që e gjeni mendjen tuaj bosh gjatë një momenti kritik,

take a few deep breaths until you remember ataraxia:

merrni disa frymëmarrje të thella deri të kujtoni ataraksinë:

a state of calmness, free from anxiety.

një gjendje e qetësisë, e lirë nga ankthi.