Are Elvish, Klingon, Dothraki and Na'vi real languages? - John McWhorter

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

To many, one of the coolest things about "Game of Thrones"

အတော်များများအတွက်တော့ "Game of Thrones" နဲ့ပတ်သက်တဲ့

is that the inhabitants of the Dothraki Sea

အမိုက်ဆုံးတစ်ခုက Dothraki Sea ရဲ့နေထိုင်သူတွေမှာ

have their own real language.

ကိုယ်ပိုင် ဘာသာစကားရှိတာပါ။

And Dothraki came hot on the heels

Dothraki ဟာ "Avatar" ထဲက Na'vi တွေ

of the real language that the Na'vi speak in "Avatar,"

ပြောကြတဲ့ ဘာသာစကား အစစ် နောက်ကနေ ထက်ကြပ်မကွာ လိုက်ခဲ့တာပါ။

which, surely, the Na'vi needed

Na'vi တွေ ကျိန်းသေလိုအပ်ခဲ့တာက

when the Klingons in "Star Trek" have had their own whole language since 1979.

"Star Trek" ထဲက Klingons တွေ ၁၉၇၉ ကတည်းက သူတို့ကိုယ်ပိုင်ဘာသာစကား ရှိပြီးချိန်ပါ။

And let's not forget the Elvish languages

J.R.R. Tolkien ရဲ့ သုံးအုပ်တွဲ

in J.R.R. Tolkien's "Lord of the Rings" trilogy,

"Lord of the Rings" ထဲက Elvish ဘာသာစကားတွေကို မမေ့ကြနဲ့ဦး။

especially since that was the official grandfather

အထူးသဖြင့် ဒါက ဒီစိတ်ကူးယဉ် ဘာသာစကား အတုတွေရဲ့

of the fantasy conlangs.

တရားဝင် ဘိုးအေဖြစ်ခဲ့လို့ပါ။

"Conlang" is short for "constructed language."

"Conlang" ဆိုတာက "constructed language အတွက် အတိုကောက်ပါ။

They're more than codes like Pig Latin,

ဒါတွေက Pig Latin လို ကုဒ်တွေ ပိုဆန်ပြီး

and they're not just collections of fabricated slang like the Nadsat lingo

ရုရှားဘာသာစကားက "လမ်းဘေးလူမိုက်" ဟာ "မိတ်ဆွေ"လို့ အနက်ရသွားတဲ့

that the teen hoodlums in "A Clockwork Orange" speak,

"A Clockwork Orange" ထဲက ဆယ်ကျော်သက် လူရမ်းကားတွေ ပြောတဲ့

where "droog" from Russian happens to mean "friend."

Nadsat lingo လိုထွင်ထားတဲ့ ဗန်းစကား အစုအပေါင်းတွေသာမဟုတ်ဘူး။

What makes conlangs real languages isn't the number of words they have.

ဘာသာစကား အတုတွေကို အစစ်တွေဖြစ်စေတာက ၎င်းတို့မှာရှိတဲ့စကားလုံး အရေအတွက်မဟုတ်ပါ။

It helps, of course, to have a lot of words.

တကယ်တော့ ဒါက စကားလုံး အများကြီး ရှိစေဖို့ ကူညီတယ်။

Dothraki has thousands of words.

Dothraki မှာ ထောင်ချီတဲ့ စကာလုံးတွေရှိပါတယ်။

Na'vi started with 1,500 words.

Na'vi ဟာ စကားလုံး ၁၅၀၀ နဲ့ စတင်ခဲ့တယ်။

Fans on websites have steadily created more.

ဝက်ဘ်ဆိုဒ်က ဝါသနာအိုးတွေက မှန်မှန် ထပ်ဖန်တီးပေးခဲ့တယ်။

But we can see the difference between vocabulary alone

ဒါပေမဲ့ ဝေါဟာရချည်းသက်သက်နဲ့ ဘာသာစကား အစစ်တစ်ခုဖြစ်စေတာက​ြားက

and what makes a real language

ခြာနားချက်ကို Tolkien က

from a look at how Tolkien put together grand old Elvish,

ထောင်ချီရှိတဲ့ စကားလုံးတွေတွေနဲ့ ဘာသာစကာ'အတု ရှေးကျလှတဲ့ Elvish မှာ

a conlang with several thousands words.

စုစည်းထားပုံကို ကြည့်တာကနေ မြင်နိုင်ပါတယ်။

After all, you could memorize 5,000 words of Russian

နောက်ဆုံးတော့ ရုရှား စကားလုံး ၅၀၀၀ ကို သင် အလွတ်ကျက်ရပြီး

and still be barely able to construct a sentence.

ဝါကျတစ်ကြောင်း တည်ဆောက်နိုင်ရုံ သာရှိတာပါ။

A four-year-old would talk rings around you.

လေးနှစ်သားကလေးက သင့်ပတ်လည်က ကွင်းတွေအကြောင်း ပြောမယ်။

That's because you have to know how to put the words together.

ဘာလို့ဆို ဒီစကားလုံးတွေကို အတူ စုစည်းနည်းကို သင်သိဖို့လိုတယ်လေ။

That is, a real language has grammar.

ဆိုလိုတာက ဘာသာစကား အစစ်တစ်ခုမှာ သဒ္ဒါရှိတယ်။

Elvish does.

Elvish မှာ သဒ္ဒါရှိတယ်။

In English, to make a verb past, you add an "-ed."

အင်္ဂလိပ်မှာ ကြိယာတစ်ခုကို အတိတ်ပြုဖို့ "ed" တစ်ခု ထည့်တယ်။

Wash, washed.

Wash, washed ပေါ့။

In Elvish, "wash" is "allu"

Elvish မှာ "wash" က "allu" ဖြစ်ပြီး

and "washed" is "allune."

washed" က "allune" ပါ။

Real languages also change over time.

ဘာသာစကား အစစ်တွေက ကြာလာရင် ပြောင်းသွားသေးတယ်။

There's no such thing as a language

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်တစ်ထောင်က အတိုင်း

that's the same today as it was a thousand years ago.

ယနေ့ တူညီနေတဲ့ ဘာသာစကားလို အရာမျိုး မရှိဘူး။

As people speak, they drift into new habits,

လူတွေ စကားပြောသလို အကျင့်သစ်တွေထဲ အလိုလိုရောက်သွားတယ်။

shed old ones,

အဟောင်းတွေကို ခါချတယ်၊

make mistakes, and get creative.

အမှားတွေ လုပ်ပြီး ဆန်းသစ်လာကြတယ်။

Today, one says,

ယနေ့ခေတ်မှာ တစ်ယောက် ပြောတာက

"Give us today our daily bread."

"Give us today our daily bread"တဲ့။

In Old English, they said,

ခေတ်ဟောင်း အင်္ဂလိပ်မှာတော့ ပြောတာက

"Urne gedaeghwamlican hlaf syle us todaeg."

"Urne gedaeghwamlican hlaf syle us todaeg"တဲ့။

Things change in conlangs, too.

ဘာသာစကားအတုတွေမှာလည်း အရာတွေ ပြောင်းတယ်။

Tolkien charted out ancient and newer versions of Elvish.

Tolkien ဟာ Elvish ရဲ့ ရှေးဟောင်းနဲ ပိုသစ်တဲ့မူတွေကို ပုံစံထုတ်တယ်။

When the first Elves awoke at Cuiviénen,

Cuiviénen မှာ ပထမဆုံး Elves တွေ နိုးထတော့

in their new language,

သူတို့ ဘာသာစကားအသစ်မှာ

the word for "people" was "kwendi,"

"လူတွေ" အတွက် စကားလုံးက "kwendi" ပေမဲ့

but in the language of one of the groups that moved away, Teleri,

ပြောင်းရွေ့သွားတဲ့ အုပ်စုတစ်စု Teleri ဘာသာစကားမှာတော့

over time, "kwendi" became "pendi,"

ကြာလာတော့ "k" က"p" အဖြစ်ပြောင်းတာနဲ့အတူ

with the "k" turning into a "p."

"kwendi" က "pendi" ဖြစ်လာတယ်။

And just like real languages, conlangs like Elvish split off into many.

ဘာသာစကား အစစ်အတွေအတိုင်းပဲ Elvish လို အတုတွေဟာ အများကြီး ကွဲထွက်တယ်။

When the Romans transplanted Latin across Europe,

ရိုမန်တွေ ဥရောပတစ်လွှားမှာ လက်တင်ကို ဘာသာပြန်တဲ့အခါ

French, Spanish, and Italian were born.

ပြင်သစ်၊စပိန်နဲ့ အီတလီဘာသာစကားတွေ မွေးဖွားခဲ့တယ်။

When groups move to different places,

အုပ်စုတွေဟာ နေရာစုံကို ပြောင်းတဲ့အခါ

over time, their ways of speaking grow apart,

ကြာလာတော့ သူတို့ရဲ့ စကားပြောပုံဟာ သူတို့နဲ့ပတ်သက်တဲ့

just like everything else about them.

အရာတိုင်းလိုပဲ ကင်းကွာသွားတယ်။

Thus, Latin's word for hand was "manus,"

ဒီနည်းနဲ့ လက်တင်အတွက် လက်တင် စကားလုံးက "manus" ဖြစ်ပေမဲ့

but in French, it became "main,"

ပြင်သစ်လိုကျတော့ "main" ဖြစ်လာစဉ်

while in Spain it became "mano."

စပိန်လိုကျတော့ "mano" ဖြစ်သွားတယ်။

Tolkien made sure Elvish did the same kind of thing.

Tolkien ဟာ Elvish တွေ အလားတူ အရာမျိုး လုပ်ခဲ့တာ သေချာစေတယ်။

While that original word "kwendi" became "pendi"

မူလစကားလုံး "kwendi" ဟာ Teleri တွေကြားမှာ၊

among the Teleri,

Middle Earth တစ်ခုလုံး

among the Avari, who spread throughout Middle Earth,

ပျံ့နှံ့သွားသူ Avari တွေကြားမှာ "pendi" ဖြစ်လာခဲ့ပေမဲ့

it became "kindi" when the "w" dropped out.

"w" ကို ဖြုတ်လိုက်တဲ့အခါ "kindi" ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

The Elvish varieties Tolkien fleshed out the most

Tolkien အများဆုံး ဖြည့်ပေးခဲ့တဲ့ Elvish မူကွဲတွေက

are Quenya and Sindarin,

Quenya နဲ့ Sindarin ဖြစ်ပြီး

and their words are different in the same way French and Spanish are.

ဒီစကားလုံးတွေဟာ ပြင်သစ်နဲ့ စပိန်တို့အတိုင်း ကွဲပြားကြတယ်။

Quenya has "suc" for "drink,"

"သောက်တာ"အတွက် Quenya မှာ "suc"ရှိကာ

Sindarin has "sog."

Sindarin မှာတော့ "sog" ရှိတယ်။

And as you know, real languages are messy.

သိတဲ့အတိုင်း ဘာသာစကား အစစ်တွေက ရှုပ်ပွနေပါတယ်။

That's because they change,

အကြောင်းက ပြောင်းလဲပြီး

and change has a way of working against order,

ပြောင်းလဲမှုက ဧည့်ခန်းထဲမှာ (သို့) စာအုပ်စင်ပေါ်မှာလိုမျိုး

just like in a living room or on a bookshelf.

အစီအစဉ်နဲ့ ဆန့်ကျင် လုပ်ဆောင်တဲ့ နည်းလမ်းတစ်ခုရှိလို့ပါ။

Real languages are never perfectly logical.

ဘာသာစကားအစစ်တွေဟာ ဘယ်တော့မှ တိတိကျကျ ယူတ္တိတန်တာမရှိဘူး။

That's why Tolkien made sure that Elvish had plenty of exceptions.

ဒါကြောင့် Tolkien ဟာ Elvish မှာ ချွင်းချက် အများကြီးရှိတာကို သေချာစေခဲ့တယ်။

Lots of verbs are conjugated in ways you just have to know.

ကြိယာများစွာဟာ သင် သိဖို့လိုတဲ့ နည်းတွေနဲ့ ကြိယာသဏ္ဌာန်တွေ ပြောင်းတယ်။

Take even the word "know."

"know" ဆိုတဲ့ စကားလုံးကိုတောင် ကြည့်ပါ။

In the past, it's "knew,"

အတိတ်မှာဆို "knew" ပါ။

which isn't explained by any of the rules in English.

ဒါကို အင်္ဂလိပ်စာထဲက ဘယ်စည်းမျဉ်းကမှ ရှင်းမထားပါဘူး။

Oh well.

ကောင်းပါပြီ။

In Elvish, "know" is "ista,"

Elvish မှာ "know" က "ista" ဆိုပေမဲ့

but "knew" is "sinte."

"knew" ကတော့ "sinte" ပါ။

Oh well.

ကောင်းပါပြီ။

The truth is, though, that Elvish is more a sketch for a real language

ဒါပေမဲ့ အမှန်က ဘာသာစကား အစစ် တစ်ခုအတွက် Elvish ဟာ တစ်ခုလုံးဆိုတာထက်

than a whole one.

ပုံကြမ်းတစ်ခုဆန်ပါတယ်။

For Tolkien, Elvish was a hobby

Tolkien အတွက် Elvish ဟာ လူတွေ တကယ်

rather than an attempt to create something people could actually speak.

ပြောနိင်တဲ့တစ်ခုခု ဖန်တီးဖို့ ကြိုးစာမှု ဆိုတာထက် ဝါသနာတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့တာပါ။

Much of the Elvish the characters in the "Lord of the Rings" movies speak

Lord of the Rings" ကားထဲမှာ စကားပြောတဲ့ Elvish သရုပ်ဆောင်အတော်များများကို

has been made up since Tolkien by dedicated fans of Elvish

Tolkien နောက်ပိုင်းမှာ သူ ဘယ်လို တည်ဆောက်မလဲဆိုတဲ့ မှန်းဆချက်တွေကို

based on guesses as to what Tolkien would have constructed.

အခြေခံပြီး Elvish ရဲ့ အမာခံ ပရိသတ်တွေက ဖန်တီးခဲ့တာပါ။

That's the best we can do for Elvish because there are no actual Elves around

ဒါက Elvish အတွက် အကောင်းဆုံးလုပ်နိုင် တာပါ အကြောင်းက အနားမှာ စကား ပြောဖို့

to speak it for us.

Elvish အစစ်တွေ မရှိဘူးလေ။

But the modern conlangs go further.

ဒါပေမဲ့ ခေတ်သစ် ဘာသာစကား အတုတွေက ဒီထက် ပိုသွားတယ်။

Dothraki, Na'vi, and Klingon are developed enough

Dothraki, Na'vi, နဲ့ Klingon တို့ဟာ တကယ် စကားပြောလို့ရလောက်အောင်

that you can actually speak them.

တီထွင်ထားတာပါ။

Here's a translation of "Hamlet" into Klingon,

ဒီမှာ "Hamlet"ကို Klingon အဖြစ် ဘာသာပြန်တစ်ခုပါ။

although performing it would mean getting used

ဒါကို တင်ဆက်တာဟာ လျှာခင်နဲ့ "k" အသံထွက်ကို

to pronouncing "k" with your uvula,

အကျင့်ပါဖို့လုပ်ရမှာ ဆိုပေမယ့်

that weird, cartoony thing hanging in the back of your throat.

ရုပ်ပြောင်လို့ ထူးဆန်းတဲ့အရာက လည်ချောင်း အနောက်မှာ တွဲနေတယ်။

Believe it or not, you actually do that in plenty of languages around the world,

ယုံချင်မှ ယုံပါ၊ကမ္ဘာတစ်လွှားက Eskimo လို များစွာသောဘာသာစကားတွေကို

like Eskimo ones.

သင် တကယ် လုပ်တာပါ။

Pronouncing Elvish is much easier, though.

ဒါပေမဲ့ Elvish အသံထွက်က အတော်ပိုလွယ်တယ်။

So, let's take our leave for now

ဒီတော့ Elvish ထဲက ဘာသာစကား အတုတွေနဲ့

from this introduction to conlangs in Elvish

ဒီမိတ်ဆက်ပေးတာကနေ အူလှိုက်သည်းလှိုက်

and the other three conlangs discussed

တိုတောင်းတဲ့ဘာသာစကား အတု နှုတ်ဆက်မှုတစ်ခုနဲ့

with a heartfelt quad-conlangual valedictory:

ဆွေးနွေးခဲ့တဲ့ အခြားဘာသာစကားအတု သုံးခွန်းနဲ့ အခု နှုတ်ဆက်ခွင့်ပြပါ။

"A Na Marie!"

"A Na Marie!"

"Hajas!"

"Hajas!"

Na'vi's "Kiyevame!"

Na'vi's "Kiyevame!"

"Qapla!"

"Qapla!"

and "Goodbye!"

နှုတ်ဆက်ခဲ့တယ်နော်။