Climate change: Earth's giant game of Tetris - Joss Fong

İklim değişikliği: Dünyanın büyük Tetris oyunu - Joss Fong

Çeviri: Ayse Kocak Gözden geçirme: Eren Gokce

To understand climate change,

İklim değişikliğini anlayabilmek için,

think of the game "Tetris."

"Tetris" oyununu düşünün.

For eons, Earth has played a version of this game with blocks of carbon.

Asırlar boyunca, dünya bu oyunun benzerini karbon kütleleriyle oynadı.

They enter the atmosphere as carbon dioxide gas from volcanoes,

Bunlar atmosfere karbondioksit gazı olarak volkanlardan,

decaying plant matter,

çürüyen bitkilerden,

breathing creatures

nefes alan canlılardan

and the surface of the sea.

ve deniz yüzeyinden gelirler.

And they leave the atmosphere when they're used by plants during photosynthesis,

Ve atmosferi bitkiler tarafindan fotosentez esnasında kullanıldıktan sonra terk edip,

absorbed back into the ocean,

okyanus tarafından emilir

or stored in soil and sediment.

veya toprak ve tortuda depolanırlar.

This game of Tetris is called the carbon cycle,

Bu Tetris oyunun adı karbon döngüsüdür

and it's the engine of life on Earth.

ve bu döngü evrendeki yaşamın motorudur.

What's the connection to climate?

Peki iklimle bağlantısı nedir?

Well, when that carbon dioxide is in the air,

Karbondioksit havada

waiting to be reabsorbed,

yeniden absorbe edilmeyi beklerken,

it traps a portion of the sun's heat,

güneşin normalde uzaya gidecek olan

which would otherwise escape to space.

ısısının bir kısmını tutar.

That's why carbon dioxide is called a greenhouse gas.

Bu yüzden karbondioksite sera gazı denir.

It creates a blanket of warmth,

Sera etkisi olarak da bilinen,

known as the greenhouse effect,

dünyayı Mars gibi donmaktan koruyan,

that keeps our Earth from freezing like Mars.

The more carbon dioxide blocks hang out in the atmosphere waiting to be cleared,

battaniye gibi saran bir sıcaklık yaratır.

Atmosferde ne kadar çok karbondioksit bloğu temizlenmek üzere asılı kalırsa,

the warmer Earth becomes.

dünya da o kadar ısınır.

Though the amount of carbon in the atmosphere

Atmosferdeki karbon miktarı

has varied through ice ages and astroid impacts,

buzul çağları boyunca ve astroid çarpışmalarıyla değiştiği hâlde,

over the past 8,000 years the stable climate we know took shape,

son 8.000 yıl süresince bizim alışık olduğumuz iklim şimdiki şeklini alarak

allowing human civilization to thrive.

beşerî medeniyetlerin büyümesini sağladı.

But about 200 years ago,

Fakat 200 yıl kadar önce,

we began digging up that old carbon that had been stored in the soil.

toprağın altında depolanan eski karbonu kazmaya başladık.

These fossil fuels, coal, oil and natural gas

Bu fosil yakıtlar, kömür, petrol ve doğal gaz,

are made from the buried remains of plants and animals

insanlığın evrilmesinden çok zaman önce ölmüş olan

that died long before humans evolved.

hayvan ve bitki kalıntılarından oluşmuştur.

The energy stored inside them was able to power

Onların içinde depolanmış olan enerji

our factories, cars and power plants.

fabrikalarımıza, arabalarımıza ve elektrik santrallerimize güç verdi.

But burning these fuels also injected new carbon blocks into Earth's Tetris game.

Fakat bu fosil yakıtların yakılmasıyla dünyanın Tetris oyununa yeni karbon blokları da eklendi.

Aynı zamanda tarım için ormanları yok ederek,

At the same time, we cleared forests for agriculture,

reducing the Earth's ability to remove the blocks.

dünyanın karbon bloklarını azaltma gücünü düşürdük.

And since 1750, the amount of carbon in the atmosophere

Ve 1750'den beri, atmosferdeki karbon miktarı

has increased by 40%,

and shows no sign of slowing.

yüzde 40 arttı

ve azalacak gibi de görünmüyor.

Just like in Tetris, the more blocks pile up,

Tıpkı Tetris oyunundaki gibi ne kadar çok blok birikirse,

the harder it becomes to restore stability.

dengeyi sağlamak da o kadar zorlaşır.

The extra carbon dioxide in the atmosphere

Atmosferdeki ilave karbondioksit,

accelerates the greenhouse effect

yeryüzünde daha fazla ısının hapsolmasına ve

by trapping more heat near the surface

kutuptaki buzulların erimesine neden olarak

and causing polar ice caps to melt.

sera etkisini hızlandırır.

And the more they melt, the less sunlight they're able to reflect,

Buzullar eridikçe, daha az güneş ışığı yansıtabilirler,

making the oceans warm even faster.

bu da okyanusların daha da hızlı ısınmasına neden olur.

Sea levels rise, coastal populations are threatened with flooding,

Deniz seviyesi yükselir, kıyı şeridinde yaşayan nüfusu sel tehdit eder,

natural ecosystems are disrupted,

and the weather becomes more extreme over time.

doğal sistemler bozulur

ve havalar zamanla daha da aşırılaşır.

Climate change may effect different people and places in different ways.

İklim değişikliği farklı insanları ve bölgeleri farklı şekillerde etkileyebilir.

Fakat, eninde sonunda hepimizin oynamak zorunda olduğu bir oyun bu.

But, ultimately, it's a game that we're all stuck playing.

And unlike in Tetris,

Ve Tetris oyunundan farklı olarak,

we won't get a chance to start over and try again.

yeniden başlama ve deneme şansımız olmayacak.