The psychology of post-traumatic stress disorder - Joelle Rabow Maletis

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Many of us will experience some kind of trauma during our lifetime.

Sometimes, we escape with no long-term effects.

But for millions of us, those experiences linger,

causing symptoms like flashbacks,

nightmares,

လူအမျာအပြားဟာ ဘဝတာအတွင်းမှာ စိတ်ဒဏ်ရာ တစ်မျိုးမျိုးတော့ ခံစားရမှာပါ။

and negative thoughts that interfere with everyday life.

This phenomenon, called post-traumatic stress disorder,

တစ်ခါတစ်ရံမှာ ရေရှည် သက်ရောက်မှုတွေ ကင်းပြီး လွတ်မြောက်ကြတယ်။

or PTSD,

ဒါပေမဲ့ သန်းချီတဲ့လူတွေအတွက်တော့ ဒီတွေ့ကြုံခံစားမှုတွေက အိပ်မက်ဆိုးတွေနဲ့

isn’t a personal failing;

rather, it’s a treatable malfunction of certain biological mechanisms

နေ့စဉ်ဘဝကို နှောင့်ယှက်တဲ့

အပျက်သဘော အတွေးတွေ

ဖြစ်စေတဲ့ နောက်ကြောင်းပြန်တွေလို လက္ခဏာတွေက တရစ်ဝဲဝဲဖြစ်နေတယ်။

that allow us to cope with dangerous experiences.

စိတ်သောရောက်တဲ့ စိတ်ဖိစီးမှု အလွန် ရောဂါ (သို့) PTSD လို့ခေါ်တဲ့

To understand PTSD,

we first need to understand how the brain processes a wide range of ordeals,

ဒီဖြစ်စဉ်က

ပုဂ္ဂိုလ်ရေး အားနည်းချက်တစ်ခု မဟုတ်ဘဲ

အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အတွေအကြုံတွေကို ဖြေရှင်းနိုင်ခွင့်ပေးတဲ့

including the death of a loved one,

domestic violence,

ဇီဝဆိုင်ရာ ယန္တရားတချို့ရဲ့ ကုသလို့ရတဲ့ ချွတ်ယွင်းချက်တစ်ခု ပိုဆန်တယ်။

injury or illness,

abuse,

rape,

war,

PTSD ကို နားလည်ဖို့

car accidents,

ကျယ်ပြန်တဲ့ ဒုက္ခမျိုးစုံကို ဦးနှောက်က ဆောင်ရွက်ပုံကိုပထမဆုံး နားလည်ဖို့လိုတယ်။

and natural disasters.

These events can bring on feelings of danger and helplessness,

ချစ်ရသူတစ်ဦး သေဆုံးတာ အပါအဝင်

which activate the brain’s alarm system,

အိမ်တွင်း အကြမ်းဖက်မှု၊

known as the “fight-flight-freeze” response.

ထိခိုက်ဒဏ်ရာရမှု၊ နာမကျန်းမှု၊

အနိုင်ကျင့်မှု၊

When this alarm sounds,

မုဒိမ်းမှု၊

စစ်ပွဲ၊

the hypothalamic, pituitary, and adrenal systems,

ယာဉ်မတော်တဆမှုတွနဲ့

သဘာဝ ဘေးတွေပါ။

ဒီဖြစ်ရပ်တွေဟာ "တိုက်၊ ပြေး၊ ရပ်" လို့ သိကြတဲ့ ဦးနှောက်ရဲ့

known as the HPA axis,

work together to send signals to the autonomic nervous system.

သတိပေးမှု စနစ်တွေကို နှိုးဆွပေးတဲ့

အန္တရာယ်နဲ့ အကူအညီမဲ့မှု ခံစားချက် တွေကို ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။

That’s the network that communicates with adrenal glands and internal organs

ဒီသတိပေးမှုတွေ မြည်တဲ့အခါ

to help regulate functions like heart rate,

HPA ဝင်ရိုးတွေလို့ သိကြတဲ့ hypothalamic, pituitary နဲ့

digestion, and respiration.

adrenal စနစ်တွေဟာ

These signals start a chemical cascade

parasympathetic အာရုံကြော စနစ်ဆီ အချက်ပြမှုတွေ ပို့ဖို့ အတူ အလုပ်လုပ်တယ်။

that floods the body with several different stress hormones,

ဒါက နှလုံးခုန်ခြင်းအစာခြေခြင်း အသက်ရှူခြင်းတို့လို လုပ်ဆောင်မှုတွေကို

causing physiological changes that prepare the body to defend itself.

ကူညီ ထိန်းညှိဖို အဒရီနယ် ဂလင်းနဲ့

Our heart rate speeds up,

breathing quickens,

အတွင်းအင်္ဂါတွေနဲ့

ဆက်သွယ်တဲ့ ကွန်ရက်ပါ။

and muscles tense.

အချက်ပြမှုတွေက ခန္ဓာကို များစွာသောဖိစီးမှု

Even after a crisis is over,

ဟိုမုန်းအစုံနဲ့ ပြည့်လျှမ်းစေတဲ့ ဓာတု ဖြာဆင်းမှု တစ်ခုကို စတင်တယ်။

escalated levels of stress hormones may last for days,

ခန္ဓာကို ၎င်းဘာသာ ကာကွယ်ဖို့ ပြင်ဆင်ပေးတဲ့ ဇီဝကမ္မ အပြောင်းအလဲတွေဖြစ်ပေါ်စေခြင်းပါ။

contributing to jittery feelings,

nightmares,

and other symptoms.

နှလုံးခုန်နှုန်း မြန်လာတယ်။

For most people, these experiences disappear within a few days to two weeks

အသက်ရှု မြန်လာတယ်။

ကြွက်သားတွေ တင်းလာတယ်။

ကပ်ဘေးတစ်ခု ပြီးသွားတာတောင်မှ

as their hormone levels stabilize.

စိတ်ဖိစီးမှုဟိုမုန်းတွေရဲ့ မြင့်တက်နေတဲ့ အဆင့်တွေက ရက်များစွာကြာနိုင်တယ်။

But a small percentage of those who experience trauma

လိပ်ပြာ လန့်တာတွေ၊

have persistent problems

အိပ်မက်ဆိုးတွေနဲ့

—sometimes vanishing temporarily only to resurface months later.

အခြားသော လက္ခဏာတွေ ဖြစ်ပေါ်စေတာပါ။

လူအများစုအတွက်တော့ ဒီအတွေ့အကြုံတွေက ရက်အနည်းငယ်ကနေ သီတင်းနှစ်ပတ်အတွင်း

We don’t completely understand what’s happening in the brain,

ဟိုမုန်းအဆင့်တွေ ငြိမ်တာနဲ့ ပျောက်တယ်။

but one theory is that the stress hormone cortisol

ဒါပေမဲ့ စိတ်သောက တွေ့ကြုံရတဲ့ လူတွေရဲ့ ရာနှုန်း အနည်းငယ်မှာ

may be continuously activating the “fight-flight-freeze” response

ဆက်တိုက် ပြဿနာတွေ ရှိနေတယ်။

တစ်ခါတစ်ရံ ယာယီ ပျောက်သွားလိုက်၊ နောက် လတွေအကြာမှာပဲ ပြန်ပေါ်လိုက်ပါ။

while reducing overall brain functioning, leading to a number of negative symptoms.

ဦးနှောက်မှာ ဖြစ်ပျက်နေတာကို အပြည့်အဝ နားမလည်ပေမဲ့

These symptoms often fall into four categories:

အဆိုတစ်ခုရှိတာက စိတ်ဖိစီးမှု ဟိုမုန်း ကိုတီဇောဟာ

intrusive thoughts, like dreams and flashbacks,

'ပြေး၊တိုက်၊ရပ်' တုံ့ပြန်မှုကို အဆက်မပြတ် နှိုးဆွပေးနိုင်တယ်လို့ဆိုပါတယ်။

avoiding reminders of the trauma,

negative thoughts and feelings, like fear, anger, and guilt,

အလုံးစုံဦးနှောက် လုပ်ဆောင်မှုကို လျှော့စဉ် အပျက် လက္ခဏာများစွာကို ဖြစ်ပေါ်စေခြင်းပါ။

and “reactive” symptoms like irritability and difficulty sleeping.

ဒီလက္ခဏာတွေက မကြာခဏတော့ အမျိုးအစား လေးခုရှိပါတယ်။

အိပ်မက်များနှင့် နောက်ကြောင်းပြန်တွေလို နှောင့်ယှက်တဲ့ အတွေးများ

Not everyone has all these symptoms,

or experiences them to the same extent and intensity.

သောက သတိပေးချက်များကို ရှောင်ရှားခြင်း၊

ကြောက်စိတ်၊ ဒေါသနဲ့ အပြစ်ရှိတာလို အပျက်သဘော အတွေးများနဲ့ ခံစားချက်များနဲ့

When problems last more than a month, PTSD is often diagnosed.

ကသိကအောက်ဖြစ်မှုနဲ့ အိပ်ဖို့ခက်တာလို
 တုံ့ပြန်တတ်တဲ လက္ခဏာတွေပါ။

Genetics,

on-going overwhelming stress,

and many risk factors like preexisting mental illnesses

လူတိုင်းမှာတော့ ဒီလက္ခဏာအားလုံးမရှိ(သို့)

တူညီတဲ့ ပမာဏနဲ့ ပြင်းထန်မှု မခံစားရပါ။

or lack of emotional support,

likely play a role in determining who will experience PTSD.

ပြဿနာတွေက တစ်လထက် ပိုကြာတဲ့အခါ မကြာခဏ PTSD ရောဂါတွေ့ရပါတယ်။

But the underlying cause is still a medical mystery.

ဗီဇပညာ

ဆက်လက် လွှမ်းမိုးနေတဲ စိတ်ဖိစီးမှု

ကြိုရှိနေတဲ့ စိတ်မကျန်းမာမှု(သို့) စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးမှု ကင်းမဲ့တဲ့

A major challenge of coping with PTSD is sensitivity to triggers,

ဘေးဖြစ်တဲ့ အကြောင်းရင်းများစွာက

ဘယ်သူက PTSD ခံစားရမယ်ဆိုတာကို သတ်မှတ် ရာမှာ ကဏ္ဍတစ်ခု ပါဝင်နိုင်ခြေရှိတယ်။

physical and emotional stimuli

that the brain associates with the original trauma.

ဒါပေမဲ့ ငုပ်နေတဲ့ အကြောင်းရင်းကတော့ ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ ပဟေဠိတစ်ခုပါ။

These can be everyday sensations that aren’t inherently dangerous

PTSD ကို တိုင်တွယ်ခြင်းရဲ့အဓိက စိန်ခေါ်မှု တစ်ခုက အစပျိုးမှုတွေကို အထိမခံနိုင်မှုပါ။

but prompt powerful physical and emotional reactions.

For example, the smell of a campfire

ဦးနှောက်က မူလ စိတ်ဒဏ်ရာနဲ့

could evoke the memory of being trapped in a burning house.

ဆက်စပ်လျက် ပေးတဲ့ ရုပ်ပိုင်းနံ့ စိတ်ပိုင်း နှိုးဆွမှုတွေပါ။

ဒါတွေက ပင်ကိုယ်အားဖြင့် မရှိတဲ့ နေ့စဉ် ထိတွေ့ခံစားမှုတွေ ဖြစ်နိုင်ပေမဲ့

For someone with PTSD,

that memory activates the same neurochemical cascade

ချက်ချင်း အားကောင်းတဲ့ ရုပ်ပိုင်းနဲ့ စိတ်ပိုင်း တုံ့ပြန်မှုတွေပါ။

as the original event.

ဥပမာ မီးပုံပွဲတစ်ခုရဲ့ အနံ့ဟာ

That then stirs up the same feelings of panic and helplessness

မီးလောင်နေတဲ့ အိမ်ထဲမှာ ပိတ်မိနေတဲ့ အမှတ်ရမှုကို နှိုးဆွပေးနိုင်ပါတယ်။

as if they’re experiencing the trauma all over again.

PTSD ရောဂါရှိသူ တစ်ဦးအတွက်

Trying to avoid these triggers, which are sometimes unpredictable,

ဒီအမှတ်ရမှုက အလားတူ အရုံကြော ဓာတုဆိုင်ရာ ဖြာဆင်းမှုကို

မူလ အဖြစ်အနေနဲ့ နှိုးဆွပေးတယ်။

can lead to isolation.

ဒီနောက် ချောက်ချားမှုနဲ့ အကူအညီမဲ့မှုရဲ့ အလားတူ ခံစားချက်တွေကို လှုံ့ဆော်ပေးတယ်။

That can leave people feeling invalidated,

ignored,

or misunderstood,

စိတ်ဒဏ်ရာ အားလုံးကို တံခါပြန်ပြီး ခံစားလိုက်ရသလိုပါ။

like a pause button has been pushed on their lives

while the rest of the world continues around them.

တစ်ခါတစ်ရံမှာ ကြိုတင်မသိနိုင်တဲ့ ဒီအစပျိုးမှုတွေကို ရှောင်ဖို့ ကြိုးစားတာက

But, there are options.

အထီးကျန်မှုကို ဖြစ်စေတယ်။

If you think you might be suffering from PTSD,

ဒါက လူတွေကို ပျက်ပြယ်မှု လျစ်လျူရှုခံရတာ

the first step is an evaluation with a mental health professional

နားလည်မှုလွဲတာ

ခံရတဲ့ ခံစားမှုတွေဖြစ်စေတယ်။

ကျန်တဲ့ တစ်ကမ္ဘာလုံးက သူတိုအနားမှာ ဆက်ရှိနေချိန်မှာ

who can direct you towards the many resources available.

သူတို့ရဲ့ဘဝတွေမှာ ခဏရပ် ခလုတ် အနှိပ်ခံရတာမျိုးပါ။

Psychotherapy can be very effective for PTSD,

ဒါပေမဲ့ ရွေးစရာတွေ ရှိပါတယ်။

helping patients better understand their triggers.

သင်ဟာ PTSD ခံစားနေရ လောက်တယ်လို့ ထင်ရင်

And certain medications can make symptoms more manageable,

ပထမ အဆင့်က သင့်ကို ရရှိနိုင်တဲ့ ရင်းမြစ်များစွာဆီ လမ်းညွှန်ပေးနိုင်တဲ့

as can self- care practices, like mindfulness and regular exercise.

စိတ်ကျန်းမာရေး ပညာရှင် တစ်ဦးနဲ့ အကဲဖြတ်မှုပါ။

ဝေဒနာရှင်တွေကို သူတို့ရဲ အစပျိုးမှုတွေကို ကောင်းကောင်း နားလည်စေဖို့

What if you notice signs of PTSD in a friend or family member?

ကူညီပေးတဲ့ စိတ်ကုထုံးဟာ PTSD အတွက် အင်မတန် ထိရောက်နိုင်ပါတယ်။

Social support, acceptance, and empathy are key to helping and recovery.

တချို့ဆေးဝါးတွေက ရောဂါလက္ခဏာတွေကို ထိန်းသိမ်းရ ပိုလွယ်စေတယ်။

Let them know you believe their account of what they’re experiencing,

ဥပမာ ကိုယ်တိုင် စောင့်ရှောက်တဲ့ အလေ့အကျင့် တရားရှုမှတ်မှုနဲ့ ပုံမှန် လေ့ကျင့်ခန်းပါ။

and that you don’t blame them for their reactions.

မိသားစုဝင်တစ်ယောက်မှာ PTSD လက္ခဏာတွေ သတိထားမိရင်ရော။

If they’re open to it,

encourage them to seek evaluation and treatment.

လူမှုအထောက်အပံ့၊ လက်ခံမှုနဲ့မျှဝေခံစားမှု တွေဟာ ကူညီခြင်းနဲ့ သက်သာမှုအတွက် အဓရာပါ။

PTSD has been called “the hidden wound”

because it comes without outward physical signs.

သူတို့ တွေ့ကြုံနေရတာတွေရဲ့ အဖြစ်ကို သင် ယုံကြည်ပြီး သူတို့ရဲ့

But even if it’s an invisible disorder, it doesn’t have to be a silent one.

တုံ့ပြန်မှုတွေအတွက် အပြစ် မတင်တာကို သူတို့ကိုအသိပေးပါ။

ဒါကို သူတို့ ပြန်ဖော်မိရင်

အကဲဖြတ်မှုနဲ့ ကုသမှု ရယူဖို့ သူတို့ကို အားပေးပါ။

PTSD ကို "ပုန်းနေတဲ့ ဒဏ်ရာ"လို့ ခေါ်ခဲ့ဖူးတယ်။

အကြောင်းက အပြင်ပန်း ရုပ်ပိုင်း လက္ခဏာမပြလို့ပါ။

ဒါပေမဲ့ မမြင်နိုင်တဲ့ ရောဂါတစ်ခုဆိုတာတောင် တိတ်ဆိတ်နေတာမျိုး ဖြစ်ဖို့မလိုဘူးလေ။