What’s the smartest age? - Shannon Odell

Translator: An Tran Reviewer: My Den

What is the smartest age?

Độ tuổi nào thông minh nhất?

Perhaps a day of friendly competition will lead us to the answer.

Có lẽ một cuộc cạnh tranh lành mạnh sẽ cho chúng ta câu trả lời.

Tomorrow’s the annual Brain Clash—

Cuộc thi Brain Clash thường niên vào ngày mai—

ten teams of two competing in a decathlon of mental challenges,

10 cặp đội chơi thi đấu mười môn phối hợp thử thách tinh thần,

trivia competitions, and puzzles.

các cuộc thi đố vui, và giải câu đố.

I’ve been training all year.

Tôi đã luyện cả năm trời.

I’ll need to pick the smartest, most capable teammate.

Và giờ tôi phải chọn một đồng đội thông minh nhất.

I’ve narrowed down the roster.

Tôi đã có danh sách của mình.

First we have Gabriela.

Đầu tiên chúng ta có Gabriela.

She may only be 8, but don’t underestimate her!

Cô bé chỉ mới 8 tuổi, nhưng đừng đánh giá thấp cô ấy!

She’s fluent in two languages and is the ultimate outside-the-box thinker.

Cô bé thành thạo 2 ngôn ngữ và là một người có đầu óc sáng tạo.

Then there’s Ama.

Kế đến là Ama.

She can recite 100 digits of pi, designs satellites for a living,

Cô ấy có thể đọc thuộc lòng 100 chữ số pi, thiết kế vệ tinh để kiếm sống,

and bakes a perfect soufflé.

và nướng bánh Soufflé cực kì ngon.

Or I could go with Mr. Taylor.

Hay ông Taylor.

He’s the best chess player in the neighborhood,

Ông ấy là một kì thủ xuất sắc trong khu phố,

not to mention he’s competed in over 20 Brain Clashes

chưa nói đến ông đã thi đấu cho hơn 20 cuộc thi Brain Clashes

and is a five-time champion!

và 5 lần vô địch!

I’m not sure who to pick! Who’s the smartest?

Tôi thật không biết nên chọn ai! Ai mới là người thông minh nhất?

Which of these teammates should Amir choose for tomorrow's contest and why?

Amir nên chọn ai làm đồng đội cho cuộc thi ngày mai và tại sao?

Of course, it depends.

Tất nhiên, cũng tùy thôi.

While intelligence is often associated with things like IQ tests,

Trong khi sự thông minh liên quan nhiều đến những thứ như bài kiểm tra IQ,

these assessments fail to capture the scope and depth

những đánh giá này không khẳng định được phạm vi và chiều sâu

of a person’s varied abilities.

khả năng của một người.

So instead, we’ll break down the idea of “smart” into categories

Do đó, chúng ta sẽ chia nhỏ ý tưởng về “thông minh” thành nhiều loại

like creativity, memory, and learning

như sức sáng tạo, khả năng ghi nhớ và học hỏi

and explore when the brain’s best at each of them.

và khám phá xem khi nào bộ não thể hiện mỗi yếu tố rõ nhất.

Let's start at the very beginning.

Hãy bắt đầu thôi.

In the first few years of life,

Trong những năm đầu đời,

your brain undergoes incredible rapid growth, called synaptogenesis,

não bộ trải qua sự phát triển nhanh chóng

được gọi là sự hình thành các khớp thần kinh,

where more than 1 million new neural connections are formed every second.

nơi có hơn 1 triệu liên kết nơ-ron mới được hình thành mỗi giây.

As the brain develops, it goes through a pruning process.

Khi não bộ phát triển, nó sẽ thông qua một quá trình tinh giản.

Based on your experience and environment,

Dựa trên những trải nghiệm và môi trường,

used connections are strengthened and unused connections are removed.

củng cố liên kết thường được sử dụng và những liên kết không dùng đến bị loại bỏ.

Frequently used neuronal pathways are myelinated,

Các con đường thần kinh hoạt động mạnh được myelin hóa,

wrapped in a layer of insulation, allowing information to travel faster.

bao bọc trong các lớp phân cách cho phép thông tin được truyền đi nhanh hơn.

This creates a more efficient, fine-tuned brain.

Điều này tạo ra hiệu quả cao hơn, một bộ não ưu việt hơn.

But this brain remodeling happens within and between brain regions

Nhưng việc tái cấu trúc não bộ này xảy ra trong và giữa các vùng não

at different times,

ở thời điểm khác nhau,

allowing different skills to flourish at different ages.

giúp phát triển những kĩ năng khác nhau tùy từng độ tuổi.

For example, in childhood, brain regions involved in language learning

Ví dụ, khi còn nhỏ, những vùng não đảm nhiệm chức năng tiếp thu ngôn ngữ

develop quickly,

phát triển rất nhanh,

which is why many children can learn and master multiple languages.

đó là lí do tại sao trẻ em có thể học và thành thạo nhiều ngôn ngữ.

Yet the prefrontal cortex,

Nhưng thùy trán,

a brain region responsible for cognitive control and inhibition,

một vùng não chịu trách nhiệm kiểm soát và ức chế nhận thức,

is slower to develop.

phát triển chậm hơn.

As a result, some young children may struggle with strategic games,

Kết quả, một vài đứa trẻ sẽ gặp khó khăn với những trò chơi chiến thuật,

such as chess or checkers,

như cờ vua hay cờ đam,

which require constant concentration, planning, and abstract thought.

đòi hỏi sự tập trung liên tục, lập kế hoạch và tư duy trừu tượng.

At the same time, children tend to be more flexible, exploration-based learners.

Tuy nhiên, trẻ em thường linh hoạt hơn, như một học sinh đầy sáng tạo.

They often use more creative approaches when finding solutions to riddles

Chúng thường dùng những cách tiếp cận sáng tạo hơn để giải quyết câu đố

and are, on average, less afraid to make mistakes.

và thường, chúng ít sợ mắc lỗi.

But adults have their own unique set of abilities.

Nhưng người lớn cũng có những khả năng đặc biệt.

Adults benefit from a well-developed prefrontal cortex,

Nhờ sự phát triển toàn diện của thùy trán,

allowing them to better execute skills that require learning, focus, and memory,

cho phép họ sử dụng kĩ năng yêu cầu học hỏi, tập trung và ghi nhớ tốt hơn,

making them quick and efficient puzzle solvers or crossword masters.

giúp họ giải quyết nhanh chóng và hiệu quả các câu đó và trò chơi ô chữ.

Late in adulthood, these same skills may decline

Khi về già, những kĩ năng này dần suy giảm

as the brain’s memory center, known as the hippocampus, shrinks.

do trung tâm ghi nhớ của bộ não được biết đến như là hồi hải mã, co lại.

But there’s a reason for the phrase “older and wiser.”

Nhưng đây là lí do cho câu nói “Gừng càng già càng cay”.

After a lifetime of learning,

Sau một thời gian học hỏi,

older adults have more knowledge to recall and utilize,

người lớn tuổi tích lũy nhiều kiến thức được ôn lại và vận dụng,

making them excellent trivia partners.

giúp họ trở thành cộng sự lí tưởng cho trò đố vui.

Other factors that Amir should consider are his own strengths.

Những nhân tố khác mà Amir có thể cân nhắc chính là thế mạnh của cậu.

As an adolescent, the prefrontal cortical regions of your brain are more developed

Ở tuổi vị thành niên, thùy trán có sự phát triển hơn

than in childhood.

khi còn bé.

This allows you to better navigate logic and math puzzles.

Điều này cho phép bạn điều hướng tốt hơn câu đố logic và toán học.

Simultaneously, deep inside the brain,

Đồng thời, sâu bên trong bộ não,

regions that are important in motivation and reward are developing even faster,

những vùng thúc đẩy động lực và phần thưởng đang phát triển nhanh hơn,

driving teenagers like Amir to be curious and adventurous learners.

khiến cho trẻ tuổi vị thành niên như Amir thành học sinh tò mò và thích khám phá.

In many ways, you can think of the teenager as a jack-of-all-trades,

Theo nhiều cách, bạn có thể hiểu những thanh niên đó như những người đa di năng,

with brains wired to seek out new experiences and learn quickly.

với bộ não khả biến giúp khám phá trải nghiệm mới và học hỏi nhanh hơn.

You’re at a dynamic stage,

Bạn đang ở vào giai đoạn năng động,

where the choices you make and the skills you focus on

khi những lựa chọn của bạn và những kĩ năng bạn tập trung vào

can actually guide the development of your brain.

có thể định hướng sự phát triển của não.

So, what’s the smartest age?

Vậy, độ tuổi nào thông minh nhất?

There’s no single answer.

Không có câu trả lời cụ thể nào.

It’s 8, 16, 25, 65, and everything in between;

Có thể 8, 16, 25, 65, hay bất kì độ tuổi nào;

our brains have adapted to prioritize different skills at various ages

Não bộ của chúng ta thích nghi để ưu tiên các khả năng khác nhau ở độ tuổi khác nhau

to meet that stage of life’s challenges and demands.

để đáp ứng những thách thức và nhu cầu cuộc sống.

So no matter who Amir picks, having an age-diverse team is a good strategy.

Vậy nên, không quan trọng Amir chọn ai, một đội chênh tuổi là một chiến lược tốt.