How taking a bath led to Archimedes' principle - Mark Salata

Jak zwykła kąpiel doprowadziła do sformułowania prawa Archimedesa - Mark Salata

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Daniel Wróblewski

Some of the best opportunities to learn

Czasami najlepsze momenty, by się czegoś nauczyć

are the moments in which we are perplexed.

to te, kiedy czegoś nie rozumiemy.

Those moments in which you begin to wonder and question.

Kiedy zaczynamy się zastanawiać i zadawać pytania.

These moments have happened throughout history.

Takich momentów było w historii wiele

and have led to some truly amazing discoveries.

i doprowadziły do prawdziwie niesamowitych odkryć.

Take this story, for example.

Ta historia będzie tego przykładem.

There once was a fellow named Archimedes.

Był sobie kiedyś człowiek o imieniu Archimedes.

He was born in 287 B.C. in the city of Syracuse in Sicily.

Urodził się w 287 roku p.n.e. w mieście Syrakuzy na Sycylii.

He was a Greek mathematician, physicist, engineer,

Był on greckim matematykiem, fizykiem, inżynierem,

inventor, and astronomer.

wynalazcą i astronomem.

One day, Archimedes was summoned by the king of Sicily

Pewnego dnia Archimedes został wezwany przez króla Sycylii

to investigate if he had been cheated by a goldsmith.

by sprawdzić, czy ten nie został oszukany przez złotnika.

The king said he had given a goldsmith the exact amount of gold

Król oznajmił, że dał złotnikowi dokładną ilość złota

needed to make a crown.

potrzebną do wykonania korony.

However, when the crown was ready, the king suspected that the goldsmith cheated

Jednak, kiedy była już gotowa, król podejrzewał, że złotnik go oszukał

and slipped some silver into the crown,

i przetopił trochę srebra do korony,

keeping some of the gold for himself.

zatrzymując trochę złota dla siebie.

The king asked Archimedes to solve the problem.

Król poprosił Archimedesa o rozwiązanie tego problemu.

But there was a catch: he couldn't do any damage to the crown.

Był jednak pewien haczyk, nie mógł on w żaden sposób uszkodzić korony.

One day, while taking his bath,

Pewnego dnia biorąc kąpiel,

Archimedes noticed that the water level in the bathtub rose

Archimedes zauważył, że poziom wody w wannie podniósł się

and overflowed as he immersed himself into the tub.

i przepełnił ją, jak ten się w niej zanurzył.

He suddenly realized that how much water was displaced

Nagle uświadomił sobie, że to, jak dużo wody zostało wylane poza wanne

depended on how much of his body was immersed.

zależało od tego jak głęboko się zanurzył.

This discovery excited him so much that he jumped out of the tub

To odkrycie sprawiło, że podekscytowany wyskoczył z wanny

and ran through the streets naked, shouting "Eureka!"

i pobiegł nago przez ulicę krzycząc "Eureka!"

Which comes from the ancient Greek meaning "I found it."

Co w starożytnej grece oznaczało "Znalazłem to!"

What did he find?

Co znalazł?

Well, he found a way to solve the king's problem.

Znalazł sposób rozwiązania problemu króla.

You see, Archimedes needed to check the crown's density

Widzicie, Archimedes musiał sprawdzić masę właściwą korony,

to see if it was the same as the density of pure gold.

czy była taka sam, jak w masa właściwa czystego złota.

Density is a measure of an object's mass divided by its volume.

Masa właściwa - gęstość, to stosunek masy pewnej ilości substancji do zajmowanej przez nią objętości.

Pure gold is very dense, while silver is less dense.

Czyste złoto jest bardzo gęste, srebro natomiast nie.

So if there was silver in the crown, it would be less dense than if it were made of pure gold.

Zatem, jeśli korona zawierałaby srebro miałaby mniejszą masę właściwą.

But no matter what it was made of, the crown would be the same shape,

Jednak niezależnie z czego byłaby wykonana, kształt, czyli objętość,

which means the same volume.

pozostałby taka sama.

So if Archimedes could measure the mass of the crown first,

Zatem, mierząc masę i objętość korony

and then measure its volume,

Zatem, mierząc masę i objętość korony

he could find out how dense it was.

mógł się dowiedzieć ile wynosi jej masa właściwa.

But it is not easy to measure a crown's volume - it has an irregular shape,

Jednak nie łatwo zmierzyć objętość korony, bo ma nieregularny kształt,

that's different from a simple box or ball.

inny od sześcianu czy kuli.

You can't measure its size and multiply like you might for other shapes.

Nie można zmierzyć i pomnożyć jego wielkości jak w przypadku innych kształtów.

The solution, Archimedes realized,

Archimedes wpadł na pomysł,

was to give the crown a bath.

by zanurzyć koronę w wodzie

by placing it in water and seeing how much water was displaced,

i sprawdzić o ile podniósł się jej poziom.

he could measure the volume,

W ten sposób mógł zmierzyć jej objętość

and he'd calculate the density of the crown.

i obliczyć masę właściwą.

If the crown was less dense than pure gold,

Jeśli korona byłaby lżejsza od czystego złota,

then the goldsmith most definitely cheated the king.

oznaczałoby to, że złotnik oszukał króla.

When Archimedes went back to the king and did his test,

Wieść głosi, że kiedy Archimedes przeprowadził test

the story says, he found that the goldsmith had indeed cheated the king,

okazało się, że tak się właśnie stało.

and slipped some silver in. These days,

Złotnik przetopił do niej trochę srebra.

using the way an object displaces water to measure volume is called

Dzisiaj, metodę obliczenia objętości ciała poprzez jego sile wyporu w wodzie,

Archimedes' principle. The next time you take a bath,

nazywamy Prawem Archimedesa. Następnym razem, kiedy będziesz brać kapiel

you can see Archimedes' principle in action,

zaobserwuj Prawo Archimedesa w akcji

and maybe you'll have a genius idea of your own.