The psychology of post-traumatic stress disorder - Joelle Rabow Maletis

Translator: Anand Orkhon Reviewer: Indra Ganzorig

Many of us will experience some kind of trauma during our lifetime.

Ихэнх хүмүүс амьдралынхаа туршид ямар нэгэн осол гэмтэлд өртдөг.

Sometimes, we escape with no long-term effects.

Заримдаа бид ямар нэгэн урт хугацааны үр дагаваргүйгээр эдгэрдэг.

But for millions of us, those experiences linger,

Гэвч олон хүмүүсийн хувьд үр дагавар удаан хугацаагаар үргэлжилж,

дурсамж сэдрэх, хар дарах, айх, сөрөг бодолд автах зэрэг

causing symptoms like flashbacks,

nightmares,

and negative thoughts that interfere with everyday life.

өдөр тутмын амьдралд саад болох шинж тэмдгүүд илэрдэг.

This phenomenon, called post-traumatic stress disorder,

Гэмтлийн дараах стрессийн эмгэг буюу PTSD гэж нэрлэгддэг энэ үзэгдэл нь

or PTSD,

isn’t a personal failing;

хувь хүний арчаагүйн шинж биш бөгөөд,

rather, it’s a treatable malfunction of certain biological mechanisms

бидний аюултай нөхцөл байдлыг давах биологийн тодорхой механизмын

that allow us to cope with dangerous experiences.

эмчилж болохуйц доголдол юм.

To understand PTSD,

PTSD-ийг ойлгохын тулд

we first need to understand how the brain processes a wide range of ordeals,

эхлээд олон янзын сорилттой тулгарахад тархи хэрхэн ажилладгийг ойлгох хэрэгтэй.

including the death of a loved one,

Эдгээр нь дотнын хүний үхлээс эхлэн,

domestic violence,

гэр бүлийн хүчирхийлэл,

injury or illness,

бэртэл эсвэл өвчлөл,

abuse,

дарамт шахалт,

rape,

хүчирхийлэл, дайн тулаан,

war,

car accidents,

машины осол, байгалийн гамшиг байж болно.

and natural disasters.

These events can bring on feelings of danger and helplessness,

Эдгээр явдлууд нь “тэмцэх-зугтах-хөших” гэж нэрлэгддэг

which activate the brain’s alarm system,

тархины аюулын дохиоллыг идэвхжүүлэн

known as the “fight-flight-freeze” response.

аюул занал, арга мөхөстөх үеийн мэдрэмжүүдийг үүсгэдэг.

When this alarm sounds,

Энэ дохиолол идэвхжихэд,

the hypothalamic, pituitary, and adrenal systems,

HPA тэнхлэг гэж нэрлэгддэг

гипоталамик, өнчин тархи мөн бөөрний дээд булчирхай системүүд хамт ажиллан

known as the HPA axis,

work together to send signals to the autonomic nervous system.

парасимпатик мэдрэлийн системд дохио өгдөг.

That’s the network that communicates with adrenal glands and internal organs

Энэ нь бөөрний дээд булчирхай болон бусад эрхтнүүдтэй холбогдож

to help regulate functions like heart rate,

зүрхний цохилт, хоол боловсруулалт,

digestion, and respiration.

амьсгалыг зохицуулдаг сүлжээ юм.

These signals start a chemical cascade

Эдгээр дохио нь стрессийн даавруудаар

that floods the body with several different stress hormones,

бие махбодыг дүүргэх химийн урвалыг эхлүүлж,

causing physiological changes that prepare the body to defend itself.

хүнийг өөрийгөө хамгаалахад бэлтгэдэг сэтгэл зүйн өөрчлөлтийг үүсгэнэ.

Our heart rate speeds up,

Ингэснээр зүрхний цохилт хурдсаж,

breathing quickens,

and muscles tense.

амьсгал түргэсэж,

булчин чангардаг.

Even after a crisis is over,

Золгүй явдал өнгөрсөн хэдий ч

escalated levels of stress hormones may last for days,

өссөн дааврын хэмжээ хэдэн хоног хэвийн хэмжээнд шилжилгүй

contributing to jittery feelings,

тааламжгүй мэдрэмж, хар дарах,

nightmares,

and other symptoms.

гэх мэт шинж тэмдгийг үүсгэдэг.

For most people, these experiences disappear within a few days to two weeks

Ихэнх хүмүүсийн хувьд эдгээр үзэгдэл нь дааврын хэмжээ тогтворжсоноор

хэд хоногоос хэдэн долоо хоногийн дотор алга болдог.

as their hormone levels stabilize.

But a small percentage of those who experience trauma

Гэвч эдгээр хүмүүсийн цөөн хэдэн хувьд

have persistent problems

энэ үзэгдэл нь зогсолтгүй үргэлжилж,

—sometimes vanishing temporarily only to resurface months later.

зарим тохиолдолд хэсэг алга боловч хэсэг хугацааны дараа эргэн гарч ирдэг.

We don’t completely understand what’s happening in the brain,

Бид тархинд яг юу болдгийг бүрэн ойлгоогүй байгаа ч

but one theory is that the stress hormone cortisol

нэг онол бол кортизол хэмээх стрессийн даавар нь

may be continuously activating the “fight-flight-freeze” response

“тэмцэх-зугтах-хөших” хариу урвалыг тасралтгүй идэвхжүүлэхийн зэрэгцээ

while reducing overall brain functioning, leading to a number of negative symptoms.

тархины ерөнхий ажиллагааг бууруулж, олон сөрөг үр дагаврыг авчирдаг.

These symptoms often fall into four categories:

Эдгээр шинж тэмдгүүд нь дөрвөн ангилалд хуваагддаг.

intrusive thoughts, like dreams and flashbacks,

Эдгээрт зүүд, дурсамж гэх мэт хүсээгүй бодлууд,

avoiding reminders of the trauma,

тухайн үеийг санагдуулам юмсаас зугтах,

negative thoughts and feelings, like fear, anger, and guilt,

айдас, уур уцаар, гэмшил зэрэг сөрөг бодол мэдрэмжүүд,

and “reactive” symptoms like irritability and difficulty sleeping.

цухалдах, нойргүйдэх зэрэг хариу урвалт шинж тэмдгүүд орно.

Not everyone has all these symptoms,

Хүн бүрд эдгээр шинж тэмдгүүд илрэхгүй бөгөөд

or experiences them to the same extent and intensity.

харилцан адилгүй янз янзаар илэрдэг.

When problems last more than a month, PTSD is often diagnosed.

Эдгээр асуудал нь сараас дээш хугацаанд арилахгүй бол PTSD гэж оношилно.

Genetics,

Удамшил, урт хугацааны хэт их стресс,

on-going overwhelming stress,

and many risk factors like preexisting mental illnesses

мөн өмнөх сэтгэцийн өөрчлөлт,

сэтгэл санааны дэмжлэг дутах гэх мэт сэтгэл зүйн асуудлууд нь

or lack of emotional support,

likely play a role in determining who will experience PTSD.

PTSD-д өртөх эсэхэд нөлөө үзүүлэх боломжтой.

But the underlying cause is still a medical mystery.

Гэвч гол шалтгаан нь одоог хүртэл анагаахын оньсого хэвээр байна.

A major challenge of coping with PTSD is sensitivity to triggers,

PTSD-ийг даван туулахад тулгардаг гол сорилт бол

анхны осол гэмтэлтэй холбоотой

physical and emotional stimuli

бие махбод болон сэтгэл зүйн өдөөгч хүчин зүйлд хэт мэдрэг байх явдал юм.

that the brain associates with the original trauma.

These can be everyday sensations that aren’t inherently dangerous

Эдгээр нь аюултай биш ч гэлээ бие махбод болон сэтгэл хөдлөлийн

but prompt powerful physical and emotional reactions.

хүчтэй хариу үйлдэл үзүүлдэг өдөр тутмын мэдрэмжүүд байж болно.

For example, the smell of a campfire

Жишээ нь түүдэг галын үнэр

could evoke the memory of being trapped in a burning house.

шатаж буй байшинд гацсан дурсамжийг сэдрээж болно.

For someone with PTSD,

PTSD-тэй хүмүүсийн хувьд

that memory activates the same neurochemical cascade

энэ дурсамж нь анхны үйл явдалтай ижил

мэдрэл системд химийн урвалыг идэвхжүүлдэг.

as the original event.

That then stirs up the same feelings of panic and helplessness

Тэр нь улмаар тухайн үеийнхтэй ижил сандрах, цөхрөх мэдрэмжийг төрүүлж

as if they’re experiencing the trauma all over again.

ослыг туулж буй мэт мэдрэмжийг дахин өгдөг.

Trying to avoid these triggers, which are sometimes unpredictable,

Заримдаа урьдчилан таамаглах боломжгүй эдгээр хүчин зүйлээс зугтаахыг оролдох нь

can lead to isolation.

бусдаас зайгаа барихад хүргэдэг.

That can leave people feeling invalidated,

Энэ нь хүмүүст үгүйсгэгдэх,

ignored,

үл тоогдох, буруу ойлголцох гэх мэтээр

or misunderstood,

like a pause button has been pushed on their lives

бусад хүмүүсийн амьдрал хэвээр үргэлжилж байхад

while the rest of the world continues around them.

яг л тэдний амьдрал зогсчихсон мэт мэдрэмжийг төрүүлдэг.

But, there are options.

Тэгсэн хэдий ч боломж байгаа.

If you think you might be suffering from PTSD,

Хэрэв та өөрийгөө PTSD-ээр өвдсөн гэж бодож байвал

the first step is an evaluation with a mental health professional

хийх эхний алхам бол зөвлөгөө өгч чиглүүлж чадах

who can direct you towards the many resources available.

мэргэжлийн сэтгэл зүйчээр нөхцөл байдлаа үнэлүүлэх юм.

Psychotherapy can be very effective for PTSD,

Сэтгэлзүйн эмчилгээ нь PTSD-ийн хувьд үр дүн өндөр бөгөөд,

helping patients better understand their triggers.

өвчтөнүүдэд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг илүү ойлгоход тусалдаг.

And certain medications can make symptoms more manageable,

Зарим эм бэлдмэл бас бясалгал, тогтмол дасгал хийж өөртөө анхаарал тавих нь

as can self- care practices, like mindfulness and regular exercise.

шинж тэмдгийг зохицуулахад дөхөм болгодог.

What if you notice signs of PTSD in a friend or family member?

Хэрэв таны найз нөхөд, ойр дотнын хүнд PTSD шинж тэмдэг ажиглагдвал яах вэ?

Social support, acceptance, and empathy are key to helping and recovery.

Олноороо туслах, хүлээн зөвшөөрөх, ойлгох нь үүнээс эдгэрэх гол тусламж юм.

Let them know you believe their account of what they’re experiencing,

Тэдэнд тохиолдсон зүйлд нь итгэж байгаагаа

мөн тэдний хариу үйлдлийг зэмлэхгүй гэдгээ хэлээрэй.

and that you don’t blame them for their reactions.

If they’re open to it,

Хэрэв тэд дургүйцэхгүй бол

encourage them to seek evaluation and treatment.

тэднийг оношилгоо, эмчилгээ хийлгэхийг зөвлөөрэй.

PTSD has been called “the hidden wound”

Бие дээр ил шинж тэмдэг илэрдэггүй учир

because it comes without outward physical signs.

PTSD нь “далд шарх” гэж нэрлэгддэг.

But even if it’s an invisible disorder, it doesn’t have to be a silent one.

Энэ нь үл үзэгдэх эмгэг хэдий ч үл сонсогдох эмгэг байх албагүй.