How taking a bath led to Archimedes' principle - Mark Salata

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: sann tint

Some of the best opportunities to learn

သင်ယူဖို့ အကောင်းဆုံး အခွင့်အရေးတချို့က

are the moments in which we are perplexed.

ဦးနှောက်ခြောက်စေတဲ့ အချိန်လေးတွေဖြစ်ပါတယ်။

Those moments in which you begin to wonder and question.

ဒီလို အခိုက်အတန့်တွေမှာ စူးစမ်း မေးမြန်းဖို့ စတင်ပါ။

These moments have happened throughout history.

ဒီလို အခိုက်အတန့်တွေက သမိုင်းတလျောက် ရှိခဲ့ပြီး

and have led to some truly amazing discoveries.

တကယ့် အံဖွယ်ရာ တွေ့ရှိမှုတချို့ ရှိခဲ့ပါတယ်။

Take this story, for example.

ဒီပုံပြင်က ဥပမာပေါ့။

တစ်ခါက အာခိမိဒိ ခေါ်တဲ့ လူတစ်ဦး ရှိခဲ့တယ်။

There once was a fellow named Archimedes.

He was born in 287 B.C. in the city of Syracuse in Sicily.

ဘီစီ ၂၈၇၊ စစ္စလီ ကျွန်းက Syracuse မြို့မှာ သူ့ကို မွေးပါတယ်။

He was a Greek mathematician, physicist, engineer,

သူဟာ ဂရိ သင်္ချာပညာရှင်၊ ရူပဗေဒပညာရှင်၊ အင်္ဂျင်နီယာ

inventor, and astronomer.

တီထွင်သူနဲ့ နက္ခတ္တဗေဒသမားတစ်ဦးပါ။

One day, Archimedes was summoned by the king of Sicily

တစ်နေ့... စစ်စ္စလီဘုရင်ကြီးက ရွှေပန်းထိမ်သည်က သူ့ကို

to investigate if he had been cheated by a goldsmith.

လှည့်စားသလားဆိုတာကို ဖော်ထုတ်ပေးဖို့ အာခိမိဒီကို ဆင့်ခေါ်တယ်။

The king said he had given a goldsmith the exact amount of gold

ဘုရင်ကြီးက သရဖူတစ်ခုလုပ်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ ရွှေပမာဏ တိကျကို

needed to make a crown.

ပန်းထိမ်သည်ထံ ပေးခဲ့ကြောင်း မိန့်ပါတယ်။

However, when the crown was ready, the king suspected that the goldsmith cheated

သို့သော် သရဖူ ရတဲ့အခါ မင်းကြီးက၊ ပန်းထိမ်သည်က လူလည်ကျပြီး ရွှေအနည်းကို

and slipped some silver into the crown,

သူ့ဖို့ ယူကာ သရဖူထဲမှာ ငွေထည့်သုံးထားကြောင်းကို

keeping some of the gold for himself.

သံသယဝင်ပါတယ်။

The king asked Archimedes to solve the problem.

မင်းကြီးက ပြဿနာဖြေရှင်းဖို့ အာခိမိဒိကို မိန့်ပါတယ်။

But there was a catch: he couldn't do any damage to the crown.

ဒါပေမဲ့ တားမြစ်ချက်တစ်ခုရှိတာက သရဖူကို ထိခိုက်အောင် မလုပ်ရဘူးဆိုတာပါ။

One day, while taking his bath,

တစ်နေ့ သူရေချိုးနေစဉ်မှာ

Archimedes noticed that the water level in the bathtub rose

အာခိမိဒိက.. ရေဇလားထဲ စိမ်လိုက်တဲ့အခါ ဇလားထဲက ရေတွေ

and overflowed as he immersed himself into the tub.

မြင့်တက်လာပြီး လျှံကျကြောင်းကို သူ သတိပြုမိခဲ့ပါတယ်။

He suddenly realized that how much water was displaced

ဖယ်ထုတ်တဲ့ ရေပမာဏဟာ သူ့ခန္ဓာကိုယ် နှစ်လိုက်တဲ့

depended on how much of his body was immersed.

ပမာဏအပေါ်မှုတည်ကြောင်း သူ.. ရုတ်တရက် သဘောပေါက်ခဲ့ပါတယ်။

This discovery excited him so much that he jumped out of the tub

ဒီတွေ့ရှိချက်က ရေဇလားထဲက ခုန်ထွက်တဲ့အထိ သူ့ကိုစိတ်လှုပ်ရှားစေကာ

and ran through the streets naked, shouting "Eureka!"

ကိုယ်ဗလာနဲ့ လမ်းပေါ်လျှောက်ပြေးရင်း Eureka လို့ အော်ပါတော့တယ်။

Which comes from the ancient Greek meaning "I found it."

ရှေးဂရိစကားအရ ဒါက ငါတွေ့ပြီဆိုတဲ့ အဓိပ္ပာယ်ပါ။

What did he find?

သူ ဘာကို တွေ့ခဲ့တာပါလဲ။

Well, he found a way to solve the king's problem.

ဘုရင့်ပုစ္ဆာကို ဖြေရှင်းဖို့ နည်းတွေ့တာပါ။

You see, Archimedes needed to check the crown's density

ရွှေစင်ရဲ့ သိပ်သည်းမှုနဲ့ သရဖူရဲ့ သိပ်သည်းမှု တူ၊ မတူ

to see if it was the same as the density of pure gold.

သိရဖို့ အာခိမိဒိအနေနဲ့ စစ်ဆေးဖို့ လိုကြောင်းကို ခင်ဗျားသိပါတယ်။

Density is a measure of an object's mass divided by its volume.

သိပ်သည်းဟာ ၀တ္ထုတစ်ခုရဲ့ ဒြပ်ထုကို ၎င်းရဲ့ ထုထည်နဲ့ စားခြင်းပါ

Pure gold is very dense, while silver is less dense.

ရွှေစစ်စစ်က အလွန် သိပ်သည်းပြီး ငွေက သိပ်သည်းမှု နည်းပါတယ်။

So if there was silver in the crown, it would be less dense than if it were made of pure gold.

သရဖူထဲမှာ ငွေပါရင်တော့ ရွှေအစစ်နဲ့ ပြုလုပ်သည်ထက် သိပ်သည်းမှု နည်းပါလိမ့်မယ်။

But no matter what it was made of, the crown would be the same shape,

သို့သော် ဘာနဲ့ပဲလုပ်လုပ် သရဖူကတော့ ဒီပုံပဲ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။

which means the same volume.

ထုထည်တူတယ်လို့ ဆိုလိုတာပါ။

So if Archimedes could measure the mass of the crown first,

အရင်ဆုံး သရဖူရဲ့ ဒြပ်ထုကို တိုင်းပြီးတော့

၎င်းရဲ့ ထုထည်ကို အာခိမိဒိ တိုင်းနိုင်ရင်

and then measure its volume,

he could find out how dense it was.

ဘယ်လောက် သိပ်သည်းတာကို သူ တွေ့နိုင်ပါတယ်။

But it is not easy to measure a crown's volume - it has an irregular shape,

ဒါပေမဲ့ သရဖူရဲ့ ထုထည် တိုင်းဖို့က မလွယ်ပါဘူး သေတ္တာ သို့မဟုတ်

that's different from a simple box or ball.

ဘောလုံးလို ၎င်းက ပုံသဏ္ဌာန်မှန် မဟုတ်လို့ပါ။

You can't measure its size and multiply like you might for other shapes.

၎င်းရဲ့ အရွယ်ကိုတိုင်းပြီး တခြးာ ပုံစံတွေလို မြောက်လို့မရနိုင်ပါဘူး။

The solution, Archimedes realized,

အာခိမိဒိ သဘောပေါက်လိုက်တဲ့ ဖြေရှင်းချက်က

was to give the crown a bath.

သရဖူကို ရေဇလားထဲ နှစ်ဖို့ဖြစ်ပါတယ်။

by placing it in water and seeing how much water was displaced,

ရေထဲမှာ ၎င်းကိုထားပြီး ရေကို ဘယ်လောက်ဖယ်ထုတ်လဲ ကြည့်ခြင်းဖြင့်

he could measure the volume,

ထုထည်ကို သူတိုင်းနိုင်ပြီး

and he'd calculate the density of the crown.

သရဖူရဲ့ သိပ်သည်းဆကို သူတွက်နိုင်ပါတယ်။

If the crown was less dense than pure gold,

သရဖူရ ရွှေစစ်စစ်ထက် သိပ်သည်းမှု နည်းရင်တော့

then the goldsmith most definitely cheated the king.

ပန်းထိမ်သည်က မင်းကြီးကို လှည့်စားတာ သိပ်ကို သေချာပါတယ်။

When Archimedes went back to the king and did his test,

အာခိမိဒိက မင်းကြီးထံပြန်သွားပြီး သူ့ စမ်းသပ်ချက်ကို လုပ်တဲ့အခါ

the story says, he found that the goldsmith had indeed cheated the king,

ပုံပြင်အရတော့ ပန်းထိမ်သည်က မင်းကြီးကို တကယ်ပဲ လှည့်စားကြောင်းနဲ့

and slipped some silver in. These days,

ငွေတချို့ ရောထားကြောင်း သူတွေ့ခဲ့ပြီး ဒီကနေ့ခေတ်မှာ

using the way an object displaces water to measure volume is called

ထုထည်တိုင်းဖို့ အရာ၀တ္ထုက ရေကို ဖယ်ထုတ်တဲ့ နည်းအသုံးပြုခြင်းကို

Archimedes' principle. The next time you take a bath,

အာခိမိဒိ နိယာမလို့ ခေါ်ပါတယ်။ ခင်ဗျား နောက်တစ်ခါ ရေချိုးရင်

you can see Archimedes' principle in action,

အာခမိဒိ နိယာမ လုပ်ဆောင်ပုံကို ခံစားနိုင်ပြီးတော့

and maybe you'll have a genius idea of your own.

ခင်ဗျား ကိုယ်ပိုင်ဟန်နဲ့ ဉာဏ်ကျယ်တဲ့ စိတ်ကူးတစ်ခု ရသွားနိုင်ပါတယ်။