Climate change: Earth's giant game of Tetris - Joss Fong

1,234,232 views ・ 2014-04-22

TED-Ed


ဗီဒီယိုကိုဖွင့်ရန် အောက်ပါ အင်္ဂလိပ်စာတန်းများကို နှစ်ချက်နှိပ်ပါ။

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Mie Cho
00:06
To understand climate change,
0
6595
1525
ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုကို နားလည်ဖို့
00:08
think of the game "Tetris."
1
8120
1724
Tetris တုံးဆင့်ဂိမ်းကို တွေးကြည့်ပါ
00:09
For eons, Earth has played a version of this game with blocks of carbon.
2
9844
4418
ကပ်ကမ္ဘာအတွက် ကမ္ဘာမြေက ကာဗွန်တုံးတွေနဲ့ ဒီဂိမ်း အမျိုးအစားကို ကစားပါတယ်
00:14
They enter the atmosphere as carbon dioxide gas from volcanoes,
3
14262
3535
၄င်းတို့ကလေထုထဲကို မီးတောင်၊အပင်ဆွေး​ေ အသက်ရှူသတ္တဝါနဲ့ပင်လယ်မျက်နှာပြင်ကထွက်တဲ့
00:17
decaying plant matter,
4
17797
1546
00:19
breathing creatures
5
19343
1167
ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်
00:20
and the surface of the sea.
6
20510
1458
အနေနဲ့
00:21
And they leave the atmosphere when they're used by plants during photosynthesis,
7
21968
3920
ဝင်လာပါတယ်
၎င်းတို့ကို အပင်တွေက အစာချက်လုပ်ငန်းမှာ အသုံးပြုတဲ့အခါ၊ သမုဒ္ဒရာက
00:25
absorbed back into the ocean,
8
25888
1624
ပြန်စုပ်ယူတဲ့အခါ မြေလွှာနဲ့နုန်းမှာ
00:27
or stored in soil and sediment.
9
27512
2165
သိုလှောင်တဲ့အခါ လေထုထဲကနေ ပြန်ထွက်သွားပါတယ်
00:29
This game of Tetris is called the carbon cycle,
10
29677
2502
ဒီ Tetris တုံးဆင့်ဂိမ်းကို ကာဗွန်သံသရာ လို့ခေါ်ပြီး
00:32
and it's the engine of life on Earth.
11
32179
2503
၎င်းက ကမ္ဘာ့သက်ရှိတို့ရဲ့ အင်ဂျင်တစ်ခုပါ
00:34
What's the connection to climate?
12
34682
2079
၄င်းက ရာသီဥတုနဲ့ ဘယ်လိုပတ်သတ်ပါလဲ
00:36
Well, when that carbon dioxide is in the air,
13
36761
2416
ဒီကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တွေ လေထဲမှာပြန်စုပ်ယူခံဖို့
00:39
waiting to be reabsorbed,
14
39177
1643
စောင့်ဆိုင်းနေစဉ် အာကာသထဲ
00:40
it traps a portion of the sun's heat,
15
40820
1885
ယိုစိမ့်သွားမဲ့ နေရဲ့အပူချိန်တချို့ကို
00:42
which would otherwise escape to space.
16
42705
2139
ထွက်ပေါက်မရှိအောင် ပိတ်လှောင်ထားပါတယ်
00:44
That's why carbon dioxide is called a greenhouse gas.
17
44844
2942
ဒါကြောင့်ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကို ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေလို့ခေါ်ပြီး
00:47
It creates a blanket of warmth,
18
47786
1793
၎င်းက ဖန်လုံအိမ်အာနိသင်လို့ သိကြတဲ့
00:49
known as the greenhouse effect,
19
49579
1682
ပူနွေးတဲ့အလွှာကို ဖန်တီးခြင်းဖြင့်
00:51
that keeps our Earth from freezing like Mars.
20
51261
2668
ကမ္ဘာကို အင်္ဂါဂြိုဟ်လို မအေးခဲအောင် ထိန်းပေးပါတယ်
00:53
The more carbon dioxide blocks hang out in the atmosphere waiting to be cleared,
21
53929
3864
လေထုထဲမှာ ရှင်းထုတ်ခံဖို့ စောင့်စားနေတဲ့ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တုံးတွေ ပိုများလေလေ
00:57
the warmer Earth becomes.
22
57793
2003
ကမ္ဘာမြေ ပိုပူနွေးလာလေလေ ပါပဲ။
00:59
Though the amount of carbon in the atmosphere
23
59796
2085
လေထုထဲက ကာဗွန်ပမာဏဟာ ရေခဲခေတ်နဲ့ ဥက္ကာခဲ
01:01
has varied through ice ages and astroid impacts,
24
61881
3132
ကျရောက်တဲ့ ကာလတစ်လျောက်လုံး အပြောင်းအလဲ ဖြစ်ခဲ့ပေမဲ့
01:05
over the past 8,000 years the stable climate we know took shape,
25
65013
4249
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၈,၀၀၀ ကာလအတွင်းမှာ တည်ငြိမ်တဲ့ရာသီဥတုဟာ ရုပ်လုံးပေါ်လာပြီး
01:09
allowing human civilization to thrive.
26
69262
2879
လူ့ယဉ်ကျေးမှုတွေကို ရှန်သန်ခွင့် ပြုလိုက်ပါတယ်
01:12
But about 200 years ago,
27
72141
2004
ဒါပေမဲ့ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၀၀ ခန့်မှာ
01:14
we began digging up that old carbon that had been stored in the soil.
28
74145
3366
မြေလွှာထဲသိုလှောင်ထားတဲ့ သက်ရင့် ကာဗွန်တွေကို စတင်တူးဖော်ခဲ့ကြတယ်
01:17
These fossil fuels, coal, oil and natural gas
29
77511
3334
ဒီရုပ်ကြွင်းလောင်စာတွေ၊ ကျောက်မီသွေး၊ ရေနံနဲ့ သဘာ၀ဓာတ်ငွေ့တွေက
01:20
are made from the buried remains of plants and animals
30
80845
2852
လူသားတွေမပေါ်ခင် ရှေးကာလထဲက သေဆုံးတဲ့ အပင်နဲ့တိရစ္ဆာန်တို့ရဲ့
01:23
that died long before humans evolved.
31
83697
3085
မြေမြှုပ်အကြွင်းအကျန်များက ဖြစ်လာတာပါ
01:26
The energy stored inside them was able to power
32
86782
2397
၎င်းတို့ဆီမှာ သိုလှောင်ထားတဲ့ စွမ်းအင်က
01:29
our factories, cars and power plants.
33
89179
2692
စက်ရုံ၊ကားနဲ့ ဓာတ်အားပေးစက်ရုံတွေကို မောင်းနှင်နိုင်ပေမဲ့
01:31
But burning these fuels also injected new carbon blocks into Earth's Tetris game.
34
91871
5171
ဒီလောင်ကျွမ်းမှုကကမ္ဘာ့Tetrisတုံးဆင့်ဂိမ်း ထဲကို ကာဗွန်အသစ်တွေ ဝင်ရောက်စေပါတယ်
01:37
At the same time, we cleared forests for agriculture,
35
97042
2803
တစ်ချိန်တည်းမှာပဲ စိုက်ပျိုးရေးအတွက် တောတွေရှင်းတာကြောင့်
01:39
reducing the Earth's ability to remove the blocks.
36
99845
3621
ကမ္ဘာ့ရဲ့ ကာဗွန်ဖယ်ရှားနိုင်စွမ်းကို ကျဆင်းစေပါတယ်
01:43
And since 1750, the amount of carbon in the atmosophere
37
103466
3264
၁၇၅၀ ခုနှစ် ကတည်းက လေထုထဲရှိ ကာဗွန်ပမာဏဟာ
01:46
has increased by 40%,
38
106730
2031
၄၀% လောက်ထိ တိုးသွားလိုက်တာ
01:48
and shows no sign of slowing.
39
108761
2167
ကျရိပ်ကိုမပြတော့ပါဘူး
01:50
Just like in Tetris, the more blocks pile up,
40
110928
2833
ဒီ Tetris တုံးဆင့်နည်းလိုပါပဲ၊ အတုံးတွေ ပုံလာလေ
01:53
the harder it becomes to restore stability.
41
113761
2975
တည်ငြိမ်အောင်ထိန်းဖို့ ပိုခက်လေပါပဲ
01:56
The extra carbon dioxide in the atmosphere
42
116736
2192
လေထုထဲက အပိုဆောင်း ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်တွေက
01:58
accelerates the greenhouse effect
43
118928
1997
မျက်နှာပြင်အပူကို ပိုလှောင်ပိတ်စေခြင်းဖြင့်
02:00
by trapping more heat near the surface
44
120925
2184
ဖန်လုံအိမ်အာနိသင်ကို အရှိန်မြင့်စေပြီး
02:03
and causing polar ice caps to melt.
45
123109
2714
ဝင်ရိုးစွန်း ရေခဲလွှာတွေကို ပျော်ဆင်းစေပါတယ်
02:05
And the more they melt, the less sunlight they're able to reflect,
46
125823
3209
ဒါတွေ ပိုအရည်ပျော်လေ၊ နေရောင်ခြည် အလင်းပြန်မှုနည်းလေဖြစ်ပြီး
02:09
making the oceans warm even faster.
47
129032
2977
သမုဒ္ဒရာရေ ပူနွေးမှုကိုတောင် ပိုမြန်စေပါတယ်
02:12
Sea levels rise, coastal populations are threatened with flooding,
48
132009
3531
ပင်လယ်ရေမြင့်တက်လာပြီး ကမ်းရိုးတန်း ဒေသရှိလူများကို ရေလွှမ်းမိုးခြင်း၊
02:15
natural ecosystems are disrupted,
49
135540
2301
သသာ၀ဂေဟစနစ် ပျက်သုန်းခြင်း၊ အချိန်နှင့်အမျှ
02:17
and the weather becomes more extreme over time.
50
137841
3584
ပိုပြင်းထန်တဲ့ရာသီဥတု စတဲ့အန္တရာယ်တွေနဲ့ ရင်ဆိုင်ရမည့်အလားအလာတွေရှိစေလာပါမယ်
02:21
Climate change may effect different people and places in different ways.
51
141425
3580
ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုက လူအမျိုးမျိုးနဲ့ ဒေသတွေကိုနည်းပေါင်းစုံနဲ့ထိခိုက်နိုင်တယ်
02:25
But, ultimately, it's a game that we're all stuck playing.
52
145005
3547
ဒါပေမဲ့ နောက်ဆုံးမှာတော့ ဒါက ကျုပ်တို့အားလုံး မပါမနေရမဲ့ ကစားပွဲပါ
02:28
And unlike in Tetris,
53
148552
1501
Tetris ဂိမ်းနဲ့မတူတဲ့အချက်က
02:30
we won't get a chance to start over and try again.
54
150053
2922
ပြန်စဖို့နဲ့ ထပ်ကြိုးစားဖို့ အခွင့်အရေး တော့ ထပ်မရတော့ပါဘူး
ဤဝဘ်ဆိုဒ်အကြောင်း

ဤဆိုက်သည် သင့်အား အင်္ဂလိပ်စာလေ့လာရန်အတွက် အသုံးဝင်သော YouTube ဗီဒီယိုများနှင့် မိတ်ဆက်ပေးပါမည်။ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှ ထိပ်တန်းဆရာများ သင်ကြားပေးသော အင်္ဂလိပ်စာသင်ခန်းစာများကို သင်တွေ့မြင်ရပါမည်။ ဗီဒီယိုစာမျက်နှာတစ်ခုစီတွင် ပြသထားသည့် အင်္ဂလိပ်စာတန်းထိုးများကို နှစ်ချက်နှိပ်ပါ။ စာတန်းထိုးများသည် ဗီဒီယိုပြန်ဖွင့်ခြင်းနှင့်အတူ ထပ်တူပြု၍ လှိမ့်သွားနိုင်သည်။ သင့်တွင် မှတ်ချက်များ သို့မဟုတ် တောင်းဆိုမှုများရှိပါက ဤဆက်သွယ်ရန်ပုံစံကို အသုံးပြု၍ ကျွန်ုပ်တို့ထံ ဆက်သွယ်ပါ။

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7