How taking a bath led to Archimedes' principle - Mark Salata

Translator: YSU romano.transl.dept. Lusine Reviewer: Kristine Sargsyan

Ինչ-որ բան սովորելու լավագույն հնարավորությունները մեզ երբեմն ընձեռվում են

Some of the best opportunities to learn

are the moments in which we are perplexed.

այն պահերին, երբ մենք ինչ-որ բան չենք հասկանում:

Those moments in which you begin to wonder and question.

Դրանք այն պահերն են, երբ սկսում ես հետաքրքրվել ու հարցեր տալ:

These moments have happened throughout history.

Պատմության մեջ բազմաթիվ են նման պահերը,

and have led to some truly amazing discoveries.

որոնք ապշեցուցիչ բացահայտումների են հանգեցրել:

Take this story, for example.

Օրինակ՝ հետևյալ պատմությունը:

There once was a fellow named Archimedes.

Կար մի մարդ՝ Արքիմեդ անունով:

He was born in 287 B.C. in the city of Syracuse in Sicily.

Նա ծնվել էր Քրիստոսից առաջ 287 թվականին՝ Սիցիլիայի Սիրակուզա քաղաքում:

He was a Greek mathematician, physicist, engineer,

Նա հույն մաթեմաթիկոս էր, ֆիզիկոս, ինժեներ,

inventor, and astronomer.

գյուտարար և աստղագետ:

One day, Archimedes was summoned by the king of Sicily

Մի օր Սիցիլիայի արքան կանչում է Արքիմեդին՝

to investigate if he had been cheated by a goldsmith.

հրամայելով պարզել՝ ոսկերիչը խաբե՞լ է արդյոք իրեն:

The king said he had given a goldsmith the exact amount of gold

Արքան հայտնում է, որ ոսկերչին տվել է ճիշտ այնքան ոսկի,

needed to make a crown.

որքան հարկավոր էր թագ պատրաստելու համար:

However, when the crown was ready, the king suspected that the goldsmith cheated

Սակայն, երբ թագը պատրաստ էր, սկսել է կասկածել, թե ոսկերիչը խաբել է

and slipped some silver into the crown,

և ոսկուն որոշ չափով արծաթ է խառնել,

keeping some of the gold for himself.

իսկ ոսկու մի մասը՝ իրենով արել:

The king asked Archimedes to solve the problem.

Արքան Արքիմեդին խնդրում է լուծել խնդիրը:

But there was a catch: he couldn't do any damage to the crown.

Սակայն մի պայման կար. Արքիմեդը պետք է որևէ կերպ չվնասեր թագը:

One day, while taking his bath,

Մի օր լոգանք ընդունելիս

Archimedes noticed that the water level in the bathtub rose

Արքիմեդը նկատեց, որ ջուրը բարձրանում և թափվում է,

and overflowed as he immersed himself into the tub.

երբ ինքն ընկղմվում է լոգարանի մեջ:

He suddenly realized that how much water was displaced

Հանկարծ նա գլխի է ընկում, որ արտահոսած ջրի քանակը կախված է նրանից,

depended on how much of his body was immersed.

թե իր մարմնի որքան մասն է ընկղմված ջրում:

This discovery excited him so much that he jumped out of the tub

Այս բացահայտումը այնքան ոգևորեց նրան, որ նա դուրս ցատկեց լոգարանից

and ran through the streets naked, shouting "Eureka!"

և լսկսեց րիվ մերկ վազել փողոցներով ու բղավել. «Էվրիկա»:

Which comes from the ancient Greek meaning "I found it."

Դա հունարեն բառ է, որ նշանակում է՝ «Գտա»:

What did he find?

Իսկ ին՞չ էր գտել Արքիմեդը:

Well, he found a way to solve the king's problem.

Նա գտել էր թագավորի առաջադրած խնդրի լուծումը:

You see, Archimedes needed to check the crown's density

Բանն այն է, որ Արքիմեդը պետք է ստուգեր թագի խտությունը՝ պարզելու համար,

to see if it was the same as the density of pure gold.

թե որքանով է այն համապատասխանում մաքուր ոսկու խտությանը:

Density is a measure of an object's mass divided by its volume.

Խտությունը չափման միավոր է, որը ցույց է տալիս մարմնի զանգվածը՝ բաժանած դրա ծավալին:

Pure gold is very dense, while silver is less dense.

Մաքուր ոսկու խտությունը շատ բարձր է, արծաթինը՝ ոչ այնքան:

So if there was silver in the crown, it would be less dense than if it were made of pure gold.

Այսինքն, արծաթ խառնելու դեպքում թագի խտությունը չէր լինի այնքան, որքան կլիներ մաքուր ոսկու դեպքում:

But no matter what it was made of, the crown would be the same shape,

Սակայն անկախ նրանից, թե ինչից էր պատրաստված թագը, այն կունենար նույն ձևը,

which means the same volume.

ասել է թե՝ միևնույն ծավալը:

So if Archimedes could measure the mass of the crown first,

Այնպես որ, եթե Արքիմեդը կարողանար նախ կշռել թագի զանգվածը,

and then measure its volume,

այնուհետ նաև ծավալը,

he could find out how dense it was.

նա կկարողանար պարզել դրա խտությունը:

But it is not easy to measure a crown's volume - it has an irregular shape,

Սակայն թագի ծավալը չափելը դյուրին գործ չէ, քանի որ դրա ձևն անկանոն է.

that's different from a simple box or ball.

այն տարբերվում է հասարակ արկղից կամ գնդակից:

You can't measure its size and multiply like you might for other shapes.

Դուք չեք կարող չափել դրա կողմերը և դրանք բազմապատկելով՝ հաշվել ծավալը, ինչպես այլ մարմինների դեպքում:

The solution, Archimedes realized,

Արքիմեդը գտավ, որ խնդիրը լուծելու համար

was to give the crown a bath.

հարկավոր է թագը լոգարանի մեջ գցել:

by placing it in water and seeing how much water was displaced,

Ընկղմելով այն ջրի մեջ և պարզելով, թե որքան ջուր է թափվել՝

he could measure the volume,

նա կկարողանար չափել թագի ծավալը

and he'd calculate the density of the crown.

և հաշվարկել դրա խտությունը:

If the crown was less dense than pure gold,

Եթե պարզվեր, որ թագի խտությունը մաքուր ոսկու խտությունից պակաս է,

then the goldsmith most definitely cheated the king.

դա կնշանակեր, որ ոսկերիչը ամենայն հավանականությամբ խաբել է արքային:

When Archimedes went back to the king and did his test,

Արքիմեդը գնաց արքայի մոտ և կրկնեց իր փորձը:

the story says, he found that the goldsmith had indeed cheated the king,

Պատմությունը վկայում է, որ նա բացահայտում է ոսկերչի խարդախությունը,

and slipped some silver in. These days,

ով ոսկուն որոշ չափով արծաթ էր խառնել: Հիմա արդեն

using the way an object displaces water to measure volume is called

դուրս մղված ջրի միջոցով մարմնի ծավալի չափումը կոչվում է

Archimedes' principle. The next time you take a bath,

Արքիմեդյան սկզբունք: Այնպես որ, հաջորդ անգամ լոգանք ընդունելիս

you can see Archimedes' principle in action,

կարող եք Արքիմեդյան սկզբունքը տեսնել գործի մեջ,

and maybe you'll have a genius idea of your own.

և միգուցե դուք էլ մի հանճարեղ գաղափարի հեղինակ դառնաք: