How taking a bath led to Archimedes' principle - Mark Salata

Làm sao việc tắm bồn lại dẫn đến nguyên lí Archimedes - Mark Salata

Translator: Linh Khánh Phan Reviewer: Nelson Dinh

Some of the best opportunities to learn

Một vài cơ hội tốt nhất để tìm hiểu

are the moments in which we are perplexed.

là những lúc mà chúng ta đang rối trí.

Those moments in which you begin to wonder and question.

Những lúc mà bạn bắt đầu tự hỏi, và đặt câu hỏi.

These moments have happened throughout history.

Những giây phút này đã xảy ra trong suốt lịch sử.

and have led to some truly amazing discoveries.

và đã dẫn đến một số khám phá thực sự tuyệt vời.

Take this story, for example.

Hãy lấy câu chuyện này như một ví dụ.

There once was a fellow named Archimedes.

Xưa có một chàng thanh niên tên Archimedes.

He was born in 287 B.C. in the city of Syracuse in Sicily.

Ông sinh năm 287 trước công nguyên tại thành phố Syracuse, Sicily.

He was a Greek mathematician, physicist, engineer,

Ông là một nhà toán học người Hy Lạp, nhà vật lý học, kỹ sư,

inventor, and astronomer.

nhà phát minh và nhà thiên văn học.

One day, Archimedes was summoned by the king of Sicily

Ngày nọ, Archimedes được vua của Sicily triệu tập

to investigate if he had been cheated by a goldsmith.

để điều tra xem ông có bị lừa bởi một tên thợ kim hoàn.

The king said he had given a goldsmith the exact amount of gold

Vua nói ông đã đưa tên thợ kim hoàn một lượng vàng chính xác

needed to make a crown.

cần thiết để làm một Vương miện.

However, when the crown was ready, the king suspected that the goldsmith cheated

Tuy nhiên, khi vương miện hoàn thành, vua nghi ngờ rằng thợ kim hoàn lừa mình

and slipped some silver into the crown,

và trộn một số bạc vào chiếc vương miện,

keeping some of the gold for himself.

để giữ một số vàng cho mình.

The king asked Archimedes to solve the problem.

Vua hỏi Archimedes làm sao để giải quyết vấn đề.

But there was a catch: he couldn't do any damage to the crown.

Nhưng có một điều kiện: ông không thể làm gây bất kỳ tổn hại nào tới vương miện.

One day, while taking his bath,

Một ngày, khi đang tắm,

Archimedes noticed that the water level in the bathtub rose

Archimedes đã nhận thấy rằng mức nước trong bồn tắm tăng.

and overflowed as he immersed himself into the tub.

và tràn ra ngoài khi ông đắm mình vào bồn tắm.

He suddenly realized that how much water was displaced

Ông đột nhiên nhận ra rằng lượng nước tràn ra ngoài

depended on how much of his body was immersed.

phụ thuộc vào phần cơ thể ông chìm trong bồn.

This discovery excited him so much that he jumped out of the tub

Khám phá này làm ông vui sướng và ông đã nhảy ra khỏi bồn tắm

and ran through the streets naked, shouting "Eureka!"

và chạy qua đường phố trần truồng, hét to "Eureka!"

Which comes from the ancient Greek meaning "I found it."

Mà trong tiếng Hy Lạp cổ có nghĩa là "Tôi đã tìm thấy nó."

What did he find?

Ông đã tìm thấy gì?

Well, he found a way to solve the king's problem.

Vâng, ông đã tìm thấy cách để giải quyết vấn đề của nhà vua.

You see, Archimedes needed to check the crown's density

Bạn thấy đấy, Archimedes cần kiểm tra khối lượng riêng của vương miện

to see if it was the same as the density of pure gold.

để xem nó có giống như khối lượng riêng của vàng nguyên chất hay không.

Density is a measure of an object's mass divided by its volume.

Khối lượng riêng là một đại lượng tính bằng khối lượng một vật thể chia cho thể tích của nó.

Pure gold is very dense, while silver is less dense.

Vàng nguyên chất có khối lượng riêng lớn, trong khi bạc có khối lượng riêng nhỏ hơn.

So if there was silver in the crown, it would be less dense than if it were made of pure gold.

Vì vậy, nếu có bạc trong vương miện, nó sẽ có khối lượng riêng nhỏ hơn nếu nó được làm bằng vàng nguyên chất.

But no matter what it was made of, the crown would be the same shape,

Nhưng được làm bằng gì không quan trọng, vương miện sẽ có hình dạng giống nhau,

which means the same volume.

có nghĩa là cùng một thể tích.

So if Archimedes could measure the mass of the crown first,

Vì vậy, nếu Archimedes có thể đo khối lượng của vương miện trước,

and then measure its volume,

và sau đó đo thể tích của nó,

he could find out how dense it was.

ông có thể tính xem khối lượng riêng của nó.

But it is not easy to measure a crown's volume - it has an irregular shape,

Nhưng nó không phải dễ để đo thể tích vương miện - nó có hình dạng bất thường,

that's different from a simple box or ball.

khác với một cái hộp hoặc quả bóng.

You can't measure its size and multiply like you might for other shapes.

Bạn không thể đo các kích thước của nó và nhân lại như bạn tính với các vật khác.

The solution, Archimedes realized,

Giải pháp, Archimedes đã nhận ra,

was to give the crown a bath.

là cho vương miện "đi tắm".

by placing it in water and seeing how much water was displaced,

bằng cách đặt nó trong nước và xem bao nhiêu nước tràn ra,

he could measure the volume,

ông có thể đo thể tích,

and he'd calculate the density of the crown.

và ông sẽ tính toán khồi lượng riêng của vương miện.

If the crown was less dense than pure gold,

Nếu chiếc vương miện là không đặc như vàng nguyên chất,

then the goldsmith most definitely cheated the king.

thì tên thợ kim hoàn chắc chắn đã ăn gian.

When Archimedes went back to the king and did his test,

Khi Archimedes làm thí nghiệm của mình cho vua xem,

the story says, he found that the goldsmith had indeed cheated the king,

câu chuyện kể rằng, ông đã phát hiện rằng thợ kim hoàn thực sự lừa dối vua,

and slipped some silver in. These days,

và trộn một số bạc vào. Ngày nay,

using the way an object displaces water to measure volume is called

sử dụng phương pháp nhúng một vật vào nước để đo thể tích được gọi là

Archimedes' principle. The next time you take a bath,

nguyên lý Archimedes. Lần tới khi bạn tắm,

you can see Archimedes' principle in action,

bạn có thể thấy nguyên lý Archimedes,

and maybe you'll have a genius idea of your own.