How taking a bath led to Archimedes' principle - Mark Salata

Banyo yaparak Arşimet Prensibine ulaşmak - Mark Salata

Çeviri: Arsel Acar Gözden geçirme: Diba Szamosi

Some of the best opportunities to learn

Öğrenmek için en iyi fırsatlar

are the moments in which we are perplexed.

kafamızın karıştığı zamanlarda olur.

Those moments in which you begin to wonder and question.

O anlarda merak eder ve sorgularsın.

These moments have happened throughout history.

Bu tür anlar tarih boyunca olmuştur

and have led to some truly amazing discoveries.

ve inanılmaz buluşlara sebep vermiştir.

Take this story, for example.

Bu hikayeyi bir örnek olarak alın.

There once was a fellow named Archimedes.

Bir zamanlar Arşimet adında bir adam vardı.

He was born in 287 B.C. in the city of Syracuse in Sicily.

M.Ö. 287 yılında Sicilya'da Syracuse şehrinde doğmuştu.

He was a Greek mathematician, physicist, engineer,

Yunanlı bir matematikçi, fizikçi, mühendis,

inventor, and astronomer.

mucit ve astronom idi.

One day, Archimedes was summoned by the king of Sicily

Bir gün, Arşimet, Sicilya kralı tarafından çağrıldı, ve kuyumcu

to investigate if he had been cheated by a goldsmith.

tarafından kandırılıp kandırılmadığını araştırması istendi.

The king said he had given a goldsmith the exact amount of gold

Kral, kuyumcuya bir taç yapacak kadar

needed to make a crown.

altın verdiğini söyledi.

However, when the crown was ready, the king suspected that the goldsmith cheated

Fakat taç geldiğinde, kral, kuyumcunun altından biraz çalıp

and slipped some silver into the crown,

tacın içine gizlice gümüş koyduğu konusunda

keeping some of the gold for himself.

şüpheler duydu.

The king asked Archimedes to solve the problem.

Kral, Arşimet'in bu sorunu çözmesini istedi.

But there was a catch: he couldn't do any damage to the crown.

Ama bir sorun vardı: Taca hiçbir şekilde zarar vermemesi gerekiyordu.

One day, while taking his bath,

Bir gün, banyo yaparken,

Archimedes noticed that the water level in the bathtub rose

Arşimet küvetin içine girince

and overflowed as he immersed himself into the tub.

suyun yükselip dışa taştığını gördü.

He suddenly realized that how much water was displaced

Birden, taşan su miktarının, vücudunun ne kadarının

depended on how much of his body was immersed.

suya girdiğine bağlı olduğunu fark etti.

This discovery excited him so much that he jumped out of the tub

Bu buluş onu o kadar heyecanlandırdı ki, küvetten çıkıp

and ran through the streets naked, shouting "Eureka!"

sokakta çıplak bir şekilde koşarak ''Eureka!'' diye bağırdı.

Which comes from the ancient Greek meaning "I found it."

Bu kelime, eski Yunanca'dan gelir ve ''Buldum.'' anlamına gelir.

What did he find?

Peki neyi buldu?

Well, he found a way to solve the king's problem.

Kralın sorununu nasıl çözeceğini buldu.

You see, Archimedes needed to check the crown's density

Arşimet, tacın ''yoğunluğunu'' saf altının yoğunluğu ile

to see if it was the same as the density of pure gold.

aynı olup olmadığını kontrol etmesi gerekiyordu.

Density is a measure of an object's mass divided by its volume.

Yoğunluk, bir objeye ait kütlenin hacmi ile bölünmesidir.

Pure gold is very dense, while silver is less dense.

Saf altın çok yoğundur, ama gümüş ise daha az yoğundur.

So if there was silver in the crown, it would be less dense than if it were made of pure gold.

Böylece taçın içinde gümüş varsa, saf altından yapılan bir taçtan daha az yoğun olması gerekir.

But no matter what it was made of, the crown would be the same shape,

Ama neyden yapılırsa yapılsın, taç aynı şekilde olurdu,

which means the same volume.

böylece hacmi de aynı olmuş olurdu.

So if Archimedes could measure the mass of the crown first,

Arşimet önce taçın kütlesini,

and then measure its volume,

sonrada hacmini ölçerek

he could find out how dense it was.

ne kadar yoğun olduğunu bulabilirdi.

But it is not easy to measure a crown's volume - it has an irregular shape,

Ama bir taçın hacmini kolay bir şekilde ölçemezsin - çünkü basit bir kutu ya da toptan

that's different from a simple box or ball.

farklı olarak düzensiz bir şekle sahiptir.

You can't measure its size and multiply like you might for other shapes.

Boyutunu bulup diğer şekiller gibi çarpıp hesaplayamazsın.

The solution, Archimedes realized,

Arşimet çözümü taca banyo

was to give the crown a bath.

yaptırarak buldu.

by placing it in water and seeing how much water was displaced,

Suya koyarak ne kadar suyun arttığını bulup

he could measure the volume,

hacmini ölçebilir,

and he'd calculate the density of the crown.

böylece taçın yoğunluğunu da hesaplayabilirdi.

If the crown was less dense than pure gold,

Eğer tacın yoğunluğu saf altından daha az ise,

then the goldsmith most definitely cheated the king.

o zaman kuyumcunun kralı kandırdığı kesindi.

When Archimedes went back to the king and did his test,

Hikayede olduğu gibi, Arşimet krala geri gidip deneyini gösterdiğinde

the story says, he found that the goldsmith had indeed cheated the king,

kuyumucunun kralı gerçekten kandırıp

and slipped some silver in. These days,

gümüş kullandığı ortaya çıktı. Günümüzde,

using the way an object displaces water to measure volume is called

suyu kullanarak bir objenin hacmini hesaplamaya

Archimedes' principle. The next time you take a bath,

''Arşimet Prensibi'' denir. Bir sonraki sefer banyo yaptığınızda,

you can see Archimedes' principle in action,

Arşimet Prensibinin nasıl çalıştığını görebilirsiniz.

and maybe you'll have a genius idea of your own.