Are Elvish, Klingon, Dothraki and Na'vi real languages? - John McWhorter

Czy elficki, klingoński, dothracki i Na'vi to prawdziwe języki? - John McWhorter

Tłumaczenie: Dorota Konowrocka Korekta: Rysia Wand

To many, one of the coolest things about "Game of Thrones"

Wielu sądzi, że w "Grze o Tron" najfajniejszy jest

Wielu sądzi, że w "Grze o Tron" najfajniejszy jest

is that the inhabitants of the Dothraki Sea

wymyślony język plemienia Dothraków.

have their own real language.

jest wymyślony język plemienia Dothraków.

And Dothraki came hot on the heels

Własny język upodobnia Dothraków

of the real language that the Na'vi speak in "Avatar,"

do plemienia Na'vi z filmu "Avatar",

which, surely, the Na'vi needed

a tych z kolei

when the Klingons in "Star Trek" have had their own whole language since 1979.

do Klingonów z serialu "Star Trek",

którzy mieli własny język już w 1979 r.

którzy mieli własny język już w 1979 r.

And let's not forget the Elvish languages

Pamiętajmy też o językach elfów

in J.R.R. Tolkien's "Lord of the Rings" trilogy,

w trylogii Tolkiena "Władca Pierścieni",

especially since that was the official grandfather

zwłaszcza, że Tolkien jest oficjalnie ojcem

of the fantasy conlangs.

konlangów świata fantasy.

"Conlang" is short for "constructed language."

Konlang to skrót od "język sztuczny".

They're more than codes like Pig Latin,

To więcej niż kod GA-DE-RY PO-LU-KI

and they're not just collections of fabricated slang like the Nadsat lingo

i więcej niż slang w rodzaju "nadsat",

i więcej niż slang w rodzaju "nadsat",

that the teen hoodlums in "A Clockwork Orange" speak,

którym mówili chuligani w "Mechanicznej pomarańczy",

którym mówili chuligani w "Mechanicznej pomarańczy",

where "droog" from Russian happens to mean "friend."

gdzie rosyjski "drug" oznacza przyjaciela.

gdzie rosyjski "drug" oznacza przyjaciela.

What makes conlangs real languages isn't the number of words they have.

Conlang jest prawdziwym językiem

nie z powodu liczby słów.

It helps, of course, to have a lot of words.

Jasne - im więcej słów, tym lepiej.

Dothraki has thousands of words.

Dothracki ma tysiące słów.

Na'vi zaczęli od 1500 słów.

Na'vi started with 1,500 words.

Fans on websites have steadily created more.

Fani w Internecie niestrudzenie tworzą kolejne.

But we can see the difference between vocabulary alone

Ale widać różnicę

między samym słownictwem,

and what makes a real language

a prawdziwym językiem,

from a look at how Tolkien put together grand old Elvish,

bo wiemy, jak Tolkien konstruował staroelficki,

bo wiemy, jak Tolkien konstruował staroelficki,

a conlang with several thousands words.

konlang o kilku tysiącach słów.

Choćbyś znał 5000 rosyjskich słów,

After all, you could memorize 5,000 words of Russian

and still be barely able to construct a sentence.

wciąż z trudem budowałbyś zdania.

A four-year-old would talk rings around you.

Nie dorównałbyś czterolatce.

That's because you have to know how to put the words together.

Musisz wiedzieć, jak łączyć słowa.

Musisz wiedzieć, jak łączyć słowa.

That is, a real language has grammar.

Języki naturalne mają gramatykę. Elficki ją ma.

Języki naturalne mają gramatykę. Elficki ją ma.

Elvish does.

In English, to make a verb past, you add an "-ed."

W angielskim tworzymy czas przeszły dodając końcówkę -ed.

W angielskim tworzymy czas przeszły dodając końcówkę -ed.

Wash, washed.

Myć: Wash, washed.

In Elvish, "wash" is "allu"

W elfickim myć to allu,

and "washed" is "allune."

czas przeszły: allune.

Real languages also change over time.

Języki naturalne zmieniają się z czasem.

There's no such thing as a language

Żaden język nie wygląda dziś tak samo,

Żaden język nie wygląda dziś tak samo,

that's the same today as it was a thousand years ago.

jak przed tysiącem lat.

As people speak, they drift into new habits,

Przyjmuje się nowe zwyczaje językowe i odrzuca stare,

shed old ones,

Przyjmuje się nowe zwyczaje językowe i odrzuca stare,

make mistakes, and get creative.

popełnia błędy i tworzy nowe słowa.

popełnia błędy i tworzy nowe słowa.

Today, one says,

Dziś mówimy: "Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj".

"Give us today our daily bread."

Dziś mówimy: "Chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj".

In Old English, they said,

W 1475 roku zapisano: "Chleb naſs wſſedny day nam diſſa".

"Urne gedaeghwamlican hlaf syle us todaeg."

W 1475 roku pisano: "Chleb naſs wſſedny day nam diſſa".

Konlangi też się zmieniają.

Things change in conlangs, too.

Tolkien charted out ancient and newer versions of Elvish.

Tolkien opracował języki elfickie

w wersji starożytnej i współczesnej.

When the first Elves awoke at Cuiviénen,

Kiedy pierwsze elfy obudziły się nad jeziorem Kuivienen

in their new language,

w swoim nowym języku

the word for "people" was "kwendi,"

nazwały siebie kwendi,

but in the language of one of the groups that moved away, Teleri,

ale w języku jednej z grup,

która się oddzieliła, Telerich,

over time, "kwendi" became "pendi,"

kwendi przybrało formę pendi,

with the "k" turning into a "p."

"k" stało się "p".

Podobnie jak języki naturalne,

And just like real languages, conlangs like Elvish split off into many.

elfickie dzielą się na kolejne języki.

When the Romans transplanted Latin across Europe,

Gdy Rzymianie upowszechnili łacinę w Europie,

French, Spanish, and Italian were born.

narodził się francuski, hiszpański i włoski.

When groups move to different places,

Gdy grupy ludzi się przemieszczają,

over time, their ways of speaking grow apart,

z czasem wykształcają własną mowę

just like everything else about them.

i inne cechy charakterystyczne.

Thus, Latin's word for hand was "manus,"

Po łacinie ręka to manus,

but in French, it became "main,"

po francusku: main,

while in Spain it became "mano."

po hiszpańsku: mano.

Tolkien made sure Elvish did the same kind of thing.

Tolkien postarał się, by tak samo zachowywały się języki elfickie.

While that original word "kwendi" became "pendi"

Kiedy kwendi przybrało formę pendi wśród Telerich,

among the Teleri,

Kiedy kwendi przybrało formę pendi wśród Telerich,

among the Avari, who spread throughout Middle Earth,

wśród Avarich, którzy zostali w Śródziemiu,

it became "kindi" when the "w" dropped out.

przybrało formę kindi,

"w" całkiem wypadło.

Najbardziej dopracowane wersje elfickiego to Wysoka Mowa i szaroelfi.

The Elvish varieties Tolkien fleshed out the most

Najbardziej dopracowane wersje elfickiego to Wysoka Mowa i szaroelfi.

are Quenya and Sindarin,

and their words are different in the same way French and Spanish are.

Różnią się jak francuski od hiszpańskiego.

Różnią się jak francuski od hiszpańskiego.

Quenya has "suc" for "drink,"

Napój to "suc" w Wysokiej Mowie i "sog" w szaroelfim.

Sindarin has "sog."

Napój to "suc" w Wysokiej Mowie i "sog" w szaroelfim.

And as you know, real languages are messy.

Języki naturalne są nieuporządkowane.

That's because they change,

Zmieniają się,

and change has a way of working against order,

a zmiana burzy porządek,

just like in a living room or on a bookshelf.

podobnie jak w salonie czy na półce.

podobnie jak w salonie czy na półce.

Real languages are never perfectly logical.

Języki naturalne nie są idealnie logiczne.

That's why Tolkien made sure that Elvish had plenty of exceptions.

Tolkien postarał się, by elfickie miały wiele wyjątków.

Tolkien postarał się, by elfickie miały wiele wyjątków.

Wiele czasowników ma nieregularną odmianę.

Lots of verbs are conjugated in ways you just have to know.

Wiele czasowników ma nieregularną odmianę.

Take even the word "know."

Wiedzieć: know.

In the past, it's "knew,"

Czas przeszły: knew,

which isn't explained by any of the rules in English.

czego nie tłumaczą żadne reguły.

W elfickim wiedzieć to ista,

Oh well.

In Elvish, "know" is "ista,"

W elfickim wiedzieć to ista,

but "knew" is "sinte."

czas przeszły: sinte.

Oh well.

No cóż.

Jednak elficki to raczej zarys języka, niż spójna całość.

The truth is, though, that Elvish is more a sketch for a real language

Jednak elficki to raczej zarys języka, niż spójna całość.

than a whole one.

Jednak elficki to raczej zarys języka, niż spójna całość.

Dla Tolkiena elficki był hobby,

For Tolkien, Elvish was a hobby

rather than an attempt to create something people could actually speak.

a nie próbą stworzenia użytecznej mowy.

a nie próbą stworzenia użytecznej mowy.

Much of the Elvish the characters in the "Lord of the Rings" movies speak

Mowa elfów z filmów "Władca Pierścieni"

Mowa elfów z filmów "Władca Pierścieni"

has been made up since Tolkien by dedicated fans of Elvish

powstała po śmierci Tolkiena

wysiłkiem fanów tych języków,

based on guesses as to what Tolkien would have constructed.

zgadujących, co wymyśliłby Tolkien.

zgadujących, co wymyśliłby Tolkien.

That's the best we can do for Elvish because there are no actual Elves around

Tylko tyle można zrobić,

bo nie porozmawiamy z elfami.

to speak it for us.

bo nie porozmawiamy z elfami.

But the modern conlangs go further.

Współczesne konlangi idą dalej.

Dothraki, Na'vi, and Klingon are developed enough

Dothracki, Na'vi i klingoński są tak rozwinięte,

that you can actually speak them.

że można w nich mówić.

Here's a translation of "Hamlet" into Klingon,

Oto tłumaczenie Hamleta na klingoński,

although performing it would mean getting used

chociaż wykonanie wymaga wprawy

w wymowie z pomocą języczka,

to pronouncing "k" with your uvula,

that weird, cartoony thing hanging in the back of your throat.

tego śmiesznego wyrostka,

który zwisa z podniebienia.

Believe it or not, you actually do that in plenty of languages around the world,

Używa się go w językach wielu krajów,

Używa się go w wielu językach.

Używa się go w wielu językach.

like Eskimo ones.

choćby wśród Inuitów.

Pronouncing Elvish is much easier, though.

Wymowa elfickiego jest łatwiejsza.

Zakończmy to wprowadzenie do konlangów elfickich

So, let's take our leave for now

from this introduction to conlangs in Elvish

Zakończmy to wprowadzenie do konlangów elfickich

and the other three conlangs discussed

i omawianych trzech innych

with a heartfelt quad-conlangual valedictory:

poczwórnym pożegnaniem:

"A na marie!",

"A Na Marie!"

"Hajas!"

"Hajas!",

Na'vi's "Kiyevame!"

Navi: "Kiyevame!",

"Qapla!"

"Qapla"

and "Goodbye!"

i "Do widzenia!".