The psychology of post-traumatic stress disorder - Joelle Rabow Maletis

Translator: Hygerta Gjolena Reviewer: Helena Bedalli

Many of us will experience some kind of trauma during our lifetime.

Sometimes, we escape with no long-term effects.

But for millions of us, those experiences linger,

causing symptoms like flashbacks,

nightmares,

Shumë nga ne përjetojnë disa tipe traumash gjatë jetës.

and negative thoughts that interfere with everyday life.

This phenomenon, called post-traumatic stress disorder,

Ndonjëherë ne shpëtojmë pa pasur efekte kohëgjata.

or PTSD,

Por te miliona prej nesh këto përjetime mbeten

isn’t a personal failing;

rather, it’s a treatable malfunction of certain biological mechanisms

duke shkaktuar simptoma si rikujtime,

makthe,

dhe mendime negative që ndërhyjnë në përditshmëri.

that allow us to cope with dangerous experiences.

Ky fenomen, i quajtur Stres post-traumtik

To understand PTSD,

we first need to understand how the brain processes a wide range of ordeals,

ose PTSD,

nuk është një dështim personal,

por një mosfunksionim i kurueshëm i disa mekanizmave biologjikë

including the death of a loved one,

domestic violence,

që na lejon të menaxhojmë situata të rrezikshme.

injury or illness,

abuse,

rape,

war,

Për të kuptuar PTSD

car accidents,

duhet të kuptojmë së pari, si truri përpunon një sërë stërmundimesh

and natural disasters.

These events can bring on feelings of danger and helplessness,

duke përfshirë vdekjen e një të afërti

which activate the brain’s alarm system,

dhunë familjare,

known as the “fight-flight-freeze” response.

lëndim apo sëmundje,

abuzim,

When this alarm sounds,

përdhunim,

luftë,

the hypothalamic, pituitary, and adrenal systems,

aksident me makinë,

dhe fatkeqësi natyrore.

Këto evente zgjojnë ndjenja rreziku dhe pafuqie,

known as the HPA axis,

work together to send signals to the autonomic nervous system.

që aktivizojnë sistemin alarmues të trurit

i njohur si reagimi "lufto - arratisu - ngri".

That’s the network that communicates with adrenal glands and internal organs

Kur ky alarm bie,

to help regulate functions like heart rate,

sistemet hipotalamike, hipofize dhe mbiveshkore

digestion, and respiration.

të njohura si akset HPA,

These signals start a chemical cascade

punojnë së bashku, për të çuar sinjale te sistemi nervor parasimpatik.

that floods the body with several different stress hormones,

Ky është rrjeti që komunikon me gjendrat mbiveshkore dhe organet

causing physiological changes that prepare the body to defend itself.

për të rregulluar funksione si rrahjet e zemrës,

Our heart rate speeds up,

breathing quickens,

tretjen,

dhe frymëmarrjen.

and muscles tense.

Këto sinjale nisin një "ujëvarë kimike"

Even after a crisis is over,

që e mbush trupin me disa lloje të ndryshme hormonesh stresi,

escalated levels of stress hormones may last for days,

duke shkaktuar ndryshime fiziologjike që e përgatisin trupin të vetëmbrohet.

contributing to jittery feelings,

nightmares,

and other symptoms.

Rrahjet e zemrës shpejtohen,

For most people, these experiences disappear within a few days to two weeks

frymëmarrja shpejtohet,

dhe muskujt tendosen.

Edhe pasi kriza mbaron,

as their hormone levels stabilize.

niveli i rritur i hormoneve të stresit mund të zgjasë ditë,

But a small percentage of those who experience trauma

duke shfaqur ndjenja nervozizmi,

have persistent problems

makthe

—sometimes vanishing temporarily only to resurface months later.

dhe simptoma të tjera.

Për shumicën, këto eksperienca zhduken brenda pak ditëve deri brenda 2 javësh

We don’t completely understand what’s happening in the brain,

derisa niveli hormonal balancohet.

but one theory is that the stress hormone cortisol

Por një përqindje e atyre që përjetojnë trauma

may be continuously activating the “fight-flight-freeze” response

kanë probleme të ngulura

ndonjëherë zhduken përkohësisht derisa rikthehen muaj më vonë.

while reducing overall brain functioning, leading to a number of negative symptoms.

Ne nuk e kuptojmë tërësisht, se ç'ndodh në trurin tonë

These symptoms often fall into four categories:

por një teori është se hormoni i stresit, kortizoli

intrusive thoughts, like dreams and flashbacks,

mund të jetë duke aktivizuar vazhdimisht reagimin "lufto - arratisu - ngri"

avoiding reminders of the trauma,

negative thoughts and feelings, like fear, anger, and guilt,

ndërsa ul funksionimin e përgjithshëm të trurit dhe shkakton simptoma negative.

and “reactive” symptoms like irritability and difficulty sleeping.

Këto simptoma shpesh ndahen në kater kategori:

mendime të padëshiruara, si ëndrra dhe rikujtime,

Not everyone has all these symptoms,

or experiences them to the same extent and intensity.

rikujtime të traumës që duam të shmangim,

mendime negative dhe ndjenja si frikë, inat dhe faj

When problems last more than a month, PTSD is often diagnosed.

dhe simptoma "reaktive" si irritim dhe vështirësi për të fjetur.

Genetics,

on-going overwhelming stress,

and many risk factors like preexisting mental illnesses

Jo të gjithë shfaqin këto simptoma,

apo i përjetojnë ato me të njejtën masë dhe intensitet.

or lack of emotional support,

likely play a role in determining who will experience PTSD.

Kur problemet zgjasin më shumë se një muaj, dianogzifikohesh me PTSD.

But the underlying cause is still a medical mystery.

Gjenet,

stresi i vazhdueshëm dhe i papërballueshëm

dhe shumë faktorë rreziku si sëmundjet mentale pre-ekzistuese

A major challenge of coping with PTSD is sensitivity to triggers,

apo mungesa e suportit emocional

luajnë një rol përcaktues, se cili do përjetojë PTSD

physical and emotional stimuli

that the brain associates with the original trauma.

Por shkaku thelbësor mbetet një mister për mjekësinë.

These can be everyday sensations that aren’t inherently dangerous

Një sfidë gjatë ndeshjes me PTSD është sensitiviteti ndaj ngacmimeve,

but prompt powerful physical and emotional reactions.

For example, the smell of a campfire

stimujve fizikë dhe emocionalë,

could evoke the memory of being trapped in a burning house.

që truri lidh me traumën origjinale.

Këto mund të jenë ndjesi të përditshme të cilat nuk janë thelbësisht të rrezikshme

For someone with PTSD,

that memory activates the same neurochemical cascade

por shkaktojnë reagime të fuqishme fizike dhe emocionale.

as the original event.

Psh. aroma e zjarrit në kamp

That then stirs up the same feelings of panic and helplessness

mund të zgjojë kujtimet e të qenit ngecur ne një shtëpi teksa digjet.

as if they’re experiencing the trauma all over again.

Për dikë me PTSD

Trying to avoid these triggers, which are sometimes unpredictable,

kujtimet aktivizojnë të njejtën rrjedhë neurokimike

si në ngjarjen origjinale.

can lead to isolation.

Kjo më pas ngre ndjenjat e panikut dhe pafuqisë

That can leave people feeling invalidated,

ignored,

or misunderstood,

sikur të ishin duke përjetuar traumën përsëri.

like a pause button has been pushed on their lives

while the rest of the world continues around them.

Duke u përpjekur të shmangin këto ngacmues,që janë të paparashikueshëm

But, there are options.

ato përfundojnë në izolim.

If you think you might be suffering from PTSD,

Kjo i lë këta njerëz të ndihen të zhvlerësuar

the first step is an evaluation with a mental health professional

të injoruar,

të keqkuptuar,

sikur butoni "Pause" të ishte shtypur në jetët e tyre

who can direct you towards the many resources available.

ndërsa pjesa tjetër e botës vazhdon rreth tyre.

Psychotherapy can be very effective for PTSD,

Por ka disa opsione.

helping patients better understand their triggers.

Nqse ti mendon se mund të jesh duke vuajtur me PTSD

And certain medications can make symptoms more manageable,

hapi i parë që duhet bërë është një kontroll tek një profesionist

as can self- care practices, like mindfulness and regular exercise.

i cili mund t'ju drejtojë tek burimet që gjenden.

Psikoterapia mund të jetë shumë efektive për PTSD,

What if you notice signs of PTSD in a friend or family member?

kjo i ndihmon pacientët të kuptojnë më mirë stimuluesit e tyre.

Social support, acceptance, and empathy are key to helping and recovery.

Dhe disa mjekime mund ti bëjnë simptomat më të menaxhueshme

si praktikimi i kujdesit për veten,

Let them know you believe their account of what they’re experiencing,

të qenit i pranishëm në të tashmen dhe ushtrimet fizike

and that you don’t blame them for their reactions.

Po nëse i vini re këto simptoma tek një shok apo pjesëtar familje?

If they’re open to it,

encourage them to seek evaluation and treatment.

Suporti social, pranimi dhe empatia janë çelësi për të ndihmuar dhe shëruar.

PTSD has been called “the hidden wound”

because it comes without outward physical signs.

Bëjani të ditur se ju e kuptoni se çfarë po kalojnë ata

But even if it’s an invisible disorder, it doesn’t have to be a silent one.

dhe se ju nuk i fajësoni ata për reagimet e tyre.

Nëse ata janë të hapur

inkurajojini ata të këshillohen dhe të marrin një trajtim.

PTSD njihet si "plaga e padukshme"

sepse ajo vjen pa lënë shenja të jashtme fizike.

Por edhe pse është një çrregullim i padukshëm nuk ka pse të jetë i heshtur.