What’s the smartest age? - Shannon Odell

Аудармашы: Botagoz Kuanyshova Редактор: Bakytgul Salykhova

What is the smartest age?

Адам неше жаста өте ақылды болады?

Perhaps a day of friendly competition will lead us to the answer.

Жауабын табу үшін жарыс ұйымдастырайық.

Tomorrow’s the annual Brain Clash—

Ертең “Ақылдылар сайысы” өткелі жатыр.

ten teams of two competing in a decathlon of mental challenges,

Әрқайсысында 2 адамнан 10 топ зияткерлік сайыста

сынға түседі.

trivia competitions, and puzzles.

I’ve been training all year.

Жарысқа 1 жыл дайындалдым.

I’ll need to pick the smartest, most capable teammate.

Тобыма ең ақылды әрі қабілетті адамды таңдау қажет.

I’ve narrowed down the roster.

Үміткерлер тізімін іріктедім.

First we have Gabriela.

Алғашқысы - Габриела.

She may only be 8, but don’t underestimate her!

Жасы 8-де екен деп оны менсінбеуіміз дұрыс емес.

She’s fluent in two languages and is the ultimate outside-the-box thinker.

Ол екі тілді жетік меңгерген әрі ойлау жүйесі өзгеше.

Then there’s Ama.

Екінші үміткер - Ама.

She can recite 100 digits of pi, designs satellites for a living,

Ол Pi мәнінің 100 санын еркін айта алады, спутниктер жобасын жасайды және

and bakes a perfect soufflé.

суфлені керемет дайындайды.

Or I could go with Mr. Taylor.

Әлде Тейлор мырзаны таңдасам ба?!

He’s the best chess player in the neighborhood,

Ол өз ортасында үздік шахматшы,

not to mention he’s competed in over 20 Brain Clashes

сонымен қатар 20-дан астам викторинаға қатысып,

and is a five-time champion!

соның 5-еуінде жеңіске жеткен.

I’m not sure who to pick! Who’s the smartest?

Енді тобыма кімді таңдаймын? Ең ақылдысы кім?

Which of these teammates should Amir choose for tomorrow's contest and why?

Ертеңгі жарысқа Амир кімді таңдауы қажет?

Of course, it depends.

Әрине, бұл жағдайға байланысты.

While intelligence is often associated with things like IQ tests,

Интелект IQ тесттің көрсеткішімен өлшенсе де,

these assessments fail to capture the scope and depth

ол адамның өзге де

of a person’s varied abilities.

ерекше қабілеттерін анықтай алмайды.

So instead, we’ll break down the idea of “smart” into categories

Сол себепті тек ақылды деп бағаламай, оның

like creativity, memory, and learning

креатив, есте сақтау, үйрену сияқты

and explore when the brain’s best at each of them.

қабілеттерін ескерген жөн.

Let's start at the very beginning.

Басынан бастайық.

In the first few years of life,

Өміріміздің алғашқы жылдарында

your brain undergoes incredible rapid growth, called synaptogenesis,

синаптогенез процесі жүреді. Яғни, миымыз ерекше жылдамдықпен дамып,

where more than 1 million new neural connections are formed every second.

секунд сайын миллиондаған жаңа нейрондар түзеді.

As the brain develops, it goes through a pruning process.

Уақыт өте келе, бұл процесс баяулайды.

Based on your experience and environment,

Тәжірибе мен қоршаған ортаға байланысты

used connections are strengthened and unused connections are removed.

қолданатын ақпараттар нығайып, ескілері жадымыздан өшіп кетеді.

Frequently used neuronal pathways are myelinated,

Жиі қолданатын нейрондық жолдардың сыртқы қабаты

wrapped in a layer of insulation, allowing information to travel faster.

оқшауланып, ақпараттың жылдам алмасуына мүмкіндік береді.

This creates a more efficient, fine-tuned brain.

Бұның әсері әлдеқайда мол.

But this brain remodeling happens within and between brain regions

Бірақ бұл процесс мидың әр жерінде, әртүрлі

at different times,

уақытта орындалғандықтан,

allowing different skills to flourish at different ages.

қабілеттер әр алуан кезеңде көрініс табады.

For example, in childhood, brain regions involved in language learning

Мәселен, тіл үйренуге қатысатын ми бөліктері балалық шақта

develop quickly,

қарқынды дамиды,

which is why many children can learn and master multiple languages.

соның әсерінен олар бірнеше тілді тез әрі еркін меңгере алады.

Yet the prefrontal cortex,

Алайда, когнитивті бақылауға

a brain region responsible for cognitive control and inhibition,

жауап беретін префронталды қыртыс

is slower to develop.

баяу дамиды.

As a result, some young children may struggle with strategic games,

Нәтижесінде зейінді талап ететін

such as chess or checkers,

шахмат, дойбы сияқты ойындар

which require constant concentration, planning, and abstract thought.

балалар үшін қиынға соғады.

At the same time, children tend to be more flexible, exploration-based learners.

Дегенмен, олар білім алуға икемдірек.

They often use more creative approaches when finding solutions to riddles

Сұрақтың жауабын іздеуде өзгеше әдістерді қолданып,

and are, on average, less afraid to make mistakes.

қателесуден қорықпайды.

But adults have their own unique set of abilities.

Ересектердің де өз жастарына сай ерекше қабілеттері бар.

Adults benefit from a well-developed prefrontal cortex,

Жақсы дамыған префронталды қыртыстың арқасында

allowing them to better execute skills that require learning, focus, and memory,

үйрену, зейін қою, есте сақтау

making them quick and efficient puzzle solvers or crossword masters.

олар үшін әлдеқайда жеңілірек.

Late in adulthood, these same skills may decline

Қартайған шақта гипокампус, яғни есте сақтаудың

as the brain’s memory center, known as the hippocampus, shrinks.

нашарлауынан бұл қабілеттер жоғала бастайды.

But there’s a reason for the phrase “older and wiser.”

Десек те, “кәрілікпен бірге даналық та келеді.”

After a lifetime of learning,

Өмірлік тәжірибеден өткен қариялар

older adults have more knowledge to recall and utilize,

викторина сайыстарында білімін керек жерде қолданып,

making them excellent trivia partners.

жақсы серік бола алады.

Other factors that Amir should consider are his own strengths.

Амир өзінің де мықты тұстарын саралауы қажет.

As an adolescent, the prefrontal cortical regions of your brain are more developed

Префронталды қыртыс балалық кезеңге қарағанда жасөспірім шақта

than in childhood.

әлдеқайда жақсы дамиды.

This allows you to better navigate logic and math puzzles.

Ол логикалық ойлау мен математикалық басқатырғыштарды шешуде көмектеседі.

Simultaneously, deep inside the brain,

Жеңіске жетуге деген құштарлыққа жауап беретін

regions that are important in motivation and reward are developing even faster,

мидың түпкі бөлігі, Амир сияқты жасөспірімдердің

driving teenagers like Amir to be curious and adventurous learners.

оқуға қызығушылығын арттырады.

In many ways, you can think of the teenager as a jack-of-all-trades,

Осыдан кейін сіз жастардың қолынан бәрі келеді,

with brains wired to seek out new experiences and learn quickly.

олар жаңашылдыққа әрдайым ашық, бәрін еркін меңгереді деп ойлайсыз.

You’re at a dynamic stage,

Дамушы кезеңде

where the choices you make and the skills you focus on

шешім шығару, қабілеттерді қолдана алу мидың әрі қарай дамуына

can actually guide the development of your brain.

әсер етеді.

So, what’s the smartest age?

Сонымен адамның ақылы неше жаста жетіледі?

There’s no single answer.

Дұрыс жауабы жоқ.

It’s 8, 16, 25, 65, and everything in between;

Ол 8, 16, 25, 65 немесе сол аралықта болуы мүмкін;

our brains have adapted to prioritize different skills at various ages

өз жасымызға сай даму үшін

to meet that stage of life’s challenges and demands.

қабілеттер миымызда әртүрлі кезеңде пайда болады.

So no matter who Amir picks, having an age-diverse team is a good strategy.

Сол себепті Амир тобына кімді таңдаса да, жас ерекшеліктері әртүрлі болғаны жөн.