How taking a bath led to Archimedes' principle - Mark Salata

कसा आंघोळ करताना आर्किमिडीजचा सिद्धांत समोर आला - मार्क सलत

Translator: Prerana Patil Reviewer: Abhinav Garule

Some of the best opportunities to learn

कधी कधी शिकण्याची उत्तम संधी

are the moments in which we are perplexed.

ते क्षण असतात जेव्हा आपण गोंधळात असतो.

Those moments in which you begin to wonder and question.

असे क्षण जेव्हा आपण विचार करायला सुरुवात करतो आणि आपल्या प्रश्न पडतात

These moments have happened throughout history.

इतिहासात असे क्षण बऱ्याच वेळा आलेले आहे

and have led to some truly amazing discoveries.

आणि त्यातनं काही विस्मयकारक शोध लागलेत.

Take this story, for example.

हीच गोष्ट बघा ना

There once was a fellow named Archimedes.

एकदा आर्किमिडीज नावाचा एक व्यक्ती होता.

He was born in 287 B.C. in the city of Syracuse in Sicily.

त्याचा जन्म २८७ इ. स. पू. मध्ये सेरेकिस इथे झाला होता

He was a Greek mathematician, physicist, engineer,

तो ग्रीक गणितज्ञ, भौतिकशास्त्रज्ञ, अभियंता

inventor, and astronomer.

संशोधक व खगोलशास्त्रज्ञ होता.

One day, Archimedes was summoned by the king of Sicily

एके दिवशी आर्किमिडीज ला सिसिलीच्या राजा ने एक काम दिले

to investigate if he had been cheated by a goldsmith.

सोनाराने राजा ला फसवले आहे का ह्याचा शोध लावण्याचे

The king said he had given a goldsmith the exact amount of gold

राजा ने सांगितले की त्याने सोनारला नेमके तितकेच सोने दिले होते

needed to make a crown.

जितके मुकुट बनवण्यासाठी गरजेचे होते.

However, when the crown was ready, the king suspected that the goldsmith cheated

पण, जेव्हा मुकुट तयार झाला तेव्हा राजाला असे वाटले की सोनाराने आपल्याला फसवून

and slipped some silver into the crown,

मुकुटात थोडे चांदी वापरले आहे

keeping some of the gold for himself.

आणि तितकेच सोने स्वतः कडे ठेवले आहे .

The king asked Archimedes to solve the problem.

राजाने आर्किमिडीजला ही समस्या सोडवायला सांगीतले.

But there was a catch: he couldn't do any damage to the crown.

पण राजाची एक अट होती : त्याने मुकुटाचे काहीच नुकसान करायचे नाही.

One day, while taking his bath,

ऐके दिवशी आंघोळ करताना

आर्किमिडीजच्या लक्षात आले की आंघोळीच्या टबमधील पाण्याचीपातळी वाढते

Archimedes noticed that the water level in the bathtub rose

and overflowed as he immersed himself into the tub.

आणि नंतर पाणी ओतू जातं जसजसा तो पाण्यात बुडतो

He suddenly realized that how much water was displaced

अचानक त्याचं लक्षात आले की पाण्याची पातळी किती वाढेल हे

depended on how much of his body was immersed.

त्याचं शरीराचा किती भाग पाण्याखाली आहे ह्या वर अवलंबून होत.

This discovery excited him so much that he jumped out of the tub

हा शोध लागल्या वर त्याला इतका आनंद झाला की तो लगेच टब बाहेर पडला

and ran through the streets naked, shouting "Eureka!"

आणि "युरेका" म्हणत गल्लीत तसाच पळत सुटला!

Which comes from the ancient Greek meaning "I found it."

प्राचीन ग्रीक भाषेत युरेकाचा अर्थ आहे "मला सापडले".

What did he find?

त्याला काय सापडले होते?

Well, he found a way to solve the king's problem.

खरेतर त्याला राजाची समस्या सोडवायचे मार्ग सापडले होते

You see, Archimedes needed to check the crown's density

हे बघा, आर्किमिडीजला बघायचं होत की मुकुटाची घनता

to see if it was the same as the density of pure gold.

ही शुद्ध सोन्याचे घनते इतकीच होती कि नाही.

घनता मोजण्यासाठी एका वस्तूच्या वजनाला त्याच्या घनफळ ह्याने भागाकार करावे लागते

Density is a measure of an object's mass divided by its volume.

Pure gold is very dense, while silver is less dense.

शुद्ध सोन्याची घनता ही चांदीच्या घनते पेक्षा जास्त असते.

So if there was silver in the crown, it would be less dense than if it were made of pure gold.

म्हणजेच जर का मुकुटात चांदी असेल तर त्याची घनता शुद्ध सोन्या पेक्षा कमी असेल.

But no matter what it was made of, the crown would be the same shape,

मुकुट काश्यानेही बनवलेले असले तरीही त्याचा आकार तोच राहील

which means the same volume.

म्हणजेच त्याचे घनफळ तेच राहील.

म्हणून जर का आर्किमिडीजला पहिले मुकुटाचे पहिले मोजता आले

So if Archimedes could measure the mass of the crown first,

and then measure its volume,

आणि नंतर त्याचे घनफळ मोजता आले

he could find out how dense it was.

तर त्याला मुकुटाची घनता काढता येईल.

पण मुकुटाचे घनफळ काढणे सोपे नव्हते कारण त्याचे आकार अनियमित होते

But it is not easy to measure a crown's volume - it has an irregular shape,

जे एका साध्या डब्ब्यापेक्षा किंवा चेंडूपेक्षा वेगळे होते

that's different from a simple box or ball.

You can't measure its size and multiply like you might for other shapes.

म्हणून आकार मोजण्यासाठी त्याची लांबीरुंदी मोजून त्यांचा गुणाकार करून चालणार नव्हते

The solution, Archimedes realized,

मग आर्किमिडीजच्या लक्षात आले की ह्याचे उत्तर होते

was to give the crown a bath.

मुकुटाला आंघोळ घालणे.

by placing it in water and seeing how much water was displaced,

मुकुटाला पाण्यात बुडवून पाण्याची किती पातळी वाढते हे बघितलं

he could measure the volume,

की मुकुटाचे घनफळ मोजता येईल,

and he'd calculate the density of the crown.

आणि त्यावरून तो मुकुटाची घनता काढू शकेल.

जर मुकुटाची घनता हि शुद्ध सोन्या पेक्षा कमी असेल तर

If the crown was less dense than pure gold,

then the goldsmith most definitely cheated the king.

सोनार ने नक्कीच राजाला फसवले!

When Archimedes went back to the king and did his test,

जेव्हा आर्किमिडीज राजा कडे परत गेला आणि त्याने ही चाचणी करून बघितली

the story says, he found that the goldsmith had indeed cheated the king,

तेव्हा गोष्टीनुसार सोनाराने खरच राजाला फसवले होते,

and slipped some silver in. These days,

आणि थोडे चांदी घातले होते. म्हणूनच आजकाल

पाण्याची किती पातळी वाढते त्यानुसार त्याचे घनफळ मोजण्याच्या पद्धतीला

using the way an object displaces water to measure volume is called

Archimedes' principle. The next time you take a bath,

आर्किमिडीजचा सिद्धांत असे म्हणतात. पुढच्या वेळेस तुम्ही जेव्हा आंघोळ करताना

you can see Archimedes' principle in action,

आर्किमिडीजचा सिद्धांत खरोखर बघणार,

and maybe you'll have a genius idea of your own.

तेव्हा कदाचित तुम्हालाही काहीतरी नवीन युक्ती सुचेल.