What’s the smartest age? - Shannon Odell

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

What is the smartest age?

အတော်ဆုံးက ဘယ်အရွယ်လဲ။

Perhaps a day of friendly competition will lead us to the answer.

ဖော်ရွေရင်းနှီးတဲ့ ပြိုင်ပွဲနေ့ရက်က အဖြေဆီိ ခေါ်ဆောင်သွားမှာပါ။

Tomorrow’s the annual Brain Clash—

မနက်ဖြန်ဟာ Brain Clash နှစ်ပတ်လည်ပါ။

ten teams of two competing in a decathlon of mental challenges,

ဆယ်သင်းနှစ်ဖွဲ့ဟာ စိတ်ပိုင်းစိန်ခေါ်မှုတွေ ၊ပြိုင်ပွဲလေးတွေ၊ဉာဏ်စမ်းပွဲတွေပါတဲ့

trivia competitions, and puzzles.

ပြိုင်ပွဲဆယ်မျိုးကို ယှဥ်ပြိုင်မှာပါ။

I’ve been training all year.

တစ်နှစ်လုံး လေ့ကျင့်ပြီးပြီ။

I’ll need to pick the smartest, most capable teammate.

အတော်ဆုံး၊ စွမ်းဆောင်နိုင်ဆုံး အသင်းဖော်ကို ရွေးချယ်ဖို့လိုမယ်။

I’ve narrowed down the roster.

လူစာရင်းကို ချုံ့ချလိုက်ပြီ။

First we have Gabriela.

ပထမဆုံးက Gabriela ပါ။

She may only be 8, but don’t underestimate her!

သူက ၈ နှစ်သမီးသာဆိုပေမည့် သူ့ကို လျှော့မတွက်ပါနဲ့။

She’s fluent in two languages and is the ultimate outside-the-box thinker.

ဘာသာစကား နှစ်ခုကို ကျွမ်းကျင်စွာ ပြောတတ်ကာ အဆုံးစွန် ဖောက်ထွက် တွေးတတ်သူရောပါ။

Then there’s Ama.

ပြီးတော့ Ama ပါ။

She can recite 100 digits of pi, designs satellites for a living,

ပိုင်ဂဏန်း ၁၀၀ကို ရွတ်နိုင်ပြီး အသက်မွေး ဝမ်းကြောင်းအတွက် ဂြိုလ်တုဒီဇိုင်းတွေဆွဲကာ

and bakes a perfect soufflé.

အကောင်းဆုံး soufflé မုန်ကို့ ဖုတ်တတ်တယ်။

Or I could go with Mr. Taylor.

ဒါမှမဟုတ် Mr. Taylor နဲ့ သွားလို့ရလား။

He’s the best chess player in the neighborhood,

သူက ရပ်ကွက်ထဲမှာ အကောင်းဆုံး စစ်တုရင် ကစားသမား၊

not to mention he’s competed in over 20 Brain Clashes

Brain Clashes ပွဲ ၂၀ ကျော်မှာ ၀င်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ပြီး

and is a five-time champion!

ချန်ပီယံ ငါးကြိမ်ဖြစ်ခဲ့တာ ထည့်မပြောသေးဘူး။

I’m not sure who to pick! Who’s the smartest?

ဘယ်သူ့ကို ရွေးရမလဲတော့ မသိဘူး။ ဘယ်သူက အတော်ဆုံးလဲ။

Which of these teammates should Amir choose for tomorrow's contest and why?

မနက်ဖြန်ပြိုင်ပွဲအတွက် Amir က ဘယ်အသင်း ဖော်တွေကို ရွေးချယ်သင့်သလဲ၊ ဘာကြောင့်လဲ။

Of course, it depends.

ဟုတ်ပါတယ်၊ အခြေအနေကို မူတည်တယ်။

While intelligence is often associated with things like IQ tests,

ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေးဟာ IQ စမ်းသပ်မှုတွေလို အရာတွေနဲ့ မကြာခဏ ဆက်စပ်နေပေမဲ့

these assessments fail to capture the scope and depth

ဒီအကဲဖြတ်မှုတွေက လူတစ်ဦးရဲ့ မတူတဲ့ စွမ်းရည်တွေရဲ့ နယ်ပယ်နဲ့

of a person’s varied abilities.

အတိမ်အနက်ကို ဖမ်းဆုပ်ဖို့ ပျက်ကွက်ပါတယ်။

So instead, we’ll break down the idea of “smart” into categories

ဒါအစား ဖန်တီးမှု၊ မှတ်ဉာဏ်နဲ့ သင်ယူမှုလ်ို အမျိုးအစားတွေဖြစ်တဲ့ “တော်တယ်”ဆိုတဲ့

like creativity, memory, and learning

အယူအဆကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပြီး

and explore when the brain’s best at each of them.

ဦးနှောက်က ဒါတစ်ခုစီမှာ အတော်ဆုံးဖြစ်ချိန်ကို စူးစမ်းမယ်။

Let's start at the very beginning.

နိဒါန်း စလိုက်ရအောင်။

In the first few years of life,

ဘဝရဲ့ပထမနှစ်အနည်းငယ်မှာ

your brain undergoes incredible rapid growth, called synaptogenesis,

ဦးနှောက်က စက္ကန့်တိုင်း အာရုံကြောချိတ်ဆက် မှု အသစ် ၁ သန်းကျော်ကို ဖန်တီးပေးတဲ့

where more than 1 million new neural connections are formed every second.

synaptogenesis ဆိုတဲ့ မယုံနိုင်အောင် လျင်မြန်တဲ့ ကြီးထွားမှုကို ကြုံတွေ့ခဲ့တယ်။

As the brain develops, it goes through a pruning process.

ဦးနှောက်ဖွံ့ဖြိုးလာတာနဲ့ လျှော့ချခြင်းလုပ်ငန်းစဉ်ကို ဖြတ်တယ်။

Based on your experience and environment,

သင်ံ အတွေ့အကြုံနဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်အပေါ် အခြေခံကာ

used connections are strengthened and unused connections are removed.

အသုံးပြုတဲ့ချိတ်ဆက်မှုတွေကို အားကောင်းစေကာ အသုံးမပြုတဲ့ ချိတ်ဆက်မှုတွေကို ဖယ်ရှားတယ်။

Frequently used neuronal pathways are myelinated,

မကြာခဏ သုံးလေ့ရှိတဲ့ အာရုံကြော လမ်းကြောင်းတွေကို လျှပ်ကာအလွှာနဲ့

wrapped in a layer of insulation, allowing information to travel faster.

ထုပ်ပိုးထားတာကြောင့် သတင်းအချက်အလက် ပိုမြန်ဆန်စွာ သွားလာနိုင်စေတယ်။

This creates a more efficient, fine-tuned brain.

ဒါက ပိုထိရောက်၊ကောင်းမွန်စွာ ချိန်ညှိတဲ့ ဦးနှောက်ကို ဖန်တီးတယ်။

But this brain remodeling happens within and between brain regions

ဒါပေမဲ့ ဒီဦးနှောက်ကို ပြုပြင်မွမ်းမံတာက မတူတဲ့အချိန်တွေမှာ ဦးနှောက် နယ်ပယ်

at different times,

အတွင်းနဲ့ ကြားမှာဖြစ်ပေါ်ကာ

allowing different skills to flourish at different ages.

မတူတဲ့ စွမ်းရည်တွေကို အသက်အရွယ်အလိုက် ကြီးထွားလာစေတယ်။

For example, in childhood, brain regions involved in language learning

ဥပမာ ငယ်စဉ်ကလေးဘဝမှာ ဘာသာစကားသင်ယူမှုမှာ ပါဝင်တဲ့ ဦးနှောက်အစိတ်အပိုင်းတွေက အမြန်

develop quickly,

ဖွံ့ဖြိုးလာတာကြောင့်

which is why many children can learn and master multiple languages.

ကလေးများစွာဟာ ဘာသာစကားများစွာကို သင်ယူ၊ ကျွမ်းကျင်တတ်မြောက်နိုင်တယ်။

Yet the prefrontal cortex,

ဒါပေမဲ့ သိမှတ်မှုဆိုင်ရာ

a brain region responsible for cognitive control and inhibition,

ထိန်းချုပ်မှုနဲ့တားဆီးမှုအတွက် တာဝန်ရှိတဲ့ ဦးနှောက်ဧရိယာ၊ ရှေ့ပိုင်း အလွှာက

is slower to develop.

ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ဖို့ ပိုနှေးတယ်။

As a result, some young children may struggle with strategic games,

အကျိုးဆက်အနေနဲ့ တချို့ကလေးငယ်တွေက မပြတ် စိုက်မှု၊ အစီအစဉ်ဆွဲမှုနဲ့

such as chess or checkers,

စိတ်ကူး အကြံဉာဏ်တွေ လိုအပ်တဲ့

which require constant concentration, planning, and abstract thought.

စစ်တုရင် သို့မဟုတ် ကျားထိုးတာလိုဗျူဟာကျတဲ့ ကစားနည်းတွေမှာ ရုန်းကန်ရနိုင်တယ်။

At the same time, children tend to be more flexible, exploration-based learners.

တစ်ချိန်တည်း ကလေးတွေက ပိုပြုလွယ်ပြင်လွယ် စူးစမ်းမှု အခြေခံတဲ့ သင်ယူသူတွေဖြစ်တတ်တယ်။

They often use more creative approaches when finding solutions to riddles

ဥာဏ်စမ်းတွေအတွက် အဖြေတွေရှာဖွေရာမှာ ဖန်တီးနိုင်မှုနည်းလမ်းတွေကို မကြာခဏ သုံးကာ

and are, on average, less afraid to make mistakes.

ပျမ်းမျှအနေနဲ့ အမှားလုပ်ဖို့ ကြောက်လန့်မှု နည်းပါးကြတယ်။

But adults have their own unique set of abilities.

ဒါပေမဲ့ လူကြီးတွေမှာ ကိုယ်ပိုင် ထူးခြားတဲ့ အရည်အချင်းတွေရှိတယ်။

Adults benefit from a well-developed prefrontal cortex,

လူကြီးတွေက ကောင်းစွာ ဖွံ့ဖြိုးနေတဲ့ အ ရှေ့ပိုင်းလွှာကနေ အကျိုးခံစားရတယ်။

allowing them to better execute skills that require learning, focus, and memory,

ဒါက သင်ယူမှု၊စူးစိုက်မှုနဲ့ မှတ်ဉာဏ်လိုအပ် တဲ့ ကျွမ်းကျင်မှုတွေကို ပိုကောင်းစေပြီး

making them quick and efficient puzzle solvers or crossword masters.

မြန်ဆန်ထိရောက်တဲ့ ဥာဏ်စမ်းဖြေသူ သို့မဟုတ် ပဟေဠိကျွမ်းကျင်တွေဖြစ်စေတယ်။

Late in adulthood, these same skills may decline

လူကြီးချိန် နှောင်းပိုင်းမှာ hippocampus လို့သိကြတဲ့

as the brain’s memory center, known as the hippocampus, shrinks.

ဦးနှောက်မှတ်ဉာဏ်ဗဟိုက ကျုံ့သွားတာကြောင့် အလားတူစွမ်းရည်တွေ ကျဆင်းသွားနိုင်တယ်။

But there’s a reason for the phrase “older and wiser.”

ဒါပေမဲ့ “ပိုအိုလေ ပိုပညာရှိလေ”စကားစု အတွက် အကြောင်းပြချက်တစ်ခုရှိတယ်။

After a lifetime of learning,

တစ်သက်တာလုံး သင်ယူပြီးနောက်မှာ

older adults have more knowledge to recall and utilize,

သက်ကြီးရွယ်အိုတွေက မှတ်မိဖို့နဲ့ အသုံးချဖို့အသိပညာ ပိုရရှိလာပြီး

making them excellent trivia partners.

သူတို့ကို ထူးကဲတဲ့ အသေးအဖွဲ လက်တွဲဖော်တွေဖြစ်လာစေတယ်။

Other factors that Amir should consider are his own strengths.

Amir ထည့်သွင်းစဉ်းစားသင့်တဲ့ အခြားအချက်တွေ က လူကြီးရဲ့ အားသာချက်တွေပါ။

As an adolescent, the prefrontal cortical regions of your brain are more developed

ဆယ်ကျော်သက်အရွယ်မှာ ဦးနှောက် ရှေ့ပိုင်း အလွှာဒေသတွေက ငယ်စဉ်ကထက်

than in childhood.

ပိုဖွံ့ဖြိုးလာတယ်။

This allows you to better navigate logic and math puzzles.

ဒါက သင့်ကို ယုတ္တိဗေဒနဲ့ သင်္ချာဆိုင်ရာ ပဟေဠိတွေကို ပိုကောင်းကောင်းလမ်းညွှန်စေတယ်။

Simultaneously, deep inside the brain,

တစ်ချိန်တည်းမှာ ဦးနှောက်အတွင်းပိုင်း

regions that are important in motivation and reward are developing even faster,

ပိုတောင်လျင်မြန်စွာ ဖွံ့ဖြိုးနေတဲ့ လှုံ့ ဆော်မှုနဲ့ဆုလာဘ်အတွက် အရေးပါတဲ့ နယ်ပယ်တွေက

driving teenagers like Amir to be curious and adventurous learners.

Amir လို ဆယ်ကျော်သက်တွေကို စူးစမ်းစွန့်စား တဲ့ သင်ယူသူတွေဖြစ်လာဖို့ တွန်းအားပေးနေတယ်။

In many ways, you can think of the teenager as a jack-of-all-trades,

နည်းလမ်းများစွာမှာ အတွေ့အကြုံသစ်တွေကို ရှာဖွေပြီး လျှင်မြန်စွာ လေ့လာဖို့

with brains wired to seek out new experiences and learn quickly.

သွယ်ထားတဲ့ဦးနှောက်ရှိတဲ့ ဆယ်ကျော်သက်ကို ဟိုစပ်စပ်ဒီစပ်စပ်လုပ်သူလို့ ယူဆနိုင်တယ်။

You’re at a dynamic stage,

သင်ဟာ သင် လုပ်တဲ့ ရွေးချယ်မှုတွေနဲ့

where the choices you make and the skills you focus on

သင် အာရုံစိုက်တဲ့ ကျွမ်းကျင်မှုတွေက သင့်ဦးနှောက်ဖွံ့ဖြိုးမှုကို တကယ်

can actually guide the development of your brain.

လမ်းညွှန်ပေးနိုင်တဲ့ တက်ကြွတဲ့ အဆင့်တစ်ခုမှာ ရောက်ရှိနေပါတယ်။

So, what’s the smartest age?

ဒါဆို အတော်ဆုံးက ဘယ်အသက်အရွယ်လဲ။

There’s no single answer.

အဖြေတစ်ခုတည်း မရှိဘူး။

It’s 8, 16, 25, 65, and everything in between;

ဒါက ၈၊ ၁၆၊ ၂၆၊ ၆၅ နဲ့ ကြားက အရွယ်အားလုံးပါ။

our brains have adapted to prioritize different skills at various ages

ဦးနှောက်တွေက ဘဝစိန်ခေါ်မှုတွေ၊ လိုအပ်ချက် တွေကို ဖြည့်ဆည်းဖို့ အရွယ်အမျိုးမျိုးမှာ

to meet that stage of life’s challenges and demands.

မတူတဲ့စွမ်းရည်တွေကို ဦးစားပေးဖို့ လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင်လုပ်ထားတာပါ။

So no matter who Amir picks, having an age-diverse team is a good strategy.

ဒါကြောင့် Amir ဟာ ဘယ်သူ့ကို ရွေးရွေး အရွယ် အမျိုးမျိုးပါတဲ့အသင်းရှိတာက ဗျူဟာကောင်းပါ။