How false news can spread - Noah Tavlin

Translator: Nyein Chan Ko Ko Reviewer: sann tint

There's a quote usually attributed to the writer Mark Twain that goes,

ကမ္ဘာကျော် စာရေးဆရာကြီး Mark Twain တခါက ပြောဖူးတဲ့ စကားတစ်ခွန်းရှိပါတယ်။​

"A lie can travel halfway around the world

“အမှန်တရားက ဖိနပ်စီးနေတုန်း လောက်ပဲရှိဦးမယ်

while the truth is putting on its shoes."

အလိမ်ညာတစ်ခုကတော့ ကမ္ဘာတစ်ခြမ်းကိုတောင် ရောက်နေလောက်ပြီ” တဲ့။

Funny thing about that.

ရယ်ဖို့ကောင်းတာကတော့

There's reason to doubt that Mark Twain ever said this at all,

Mark Twain က တကယ်ပဲ ဒါကို ပြောသလားဆိုတာကို သံသယဖြစ်စရာ အကြောင်းပြချက်ဖြစ်နေလို့ပါပဲ။

thus, ironically, proving the point.

သူ့ဘာသူ ပြန်ထောက်ပြီး​ရွဲ့နေသလိုပါပဲ

And today, the quote, whoever said it, is truer than ever before.

ဘယ်သူပဲပြောခဲ့ပြောခဲ့ ဒီနေ့ ဒီစကားက အရင်တုန်းကထက်ကို ပိုမှန်လွန်းနေပါတယ်။

In previous decades, most media with global reach

လွန်ခဲ့တဲ့ ဆယ်စုနှစ်တုန်းက တစ်ကမ္ဘာလုံးရောက်နိုင်တဲ့ မီဒီယာတဲ့ထဲမှာ

consisted of several major newspapers and networks

သတင်းဌာနအကြီးကြီးတွေ နဲ့ သူတို့ရဲ့ ကွန်ယက်တွေလောက်ပဲ ရှိတာပါ။

which had the resources to gather information directly.

သူတို့က သတင်းနဲ့အချက်အလက်တွေကို စုဆောင်းဖို့ အင်အားရှိတယ်လေ။

Outlets like Reuters and the Associated Press

သတင်းတွေကိုစုဆောင်းတင်ဆက်တဲ့ Reutersတို့Associated Press

that aggregate or rereport stories were relatively rare compared to today.

တို့လို သတင်းဌာနတွေက ယနေ့ခေတ်နဲ့ယှဉ်ရင် နည်းနေသေးတယ်လေ။

The speed with which information spreads now

အခုခေတ်မှာ သတင်းအချက်အလက်တွေ ပျံ့နှံ့တဲ့ အရှိန်က

has created the ideal conditions for a phenomenon known as circular reporting.

သတင်းပတ်လည်ရိုက်တဲ့ဖြစ်စဉ်တစ်ခုကို ကောင်းကောင်း ဖန်တီးပေးလိုက်ပါတယ်။

This is when publication A publishes misinformation,

အဲ့ဒါက ဘယ်လိုလဲဆိုတော့ သတင်းဌာန (A) က သတင်းမှားတစ်ခုကို ထုတ်ဝေလိုက်တယ်၊

publication B reprints it,

သတင်းဌာန (B) က အဲ့ဒါကို ထပ်ထုတ်ဝေပြန်တယ်၊

and publication A then cites B as the source for the information.

ပြီးလည်းပြီးရော ဌာန (A) က ဌာန (B) ကို သူ့ရဲ့ သတင်းရင်းမြစ်အဖြစ် ပြန်ကိုးကားမိရော

It's also considered a form of circular reporting

အဲ့ဒါကို သတင်းပတ်လည်ရိုက်တယ်လို့ သတ်မှတ်တာပေါ့။

when multiple publications

သတင်းဌာန အများကြီးတွေက

report on the same initial piece of false information,

မှားနေတဲ့ သတင်းတစ်ပုဒ်ကိုပဲ ပတ်ပြီး အချင်းချင်းပြန်တင်ဆက်ကြနေတော့

which then appears to another author as having been verified by multiple sources.

တခြား သတင်းရေးသူအတွက်ကသတင်းဌာနတွေက အမှန်စစ်ပြီးပြီပဲ ထင်သွားတော့တာပေါ့။

For instance, the 1998 publication of a single pseudoscientific paper

ဥပမာပေးရရင် သိပ္ပံသုတေသနယောင်ယောင် စာနယ်ဇင်းတိုက်တစ်ခုက၁၉၉၈ ခုနှစ် စာစောင်မှာ

arguing that routine vaccination of children causes autism

ကာကွယ်ဆေးထိုးခြင်းက ကလေးတွေကို Autism ဖြစ်စေတယ်လို့ ရည်ညွန်းလိုက်ရာကနေ

inspired an entire antivaccination movement,

ကာကွယ်ဆေးဆန့်ကျင်ရေး လူထုလှုပ်ရှားမှုကြီး ကို လှုံ့ဆော်လိုက်သလို ဖြစ်သွားပါတယ်။

despite the fact that the original paper has repeatedly been discredited

အဲ့အကြောင်းကို စထုတ်ဝေတဲ့ စာစောင်ကို သိပ္ပံပညာရှင်အသိုင်းအဝိုင်းက လက်မခံကြောင်း

by the scientific community.

အကြိမ်ကြိမ်ခါအခါ ပြောနေတဲ့ကြားထဲက ဖြစ်သွားတာပါ။

Deliberately unvaccinated children are now contracting contagious diseases

အခုဆိုရင် တမင် ကာကွယ်ဆေးမထိုးပဲထားတဲ့ ကလေးတွေဟာ အမေရိကမှာ

that had been virtually eradicated in the United States,

အရင်တုန်းက လုံးဝနီးပါးချေမှုန်းပြီးဖြစ်တဲ့ ကူးစက်ရောဂါတွေကို ခံစားနေရပါတယ်။

with some infections proving fatal.

တချို့ကူးစက်ရောဂါတွေကဆို အသက်ပါသေစေနိုင်ပါတယ်။

In a slightly less dire example,

ဒီလောက်မဆိုးတဲ့ ဥပမာတစ်ခုကို ပြောရမယ်ဆိုရင်

satirical articles that are formatted to resemble real ones

သတင်းအစစ်နဲ့ တူအောင် ရေးထားတဲ့ သရော်စာတွေကိုလည်း

can also be picked up by outlets not in on the joke.

အတည်ရေးတဲ့ သတင်းဌာနတွေက ကောက်ယူသွားနိုင်ပါတယ်။

For example, a joke article in the reputable British Medical Journal entitled

ဥပမာ၊ နာမည်ရ ဗြိတိသျှ ဆေးဂျာနယ်တစ်ခုမှာ လှောင်ပြောင်ရေးထားတဲ့

"Energy Expenditure in Adolescents Playing New Generation Computer Games,"

“မျိုးဆက်သစ်ကွန်ပြူတာဂိမ်းများကိုကစားနေသော ဆက်ကျော်သက်လူငယ်များတွင် အင်အားသုံးစွဲမှု"

has been referenced in serious science publications over 400 times.

ဆောင်းပါးကို အတည်ရေးတဲ့သိပ္ပံစာနယ်ဇင်းတွေက အကြိမ်၄၀၀ကျော်လောက်ပြန်လည်ကိုးကားဖူးပါတယ်။

User-generated content, such as wikis,

လူတိုင်းရေးနိုင်တဲ့Wikiလို စွယ်စုံကျမ်းလိုမျိုးကလည်း

are also a common contributer to circular reporting.

သတင်းပတ်လည်ရိုက်တာကို ပါဝင်ထောက်ပံ့သူများ ဖြစ်သွားလေ့ရှိပါတယ်။

As more writers come to rely on such pages for quick information,

သတင်းရေးတဲ့သူတွေက အဲ့လိုနေရာမျိုးက အမြန်ရတဲ့အချက်အလက်တွေကို မှီခိုတာများတော့

an unverified fact in a wiki page can make its way into a published article

Wiki စာမျက်နှာက မစီစစ်ရသေးတဲ့ အချက်တစ်ခုက ထုတ်ဝေတဲ့ ဆောင်းပါးထဲပါဝင်သွားနိုင်ပါတယ်။

that may later be added as a citation for the very same wiki information,

နောက်ကျတော့ အဲ့ဒီသတင်းဌာနကဆောင်ပါးကို စောစောက wiki စာမျက်နှာကကိုးကားရေးပြန်ရော

making it much harder to debunk.

အဲ့တော့ မှန်မမှန်ပြန်လိုက်စစ်ဖို့အတွက် ခက်ခဲတော့တာပေါ့။

Recent advances in communication technology

ဆက်သွယ်ရေးနည်းပညာမှာ လတ်တလော တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုတွေက

have had immeasurable benefits

သတင်းအချက်အလက်နဲ့ လူတွေကြားမှာရှိတဲ့

in breaking down the barriers between information and people.

အတားအဆီးကို ဖယ်ရှားပြီး နှိုင်းမရတဲ့ ကောင်းကျိုးတွေပေးပါတယ်။

But our desire for quick answers

အဖြေမြန်ကိုလိုချင်တဲ့ တို့ရဲ့ဆန္ဒက

may overpower the desire to be certain of their validity.

ကျိုးကြောင်းခိုင်လုံမှုကို သေချာအောင် လုပ်ချင်တဲ့ဆန္ဒကိုလွှမ်းမိုးသွားနိုင်ပါတယ်

And when this bias can be multiplied by billions of people around the world,

အဲ့တော့ ဒီဘက်လိုက်မှုကို ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက လူသန်းပေါင်းများစွာပွားလိုက်တဲ့အခါမှာတော့

nearly instantaneously, more caution is in order.

ချက်ချင်းဆိုသလို၊ပိုသတိရှိဖို့ကလိုနေပါပြီ

Avoiding sensationalist media,

ဂျင်းမီဒီယာတွေကို ရှောင်ရှားကာ

searching for criticisms of suspicious information,

မသင်္ကာစရာအချက်မျိုးကို ဝေဖန်ထာတာကို လိုက်ရှာတတ်အောင်လုပ်ပြီး

and tracing the original source of a report can help slow down a lie,

သတင်းတစ်ခုရဲ့ ရင်းမြစ်အစကို လိုက်တာက မုသားတွေကို အရှိန်နှေးဖို့ ကူညီရာရောက်ပြီး

giving the truth more time to put on its shoes.

အမှန်တရားကို ဖိနပ်စီးဖို့ အချိန်လေးနည်းနည်းပိုပေးနိုင်မှာပဲဖြစ်ပါတယ်